ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì 

Éóôïñéêïß Êáé ×ñüíïò: Áñ÷áßá ÅëëÜäá ÅðéôïìÞ Ä' ìÝñïò

                                 ΕισαγωγÞ

     Σε τοýτο το Δ' μÝρος της ΕπιτομÞς της Αρχαßας ΕλλÜδας, θα μας απασχολÞσουνε 2 τελευταßα προς το παρüν, θÝματα, 
δουλεßα κι Ýνδυση και γενικüτερα στολισμοý των αρχαßων ελλÞνων κι ελληνßδων. Ναι καλÜ καταλÜβατε, θα υπÜρξει και Ε' μÝρος. Τþρα üμως πÜλι φλυαρþ και χÜνουμε χρüνο. ΚαλÞν ανÜγνωση! Π. Χ.

=================

ΔΟΥΛΕßΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛ¢ΔΑ: Η μελÝτη του φαινομÝνου της δουλεßας στην αρχαßα ΕλλÜδα παρουσιÜζει πλÞθος σημαντικþν μεθοδολογικþν προβλημÜτων. Οι γραπτÝς μαρτυρßες εßναι ασýνδετες κι αποσπασματικÝς, επικεντρωμÝνες κυρßως στη πüλη των Αθηνþν. Καμμßα πραγματεßα δεν εßναι ειδικÜ αφιερωμÝνη στο ζÞτημα. Η κωμωδßα κι η τραγωδßα περιÝχουνε στερεüτυπα, ενþ η εικονογραφßα δεν διαχωρßζει με σαφÞ τρüπο τους δοýλους απü τους τεχνßτες κι εργÜτες.

  "ἐπεὶ δὲ τυγχÜνομεν σκοποῦντες περὶ τῆς ἀρßστης πολιτεßας, αὕτη δ' ἐστὶ καθ' ἣν ἡ πüλις ἂν εἴη μÜλιστ' εὐδαßμων, τὴν δ' εὐδαιμονßαν ὅτι χωρὶς ἀρετῆς ἀδýνατον ὑπÜρχειν εἴρηται πρüτερον, φανερὸν ἐκ τοýτων ὡς ἐν τῇ κÜλλιστα πολιτευομÝνῃ πüλει καὶ τῇ κεκτημÝνῃ δικαßους ἄνδρας ἁπλῶς, ἀλλὰ μὴ πρὸς τὴν ὑπüθεσιν, οὔτε βÜναυσον βßον οὔτ' ἀγοραῖον δεῖ ζῆν τοὺς πολßτας (ἀγεννὴς γὰρ ὁ τοιοῦτος βßος καὶ πρὸς ἀρετὴν ὑπεναντßος), οὐδὲ δὴ γεωργοὺς εἶναι τοὺς μÝλλοντας ἔσεσθαι (δεῖ γὰρ σχολῆς καὶ πρὸς τὴν γÝνεσιν τῆς ἀρετῆς καὶ πρὸς τὰς πρÜξεις τὰς πολιτικÜς)"ΑριστοτÝλης, ΠολιτικÜ, 7, 1328 b, 35 -1329 a, 1.

     Οι απüψεις του φιλοσüφου ΑριστοτÝλη, Ýτσι üπως εκφρÜζονται στο παραπÜνω απüσπασμα, υποδηλþνουν, την ευδαιμονιστικÞν αντßληψη, σýμφωνα με την οποßα εßναι αγενÞς η ζωÞ των χειρωνακτþν, των εμπüρων της αγορÜς Þ των γεωργþν και δεν επιτρÝπει την απüκτηση της αρετÞς Þ την ενασχüληση με τα πολιτικÜ στο Üριστο πολßτευμÜ του. Αν προχωρÞσουμε λßγο πιο κÜτω στο 1329 a, 25, θα δοýμε και ποιοι εßναι οι κατÜλληλοι για τÝτοιου εßδους εργασßες, οι γεωργοß, οι δοýλοι κι οι βÜρβαροι περßοικοι, που ωστüσο τις θεωρεß απαραßτητες για την ευδαιμονßα της πüλης. «δεῖ τὰς κτÞσεις εἶναι τοýτων, εἴπερ ἀναγκαῖον εἶναι τοὺς γεωργοὺς δοýλους ἢ βαρβÜρους περιοßκους».
     Κýρια πηγÞ για τη δουλεßα στους αποκαλοýμενους σκοτεινοýς αιþνες εßναι η ποßηση του ΟμÞρου και του Ησιüδου, που αποκαλýπτει σýνθετες σχÝσεις εξÜρτησης ανÜμεσα σε ελεýθερους και δοýλους. ΜεταγενÝστερες αναφορÝς του ΑριστοτÝλη, του Πλοýταρχου, του Αισχßνη, του Διüδωρου κ.Ü. εßναι αρκετÝς για να μας βοηθÞσουν να σχηματßσουμε εικüνα του θÝματος σ' ü,τι αφορÜ στην αρχαßα ελληνικÞ κοινωνßα. ΟρισμÝνοι δοýλοι εßναι αιχμÜλωτοι πολÝμου, υποταγμÝνοι πλÞρως στη θÝληση ατüμων που κερδßζουν απü το μüχθο τους. ¢λλοι ζοýνε σχεδüν κÜτω απü τις ßδιες συνθÞκες με τον κýριü τους, μες στα üρια του οßκου. ¢λλοι εßναι δημüσιοι δοýλοι, Üλλοι εργÜζονται στα ορυχεßα, ενþ απü τον ΔημοσθÝνη Ýχουμε αναφορÜ για τη σωματικÞ τιμωρßα τους.
     Εßναι γεγονüς πως η ýπαρξη δοýλων στην αρχαιοελληνικÞ κοινωνßα προκÜλεσε αμηχανßα σε αρκετοýς θαυμαστÝς του αρχαßου ελληνικοý πολιτισμοý που προσπÜθησαν απεγνωσμÝνα να δεßξουν πως η δουλεßα στην αρχαßα ΕλλÜδα Þταν θεσμüς περισσüτερο ανθρþπινος απ' ü,τι φαßνεται βÜσει των πηγþν που διαθÝτουμε, αλλÜ σε γενικÝς γραμμÝς η μαρξιστικÞ Üποψη για τη δουλεßα ως βÜση του συγκεκριμÝνου πολιτισμοý εßναι περισσüτερο ρεαλιστικÞ κι αιτιολογεß εν μÝρει γιατß ο ελληνικüς πολιτισμüς δεν προχþρησε σε «βιομηχανικÞ επανÜσταση» -σýμφωνα πÜντα με τα δεδομÝνα της εποχÞς του- Þ στην ανÜπτυξη κεßνης της τεχνολογßας που θα μποροýσε να ανεξαρτητοποιÞσει τους πολßτες απü το μüχθο.
     Στην αρχαßα ελληνικÞ γλþσσα βρßσκουμε πολλοýς üρους συνþνυμους της λÝξης δοῦλος, για τις οποßες αξßζει να τονιστοýν κÜποιες λεπτÝς διαφορÝς. Στον ¼μηρο, τον Ησßοδο και το ΘÝογνι απü τα ΜÝγαρα, ο δοýλος αποκαλεßται δμþς. Ο üρος εßναι αρκετÜ γενικüς, αλλÜ αναφÝρεται ειδικüτερα στους αιχμαλþτους που λÞφθησαν ως λÜφυρο, που αποτελοýνε περιουσιακüν εßδος. ΚατÜ τη κλασσικÞ περßοδο, οι ¸λληνες συχνÜ χρησιμοποιοýσαν τη λÝξη ἀνδρÜποδον, που κυριολεκτικÜ σημαßνει αυτüς που Ýχει πüδια ανθρþπου, σε αντιδιαστολÞ με τη λÝξη τετρÜποδον, η οποßα χρησιμοποιεßται ως τις μÝρες μας. Η πιο κοινÞ λÝξη που συναντοýμε εßναι το δοῦλος, της οποßας μια παλαιüτερη μορφÞ εμφανßζεται στις μυκηναúκÝς επιγραφÝς ως do-e-ro, που χρησιμοποεßται σε αντιδιαστολÞ με τον üρο ἐλεýθερος. Το δουλεýω μπορεß να χρησιμοποιεßται μεταφορικÜ για Üλλες μορφÝς ελÝγχου, üπως εκεßνου που κατÝχει μια πüλη πÜνω σε μßα Üλλη Þ οι γονεßς πÜνω στα παιδιÜ τους. ΤÝλος, ο üρος οἰκÝτης σημαßνει κεßνος που ζει στο σπßτι κι αναφÝρεται στους κατ’ οßκον δοýλους. ¢λλοι üροι με λιγüτερο σαφÞ Ýννοια εßναι:

 * θερÜπων: στην εποχÞ του ΟμÞρου η λÝξη σÞμαινε τον ακüλουθο ενüς πολεμιστÞ (για παρÜδειγμα ο ΠÜτροκλος αναφÝρεται ως ο θερÜπων του ΑχιλλÝα, ενþ ο Μηριüνης ως εκεßνος του ΙδομενÝως). ΚατÜ τη κλασσικÞν εποχÞ εßχε την Ýννοια του υπηρÝτη.
 * ἀκüλουθος: σημαßνει αυτüς που ακολουθεß Þ που συνοδεýει. ΥπÞρχε και το υποκοριστικü ἀκολουθßσκος, κυρßως για μικρÜ αγüρια.
 * παῖς: σημαßνει στη νεοελληνικÞ γλþσσα παιδß και σÞμαινε Ýνα νεαρü υπηρÝτη του σπιτιοý. Χρησßμοποιüταν επßσης σαν υποτιμητικüς üρος για τους ενÞλικους δοýλους.
 * σῶμα: üρος που χρησιμοποιοýταν σε περιστÜσεις απελευθÝρωσης.

     Η δουλεßα εßχεν Þδη γεννηθεß κατÜ τη μυκηναúκÞ εποχÞ. Σε πλακßδια που Ýχουνε βρεθεß στη Πýλο διαβÜζουμε αναμφßβολα για 140 do-e-ro. Οι δοýλοι χωρßζονταν σýμφωνα με το νüμο σε 2 κατηγορßες: στους κοινοýς δοýλους και στους δοýλους του θεοý, με το θεü να ταυτßζεται κατÜ πÜσα πιθανüτητα με τον Ποσειδþνα. Οι δοýλοι του θεοý πÜντα αναφÝρονται ονομαστικÜ και κατÝχουνε τη δικÞ τους γη. Η κοινωνικÞ τους θÝση εßναι παρüμοια με κεßνη των ελεýθερων ανθρþπων. Η φýση της σχÝσης τους με τη θεüτητα παραμÝνει Üγνωστη. Τα ονüματα των κοινþν δοýλων δεßχνουν πως ορισμÝνοι προÞλθαν απü τα Κýθηρα, τη Χßο, τη ΛÞμνο Þ την Αλικαρνασσü και πιθανþς αιχμαλωτßστηκαν απü πειρατÝς. Τα πλακßδια μαρτυροýν πως ενþσεις ανÜμεσα σε δοýλους κι ελεýθερους ανθρþπους δεν Þταν ασυνÞθιστες, ενþ οι δοýλοι μποροýσαν να γßνουν ανεξÜρτητοι τεχνßτες και να κατÝχουν μερßδιο γης. Φαßνεται πως στο μυκηναúκü κüσμο ο κýριος κοινωνικüς διαχωρισμüς δεν Þταν ανÜμεσα στους ελεýθερους και τους δοýλους, αλλÜ ανÜμεσα σε κεßνους που διατηροýσαν σχÝσεις με το ΠαλÜτι και σε κεßνους που δεν εßχαν το προνüμιο αυτü.
     Δεν υπÜρχει αυστηρÞ ιστορικÞ συνÝχεια ανÜμεσα στη μυκηναúκÞ περßοδο και στον ομηρικü κüσμο, üπου οι κοινωνικÝς δομÝς αντικατοπτρßζουν εκεßνες των ελληνικþν σκοτεινþν χρüνων. Η ορολογßα εßναι πλÝον διαφορετικÞ: ο δοýλος δεν εßναι πλÝον do-e-ro αλλÜ δμþς. Στην ΙλιÜδα οι δοýλοι εßναι κυρßως γυναßκες κι εßναι λÜφυρα πολÝμου, ενþ οι Üνδρες εßτε ανταλλÜσονταν με λýτρα εßτε σκοτþνονταν στο πεδßο της μÜχης. Στην Οδýσσεια οι δοýλοι επßσης εßναι στη πλειοψηφßα τους γυναßκες. ΑυτÝς εßναι κυρßως υπηρÝτριες και σε ορισμÝνες περιπτþσεις παλλακßδες. Γßνεται αναφορÜ και σε Üνδρες δοýλους, με χαρακτηριστικüτερο παρÜδειγμα τον Εýμαιο. Ο τελευταßος εßναι αξιοσημεßωτος επειδÞ κατεßχε εξÝχουσα θÝση στον πυρÞνα του Οßκου. Ο ΛαÝρτης πßνει και τρþει με τους υπηρÝτες του, ενþ το χειμþνα κοιμÜται στη συντροφιÜ τους. Ο üρος δμþς δεν Ýχει υποτιμητικÞ Ýννοια κι ο Εýμαιος, ο «θεßος» χοιροβοσκüς, λαμβÜνει το ßδιο κοσμητικü επßθετο με τους μεγÜλους Þρωες. ΠαρüλαυτÜ, η κατÜσταση δουλεßας παραμÝνει ατιμωτικÞ. Ο ßδιος ο Εýμαιος αναφÝρει: «Γιατß τον γδýνει απü τη μισÞ ο βροντολÜλος Δßας αξßα του τον Üνθρωπο, δουλειÜ που τον πλακþσει».
     Εßναι δýσκολο να εκτιμηθεß αν η εμπορßα δοýλων ξεκßνησε κατÜ την αρχαúκÞ περßοδο. Στο Ἔργα καὶ ἩμÝραι (8ος αι. π.Χ.) ο Ησßοδος δηλþνει πως κατÝχει πολυÜριθμους δοýλους, αν κι η κοινωνικÞ τους θÝση παραμÝνει Üγνωστη. Η παρουσßα δοýλων επιβεβαιþνεται απü λυρικοýς ποιητÝς üπως ο Αρχßλοχος κι ο ΘÝογνης απü τα ΜÝγαρα. Σýμφωνα με επιγραφικÝς μαρτυρßες, η νομοθεσßα του ΔρÜκοντα (περ. 620 π.Χ.) αναφÝρεται στους δοýλους. Σýμφωνα με τον Πλοýταρχο, ο Σüλων (περ. 594-593 π.Χ.) απαγüρευσε στους δοýλους να επιδßδονται στη γυμναστικÞ και στη παιδεραστßα. ΜÝχρι το τÝλος της περιüδου αυτÞς, οι αναφορÝς πυκνþνουν. Η δουλεßα γßνεται διαδεδομÝνη την ßδια στιγμÞ που ο Σüλων θÝτει τις βÜσεις της αθηναúκÞς δημοκρατßας. Ο μελετητÞς ΜωûσÞς Φßνλεû τονßζει πως ομοßως η Χßος, η 1η πüλη που σýμφωνα με το Θεüπομπο ασχολÞθηκε οργανωμÝνα με το δουλεμπüριο, διατηροýσε πρþιμους δημοκρατικοýς θεσμοýς (6ος αι. π.Χ.) ΚαταλÞγει πως «Ýνα στοιχεßο της ελληνικÞς ιστορßας, εν συντομßα, εßναι η χÝρι με χÝρι διÜδοση της ελευθερßας και της δουλεßας».
     Οι δοýλοι μποροýσαν να καταπιαστοýν με üλες τις καθημερινÝς δραστηριüτητες με εξαßρεση τη πολιτικÞ, καθþς για τους ¸λληνες η Üσκηση πολιτικþν δικαιωμÜτων Üρμοζε μüνο στους ελεýθερους πολßτες. Η κýρια χρÞση των δοýλων Þτανε στις αγροτικÝς δραστηριüτητες, τη βÜση της ελληνικÞς οικονομßας. ΚÜποιοι μικροúδιοκτÞτες γης ßσως εßχανε στην ιδιοκτησßα τους 1 δοýλο, ßσως και 2. Μια πλοýσια βιβλιογραφßα αγροτικþν εγχειριδßων (üπως ο Οἰκονομικüς του Ξενοφþντα Þ το αντßστοιχο Ýργο του Ψευδο-ΑριστοτÝλη) επιβεβαιþνει τη παρουσßα 10Üδων δοýλων σε μεγαλýτερα κτÞματα, που μποροýσαν να εßναι εßτε απλοß εργÜτες εßτε εργοδηγοß. Το πüσο διαδεδομÝνη Þταν η χρÞση δοýλων στις αγροτικÝς εργασßες δεν Ýχει προσδιοριστεß με ακρßβεια απü τους σýγχρονους μελετητÝς. Σßγουρο θεωρεßται πως η πρακτικÞ Þτανε πολý κοινÞ στην ΑθÞνα και πως η Αρχαßα ΕλλÜδα δε γνþρισε τους τερÜστιους πληθυσμοýς δοýλων που εργÜστηκαν στα ρωμαúκÜ λατιφοýντια*.

--------------------------

 * Λατιφοýντιο-α: ΜεγÜλα αγροτικÜ κτÞματα της αρχαßας Ρþμης, που καλλιεργοýνταν απü δοýλους με την επßβλεψη ενüς επιστÜτη. Ο ΚολουμÝλλας θεωροýσε το σýστημα αντιοικονομικü, ενþ ο Πλßνιος εßχε τη γνþμη üτι αυτÜ αποτελοýσανε τη καταστροφÞ της Ιταλßας, καθþς δεν Üφηναν ελπßδα επιβßωσης στους μικρογαιοκτÞμονες. ΔημιουργÞθηκε κοινωνικü ζÞτημα κι ο ΤιβÝριος ΓρÜκχος επανÝφερε Ýναν παλαιüτερο νüμο (τον ονομαζüμενο Λικßνιο) που απαγüρευε στους Ρωμαßους να κατÝχουνε κτÞματα μεγαλýτερα των 500 πλÝθρων και μοßρασε τις εκτÜσεις που περßσσευαν στους ακτÞμονες. Αργüτερα, ο ΓÜιος ΓρÜκχος συμπλÞρωσε την εξαφÜνιση του θεσμοý των λατιφουντßων.
_________________

     Στα μεταλλεßα και τα λατομεßα η χρÞση δοýλων Þταν η επικρατοýσα πρακτικÞ, με μεγÜλο πλÞθος σκλÜβων να ενοικιÜζεται για το σκοπü αυτü απü πλοýσιους πολßτες. Ο Νικßας νοßκιασε 1000 σκλÜβους για να εργαστοýνε στα ορυχεßα αργýρου του Λαυρßου, ο Ιππüνικος 600 κι ο ΦιλομÞδης 300. Ο Ξενοφþν αναφÝρει πως κοστολογοýνταν 1 οβολüν ανÜ δοýλο τη μÝρα, φτÜνοντας τις 60 δραχμÝς το χρüνο. ΑυτÞ Þταν μια απü τις σημαντικüτερες επενδýσεις των Αθηναßων. Το πλÞθος δοýλων που εργÜζονταν στα ορυχεßα του Λαυρßου και στους μýλους που επεξεργÜζονταν τα μεταλλεýματα υπολογßζεται στους 30.000. Σýμφωνα με τον Ξενοφþντα η πüλη αγüραζε μεγÜλο αριθμü δοýλων, μÝχρι 3 κρατικοýς δοýλους ανÜ πολßτη, Ýτσι þστε να εξασφαλßζεται η συντÞρηση üλων των πολιτþν. Επßσης χρησιμοποιοýνταν ως τεχνßτες κι Ýμποροι. ¼πως και στις αγροτικÝς εργασßες, χρησιμοποιοýνταν για δουλειÝς που Þταν πÝραν των δυνατοτÞτων της οικογενεßας. Ο πληθυσμüς των σκλÜβων Þταν μεγαλýτερος στα εργαστÞρια: η βιοτεχνßα ασπßδων του Λυσßα απασχολοýσε 120 δοýλους, ενþ ο πατÝρας του ΔημοσθÝνη εßχε στην ιδιοκτησßα του 32 κατασκευαστÝς μαχαιριþν και 20 τεχνßτες κρεβατιþν. Οι δοýλοι επßσης εργÜζονταν κατ’ οßκον με κýριο καθÞκον να εκπροσωπεß τον αφÝντη του στον επαγγελματικü του χþρο και να τονε συνοδεýει στα ταξßδια. Σε περßοδο πολÝμου Þτανε προσωπικüς υπηρÝτης του οπλßτη, αν κι ορισμÝνοι Ýχουν υποστηρßξει πως ο πραγματικüς του ρüλος Þταν ακüμη μεγαλýτερος. Οι γυναßκες δοýλοι αναλÜμβαναν τις οικιακÝς δουλειÝς, üπως το ψÞσιμο του ψωμιοý και την υφαντουργßα. ΜοναχÜ οι φτωχüτεροι των πολιτþν δεν εßχαν στην ιδιοκτησßα τους δοýλους.
     Εßναι δýσκολο να εκτιμηθεß ο ακριβÞς αριθμüς σκλÜβων στην Αρχαßα ΕλλÜδα, με δεδομÝνη την απουσßα μιας ακριβοýς απογραφÞς και τους πολυÜριθμους ορισμοýς της δουλεßας κατÜ την εποχÞ εκεßνη. Πιστεýεται πως η ΑθÞνα διÝθετε το μεγαλýτερο πληθυσμü δοýλων, που πρÝπει να Üγγιζε τους 80.000 κατÜ τον 6ο και 5ο αι. π.Χ., 3 με 4 κατÜ μÝσον üρο ανÜ σπιτικü. Τον 5ο αι. π.Χ., ο Θουκυδßδης αναφÝρεται στη λιποταξßα 20.000 δοýλων κατÜ τη διÜρκεια του πολÝμου στη ΔεκÝλεια, στην πλειονüτητÜ τους Ýμποροι. Η χαμηλüτερη εκτßμηση, αυτÞ των 20.000 δοýλων κατÜ την εποχÞ του ΔημοσθÝνη, αντιστοιχεß σ' Ýνα δοýλο ανÜ οικογÝνεια. ΑνÜμεσα στα Ýτη 317 και 307 π.Χ. ο τýραννος ΔημÞτριος ο Φαληρεýς διÝταξε απογραφÞ στην ΑττικÞ, η οποßα απÝφερε τα εξÞς νοýμερα: 21.000 πολßτες, 10.000 μÝτοικοι και 400.000 δοýλοι. Ο ρÞτορας Υπερεßδης, στο λüγο του Κατὰ Ἀριστογεßτονος, αναφÝρει πως η προσπÜθεια στρατολüγησης 150.000 ανδρþν δοýλων σε αξιüμαχη ηλικßα οδÞγησε στην Þττα των ΕλλÞνων στη ΜÜχη της Χαιρþνειας (338 π.Χ.), κÜτι που εßναι σε αρμονßα με τους αριθμοýς που παραθÝτει ο ΚτησικλÞς.
     Σýμφωνα με τις πηγÝς, διαφαßνεται πως οι περισσüτεροι απü τους ελεýθερους Αθηναßους εßχανε στην ιδιοκτησßα τους τουλÜχιστον Ýνα δοýλο. Ο ΑριστοφÜνης στον Πλοýτο απεικονßζει φτωχοýς αγρüτες που εßχαν αρκετοýς δοýλους, ενþ ο ΑριστοτÝλης ορßζει το σπιτικü σαν οντüτητα τüσο με ελεýθερους ανθρþπους üσο και με δοýλους. Κατ’ επÝκταση, το να μην Ýχει κανεßς οýτε Ýναν δοýλο, Þτανε σημÜδι μεγÜλης φτþχειας. Στο διÜσημο λüγο του Λυσßα Ὑπὲρ ἈδυνÜτου, Ýνας ανÜπηρος που ικετεýει για επßδομα εξηγεß: «το εισüδημÜ μου εßναι πολý χαμηλü και πλÝον εßμαι αναγκασμÝνος να κÜνω αυτÜ τα πρÜγματα μοναχüς μου και δεν Ýχω καν τα μÝσα να αγορÜσω Ýνα σκλÜβο να τα κÜνει για μÝνα». ΠαρüλαυτÜ, οι τερÜστιοι πληθυσμοß σκλÜβων που συναντÜμε στην Αρχαßα Ρþμη Þταν Üγνωστοι στον ελληνικü χþρο. Ο Θουκυδßδης εκτιμÜ πως η Χßος αναλογικÜ φιλοξενοýσε τους περισσüτερους σκλÜβους. ¼ταν ο ΑθÞναιος παραθÝτει την υπüθεση του ΜνÜσονα, φßλου του ΑριστοτÝλη κι ιδιοκτÞτη 1000 δοýλων, φαßνεται να υπερβÜλλει. Ο ΠλÜτων, που εßχε στην ιδιοκτησßα του 5 την εποχÞ του θανÜτου του, παραθÝτει πως οι πλοýσιοι διÝθεταν περßπου 50 δοýλους.
     Στην αρχαιüτητα 4 Þταν οι κýριες πηγÝς απü üπου προÝρχονταν οι δοýλοι: ο πüλεμος, η πειρατεßα, το διεθνÝς εμπüριο κι η κατ' οßκον ανατροφÞ. Σýμφωνα με την εθιμοτυπßα που συνüδευε τον πüλεμο, ο νικητÞς εßχε πλÞρη δικαιþματα πÜνω στον ηττημÝνο, ακüμη κι αν επρüκειτο για αμÜχους. Η λÞψη σκλÜβων, αν και δεν Þταν συστηματικÞ, Þταν σýνηθες φαινüμενο. Ο Θουκυδßδης μνημονεýει το γεγονüς üτι 7.000 κÜτοικοι της πüλης ºκαρα στη Σικελßα λÞφθησαν αιχμÜλωτοι απü το Νικßα και πουλÞθηκαν για 120 τÜλαντα στη γειτονικÞ ΚατÜνη. Ομοßως το 348 π.Χ. ο πληθυσμüς της Ολýνθου οδηγÞθηκε στη σκλαβιÜ, üπως και των Θηβþν το 335 π.Χ. απü τον Μ. ΑλÝξανδρο, αλλÜ και της Μαντßνειας απü την ΑχαúκÞ Συμπολιτεßα. Η ýπαρξη ΕλλÞνων δοýλων Þτανε συνεχÞς αιτßα αντιγνωμιþν ανÜμεσα στους ελεýθερους ¸λληνες. Η υποδοýλωση πüλεων Þταν αμφιλεγüμενη πρακτικÞ. ΟρισμÝνοι στρατηγοß αρνÞθηκαν να πρÜξουν κÜτι ανÜλογο, üπως οι ΣπαρτιÜτες Αγησßλαος Β' και Καλλικρατßδας. ΟρισμÝνες πüλεις περÜσανε διατÜγματα Ýτσι þστε να καταργÞσουνε τη πρακτικÞ αυτÞ: στα μÝσα του 3ου αι. π.Χ. η Μßλητος Þρθε σε συμφωνßα με τη Κνωσσü, Ýτσι þστε καμßα απü τις 2 να μην υποδουλþσει ελεýθερο πολßτη της Üλλης. Αντιστρüφως, η απελευθÝρωση με λýτρα μιας πüλης που κινδýνευε με ανÜλογη τýχη Ýφερνε μεγÜλη δüξα. ΤÝτοια παραδεßγματα αποτελοýν ο ΚÜσσανδρος, ο οποßος το 316 π.Χ. αποκατÝστησε τη ΘÞβα, ενþ ο Φßλιππος Β' της Μακεδονßας υπÝταξε και κατüπιν απελευθÝρωσε τα ΣτÜγειρα.
     Η πειρατεßα αποτÝλεσε σημαντικÞ και σταθερÞ πηγÞ δοýλων, αν κι η συμβολÞ της διÝφερε απü τüπο σε τüπο κι απü εποχÞ σε εποχÞ. Οι πειρατÝς κι οι ληστÝς ζητοýσανε λýτρα εφüσον Ýκριναν πως χÜρις στη κοινωνικÞ θÝση του θýματüς τους εßχαν να αποκομßσουν κÜποιο κÝρδος. ¼ταν δεν καταβÜλλονταν λýτρα οι αιχμÜλωτοι πωλοýνταν σε δουλεμπüρους μεσÜζοντες. Σε ορισμÝνες περιοχÝς, η πειρατεßα Þτανε κÜτι σαν τοπικü Ýθιμο Þ üπως το περιγρÜφει ο Θουκυδßδης, αποτελοýσε τον παλαιομοδßτικο τρüπο ζωÞς. ΚÜτι τÝτοιο συνÝβαινε στην Ακαρνανßα, τη ΚρÞτη και την Αιτωλßα. ¢λλοι λαοß με ανÜλογες δραστηριüτητες Þταν οι Ιλλυριοß, οι Φοßνικες κι οι Ετροýσκοι. ΚατÜ τη διÜρκεια της ελληνιστικÞς περιüδου, οι Κßλικες κι οι βουνßσιες φυλÝς της Ανατολßας προστÝθηκαν στη λßστα. Ο ΣτρÜβων προβÜλλει σα κýριο λüγο Üνθησης της δραστηριüτητας αυτÞς ανÜμεσα στους Κßλικες τα μεγÜλα κÝρδη που απÝφερε. ¼χι πολý μακρυÜ, στη ΔÞλο, διακινοýνταν μυριÜδες δοýλοι τη μÝρα. Η εξÜπλωση της επιρροÞς του ρωμαúκοý κρÜτους, ενüς μεγÜλου καταναλωτÞ δοýλων, οδÞγησε στην εξÜπλωση της πειρατεßας και στην ανÜπτυξη της σχετικÞς αγορÜς. ΚατÜ τη διÜρκεια του 1ου αι. π.Χ. ωστüσο, οι Ρωμαßοι πολÝμησαν με μÝνος τη πειρατεßα προκειμÝνου να προστατÝψουνε τους εμπορικοýς δρüμους της Μεσογεßου.
     ΒρÝθηκαν ßχνη δουλεμπορßου στις γειτονικÝς των ΕλλÞνων βαρβαρικÝς φυλÝς. Η αποσπασματικÞ λßστα των σκλÜβων που κατασχÝθηκαν απü τη προσωπικÞ περιουσßα των ατüμων που διαμÝλισαν τις διαβüητες ΕρμÝς αναφÝρει 32 δοýλους των οποßων οι εθνικüτητες Ýχουν επιβεβαιωθεß: 13 Þταν θρακικÞς καταγωγÞς, 7 απü τη Καρßα κι οι λοιποß προÝρχονταν απü τη Καππαδοκßα, τη Σκυθßα, τη Φρυγßα, τη Λυδßα, τη Συρßα, την Ιλλυρßα, τη Μακεδονßα και τη Πελοπüννησο. Ο μηχανισμüς παρουσßαζε ομοιüτητες με το μετÝπειτα δουλεμπüριο στην αφρικανικÞ Þπειρο: ντüπιοι επαγγελματßες πουλοýσαν ομοεθνεßς τους σε ¸λληνες δουλεμπüρους. Κυριüτερα κÝντρα δουλεμπορßου φαßνεται πως υπÞρξαν η ¸φεσος, το ΒυζÜντιο, ακüμη κι η μακρινÞ ΤÜναúς στον ομþνυμο ποταμü (σýγχρονος Ντον). ΟρισμÝνοι απü τους βαρβÜρους σκλÜβους εßχανε πÝσει θýματα τοπικÞς πειρατεßας, ωστüσο Üλλοι εßχαν απλÜ πουληθεß απü την οικογÝνειÜ τους.
     Λεßπουν αρχαιολογικÝς ενδεßξεις που να δεßχνουνε λεπτομÝρειες σχετικÜ με το δουλεμπüριο, ωστüσο βρÝθηκαν επιβεβαιωμÝνες αποδεßξεις για την ýπαρξÞ του. ΑρχικÜ, ορισμÝνες εθνικüτητες δοýλων εμφανßζονται στις πηγÝς κατ' επανÜληψη, üπως το σþμα απü Σκýθες τοξüτες που οι Αθηναßοι χρησιμοποιοýσανε για αστυνüμευση -αρχικÜ 300 Üτομα, αργüτερα περßπου 1000. ¸πειτα, τα ονüματα που αποδßδονται στους δοýλους στην αρχαßα κωμωδßα εßναι διαποτισμÝνα με την εθνικüτητα των ατüμων αυτþν. ¸τσι προκýπτει για παρÜδειγμα η λÝξη Θρᾷττα, που χρησιμοποιεß ο ΑριστοφÜνης στις ΣφÞκες, στους Αχαρνεßς και στην ΕιρÞνη, και που σημαßνει γυναßκα απü τη ΘρÜκη. ΤÝλος, η εθνικüτητα ενüς δοýλου Þτανε κριτÞριο μεγÜλης σημασßας για τους μεγÜλους αγοραστÝς: η αρχαßα συμβουλÞ Þταν να μη μαζεýονται πολλοß δοýλοι κοινÞς εθνικüτητας στο ßδιο μÝρος για να αποφευχθοýν τυχüν στÜσεις. Εßναι επßσης πιθανü üτι, üπως συνÝβαινε και στη ρωμαúκÞ εποχÞ, ορισμÝνες εθνικüτητες θεωροýνταν παραγωγικüτερες σε σχÝση με Üλλες.
     Η τιμÞ των δοýλων διÝφερε ανÜλογα με τις ικανüτητÝς τους. Ο Ξενοφþν υπολüγιζε την τιμÞ ενüς δοýλου-μεταλλωρýχου στο Λαýριο στις 180 δρχ, τη στιγμÞ που Ýνας εργÜτης σε μεγÜλα Ýργα αμειβüταν με μüλις 1 τη μÝρα. Οι κατασκευαστÝς μαχαιριþν του πατÝρα του ΔημοσθÝνη Üξιζαν 500-600 δρχ. Ýκαστος. Η τιμÞ καθοριζüτανε βÝβαια σε συνÜρτηση και με τη διαθεσιμüτητÜ τους: κατÜ τον 4ο αι. π.Χ. Þταν Üφθονοι οπüτε υπÞρχε πλεüνασμα. Οι πüλεις δε üριζαν και κÜποιο φüρο στα εισοδÞματα απü τη πþλησÞ τους. Για παρÜδειγμα μεγÜλο παζÜρι σκλÜβων οργανωνüταν κατÜ τη διÜρκεια των εορτþν του Απüλλωνα στο ¢κτιο. Η ΑκαρνανικÞ Συμπολιτεßα, που αναλÜμβανε τη διαχεßριση των οικονομικþν θεμÜτων, λÜμβανε τα μισÜ απü τα Ýσοδα των φüρων και τα Üλλα δüθηκαν στη πüλη του Ανακτορßου, της οποßας το ¢κτιο αποτελοýσε κομμÜτι. Επßσης, οι αγοραστÝς απολÜμβαναν και κÜποιο εßδος εγγýησης για την αγορÜ των δοýλων: η συναλλαγÞ μποροýσε να θεωρηθεß Üκυρη αν αποδεικνυüταν üτι ο δοýλος εßχε κÜποια αναπηρßα για την οποßα δεν εßχε ενημερωθεß ο αγοραστÞς του. ºσως φαßνεται παρÜξενο αλλÜ κατÜ τα φαινüμενα οι ¸λληνες δεν «ανÝτρεφαν» τους δοýλους τους, τουλÜχιστον κατÜ τη ΚλασσικÞ ΕποχÞ, αν κι o αριθμüς των αναθρεμμÝνων στο σπßτι δοýλων φαßνεται να Þταν μεγÜλος στη ΠτολεμαúκÞ Αßγυπτο. Σε ορισμÝνες περιπτþσεις αυτü Þταν αυτονüητο: τα ορυχεßα για παρÜδειγμα Þτανε χþρος üπου διÝμεναν αποκλειστικÜ Üνδρες κι υπÞρχανε πολλÝς γυναßκες που εργÜζονταν στα σπßτια. Ο Ξενοφþν συμβουλεýει οι Üντρες κι οι γυναßκες δοýλοι να μÝνουνε χωριστÜ þστε να μην Ýρχονται στον κüσμο «...παιδιÜ που γεννÞθηκαν και μεγÜλωσαν απü τους οικüσιτους δοýλους μας χωρßς τη γνþση και ÜδειÜ μας. Γιατß οι τßμιοι δοýλοι γενικÜ αποδεικνýονται πιστüτεροι üταν Ýχουν οικογÝνεια, ωστüσο οι αλÞτες, üταν φτιÜχνουν οικογÝνεια, γßνονται üλο και πιο επιρρεπεßς στην πονηριÜ». ¢λλη εξÞγηση αποδßδει το φαινüμενο αυτü σε οικονομικοýς λüγους: ßσως να Þτανε πολý φτηνüτερο να αγορÜσει κανεßς Ýνα σκλÜβο απü το να τον αναθρÝψει. ΕπιπλÝον, η γÝννα Ýβαζε τη ζωÞ της μητÝρας σε κßνδυνο, ενþ δεν υπÞρχε εγγýηση πως το μωρü θα ζÞσει μÝχρι την ενηλικßωση. Οι οικογενεßς δοýλοι συχνÜ αποτελοýσαν προνομιοýχο ομÜδα. Για παρÜδειγμα, εßχανε την εμπιστοσýνη του κυρßου τους þστε να πηγαßνουν τα παιδιÜ του στο σχολεßο, Þτανε δηλαδÞ παιδαγωγοß με τη πρωταρχικÞ Ýννοια του üρου. ΟρισμÝνοι δε απü αυτοýς Þτανε παιδιÜ του κυρßου του σπιτιοý, ωστüσο σε πολλÝς πüλεις üπως και στην ΑθÞνα, το παιδß κληρονομοýσε τη κοινωνικÞ θÝση της μητÝρας του.
     Στην Αρχαßα ΕλλÜδα απαντþνταν διÜφορες μορφÝς δουλεßας. Για την ακρßβεια ανÜμεσα στον ελεýθερο πολßτη και το δοýλο υπÞρχανε διÜφορες κατηγορßες πολιτþν: οι δουλοπÜροικοι**, πολßτες που εßχαν απολÝσει τα πολιτικÜ τους δικαιþματα, απελεýθεροι, νüθα τÝκνα και μÝτοικοι. Το κοινü τους στοιχεßο Þταν πως δεν κατεßχανε πολιτικÜ δικαιþματα. Ο Αμερικανüς μελετητÞς ΜωυσÞς Φßνλεû πρüτεινε τα παρακÜτω κριτÞρια þστε να καθορßζεται ο βαθμüς ανελευθερßας του ατüμου:

 * δικαßωμα στην προσωπικÞ περιουσßα
 * εξουσßα πÜνω στην εργασßα κÜποιου Üλλου
 * εξουσßα πÜνω στη τιμωρßα κÜποιου Üλλου
 * νομικÜ δικαιþματα και υποχρεþσεις (προστασßα απÝναντι στην αυθαßρετη σýλληψη και τιμωρßα Þ το δικαßωμα να καταφεýγει κανεßς στα δικαστÞρια)
 * οικογενειακÜ δικαιþματα και προνüμια (γÜμος, κληρονομßα κ.Ü.)
 * δυνατüτητα αλλαγÞς κοινωνικÞς θÝσης (απελευθÝρωση, πρüσβαση σε πολιτικÜ δικαιþματα)
 * θρησκευτικÜ δικαιþματα κι υποχρεþσεις
 * στρατιωτικÜ δικαιþματα κι υποχρεþσεις (στρατιωτικÞ θητεßα ως υπηρÝτης, οπλßτης με ελαφρý Þ βαρý οπλισμü Þ ναýτης).

----------------------------
 ** ΔουλοπÜροικοι Þτανε το κοινωνικü στρþμα, που αποτελοýνταν απü αγρüτες χωρικοýς, εξαρτημÝνους απü τον ιδιοκτÞτη γης, το φεουδÜρχη. Η δουλοπαροικßα εßναι συνδεμÝνη με το φεουδαρχικü κοινωνικü σýστημα. ΔουλοπÜροικοι υπÞρξανε και στην Αρχαßα ΕλλÜδα, üπως π.χ. οι εßλωτες στη ΣπÜρτη, οι γυμνÞτες (οι ελαφρÜ οπλισμÝνοι στρατιþτες) του ¢ργους κ.λ.π.
  Απελεýθεροι Þταν οι πρþην δοýλοι που απελευθερþθησαν απü τον κýριü τους. 
  ΜÝτοικοι κατÜ την αρχαιüτητα Þταν εκεßνοι που κατοικοýσανε στα üρια μιας πüλης-κρÜτους αλλÜ δεν καταγüνταν απü αυτÞν. Οι μÝτοικοι εßχανε συνÞθως περιορισμÝνα Þ καθüλου πολιτικÜ δικαιþματα. Ο üρος εßναι κυρßως γνωστüς απü την αρχαßα ΑθÞνα, τη πüλη που συγκÝντρωνε τους περισσüτερους ξÝνους λüγω της αßγλης και της οικονομικÞς ανÜπτυξÞς της.
___________________

     Οι σκλÜβοι στην ΑθÞνα αποτελοýσαν περιουσßα του αφÝντη τους (Þ του κρÜτους), που μποροýσε να τους μεταχειριστεß üπως Ýκρινε σωστü. Μποροýσε να τους δþσει, πουλÞσει, νοικιÜσει Þ κληροδοτÞσει. ¸νας δοýλος μποροýσε να παντρευτεß και να αποκτÞσει παιδιÜ, αλλÜ μια τÝτοια οικογÝνεια δεν Þταν αναγνωρισμÝνη απü τη πολιτεßα κι ο κýριüς τους μποροýσε να σκορπßσει τα μÝλη της αν Þθελε. Οι δοýλοι εßχαν ελÜχιστα δικαιþματα στις δßκες και πÜντα αντιπροσωπεýονταν απü τον κýριü τους σε τÝτοιες περιστÜσεις. ΚÜποιο παρÜπτωμα που θα τιμωροýταν με πρüστιμο για Ýναν ελεýθερο πολßτη, για κÜποιο δοýλο θα σÞμαινε μαστßγωμα. Η αναλογßα φαßνεται πως Þταν Ýνα χτýπημα ανÜ δραχμÞ. Με μικροεξαιρÝσεις η κατÜθεση ενüς δοýλου δεν εßχε νομικÞ ισχý εκτüς κι αν Þταν απüρροια βασανιστηρßων. Οι δοýλοι βασανßζονταν σε διÜφορες περιστÜσεις κατÜ τη διÜρκεια κÜποιας δßκης γιατß παρÝμεναν πιστοß στον κýριü τους. ΔιÜσημο παρÜδειγμα πιστοý δοýλου Þταν ο ΠÝρσης ακüλουθος του ΘεμιστοκλÞ, ο Σßκιννος (το Üκρως αντßθετο του διαβüητου ΕφιÜλτη), που, παρÜ τη περσικÞ καταγωγÞ του, πρüδωσε τον ΞÝρξη και βοÞθησε τους Αθηναßους στη Ναυμαχßα της Σαλαμßνας. ΠαρÜ τα βασανιστÞρια που προαναφÝρθηκαν, ο δοýλος στην ΑθÞνα διÝθετε κÜποιο εßδος Ýμμεσης προστασßας: αν κÜποιος τον κακομεταχειριζüταν, ο κýριüς του μποροýσε να ξεκινÞσει δßκη για βλÜβη. Αντιστρüφως, εκεßνος ο πολßτης που Ýδειχνε μεγÜλη σκληρüτητα απÝναντι στο δοýλο του μποροýσε να εναχθεß σε δßκη απü οποιοδÞποτε πολßτη, üχι τüσο απü καλοσýνη απÝναντι στο δοýλο, üσο για να αποφευχθεß η υπερβολÞ στη βßα (ýβρις).
     Ο ΙσοκρÜτης υποστÞριξε πως οýτε ο πιο Üχρηστος δοýλος δεν πρÝπει να θανατþνεται χωρßς δßκη: η εξουσßα του κυρßου απÝναντι στο δοýλο δεν Þταν απüλυτη üπως üριζε το Ρωμαúκü Δßκαιο. Οι Νüμοι του ΔρÜκοντα μÜλιστα üριζαν το θÜνατο ως τιμωρßα για τη δολοφονßα ενüς δοýλου. Η κατηγορßα απÝναντι στο δολοφüνο ενüς δοýλου δεν Þταν μÞνυση για βλÜβη üπως συνÝβαινε π.χ. με τα κοπÜδια ζþων, αλλÜ η ανθρωποκτονßα, που απαιτοýσε τιμωρßα εξαιτßας του μιÜσματος που επÝφερε στη πüλη το χýσιμο αßματος. ΚατÜ τον 4ο αι. ο ýποπτος δικαζüταν απü το ΠαλλÜδιον, Ýνα σþμα που Ýκρινε περιπτþσεις ακοýσιας ανθρωποκτονßας, με τη τιμωρßα να Þταν αυστηρüτερη του απλοý προστßμου, αλλÜ üχι θÜνατος, ßσως εξορßα üπως συνÝβαινε αν λÜμβανε χþρα δολοφονßα κÜποιου μετοßκου.
     Ωστüσο οι δοýλοι Üνηκαν στο σπιτικü του κυρßου τους. ¸νας σκλÜβος που μüλις κατεýθανε στο σπßτι γινüταν δεκτüς με ξηροýς καρποýς και φροýτα, üπως η νεüνυμφη γυναßκα. Οι δοýλοι λÜμβαναν μÝρος στις περισσüτερες πολιτικÝς κι οικογενειακÝς τελετÝς. ΛÜμβαναν μÜλιστα πρüσκληση συμμετοχÞς στο δεßπνο για τις ΧοÝς, στη 2η μÝρα των Ανθεστηρßων, ενþ επιτρεπüταν να λÜβουν πρüσκληση στα Ελευσßνια ΜυστÞρια. ΚÜποιος δοýλος μποροýσε να ζητÞσει Üσυλο σε ναü Þ βωμü, üπως ακριβþς κι ο ελεýθερος πολßτης. Επßσης μοιραζüταν τους θεοýς του αφÝντη του, αλλÜ μποροýσε να κρατÞσει και προσωπικÜ θρησκευτικÜ Ýθιμα αν το επιθυμοýσε. ¸νας δοýλος δεν μποροýσε να ασκηθεß στην παλαßστρα («¸νας δοýλος δεν θα ασκεßται Þ θα αλεßφεται στις σχολÝς πυγμαχßας». Νüμος που αποδßδεται στον Σüλωνα).

     ΑνθεστÞρια εßναι μια ΜεγÜλη Αρχαßα ΕλληνικÞ ετÞσια εορτÞ προς τιμÞν του Θεοý Διονýσου, τελοýμενη στην ΑττικÞ και σε πολλÝς ΙωνικÝς πüλεις. Τα ΑνθεστÞρια φÝρονται επßσης με τη γενικüτερη ονομασßα Διονýσια. Ο εορτασμüς τους στην Αρχαßα ΑθÞνα τελοýνταν την 11η ως και την 13η του μηνüς Ανθεστηριþνος. Η 1η μÝρα των Ανθεστηρßων ονομαζüταν Πιθοßγια. ΟνομÜστηκε Ýτσι απü το γεγονüς üτι τη μÝρα αυτÞ ανοßγονταν και δοκιμÜζονταν 1η φορÜ οι πßθοι με τον οßνο της χρονιÜς. Η 2η μÝρα των Ανθεστηρßων λεγüταν Χüες, απü το ομþνυμο οινοδοχεßο κι η 3η μÝρα ονομαζüταν Χýτροι, επειδÞ τη μÝρα προσφÝρονταν αγγεßα με Üνθη, μαγειρεμÝνα λαχανικÜ και πανσπερμßα σιτηρþν. Επßσης, τη 3η και τελευταßα μÝρα εορτÜζονταν τα Υδροφüρια προς τιμÞν üσων χÜθηκαν στον Κατακλυσμü του Δευκαλßωνα. Στην Αρχαßα ΑθÞνα üποτε γινüταν η εορτÞ αυτÞ κÜθε χρüνο, οι Αθηναßοι δοκßμαζαν το νÝο κρασß μÝσα σε ατμüσφαιρα γενικÞς χαρÜς. Στους νεþτερους χρüνους θαυμαστÞ γιορτÞ των λουλουδιþν γßνονταν στη ΚηφισιÜ üπου και κατακλýζονταν απü τους Αθηναßους διÜρκειας μιας εβδομÜδας. ΜÝχρι το 1978, γßνονταν παρÜλληλα και στο Δαφνß θαυμαστÞ ετÞσια γιορτÞ του κρασιοý διÜρκειας επßσης μιας εβδομÜδας.

     Οι δοýλοι δεν εßχαν δικÞ τους περιουσßα, ωστüσο οι αφÝντες τους συχνÜ τους επÝτρεπαν να συγκεντρþνουν χρÞματα για να εξαγορÜσουν την ελευθερßα τους. Επιβιþνουν δε μÝχρι τις ημÝρες μας μαρτυρßες βÜσει των οποßων δοýλοι εßχαν δικÝς τους επιχειρÞσεις, πληρþνοντας κÜποιο σταθερü ποσü στον κýριü τους. Η ΑθÞνα επßσης διÝθετε Ýνα νüμο που καθιστοýσε απαγορευτικü το χτýπημα ενüς δοýλου: αν κÜποιος βιαιοπραγοýσε κατÜ κÜποιου που Ýμοιαζε με δοýλο, κινδýνευε να χτυπÞσει κÜποιον πολßτη, καθþς πολλοß απü αυτοýς δεν ντýνονταν και πολý καλλßτερα. Οι υπüλοιποι ¸λληνες μÜλιστα εντυπωσιÜζονταν απü το γεγονüς üτι οι Αθηναßοι επÝτρεπαν στους δοýλους τους να αντιμιλοýν. Αθηναßοι δοýλοι πολÝμησαν μαζß με απελεýθερους στη ΜÜχη του Μαραθþνα και τα μνημεßα αναφÝρουν ρητÜ το γεγονüς. Επßσης, πριν απü τη Ναυμαχßα της Σαλαμßνας, διατÜχθηκε να προστατÝψουν οι πολßτες τον εαυτü τους, τις γυναßκες τους, τα παιδιÜ και τους δοýλους τους. Η σεξουαλικÞ δραστηριüτητα των δοýλων περιοριζüταν απü συγκεκριμÝνους κανüνες. Για παρÜδειγμα, Ýνας δοýλος δεν μποροýσε να συνÜψει παιδεραστικÞ σχÝση με ελεýθερο αγüρι (¸νας δοýλος δεν θα εßναι εραστÞς ελεýθερου αγοριοý οýτε θα τον ακολουθεß, ειδÜλλως θα εισπρÜττει πενÞντα χτυπÞματα με μαστßγιο δημοσßως). Αυτüς ο νüμος αποδßδεται στο Σüλωνα. Οι πατÝρες που Þθελαν να προστατεýουν τα παιδιÜ τους απü τους ανεπιθýμητους τοýς παρεßχαν Ýνα δοýλο προστÜτη, τον παιδαγωγü, που τα συνüδευε στις μετακινÞσεις τους. Οι γιοι νικημÝνων εχθρþν αιχμαλωτßζονταν και συχνÜ αναγκÜζονταν να εργαστοýν σε πορνεßα, üπως ο Φαßδων απü την Ηλεßα, ο οποßος μετÜ απü παρÜκληση του φιλοσüφου ΣωκρÜτη αγορÜστηκε κι απομακρýνθηκε απü Ýνα τÝτοιο μÝρος χÜρις στους πλοýσιους φßλους του τελευταßου. Ο βιασμüς δοýλων Þτανε παρÜνομος, üπως ακριβþς συνÝβαινε και με τους ελεýθερους ανθρþπους.
     Πριν την απαγüρευσÞ της απü το Σüλωνα, στην ΑθÞνα ßσχυε ο θεσμüς της υποδοýλωσης για χρÝη: Ýνας πολßτης που δεν μποροýσε να ξεπληρþσει το δανειστÞ του Ýχανε την ελευθερßα του. Η ακριβÞς φýση αυτÞς της Ýννομης σχÝσης αποτελεß Ýδαφος συζητÞσεων ανÜμεσα στους σýγχρονους μελετητÝς: Þτανε πρÜγματι δουλεßα Þ Üλλη μορφÞ εξÜρτησης; Εντοýτοις, αυτü το ζÞτημα αφοροýσε κυρßως τους χωρικοýς που ονομÜζονταν ἑκτÞμοροι, δηλαδÞ ανθρþπους που νοßκιαζαν εκτÜσεις πλουσßων και δεν μποροýσαν να αποπληρþσουν τους γεωκτÞμονες. ΘεωρητικÜ, μποροýσαν να απελευθερωθοýν üταν το χρÝος τους ξεπληρωνüταν. Με διÜφορες παραλλαγÝς το σýστημα υπÞρχε στην Εγγýς ΑνατολÞ κι αναφÝρεται στη Βßβλο. Ο Σüλων Ýβαλε τÝλος στο θεσμü αυτü με τη διαβüητη σεισÜχθεια***, το χÜρισμα των χρεþν, που Ýθεσε τÝλος στη πþληση ελεýθερων πολιτþν, ακüμη κι εθελοντικÜ απü τους ιδßους. Ο ΑριστοτÝλης στην Αθηναßων Πολιτεßα του μεταφÝρει Ýνα απü τα ποιÞματα του μεγÜλου νομοθÝτη:

Και πολλοýς Üνδρες που η απÜτη
Þ ο νüμος τους ποýλησε

ΜακρυÜ απü τη θεüκτιστη γη τους,
απüβλητοι σκλÜβοι

Τους Ýφερα πßσω στην ΑθÞνα,
ναι, και κÜποιους,

Εξüριστους απü τηπατρßδα τους
δια του καταπιεστικοý δρüμου του χρÝους

Μιλþντας üχι πια τη γλþσσα τους
την αγαπημÝνη αθηναúκÞ διÜλεκτο

Μα που περιπλανþνταν πÝρα και μακρυÜ,
τους Ýφερα και πÜλι πßσω

Κι αυτοýς που εßχαν πÝσει στη δουλεßα
ΜαζεμÝνοι κÜτω απü το αυστηρü βλÝμμα
του δεσπüτη τους, τους απελευθÝρωσα.

     Παρüλο που η κατÜσταση που περιγρÜφει ο Σüλων θυμßζει τη «παραδοσιακÞ» δουλεßα, η δουλεßα για χρÝη εßχε σα βασικÞ διαφορÜ üτι ο υπüδουλος Αθηναßος παρÝμενε Αθηναßος, εξαρτημÝνος απü Üλλον Αθηναßο, στον τüπο καταγωγÞς του. Αυτü εßναι το γεγονüς που εξηγεß γιατß αυτÞ η κατÜσταση Þτανε τüσο μισητÞ κατÜ τον 6ο αι. π.Χ., οπüτε και δημιουργÞθηκε ο νüμος αυτüς üχι για να καταργÞσει τη δουλεßα αλλÜ για να απελευθερþσει τους δοýλους απü χρÝος. Οι μεταρρυθμßσεις του Σüλωνα Üφηναν 2 εξαιρÝσεις: ο κηδεμüνας Üγαμης γυναßκας που εßχε χÜσει την παρθενßα της εßχε το δικαßωμα να την πουλÞσει για δοýλη κι Ýνας πολßτης μποροýσε να αφÞσει Ýκθετο Ýνα ανεπιθýμητο νεογÝννητο.

---------------------------
 *** ΣεισÜχθεια, στην αρχαßα ΑθÞνα, Ýμεινε γνωστÞ η νομοθετικÞ ρýθμιση των χρεþν απü το Σüλωνα. ¼ρος που γενικÜ οι σημερινοß πολιτικοß τον Ýχουνε χεσμÝνο πατþκορφα, καθþς ως γνωστüν, εßναι απεßρως σοφþτεροι κι αρτιüτεροι του ΣüλωναΟ üρος εßναι σýνθετος απü τα αρχαßα ελληνικÜ, απü το σεßω (ταρακουνþ) + Üχθος (βÜρος, χρÝος). ΟυσιαστικÜ σÞμαινε την αποτßναξη των βαρþνΕßναι ο 1ος νüμος του, üχι üμως, üπως μερικοß, ακüμα κι απü τους αρχαßους συγγραφεßς, διατεßνονται για τη διαγραφÞ εξ ολοκλÞρου των χρεþν, την οποßα απεναντßας απÝκρουαν αυτοß οι ßδιοι Σολþνιοι νüμοι, αλλÜ μüνον ανακοýφιση των πριν υπü των τοκογλýφων καταπιεζομÝνων οφειλετþν. Για το σκοπü αυτü σμßκρυνε την αργυρÞ δραχμÞ κατÜ το 1/4 και λßγο περισσüτερο þστε 100 νÝες δραχμÝς περιεßχαν üσο Üργυρο 72,5 παλαιÝς, συγκανονßσας επßσης μüνιμα και τα μÝτρα και τα σταθμÜ, þστε ελÜττωσε σε τÝτοιο βαθμü τα χρÝη των φτωχþν, γι' αυτü και λÝγονταν üτι απÜλειψε τις υποθÞκες επß των γαιþν, καθüσον διευκüλυνε την εξüφληση των χρεþν. ¢φησε üμως ελεýθερο τον προσδιορισμü του τüκου κι απαγüρευσε το Ýθιμο του «επß τοις σþμασι δανεßζεσθαι». ΚÞρυξε επßτιμους τους πριν απü το χρÝος Þ οποιαδÞποτε Üλλη αιτßα, πλην φüνου και επιβολÞς στη τυραννßδα, σε ατιμßα καταδικασθÝντες.
     Πριν την απαγüρευσÞ της απü το Σüλωνα, στην ΑθÞνα ßσχυε ο θεσμüς της υποδοýλωσης για χρÝη: Ýνας πολßτης που δεν μποροýσε να ξεπληρþσει το δανειστÞ του Ýχανε την ελευθερßα του. Τα νομοθετικÜ μÝτρα του Σüλωνα Þταν πολý τολμηρÜ, αλλÜ και δραστικÜ. Βασßζονταν στην αρχÞ της δßκαιης ανισüτητας κι üχι της απüλυτης ισüτητας, ενþ επιδßωκαν να αποτρÝψουν την εμφýλια διαμÜχη και τη διÜλυση της πολιτικÞς κοινüτητας της ΑθÞνας, διατηρþντας παρÜλληλα την κοινωνικÞ διαστρωμÜτωση και τη προβολÞ αυτÞς της διαστρωμÜτωσης στη νομÞ της εξουσßας.


         Το Üγαλμα της Δικαιοσýνης (üρος εξßσου Üγνωστος στους πολιτικοýς μας)

     Η σεισÜχθεια εντασσüταν στα μÝτρα επανüρθωσης που Ýλαβε ο Σüλων. Πιο συγκεκριμÝνα, καταργοýνταν τα υφιστÜμενα χρÝη ιδιωτþν προς ιδιþτες και προς το δημüσιο, καταργÞθηκε ο δανεισμüς με εγγýηση το "σþμα" (προσωπικÞ ελευθερßα) του δανειολÞπτη και των μελþν της οικογÝνειÜς του, ενþ απελευθερþθηκαν κι üσοι Αθηναßοι εßχανε γßνει δοýλοι λüγω χρεþν στην ßδια την ΑθÞνα κι επαναφÝρθηκαν στη πüλη üσοι εν τω μεταξý εßχαν μεταπωληθεß στο εξωτερικü. Εßναι γνωστü üτι με τη σεισÜχθεια ο Σüλων Ýδωσε τÝλος στην εξÜρτηση των φτωχþν αγροτþν στην ΑττικÞ. Εκεßνο που δεν εßναι γνωστü και παραμÝνει θÝμα διαμÜχης ανÜμεσα στους ερευνητÝς εßναι η διαδικασßα που ακολοýθησε προκειμÝνου να αποκαταστÞσει üσους εßχαν πÝσει θýματα της αυθαιρεσßας των πλουσßων, ακριβþς γιατß δεν υπÞρχαν γραπτÝς διατÜξεις (αυτü Üλλωστε λÝει κι ο Σüλων σ' Ýν απü τα ποιÞματÜ του). Το μÝτρο Üλλοτε συνδÝεται με τους εκτημüρους, τους εξαρτημÝνους αγρüτες που καλλιεργοýσαν τη γη των προνομιοýχων με τη συμφωνßα να τους δßνουν το 1/6 της παραγωγÞς αντß ενοικßου, ενþ Üλλοτε με üλους üσους εßχανε δανειστεß και καλλιεργοýσανε τη γη των πλουσßων κι ισχυρþν με ενÝχυρο την προσωπικÞ τους ελευθερßα. Η σεισÜχθεια δημιουργÞθηκε üχι για να καταργÞσει τη δουλεßα, αλλÜ για να απελευθερþσει τους δοýλους απü χρÝος. Οι μεταρρυθμßσεις του Σüλωνα Üφηναν 2 εξαιρÝσεις: ο κηδεμüνας Üγαμης γυναßκας που εßχε χÜσει την παρθενßα της εßχε το δικαßωμα να την πουλÞσει για δοýλη,[6] και Ýνας πολßτης μποροýσε να αφÞσει Ýκθετο Ýνα ανεπιθýμητο νεογÝννητο.
__________________

     Στη κρητικÞ πüλη Γüρτυνα, σýμφωνα με μια συλλογÞ νüμων που βρÝθηκε χαραγμÝνη σε πÝτρα (Γορτýνιος Κþδικας****) και χρονολογεßται τον 6ο αι. π.Χ., οι δοýλοι Þταν απολýτως εξαρτημÝνοι απü τον αφÝντη τους. Τα παιδιÜ τους Üνηκαν στον τελευταßο. Ο κýριος Þταν υπεýθυνος για τυχüν αδικÞματα που διÝπρατταν κι αντιστρüφως, ο ßδιος λÜμβανε αποζημιþσεις για εγκλÞματα κατÜ των δοýλων του απü τρßτους. Στον κþδικα αυτüν, üπου üλα τα εγκλÞματα τιμωροýνται με πρüστιμο, η χρηματικÞ αποζημßωση εßναι διπλÜσια για δοýλους που διÝπρατταν πταßσμα Þ κακοýργημα. ΑντιθÝτως, Ýνα αδßκημα κατÜ σκλÜβου τιμωροýταν λιγüτερο αυστηρÜ σε σχÝση με κεßνο κατÜ ελεýθερου ανθρþπου. Π.χ., ο βιασμüς ελεýθερης γυναßκας απü δοýλο τιμωροýταν με πρüστιμο 200 στατÞρων (400 δρχ), ενþ ο βιασμüς μιας μη-παρθÝνας σκλÜβας απü Üλλο σκλÜβο στοßχιζε μüλις Ýναν οβολü (το 1/6ο της δραχμÞς). Οι δοýλοι επßσης εßχανε το δικαßωμα να διαθÝτουνε δικü τους σπßτι και κοπÜδια, που περνοýσανε στους απογüνους τους, üπως και τα εßδη ρουχισμοý και τα ÝπιπλÜ τους. Η οικογÝνειÜ τους δεν αναγνωριζüταν απü το νüμο: παντρεýονταν, λÜμβαναν διαζýγιο, φτιÜχνανε διαθÞκη και κληρονομοýσαν üπως ακριβþς κι οι ελεýθεροι πολßτες.


            Τοßχος που πÜνω του βρßσκεται ο Γορτýνιος Κþδιξ
----------------------------
 **** Η ΕπιγραφÞ της Γüρτυνας εßναι η αρχαιüτερη σÞμερα γνωστÞ νομοθεσßα του Ευρωπαúκοý Χþρου. Χρονολογεßται στο 1ο μισü του 5ου αι. π.Χ. και βρßσκεται χαραγμÝνος στον αρχαιολογικü χþρο της Γüρτυνας στην ΚρÞτη. 
Τη 10ετßα 1880 οι Ιταλοß αρχαιολüγοι Φεντερßκο ΧÜλμπχερ & ¸ρνστ Φαμπρßτσιους ανακÜλυψαν κατÜ τη διÜρκεια αρχαιολογικþν ανασκαφþν την επιγραφÞ. Η επιγραφÞ εßναι χαραγμÝνη σε 12 στÞλες πÜνω σε 42 συνεχüμενες πÝτρες που εßναι τμÞμα τοßχου ενüς αρχαßου δημüσιου κτηρßου στην ΑγορÜ της αρχαßας πüλης. Το κτßριο αυτü, τη ρωμαúκÞ εποχÞ ενσωματþθηκε στο κτßριο του ωδεßου. Το κεßμενο εßναι σε αρχαßα δωρικÞ διÜλεκτο και διαιρεßται σε 12 στÞλες των οποßων το μÞκος κυμαßνεται μεταξý 53 και 55 γραμμþν. Η φορÜ της γραφÞς εßναι βουστροφηδüν, αλλÜζει δηλαδÞ με κÜθε σειρÜ και διαβÜζεται απü τα δεξιÜ προς τα αριστερÜ κι αντιθÝτως. Το αλφÜβητο της γραφÞς εßναι ακüμα ελλιπÝς, αφοý δεν συναντþνται τα γρÜμματα φι, χι, ψι, ζÞτα, Þτα κι ωμÝγα. Πρüκειται για καταγραφÞ παλαιüτερων νüμων. ΜερικÜ παραδεßγματα εßναι:

 * Οικογενειακü δßκαιο: υιοθεσßα, νομικÞ θÝση της γυναßκας και της χÞρας, νομικÞ θÝση των παιδιþν που γεννιοýνται μετÜ απü χωρισμü, νομικÞ θÝση παιδιþν απü γÜμο μεταξý ελεýθερων και σκλÜβων Þ αλλοδαπþν
 * Κληρονομικü δßκαιο: η λεγüμενη επßκληρος
 * Εμπορικü δßκαιο: Συμβüλαιο αγορÜς, κατÜσχεση, ιδιοκτησßα των σκλÜβων και των παιδιþν τους
_______________________

     Οι πολßτες της ΣπÜρτης, γνωστοß κι ως Ὅμοιοι, κÜνανε χρÞση των ειλþτων, μιας ομÜδας πληθυσμοý που ανÞκε στο κρÜτος. Δεν εßναι γνωστü κατÜ πüσο διÝθεταν και δοýλους που αποτελοýσανε προσωπικÞ τους περιουσßα. ¸χουνε σωθεß μαρτυρßες για ανθρþπους που απελευθερþθηκαν απü τους ΣπαρτιÜτες, κÜτι που υποτßθεται πως απαγορευüταν για τους εßλωτες, Þ που πουλÞθηκαν εκτüς Λακωνßας: ο ποιητÞς ΑλκμÜν, ο Φιλüξενος απü τη ΚυθÝρεια, που αιχμαλωτßστηκε μαζß με üλους τους συμπολßτες του καθþς κι οι διÜσημες ΣπαρτιÜτισσες παραμÜνες τις οποßες εκτιμοýσαν ιδιαßτερα οι Αθηναßοι γονεßς. ΟρισμÝνα κεßμενα κÜνουν αναφορÜ τüσο σε δοýλους, üσο και σε εßλωτες, κÜτι που ßσως σημαßνει πως δεν ταυτßζονταν. Ο ΨευδοπλÜτων στο ἈλκιβιÜδης Α' αναφÝρει τη «κατοχÞ σκλÜβων κι αξιοσημεßωτα ειλþτων» απü τους εýπορους ΣπαρτιÜτες, ενþ ο Πλοýταρχος γρÜφει δοýλους κι εßλωτες. ΤÝλος, σýμφωνα με το Θουκυδßδη, ο διακανονισμüς που Ýβαλε τÝλος στην επανÜσταση των ειλþτων του 464 π.Χ. ανÝφερε πως οποιοσδÞποτε ΜεσσÞνιος επαναστÜτης που θα ανακαλυπτüτανε στη Πελοπüννησο επρüκειτο να γßνει «δοýλος εκεßνου που τον αιχμαλþτισε», κÜτι που καταδεικνýει πως η κατοχÞ προσωπικþν δοýλων δεν Þτανε παρÜνομη κεßνη τη περßοδο. Αρκετοß ιστορικοß καταλÞγουνε πως προσωπικοß δοýλοι χρησιμοποιηθÞκανε πρÜγματι στη ΣπÜρτη, τουλÜχιστον μετÜ τη νßκη των Λακεδαιμονßων απÝναντι στους Αθηναßους το 404 π.Χ., ωστüσο δεν Þτανε πολυÜριθμοι κι Üνηκαν μονÜχα στους πιο εýπορους. ¼πως συνÝβαινε και στις Üλλες πüλεις, οι δοýλοι αυτοß αγορÜζονταν Þ αιχμαλωτßζονταν στον πüλεμο.
     Η πρακτικÞ της απελευθÝρωσης δοýλων αποδεδειγμÝνα ακολουθÞθηκε στη Χßο απü τον 6ο αι. π.Χ. ºσως και να ανÜγεται σε παλαιüτερη περßοδο, μιας και δεν περιελÜμβανε γραφειοκρατßα, αλλÜ γινüταν προφορικÜ. Ανεπßσημες απελευθερþσεις Ýλαβαν επßσης χþρα και κατÜ τη κλασσικÞ περßοδο. Αρκοýσε να υπÜρχουν μÜρτυρες, που θα συνüδευαν τον πολßτη στη δημüσια απελευθÝρωση του δοýλου του, εßτε σε κÜποιο θÝατρο εßτε μπρος σε κÜποιο δικαστικü σþμα. ΑυτÞ η πρακτικÞ απαγορεýτηκε στην ΑθÞνα για λüγους κοινωνικÞς ηρεμßας. Ωστüσο Ýγινε σýνηθες σα φαινüμενο τον 4ο αι. π.Χ. üπως μαρτυροýν επιγραφÝς που βρεθÞκανε στους Δελφοýς και τη Δωδþνη. Οι περισσüτερες χρονολογοýνται τον 2ο και τον 1ο αι. π.Χ., καθþς και τον 1ο μ.Χ. Η ομαδικÞ απελευθÝρωση ατüμων Þταν επßσης εφικτÞ. Γνωστü παρÜδειγμα εßναι μια σχετικÞ περßπτωση στη ΘÜσο κατÜ τον 2ο αι. π.Χ. ΚατÜ πÜσα πιθανüτητα Ýλαβε χþραν ενþ μαινüταν ο πüλεμος, με στüχο την ανταμοιβÞ των δοýλων εκεßνων για τη πßστη τους. Εντοýτοις οι περισσüτερες μαρτυρßες αφοροýν απελευθÝρωση κÜποιου δοýλου σýμφωνα με επιθυμßα του αφÝντη του (Üνδρα κυρßως, αλλÜ και γυναßκας κατÜ την ελληνιστικÞ περßοδο). ΣυνÞθως απαιτοýταν απü το δοýλο να καταβÜλλει Ýνα χρηματικü ποσü ßσο με την αξßα πþλησÞς του. Για να το πρÜξει μποροýσε να κÜνει οικονομßες Þ να πÜρει δÜνειο (ἔρανος) απü τον κýριü του Þ Ýνα φßλο Þ αν επρüκειτο για παλλακßδα απü κÜποιον πελÜτη, με διÜσημο παρÜδειγμα την εταßρα ΝÝαιρα. Η απελευθÝρωση επßσης μπορεß να 'χε θρησκευτικü χαρακτÞρα, οπüτε και θεωροýταν üτι ο δοýλος πωλÞθηκε σε κÜποια θεüτητα, συχνÜ στον Απüλλωνα στους Δελφοýς Þ αφιερωνüταν μετÜ την απελευθÝρωσÞ του. Ο ναüς θα λÜμβανε μÝρος της χρηματικÞς συναλλαγÞς και θα εγγυüτανε για τη συμφωνßα. Επßσης η συναλλαγÞ μποροýσε να μην Ýχει καμßα σχÝση με το θεßο, οπüτε κι οι Üρχοντες της πüλης Ýπαιζαν το ρüλο του εγγυητÞ. Η νÝα αυτÞ ελευθερßα του ατüμου μποροýσε να 'ναι ολικÞ Þ μερικÞ, ανÜλογα με την επιθυμßα του πρþην αφÝντη. Στη 1η περßπτωση, ο απελεýθερος Þτανε προστατευμÝνος απü το νüμο απÝναντι σε κÜθε προσπÜθεια νÝας υποδοýλωσης -π.χ. απü τους κληρονüμους του πρþην κυρßου. Στη 2η ο απελεýθερος εßχε μια σειρÜ απü υποχρεþσεις απÝναντι στον αφÝντη του. Το πιο δεσμευτικü συμβüλαιο Þταν αυτü της παραμονÞς, Ýνα εßδος δουλεßας περιορισμÝνης διÜρκειας κατÜ την οποßα ο κýριος εξακολουθοýσε να Ýχει πρακτικÜ καθολικÜ δικαιþματα. Απü τη πλευρÜ του κρÜτους, ο απελεýθερος δοýλος απεßχε πολý σε θÝση απü εκεßνον τον πολßτη που γεννÞθηκε ελεýθερος. ¼πως διαφαßνεται απü τις προτÜσεις στους Νüμους του ΠλÜτωνα, εßχε διÜφορα εßδη υποχρεþσεων: παρουσßα 3 φορÝς το μÞνα στο σπßτι του παλαιοý κυρßου, απαγüρευση του να γßνει πλουσιüτερος απü εκεßνον κ.Ü. Στη πραγματικüτητα οι απελεýθεροι Þταν εγγýτερα στους μετοßκους, τους ξÝνους δηλαδÞ που μÝνανε στη πüλη, που Þταν μεν ελεýθεροι αλλÜ δεν εßχανε πολιτικÜ δικαιþματα.
     Εßναι δýσκολο γενικÜ να εκτιμηθοýν οι συνθÞκες διαβßωσης των ΕλλÞνων δοýλων. Σýμφωνα με τον ΑριστοτÝλη, η καθημερινüτητα τους μπορεß να συνοψιστεß σε τρεις λÝξεις: «δουλειÜ, πειθαρχßα και τροφÞ». Η συμβουλÞ του Ξενοφþντα εßναι να χειρßζεται κανεßς τους δοýλους του σαν οικüσιτα ζþα, δηλαδÞ να τιμωρεß τις αταξßες τους και να επιβραβεýει τη καλÞ τους συμπεριφορÜ. Απü τη πλευρÜ του ο ΑριστοτÝλης θεωρεß πως το σωστü εßναι να χειρßζεται κανεßς τους δοýλους του üπως ακριβþς και τα παιδιÜ. Να μη δßνει μοναχÜ εντολÝς, αλλÜ και συστÜσεις, καθþς ο δοýλος εßναι ικανüς να καταλÜβει τις αιτßες των πραγμÜτων üταν δßνονται εξηγÞσεις. Η ελληνικÞ γραμματεßα εßναι γεμÜτη απü σκηνÝς δοýλων που τιμωρÞθηκαν με μαστßγωμα. ¹ταν Ýνας τρüπος για να εξαναγκαστοýν να δουλÝψουν, üπως κι ο αυστηρüς Ýλεγχος της τροφÞς, της Ýνδυσης και των ωρþν ανÜπαυσης. Τον βαθμü αυτοý του εξαναγκασμοý καθüριζε ο αφÝντης Þ ο επüπτης, που ßσως Þταν κι ο ßδιος δοýλος. ¸τσι, στην αρχÞ του κειμÝνου των ἹππÝων του ΑριστοφÜνη, 2 δοýλοι παραπονιοýνται για τα χτυπÞματα χωρßς Ýλεος που δÝχονται απü το νÝο τους επüπτη. Οι συνθÞκες διαβßωσης των δοýλων παρουσßαζαν μεγÜλη ποικιλßα ανÜλογα με το κοινωνικü τους στÜτους: οι εργÜτες στα μεταλλεßα του Λαυρßου κι οι πüρνες ζοýσαν υπü απÜνθρωπες συνθÞκες, ενþ οι δοýλοι του κρÜτους, οι τεχνßτες, οι Ýμποροι κι οι αργυραμοιβοß απολÜμβαναν σχετικÞν ανεξαρτησßα. Με αντÜλλαγμα Ýνα χρηματικü ποσü, την ἀποφορÜ, το οποßο και κατÝβαλλαν στον αφÝντη τους, μποροýσαν να ζοýνε και να εργÜζονται χωρις επüπτη. ¸τσι μποροýσαν να συγκεντρþσουν δικÜ τους χρÞματα, αρκετÜ ορισμÝνες φορÝς για να εξαγορÜσουνε την ελευθερßα τους. Η πιθανüτητα της απελευθÝρωσης Þταν üντως ισχυρü κßνητρο, ωστüσο η πραγματικÞ του Ýκταση εßναι δýσκολο να εκτιμηθεß.
     Οι αρχαßοι συγγραφεßς Þτανε της Üποψης üτι οι δοýλοι στην ΑττικÞ απολÜμβαναν παραδüξως πολλÜ προνüμια. Ο Ξενοφþν αναλýει τις ελευθερßες που απολÜμβαναν οι Αθηναßοι στην ΑθÞνα: «¼σο για τους δοýλους και μετοßκους των Αθηνþν, Ýχουνε τη μεγαλýτερη ελευθερßα: δεν μπορεßς Ýτσι απλÜ να τους χτυπÞσεις και δεν στÝκονται στο πλÜι για να σε αφÞσουν να περÜσεις». ΑυτÞ η κατÜ τα φαινüμενα καλÞ αντιμετþπιση δεν εμπüδισε 20.000 Αθηναßους δοýλους να το σκÜσουνε στο τÝλος του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου μετÜ απü την υποκßνηση των Λακεδαιμονßων στρατιωτþν που βρßσκονταν στη ΔεκÝλεια της ΑττικÞς. ΜÜλιστα πρÝπει να Þταν Üξιοι χειροτεχνßτες, ßσως και ν' ανÞκανε στη μερßδα εκεßνων που απολÜμβαναν την αξιοπρεπÝστερη μεταχεßριση. Ο τßτλος μιας κωμωδßας του 4ου αι. απü τον ΑντιφÜνη, ο Δραπεταγωγüς αφÞνει να εννοηθεß πως η απüδραση δοýλων δεν Þταν ασυνÞθιστο φαινüμενο. Αντßθετα η απουσßα επανÜστασης δοýλων μεγÜλης κλßμακας, ανÜλογη με κεßνη του ΣπÜρτακου στην Ιταλßα, πιθανþς εξηγεßται απü τη διασπορÜ των σκλÜβων των ΕλλÞνων, κÜτι που εμπüδιζε την οργÜνωσÞ τους. Οι επαναστÜσεις σκλÜβων Þτανε σπÜνιες, üπως Þταν και στη Ρþμη Þ στον αμερικανικü νüτο. ΜεμονωμÝνες αποστασßες δοýλων ενÜντια στον αφÝντη τους, αν κι αραιÝς, λÜμβαναν πρÜγματι χþρα. ¸νας δικανικüς λüγος αναφÝρει την απüπειρα δολοφονßας ενüς πολßτη απü το δοýλο του, αγüρι üχι μεγαλýτερο των 12 ετþν. ΕλÜχιστοι συγγραφεßς της αρχαιüτητας καταφÝρονται κατÜ της δουλεßας. Για τον ¼μηρο και τους προκλασικοýς συγγραφεßς, η δουλεßα Þταν αναπüφευκτη συνÝπεια του πολÝμου. Ο ΗρÜκλειτος λÝει χαρακτηριστικÜ: «Ο πüλεμος εßναι ο πατÝρας üλων, ο βασιλιÜς üλων... μετατρÝπει ορισμÝνους σε δοýλους και σε Üλλους χαρßζει την ελευθερßα».
     ΚατÜ τη κλασσικÞ εποχÞ, την ýπαρξη της δουλεßας δικαιολογοýσαν οι οικονομικÝς συνθÞκες. Απü ηθικÞς πλευρÜς, ταυτüχρονα ξεπηδοýσε κι η ιδÝα της «φυσικÞς δουλεßας». Ο Αισχýλος αναφÝρει στους ΠÝρσες πως «οι ¸λληνες δεν αποκαλοýνται απü κανÝναν δοýλοι Þ υποτελεßς», ενþ οι ΠÝρσες, üπως αναφÝρει ο Ευρυπßδης στην ἙλÝνη, εßναι «üλοι τους δοýλοι με εξαßρεση Ýναν», εννοþντας το ΜεγÜλο ΒασιλιÜ. Την ιδÝα αυτÞ μελετÜ ο ΙπποκρÜτης στα τÝλη του 5ου αι. π.Χ. Ο τελευταßος Þταν της Üποψης üτι το εýκρατο κλßμα της Ανατολßας παρÞγαγε ανθρþπους φιλÞσυχους και δουλοπρεπεßς. Την εξÞγηση αυτÞ υιοθετεß ο ΠλÜτων, αλλÜ κι ο ΑριστοτÝλης στα ΠολιτικÜ του, üπου κι αναλýει την ιδÝα της φυσικÞς δουλεßας καθþς, «εκεßνος που μπορεß να δει μακρυÜ με το μυαλü του εßναι απü τη φýση του ηγεμüνας κι απü τη φýση του αφÝντης, και κεßνος που μπορεß να πραγματοποιÞσει πρÜγματα με το σþμα εßναι υποτακτικüς κι απü τη φýση του δοýλος». Σε αντßθεση με τα ζþα, ο δοýλος αντιλαμβÜνεται πρÜγματα με τη λογικÞ, αλλÜ δεν μπορεß να τα αμφισβητεß και να τα επεξεργÜζεται. ΠαρÜλληλα, η ιδÝα πως üλοι οι Üνθρωποι, εßτε Þταν ¸λληνες εßτε βÜρβαροι, ανÞκανε στην ßδια φυλÞ αναπτýχθηκε απü τους σοφιστÝς. Κατ' επÝκταση ορισμÝνοι Üνθρωποι Þτανε δοýλοι ενþ εßχανε ψυχÞ ελεýθερου ανθρþπου κι αντιστρüφως. Ο ßδιος ο ΑριστοτÝλης αναγνþριζε αυτÞ τη λογικÞ και θεωροýσε πως η δουλεßα δεν μποροýσε να επιβληθεß παρÜ μüνον üταν ο κýριος Þτανε καλλßτερος του υποτακτικοý του, σε αρμονßα με τη θεωρßα του για τη φυσικÞ δουλεßα. Οι σοφιστÝς κατÝληγαν üτι η πραγματικÞ δουλεßα δεν εßχε να κÜνει με τη κοινωνικÞ θÝση, αλλÜ Þτανε θÝμα καθαρÜ του πνεýματος. ¸τσι, üπως το Ýθεσε ο ΜÝνανδρος, «να εßσαι ελεýθερος στο πνεýμα, παρüλο που εßσαι δοýλος: κι Ýτσι απλÜ θα πÜψεις να εßσαι δοýλος». ΑυτÞ η ιδÝα, την οποßα επανÝλαβαν οι στωικοß κι οι επικοýρειοι, δεν Þταν τüσον απüρριψη της πρακτικÞς της δουλεßας üσο εκλογßκευσÞ της.
     Οι ¸λληνες δεν μποροýσαν να αντιληφθοýν μια κοινωνßα δßχως δοýλους. Οι τελευταßοι υπÜρχουν ακüμη και στη Νεφελοκοκκυγßα στις Ὄρνιθες του ΑριστοφÜνη, üπως και στην ιδανικÞ πολιτεßα που περιγρÜφει ο ΠλÜτων στους Νüμους και τη Πολιτεßα του. Οι ουτοπικÝς πüλεις που περιγρÜφουν οι ΦαλÝας ο Χαλκηδüνιος κι ο Ιππüδαμος ο ΜιλÞσιος βασßζονται στην ßση κατανομÞ της περιουσßας, αλλÜ οι δημüσιοι δοýλοι χρησιμοποιοýνται ως τεχνßτες κι αγρüτες. Οι ανεστραμμÝνες κοινωνßες θÝτανε τις γυναßκες στην εξουσßα Þ ευαγγελßζονταν την ßση κατανομÞ των αγαθþν, üπως στη ΛυσιστρÜτη και τις ἘκκλησιÜζουσες, αλλÜ δεν εμφανßζουνε ποτÝ τους δοýλους κýριους των αφεντÜδων τους. Οι μüνες κοινωνßες χωρßς δοýλους Þταν αυτÝς του Χρυσοý Αιþνος üπου üλες οι ανÜγκες εßχανε καλυφθεß. Στο εßδος αυτü της κοινωνßας, üπως εξηγεß ο ΠλÜτων, ο καθÝνας μÜζευε γενναιüδωρα καρποýς χωρßς να σπÝρνει. Στους Ἀμφικτýονες ο Τηλεκλεßδης αναφÝρει κριθαρÝνια καρβÝλια να φιλονικοýν με το σταρÝνιο ψωμß για τη τιμÞ να γßνουνε τροφÞ των ανθρþπων. ΕπιπλÝον τα αντικεßμενα κινοýνται μüνα τους: η ζýμη ζυμþνεται μüνη της κι η κανÜτα χýνει μüνη το περιεχüμενü της. Με τον τρüπο αυτü η κοινωνßα δßχως σκλÜβους κινεßται σε Üλλη διÜσταση. Στη κανονικÞ κοινωνßα, οι δοýλοι εßναι απαραßτητοι.
     Απü το 16ο αιþνα η συζÞτηση πÜνω στο θÝμα Üρχισε να Ýχει ηθικÞ διÜσταση. Η ýπαρξη της δουλεßας στις αποικßες εßχε σημαντικÞ επßδραση στη γνþμη των μελετητþν, με κÜποιους συγγραφεßς να την επιδοκιμÜζουν τον εκπολιτιστικü της χαρακτÞρα και με Üλλους να αποδοκιμÜζουν τη σκληρüτητÜ της. Ο Ενρß-ΑλεξÜντρ Βαλλüν το 1847 δημοσßευσε το Ýργο Ιστορßα της δουλεßας στην αρχαιüτητα ανÜμεσα στα Ýργα του αναφορικÜ με τη κατÜργηση της δουλεßας στις γαλλικÝς αποικßες. Στο 19ο αιþνα ξεκßνησε πολιτικοοικονομικüς πüλεμος ιδεþν. Αφοροýσε κυρßως την αποσαφÞνιση των φÜσεων οργÜνωσης των ανθρþπινων κοινωνιþν και τοποθÝτησε σωστÜ στο χÜρτη τη δουλεßα στην αρχαßα ΕλλÜδα. Η επιρροÞ του Μαρξ υπÞρξε καθοριστικÞ: για κεßνον η αρχαßα κοινωνßα χαρακτηριζüταν απü την ανÜπτυξη της ιδÝας της προσωπικÞς περιουσßας με τη δουλεßα να αποτελεß τη 1η σε σπουδαιüτητα (κι üχι δευτερεýουσα üπως στις Üλλες προκαπιταλιστικÝς κοινωνßες) πηγÞ παραγωγÞς. Οι οπαδοß του θετικισμοý που εκπροσþπησε ο ¸ντουαρτ ΜÝγιερ (Δουλεßα στην αρχαιüτητα, 1898) σýντομα αντιταχθÞκανε στη μαρξιστικÞ θεωρßα. Σýμφωνα με τον ΜÝγιερ η δουλεßα αποτÝλεσε το θεμÝλιο της ελληνικÞς δημοκρατßας. ¹ταν Ýτσι νομικü και κοινωνικü φαινüμενο, κι üχι οικονομικü.
     ΣυχνÜ οι ερευνητÝς διαφοροποιοýνε τη θÝση των ειλþτων απü τους υπüλοιπους σκλÜβους του αρχαιοελληνικοý κüσμου, στηριγμÝνοι στο γεγονüς üτι αρχαßοι κριτικοß θεωροýνε πως οι κýριοß τους εßχανε λιγüτερη εξουσßα πÜνω τους. Η απÜντηση στο συγκεκριμÝνο ζÞτημα βρßσκεται πιθανþς σε Ýνα Üρθρο του Ντιακüνοφ, επιφανοýς ασσυριολüγου του Πανεπιστημßου του ΛÝνινγκραντ το oποßο παραθÝτει ο Φßνλεû. Ο Ντιακüνοφ βεβαιþνει πως δεν υπÜρχει καμßα διαφορÜ ανÜμεσα στους σκλÜβους και τους εßλωτες. Κι οι 2 Þταν εκμεταλλευüμενοι εργÜτες μÝσω ενüς οικονομικοý εξαναγκασμοý. Κι οι 2 Þταν εργαλεßα στα μÝσα παραγωγÞς, Ýνα στερεüτυπο των αρχαßων κοινωνιþν στην Ευρþπη και σε Üλλες ηπεßρους. Η σýγχρονη ιστοριογραφßα, üπως αναπτýχθηκε κατÜ τον 20ü αιþνα, την οποßα ανÝπτυξαν συγγραφεßς üπως ο Τζüζεφ Βοτ, εßδε στη δουλεßα τις συνθÞκες για την ανÜπτυξη των ελßτ. Αντιστρüφως, η θεωρßα επßσης καταδεικνýει μιαν ευκαιρßα για τους δοýλους να ενωθοýν με την ελßτ. ΤÝλος, ο Βοτ υπολογßζει πως η μοντÝρνα κοινωνßα, βασισμÝνη σε ουμανιστικÝς αξßες, υπερκÝρασε αυτü το επßπεδο ανÜπτυξης. Στις μÝρες μας, η δουλεßα στην ΕλλÜδα παραμÝνει πεδßο αντιγνωμιþν για τους ιστορικοýς, κυρßως üσων αφορÜ 2 ερωτÞματα:

 * Μπορεß να ισχυριστεß κανεßς πως η Αρχαßα ΕλλÜδα Þτανε «κοινωνßα δοýλων»;
 * ΥπÜρχει περßπτωση οι δοýλοι σε αυτÞν να αποτελοýσαν κοινωνικÞ τÜξη;

==================

¸ΝΔΥΣΗ-ΥΠ¼ΔΗΣΗ-ΣΤΟΛΙΣΜ¼Σ: Τα αρχαßα υφÜσματα προÝκυπταν απü τις βασικÝς α' ýλες, ζωικÝς, φυτικÝς Þ και μεταλλικÝς, με κυριüτερες το μαλλß, το λινÜρι και το μετÜξι. Για την ýφανση των α' αυτþν υλþν χρησιμοποιοýνταν ο κÜθετος αργαλειüς με βÜρη. Τα υφÜσματα που προÝκυπταν, ανÜλογα με το εßδος του ενδýματος για το οποßο προορßζονταν, ρÜβονταν με ραφßδες Þ βελüνες, χÜλκινες, σιδερÝνιες Þ οστÝινες. Σε αντßθεση με τη μινωικÞ και τη μυκηναúκÞ εποχÞ κατÜ τη διÜρκεια των οποßων για τη παραγωγÞ των ροýχων απαιτοýνταν ειδικü ρÜψιμο και κüψιμο, απü την αρχαúκÞ εποχÞ κι εξÞς τα ενδýματα εßχαν ως βÜση τους Ýνα ýφασμα σε ορθογþνιο σχÞμα, Ýτσι üπως αυτü Ýβγαινε απü τον αργαλειü Þ Üλλοτε περισσüτερα κομμÜτια ραμμÝνα μαζß. Οι βασικοß τýποι των ελληνικþν ενδυμÜτων παρÝμειναν ßδιοι για πÜρα πολλοýς αιþνες. Λüγω της απλÞς βασικÞς τους μορφÞς μποροýσαν να διαφοροποιηθοýν εýκολα ως προς το διÜκοσμο Þ τον τρüπο που Þταν διπλωμÝνα Þ ζωσμÝνα ανÜλογα με τη μüδα της εποχÞς.
     Η Ενδυμασßα στον αρχαßο ελληνικü κüσμο αποτελοýνταν κυρßως απü τον χιτþνα, τον πÝπλο, το ιμÜτιον Þ μανδýα και τη χλαμýδα. Δεν Ýχει διατηρηθεß κÜποιο ροýχο μÝχρι τις μÝρες μας κι αντλοýμε πληροφορßες απü Üλλα ευρÞματα üπως αγÜλματα, αγγεßα κι Üλλες καλλιτεχνικÝς απεικονßσεις. Τα ροýχα Þτανε σχεδüν αποκλειστικÜ, χειροποßητα φτιαγμÝνα στο σπßτι και χρησιμοποιοýνταν κι ως κλινοσκεπÜσματα Þ στρωσßδια. ΠαρÜ τη γενικÞν αντßληψη üτι τα ροýχα Þταν üλα λευκÜ, στη πραγματικüτητα, σýμφωνα με ßχνη χρωμÜτων σε αγÜλματα κι απü συμπερÜσματα βÜσει αγγεßων, τα υφÜσματα που φοροýσαν οι αρχαßοι ¸λληνες εßχαν αρκετÜ Ýντονα χρþματα και τα ροýχα Þτανε περßτεχνα διακοσμημÝνα. ¢νδρες και γυναßκες φοροýσαν Ýνα εσωτερικü ροýχο, εßτε τον πÝπλο εßτε τον χιτþνα κι Ýνα εξωτερικü, το ιμÜτιον. Ο πÝπλος Þταν απü πιο βαρý ýφασμα, μÜλλινος συνÞθως ενþ ο χιτþνας Þταν ελαφρýτερος, απü λινü. ΕφÜρμοζαν στο σþμα με τη βοÞθεια πüρπης Þ/και ζþνης. Αν τραβοýσε κανεßς τον πεπλο προς τα πÜνω, κÜτω απü τη ζþνη, το Üνω μÝρος φαινüταν σα ξεχωριστÞ μπλοýζα κι αυτü λεγüτανε κüλπος. Επßσης μποροýσε να φορεθεß Ýνα πχ Δωρικüς χιτþνας πÜνω απü Ýναν Ιωνικü δημιουργþντας Ýνα δημοφιλÝς (μοδÜτο) αποτÝλεσμα για τις γυναßκες της εποχÞς. Ο χιτþνας των ανδρþν Þτανε συνÞθως πιο κοντüς, Ýφτανε το πολý μÝχρι το γüνατο. Το στροφßον, εßδος εσωροýχου, και το επßβλημα (εσÜρπα) μποροýσαν να φορεθοýν και εξωτερικÜ. Οι Üνδρες επßσης φοροýσαν Ýνα καπÝλο, τον πÝτασο, ενþ οι γυναßκες φοροýσαν πιο συχνÜ Ýνα διÜδημα (διÜ + δÝνω) το στεφÜνι. ¸ξω απü την οικßα τους φοροýσανε σανδÜλια απü δÝρμα, μπüτες κι Üλλα υποδÞματα, ενþ μÝσα κυκλοφοροýσαν περισσüτερο ξυπüλυτοι αν κι υπÞρχε και υπüδημα που χρησßμευε üπως οι σημερινÝς παντüφλες.




     Το αρχαßο ελληνικü Ýνδυμα σχηματßζεται απü Ýνα ορθογþνιο κομμÜτι ýφασμα απü μαλλß, λινü και πολý σπÜνια μετÜξι, που παρÜγει ο üρθιος αργαλειüς (κÜθετος αργαλειüς με βÜρη). Οι διαφορετικοß τρüποι με τους οποßους Üνδρες και γυναßκες το τυλßγανε στο σþμα τους, εßτε αφÞνοντÜς το ελεýθερο, εßτε ρÜβοντας το και το συγκρατοýσανε στη θÝση του με περüνες (εßδος καρφßτσας), πüρπες (εßδος παραμÜνας), κουμπιÜ και ζþνες, δημιουργοýσε τους ποικßλους τýπους ενδυμÜτων. Για να προφυλÜγονται απü το κρýο, στα ομηρικÜ χρüνια φοροýσαν Ýνα μÜλλινο Ýνδυμα, τη χλαßνα, που τýλιγε το σþμα. Αν και δεν Ýχει διατηρηθεß κÜποιο ροýχο μÝχρι τις μÝρες μας, αντλοýμε πληροφορßες απü Üλλα ευρÞματα, üπως αγÜλματα, αγγεßα και Üλλες  Οι βασικοß τýποι των ελληνικþν ενδυμÜτων παρÝμειναν ßδιοι για πÜρα πολλοýς αιþνες. Λüγω της απλÞς βασικÞς τους μορφÞς μποροýσαν να διαφοροποιηθοýν εýκολα ως προς το διÜκοσμο Þ τον τρüπο που Þτανε διπλωμÝνα Þ ζωσμÝνα ανÜλογα με τη μüδα της εποχÞς. ΠαρακÜτω θα παρατεθοýν ωρισμÝνα, ενδεικτικÜ:

 * Χιτþν: ¸νδυμα απü λεπτü ýφασμα, που φοροýσαν Üνδρες και γυναßκες κατÜσαρκα. ¹τανε ραμμÝνος στο Ýνα πλÜι κι Ýτσι τονε φοροýσαν απü το κεφÜλι και τον συγκρατοýσανε στους þμους με κουμπιÜ, περισσüτερα Þ λιγüτερα, þστε να δημιουργοýνται μακρυÜ και κοντÜ μανßκια (χειρßδες) αντßστοιχα (χειριδωτüς κι αχειρßδωτος). Στη μÝση φοροýσανε ζþνη. ¼ταν δεν Ýφεραν ζþνη, ο χιτþνας ονομαζüταν “ορθοστÜδιος”, ενþ ο ανδρικüς χιτþν, που εßναι μακρýς μÝχρι το δÜπεδο, ονομÜζεται “ποδÞρης”. 
Διακρßνονται 2 εßδη: ο φαρδýς Þτανε ραμμÝνος στην επÜνω παρυφÞ, αφÞνοντας ανοßγματα για το κεφÜλι και τους βραχßονες Þ Þτανε κλεισμÝνος με μßα σειρÜ απü μικρÜ κουμπιÜ. Ο στενüς χιτþνας απ’ την Üλλη Þταν εντελþς κλειστüς στην επÜνω πλευρÜ, με εξαßρεση το Üνοιγμα για το κεφÜλι, ενþ τα ανοßγματα για τους βραχßονες βρßσκονταν στο επÜνω μÝρος των πλαúνþν πλευρþν. Στον κοντü αντρικü χιτþνα Ýνα τμÞμα του υφÜσματος περνοýσε κÜτω απü το καβÜλο, απü πßσω προς τα μπρος, και κατüπιν στερεþνονταν στη ζþνη, þστε να σχηματßζεται κÜτι σαν σüρτς. Ο χιτþνας φοριüταν και απü τους Üντρες, ενþ αργüτερα τον φοροýσαν ηλικιωμÝνοι, ιερεßς και στις γιορτÝς. Στη καθημερινÞ ζωÞ προτιμοýσαν τον κοντü χιτþνα καθþς προσÝφερε ελευθερßα κινÞσεων, ιδßως για τους οπλßτες και τους κυνηγοýς. ¸να εßδος χιτþνα Þταν ο ετερομÜσχαλος Þ εξωμßς με ακÜλυπτο τον Ýνα þμο, ροýχο που φοριüταν κυρßως απü τους χειρωνÜκτες.



 * ΙμÜτιο: ¸νδυμα, συνÞθως, απü χονδρü μÜλλινο ýφασμα. Μποροýσε να στερεþνεται συμμετρικÜ και να πÝφτει ελεýθερο στη πλÜτη, με τις δýο Üκρες του που περνοýσανε πÜνω απü τους þμους προς τα μπρüς, να κρÝμονται προς τα κÜτω Þ πÜλι να τυλßγεται γýρω απü τους γοφοýς Þ να καλýπτει τους γοφοýς κι η μßα Üκρη του να περνÜ πÜνω απü τη πλÜτη στον αριστερü þμο και να πÝφτει ελεýθερα προς τα μπρος. Φοριüταν απü Üντρες και γυναßκες. Οι γυναßκες το φοροýσαν πÜνω απü τον χιτþνα ως επανωφüρι κι οι Üνδρες εßτε πÜνω απü τον χιτþνα, εßτε κατÜσαρκα (“αχιτþν”).



 * Χιτωνßσκος: Κοντüς χιτþν. ΣυνÞθως τον φοροýσαν οι πολεμιστÝς, αλλÜ και η Αρτεμις και οι Αμαζüνες.
 * Εξωμßς: Κοντüς χιτþν, που αφÞνει τον Ýνα þμο ελεýθερο.
 * ΠÝπλος: ¸νδυμα απü χοντρü ýφασμα -μÜλλινο συνÞθως-, που φοροýσαν οι γυναßκες. Το ýφασμα διπλωνüταν στο Ýνα τρßτο περßπου του ýψους του μßα φορÜ προς τα Ýξω σχηματßζοντας Ýτσι Ýναν υφασμÜτινο üγκο, το απüπτυγμα, που 'πεφτε προς τα Ýξω στη πλÜτη και το στÞθος. Η κλειστÞ πλευρÜ του υφÜσματος βρισκüτανε συνÞθως στην αριστερÞ πλευρÜ του σþματος.



 * ΠÝπλος 2': Με πüρπες και περüνες καρφιτσþνονταν η πÜνω παρυφÞ του υφÜσματος με τÝτοιο τρüπο þστε να δημιουργεßται Üνοιγμα για το λαιμü και το δεξιü βραχßονα. Στη μÝση Üλλοτε φοροýσανε ζþνη κι Üλλοτε üχι. Η ζþνη μποροýσε να δεθεß πÜνω Þ κÜτω απü το απüπτυγμα. Οι πτυχÝς που δημιουργοýνται πÜνω απü τη μÝση απü το ζþσιμο του ροýχου ονομÜζονται κüλπος. Στην αριστερÞ του πλευρÜ εßχε 2 παρυφÝς κÜτω και 4 πÜνω στο ýψος του αποπτýγματος, το οποßο μποροýσε να χρησιμοποιηθεß κι ως κÜλυμμα κεφαλÞς. Ο πÝπλος μποροýσε να φορεθεß πÜνω απü το χιτþνα.

 * Χλαμýς: Κοντü ιμÜτιο, που συγκρατεßται με μια πüρπη. ¹ταν αποκλειστικÜ ανδρικü ροýχο. Το ýφασμα διπλωνüταν μßα φορÜ καθÝτως και στερεωνüτανε στο δεξÞ þμο με πüρπη Þ περüνη, þστε να καλýπτεται ο αριστερüς βραχßονας απü τη κλειστÞ πλευρÜ του υφÜσματος, με το δεξιü τελεßως ακÜλυπτο. ΣυνÞθως τη φοροýσαν οι Ýφηβοι, οι στρατιþτες, οι ιππεßς, οι αγγελιοφüροι και γενικÜ üσοι χρειÜζονταν ελευθερßα κινÞσεων.



     Χαρακτηριστικü Ýνδυμα της αρχαúκÞς περιüδου Þταν και το λεγüμενο λοξü ιμÜτιο απü το 700 π.Χ. περßπου κι εξÞς, γνωστü απü τις αρχαúκÝς Κüρες της Ακρüπολης. Το ιμÜτιο Þταν Ýνα μακρý ýφασμα που το περνοýσαν κÜτω απü την αριστερÞ μασχÜλη, το τýλιγαν γýρω απü το στÞθος και την πλÜτη και το κοýμπωναν πÜνω απü το δεξιü βραχßονα. Απü την Üλλη πλευρÜ Ýπεφτε ανοιχτü προς τα κÜτω. Μποροýσε επßσης να στερεþνεται συμμετρικÜ και να πÝφτει ελεýθερο στην πλÜτη, με τις δýο Üκρες του που περνοýσαν πÜνω απü τους þμους προς τα εμπρüς, να κρÝμονται προς τα κÜτω Þ πÜλι να τυλßγεται γýρω απü τους γοφοýς Þ να καλýπτει τους γοφοýς και η μßα Üκρη του να περνÜ επÜνω απü την πλÜτη στον αριστερü þμο και να πÝφτει ελεýθερα προς τα μπρος. Το ιμÜτιο φοριüταν απü Üντρες και γυναßκες.
     Παρ' üτι η υφαντικÞ Þταν μßα βασικÞ οικιακÞ δραστηριüτητα, δεν Ýλειπαν και τα διÜφορα εργαστÞρια υφαντουργßας που παρÞγαγαν πολυτελÞ υφÜσματα, σε διÜφορα χρþματα, αλλÜ και διακοσμημÝνα με περßτεχνα σχÝδια. ΟνομαστÜ Þτανε για παρÜδειγμα τα διÜφανα υφÜσματα της Λακωνßας και του ΤÜραντα, τα πολυτελÞ της Κορßνθου, των ΜεγÜρων και της ΜιλÞτου. Σε ορισμÝνες αρχαßες πüλεις υπÞρχαν απαγορεýσεις σχετικÜ με το εßδος των ενδυμÜτων που Ýπρεπε να φοριοýνται. Για παρÜδειγμα στις Συρακοýσες μüνον οι εταßρες μποροýσαν να φοροýν πολýχρωμα ροýχα. Ο Σüλων στην ΑθÞνα επÝτρεπε η νýφη να Ýχει μÝχρι 3 ενδýματα στη προßκα της, ενþ αυστηροß Þταν επßσης κι οι κανονισμοß διαφüρων ιερþν σε σχÝση με την ενδυμασßα. Σε κÜποιες περιπτþσεις η ελληνικÞ ενδυμασßα δεχüτανε τις διÜφορες επιδρÜσεις των βαρβαρικþν ενδυμÜτων, üπως συμβαßνει για παρÜδειγμα με τον κÜνδυ* στις απεικονßσεις του 5ου αι. στην ΑθÞνα, το μακρý επανωφüρι με τις μακρÝς χειρßδες.
     Στη ΣπÜρτη τα πολýχρωμα ροýχα Þτανε χαρακτηριστικÜ των εταßρων, ενþ οι οπλßτες πολεμοýσαν με πορφυροýς χιτþνες. Στη Βραυρþνα τα κορßτσια φοροýσανε κροκωτοýς χιτþνες, οι μÝτοικοι στα ΠαναθÞναια φοροýσανε πορφυρÜ κι οι Αθηναßοι λευκÜ. Οι ιερεßς κι οι ιÝρειες φοροýσανε συνÞθως Üζωστο χιτþνα και κÜποτε απü πÜνω επενδýτη με πλοýσια διακüσμηση, ροýχα λευκÜ, σπÜνια πορφυρÜ. Οι Ελλανοδßκες στην Ολυμπßα επßσης φοροýσαν πορφυρÜ και στα ΝÝμεα σκοýρα. Στις κηδεßες φοροýσαν μαýρο αλλÜ και χρþματα σκοýρα, ενþ αντßθετα στο ¢ργος φοροýσαν λευκÜ. Γενικüτερα στη καθημερινÞ ζωÞ τα ενδýματα Þταν απλοýστερα, γεγονüς που εξαρτιüταν βÝβαια κι απü το επÜγγελμα. Οι χειρωνÜκτες, οι Üνθρωποι της υπαßθρου κι οι δοýλοι φοροýσαν εξωμßδα, οι αγρüτες απü πÜνω φοροýσαν τη κατωνÜκη με χοντρü μαλλß με παρυφÞ απü προβιÜ, οι αλιεßς το φορμü απü πλεκτÞ ψÜθα κι οι βοσκοß τη διφθÝρα.  Τα υλικÜ κατασκευÞς των υφασμÜτων, που συνÞθως τα ýφαιναν οι γυναßκες μüνες τους, Þτανε το λινÜρι και το μαλλß.

------------------------
 * κÜνδυς ο, Þ κανδýκη η, εßδος ευρýχωρου μανδýα με χειρßδες, που αποτελοýσε το Ýνδυμα τþν Περσþν, τþν ΜÞδων και τþν ΠÜρθων κι Þταν κυρßως στρατιωτικü Ýνδυμα, ετυμ. δÜνεια λ. ανατολικÞς προελεýσεως, Üγνωστης ετυμολ.
κατωνÜκη η, φτωχικü χοντρü Ýνδυμα με δÝρμα στο κÜτω μÝρος. (ετυμ. κÜτω + νÜκη «δÝρμα τριχωτü, προβειÜ»)
φορμüς ο, -εκ του φÝρω- εν προκειμÝνω: ροýχο απü χοντρü ýφασμα πλεχτü
διφθÝρα η, -εκ του δÝφω=κατεργÜζομαι, επεξεργÜζομαι- εν προκειμÝνω: Ýνδυμα απü δÝρμα κυρßως κατσßκας (εßδος γοýνας).
________________


     Ο απλοýστερος τýπος καλýμματος κεφαλÞς για τον Þλιο και τη σκüνη, Þταν το να τραβÜ κανεßς το ιμÜτιü του πÜνω απü το κεφÜλι. Σε ταξßδια και περιπÜτους φοροýσανε συνÞθως Ýνα τσüχινο, πλατýγυρο καπÝλο, κατÜ κανüνα ημισφαιρικοý σχÞματος, το λεγüμενο πÝτασοΟ πßλος Þτανε κωνικü κÜλυμμα χωρßς γεßσο που φοροýσανε συνÞθως οι τεχνßτες στη δουλειÜ. Στη Μακεδονßα Þταν συνÞθης ο πλατýς, επßπεδος σκοýφος, η καυσßα, που αποτελοýσε μÝρος της εθνικÞς ενδυμασßας. Η καυσßα στην υπüλοιπη ΕλλÜδα Þτανε κÜλυμμα των ναυτικþν, των αγοριþν και των απλþν εργατþν. Ο πüλος, απü ψÜθα, Þτανε ψηλü, κυλινδρικü κüσμημα κεφαλÞς μÜλλον ανοιχτü απü πÜνω. Στην ελληνιστικÞ περßοδο, συνηθισμÝνη Þταν η λεγüμενη θολßα, επßπεδο στρογγυλü καπÝλο με μικρü, κεντρικü, κωνικü σχÞμα. Η μßτρα τÝλος Þταν εßδος υφασμÜτινου σκοýφου που απαντÜται σε πολλÝς παραλλαγÝς κι εßτε σκÝπαζε üλα τα μαλλιÜ, εßτε Üφηνε ελεýθερο Ýνα μÝρος του κüτσου.
     ΑνδρικÜ υποδÞματα Þταν τα σανδÜλια (με σüλα και λουριÜ) κι οι εμβÜδες (υποδÞματα σαν μπüτες). Τα γυναικεßα Þσαν κομψÜ και ποικßλα, üπως περσικÜ, λακωνικÜ, κ.Ü. Οι ηθοποιοß φοροýσαν κοθüρνους. ΠαρακÜτω αναλυτικÜ:



 * Τα σανδÜλια: Αποτελοýνταν απü τη σüλα και διÝθεταν Ýνα πλÞθος απü λουρßδες με τις οποßες στερεþνονταν με ασφÜλεια στο πüδι. Ο σκοπüς τους Þταν η προστασßα απü το Ýδαφος κι η διατÞρηση των ποδιþν καθαρþν. Οι πλοýσιοι φοροýσανε δερμÜτινα σανδÜλια, ενþ οι φτωχοß φοροýσαν αυτÜ με τους ξýλινους πÜτους. Το πÜνω μÝρος των σανδαλιþν Þτανε συνÞθως απü δÝρμα χρωματιστü, πιθανüν απü αßγα. Οι σüλες Þταν απü δÝρμα βοοειδþν.



 * Οι κρηπßδες: Þτανε κÜτι ανÜμεσα στο σανδÜλι και το χαμηλü παποýτσι και φοριüνταν απü τους στρατιþτες. ΔιÝθεταν καρφιÜ και θεωροýνταν σχετικÜ «Üξεστο» υπüδημα. Δεν κÜλυπταν τελεßως το πüδι κι αποτελοýνταν απü ιμÜντες που ανεβαßνουν ψηλÜ στη γÜμπα. Τις φοροýσαν κυρßως οι στρατιþτες, οι κυνηγοß κι οι οδοιπüροι, συχνÜ πÜνω απü τις κÜλτσες.



 * Οι κüθορνοι: φοριüνταν απü γυναßκες κι Üνδρες. ¹τανε κλειστÜ υποδÞματα χωρßς σüλα, που περνοýσαν πÜνω απü τον αστρÜγαλο, φτιαγμÝνα απü τüσο μαλακü δÝρμα που ταßριαζε και στα δýο πüδια. Οι κüθορνοι ανÞκαν και στην ενδυμασßα των τραγικþν ηθοποιþν. Θεωροýνταν μÜλιστα ως το υπüδημα που ανακαλýφθηκε απü τον Αισχýλο για την αýξηση του ýψους των θεþν στις θεατρικÝς παραστÜσεις, καθþς διÝθετε υψηλÞ σüλα.



 * Ενδρομßδες Þ εμβÜδες: Μπüτες που φοριüνταν κυρßως στο κυνÞγι Þ απü τους ιππεßς.
 * Τα περιμÞρια: κÜλυπταν τους μηροýς των πολεμιστþν.
 * Οι κνημßδες: υφασμÜτινες, δερμÜτινες Þ μεταλλικÝς, καλýπτανε μüνο τις κνÞμες.



     Τις γυναßκες στην αρχαßα ΕλλÜδα κι ιδιαßτερα τις Αθηναßες, τις ενδιÝφερε πÜρα πολý η προσωπικÞ υγιεινÞ κι ο καλλωπισμüς τους. 



     Στα καλλυντικÜ της αρχαßας ΕλλÜδας υπÞρχεν ευρεßα ποικιλßα πουδρþν αλλÜ κι ελαßων που ορισμÝνες φορÝς Þταν ανακατεμÝνα με χρωστικÝς ουσßες εßτε φυτικÝς εßτε ορυκτÞς προÝλευσης. Με τις χρωστικÝς αυτÝς ουσßες υπÞρχανε πολλÜ διαφορετικÜ χρþματα, üπως λευκü, κüκκινο και μαýρο. ΕπιπλÝον υπÞρχε το ψυμßθιο, δηλαδÞ ανθρακικüς μüλυβδος, συνÞθως λευκοý χρþματος ενþ κüκκινο, üταν φτιαχνüταν απü φýκια Þ αλλιþς μßλτος, δηλαδÞ κüκκινο ορυκτü χρþμα. Τα φρýδια τα μαýριζαν με τριμμÝνο αντιμüνιο Þ αλλιþς με καπνÜ και σκιÜζανε τα βλÝφαρα ελαφρÜ με φοýμο (κÜρβουνο). ΑρχικÜ τις βλεφαρßδες τις Ýβαφαν με μαýρο χρþμα, ενþ στη συνÝχεια με μεßγμα απü ασπρÜδι αυγοý, αμμωνßα και ρετσßνι (Üσβολον). Στα μÜγουλα και στα χεßλη βÜζανε σκüνη χÝνας, þχρα, χυμοýς απü μοýρα κι Üκανθα. ΜερικÜ απü αυτÜ Þταν ανακατεμÝνα με κρÝμες κι Ýλαια. Για να βÜψουν το πρüσωπο και τα χεßλια χρησιμοποιοýσαν μολýβια η τη ρßζα του φυτοý αλκÝα (μολüχα).



     ΑρκετÝς γυναßκες, διÝθεταν üλα τα απαραßτητα για τον καλλωπισμü εργαλεßα,üπως: τριχολαβßδες, μπουκαλÜκια αρωμÜτων κι ουσιþν, καρφßτσες, συνÞθως ξýλινα Þ πÞλινα δοχεßα ονομαζüμενα πυξßδες, που περιεßχανε φυσικÝς κρÝμες κι αλοιφÝς. ΔιÝθεταν επßσης κρÝμες με τις οποßες Üσπριζαν τα μÜγουλα, ψιμýθια κι Ýφτιαχναν μια σπÜνια αλοιφÞ απü κιννÜβαρι. ΜÜλιστα κÜποιες γυναßκες κατασκεýαζαν διÜφορα καλλυντικÜ μüνες τους Þ με τη βοÞθεια των φιλενÜδων τους, ενþ υπÞρχαν και φορÝς που ορισμÝνοι ειδικοß Ýρχονταν στα σπßτια τους Þ τα αγüραζαν απü φαρμακÝμπορους.




     Συμπληρþματα της γυναικεßας αμφßεσης Þσαν τα κοσμÞματα, τα ενþτια (σκουλαρßκια), τα περιδÝραια, τα βραχιüλια, τα οποßα τα τοποθετοýσαν σε ειδικÜ κουτιÜ, τις πυξßδες, ενþ απαραßτητο αξεσουÜρ Þταν και το ριπßδιο (βεντÜλια).



     Οι αρχαßοι ¸λληνες Üρχισαν να κατασκευÜζουν κοσμÞματα με χρυσü και πολýτιμους λßθους περßπου το 1400 π.Χ. και μÝσα σε μερικοýς αιþνες Ýγιναν ειδÞμονες στη δημιουργßα μεγαλοπρεπþν χρυσþν κοσμημÜτων με λßθους üπως ο αμÝθυστος, το μαργαριτÜρι και το σμαρÜγδι.
ΑρχικÜ, τα ελληνικÜ κοσμÞματα Þταν απλοýστερα απü üτι σε Üλλους πολιτισμοýς, ωστüσο, καθþς ο χρüνος κυλοýσε Üρχισαν να γßνονται πολυπλοκþτερα με μεγÜλη ποικιλßα σε σχÝδια και μοτßβα.



     Οι γυναßκες στην αρχαßα ΕλλÜδα φοροýσανε κοσμÞματα μüνο για δημüσιες εμφανßσεις Þ ειδικÝς περιπτþσεις. ΣυχνÜ με αυτÜ δεßχνανε τον πλοýτο τους και τη κοινωνικÞ τους θÝση. Με τα κοσμÞματα, φιλοδοξοýσαν να προστατευτοýν απü το "κακü μÜτι" Þ να φορτιστοýν με υπερφυσικÝς δυνÜμεις, ενþ κÜποιες φορÝς τα κοσμÞματα που φοροýσαν εßχανε θρησκευτικü συμβολισμü.



     ¸χουνε βρεθεß κολιÝ, σκουλαρßκια, μενταγιüν, καρφßτσες, βραχιüλια, περιβραχιüνια, ζþνες, δαχτυλßδια, στεφÜνια κι Üλλα περßτεχνα στολßδια των μαλλιþν. Τα φυτικÜ και ζωικÜ μοτßβα κυριαρχοýσανε και πολý συχνÜ το θÝμα Þταν εμπνευσμÝνο απü τους 12 θεοýς.



     Τα σκουλαρßκια με τον φτερωτü EρμÞ, οι καρφßτσες με την Αφροδßτη και τον γιο της, ¸ρωτα κι ο αετüς του Δßα Þτανε πολý δημοφιλÞ σχÝδια στην αρχαßα ΕλλÜδα.



====================

     Η επικρÜτηση συγκεκριμÝνων κανüνων στην εμφÜνιση ανδρþν και γυναικþν κατÜ την αρχαιüτητα δεν μπορεß να ερμηνευτεß χωρßς αναφορÝς στις αισθητικÝς αντιλÞψεις αλλÜ και στις πολιτικÝς και κοινωνικÝς επιδιþξεις της αρχαßας ελληνικÞς κοινωνßας. Οι νομοθεσßες του Σüλωνα στην ΑθÞνα και του Λυκοýργου στη ΣπÜρτη περιορßζανε σημαντικÜ τη πολυτÝλεια και την επßδειξη, προβÜλλοντας το ιδανικü της λιτüτητας και του μÝτρου. Και σε Üλλες πüλεις υπÞρχε ανÜλογη νομοθεσßα.
     Με την ενδυμασßα και κυρßως απü τη προσεκτικÞ παρατÞρηση του ιματßου ενüς Αθηναßου, παρουσιÜζονταν διαφüρων ειδþν συμβολικÝς πληροφορßες. Κατ αρχÞν, δηλωτικÜ του γÝνους χαρακτηριστικÜ υπÞρχαν Üφθονα, üπως το στυλ των πτυχþσεων, η ποιüτητα και το εßδος του υφÜσματος, το χρþμα κι η διακüσμησÞ του, η γραμμÞ και το σχÞμα του. Διαφορετικþν στυλ ιμÜτια Þταν οπτικÜ διακριτικÜ διαφορετικþν ειδþν κοινωνικÞς ταυτüτητας. ΚÜποια μÜλιστα σηματοδοτοýσανε και την ηλικßα αυτοý που τα φοροýσε, ενþ Üλλα πιο διακριτÜ χαρακτηριστικÜ δεßχνανε τη κοινωνικÞ του τÜξη. Επßσης, οι ιδιαßτερα περιοριστικοß τρüποι που φοροýσαν οι Üνδρες τα ιμÜτιÜ τους δεßχνανε τις συμπεριφορÝς τους για την αρετÞ του πολßτη και τη δημοκρατßα που επικρατοýσαν τüτε.

     Στην ΑθÞνα οι γυναικονüμοι επÝβλεπαν τη τÞρηση των κανονισμþν των σχετικþν με τα φορÝματα των γυναικþν, þστε να αποφεýγονται οι υπερβολÝς. Ο κοινωνικüς Ýλεγχος για τους Üνδρες, αν και σ' επßπεδο εθιμικοý δικαßου, δεν Þτανε λιγüτερο αυστηρüς. Π.χ. το μÞκος του χιτþνα μποροýσε να αποτελÝσει αφορμÞ για δυσμενÞ σχüλια· Ýνας χιτþνας υπερβολικÜ κοντüς συνιστοýσε απρÝπεια, ενþ Ýνας υπερβολικÜ μακρýς, που σÝρνονταν στο Ýδαφος, θεωροýνταν στοιχεßο επßδειξης, αμφßβολης αρετÞς αλλÜ και θηλυπρÝπειας.
     ¸τσι, μßα ανδροκρατοýμενη κοινωνßα, üπως η αρχαιοελληνικÞ, μποροýσε να υιοθετÞσει 2 μÝτρα και σταθμÜ ως προς την ανδρικÞ εμφÜνιση, αφ' ενüς ενθαρρýνοντας τη γυμνüτητα, ιδßως των εφÞβων και των νεüτερων ανδρþν, σε οιονεß θεσμοθετημÝνες περιστÜσεις και χþρους κι αφ' ετÝρου επιβÜλλοντας Ýναν αυστηρü ενδυματολογικü κþδικα, ιδιαßτερα ως προς τον συνδυασμü του ιματßου και του χιτþνα. Για τους αρχαßους ¸λληνες η ανθρþπινη γυμνüτητα Þταν εξßσου ελκυστικÞ με την ομορφιÜ των ποικιλüχρωμων υφασμÜτων τους.
     Αντßθετα με τους δοýλους, ο γενειοφüρος πολßτης με το ιμÜτιο και μ' Ýνα μετρημÝνο κοντü κοýρεμα περιÝφερε, σýμφωνα με τα δεδομÝνα της εποχÞς του, την αρρενωπüτητÜ του, την ενηλικιüτητÜ του και τη θÝση του ως πολßτης, ενþ τα νεαρÜ κορßτσια κι οι γυναßκες Ýδειχναν τη θηλυκüτητα και την ηλικßα τους με πιο μακριÝς κομμþσεις. Πιο συγκεκριμÝνα, οι νεαρÝς κοπÝλες Ýφεραν απλοýς χιτþνες κι εßχαν συνεχþς τα μακριÜ μαλλιÜ τους σηκωμÝνα απü το πρüσωπο και πιασμÝνα πλεξοýδα, ενþ τα μακριÜ μαλλιÜ των αγοριþν πριν απü την εφηβεßα, αντßθετα με εκεßνα των ομολüγων τους εφÞβων, κρÝμονταν ελεýθερα και καμιÜ φορÜ κατσαρωμÝνα σε μικρÝς μποýκλες. Οι κομμþσεις δηλþνανε τη κοινωνικÞ θÝση της γυναßκας· οι παντρεμÝνες εßχαν μαλλιÜ μαζεμÝνα σε ψηλοýς κüτσους, οι ανýπαντρες Üφηναν ελεýθερα τα μαλλιÜ τους, οι νεαρÝς εßχαν αλογοουρÝς κι οι εταßρες εßχανε περßτεχνα χτενßσματα με πλεξοýδες γýρω απü το κεφÜλι τους. ¼λες χρησιμοποιοýσανε κορδÝλες, μποýκλες Þ κοσμÞματα για να στολßσουν το κεφÜλι τους.
----------------------------------

     ΔιαβÜζουμε σε Ýνα μßμο του 3ου αι., τον 7ο του Ηρþνδα: Η σκηνÞ διαδραματßζεται σε Ýνα μαγαζß ενüς τσαγκÜρη, ο οποßος Þταν, üπως και πολλοß συνÜδελφοß του, κι Ýμπορος υποδημÜτων. Μπαßνουνε στο κατÜστημα δýο πελÜτισσες κι ο υποδηματοποιüς ΚÝδρων τρÝχει αμÝσως να τις εξυπηρετÞσει. Τις βÜζει να καθßσουν, βρßζει τους δοýλους του και παρουσιÜζει τα διÜφορα σχÝδια και μοντÝλα της συλλογÞς του, επαινþντας, σαν καλüς Ýμπορος που Þταν, τα πλεονεκτÞματÜ τους.

ΚÝδρων: ΚοιτÜξτε σ’ üλα αυτÜ τα εßδη. Σικυþνα, Αμβρακßα, καναρινß, μονüχρωμα, πρÜσινο-παπαγαλß, πÝδιλα, παντοýφλες, ιωνικÝς, ψηλÝς, ελαφριÝς, σε χρþμα καραβßδας, αργßτικα σανδÜλια, Üλικα, σε ανδρικü σχÝδιο, για το περπÜτημα. ΠÝστε μου η κÜθε μια σας τι επιθυμεß η ψυχÞ της.
ΠελÜτισσα: Αυτü το ζευγÜρι που Ýπιασες τþρα, πüσο μου το πουλÜς; Μα μην μας ζητÞσεις την μÜνα μας και τον πατÝρα μας και μας κÜνεις να πÜρουμε δρüμο.
ΚÝδρων: ΕκτßμησÝ τα εσý η ßδια και πες μου την τιμÞ τους. Να πεις üμως μßα τιμÞ τÝτοια που να βγÜζει το ψωμß του ο εργÜτης.
ΠελÜτισσα: Τι γκρινιÜζεις; Γιατß δεν λες καλýτερα την τιμÞ, üποια και αν εßναι;
ΚÝδρων: Κυρßα μου αυτü το ζευγÜρι κοστßζει μßα μνα (δηλαδÞ 100 δραχμÝς, υψηλü ποσü της εποχÞς). ΚοßταξÝ το κι απü πÜνω κι απü κÜτω. Κι η ßδια η ΑθηνÜ να ερχüταν να το αγορÜσει, δεν θα της Ýκοβα οýτε μßα δεκÜρα.
ΠελÜτισσα: ΒλÝπω ΚÝδρωνα γιατß το μαγαζß σου εßναι γεμÜτο απü καλÜ και ακριβÜ πρÜγματα. ΦρüντιζÝ τα καλÜ λοιπüν.
-------------------

     ¼πως μας λÝει ο Ξενοφþν στον Οικονομικü του (10, 2 – 3), ο Ισüμαχος συλλογßζεται και μετÜ απευθýνεται στην σýζυγü του:
ΚÜποτε, üταν την εßδα να Ýχει πασαλειφθεß με μπüλικο φτιασßδι για να κÜνει τα μÜγουλÜ της πιο Üσπρα απ’ ü,τι Þταν, και με μπüλικο κοκκινÜδι για να κÜνει πιο κüκκινο το χρþμα των χειλιþν της και φοροýσε παποýτσια πιο ψηλÜ για να φαßνεται ψηλüτερη, της εßπα: Πες μου γυναßκα, πüτε θα φαινüμουν πιο αξιαγÜπητος σýντροφος· üταν σου παρουσßαζα την περιουσßα που Ýχω πραγματικÜ και δεν καυχιüμουν πως Ýχω περισσüτερα απ’ üσα στην πραγματικüτητα Ýχω … Þ αν προσπαθοýσα να σε ξεγελÜσω, … παρουσιÜζοντÜς σου νομßσματα κÜλπικα για αληθινÜ και περιδÝραια απ’ Ýξω χρυσÜ και απü μÝσα ξýλινα και φορÝματα που ξεθωριÜζουν για πολýτιμα;

===================

      Τ¸ΛΟΣ ΤΟΥ Δ' Μ¸ΡΟΥΣ      ΤΟ Ε' Μ¸ΡΟΣ ΕΔ¿! 

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers