ΒρÝθηκα στη ζωÞ ανÜμεσα σε δυο αιþνες,
σÜμπως πÜνω στη συμβολÞ δυο ποταμþν.
Βοýτηξα στα θολωμÝνα τους νερÜ
κι üλο λýπη ξεμακραßνω απ' τη γÝρικη üχθη που γεννÞθηκα
κι üλο ελπßδα κολυμπþ προς Ýνα Üγνωστο ακρογιÜλι. ΣατωμπριÜν
Βιογραφικü
Ο ΦρανσουÜ-Ωγκýστ-ΡενÝ, υποκüμης ντε ΣατωμπριÜν (François-Auguste-René, vicomte de Chateaubriand, Þ ΣατωβριÜνδος, 1768-1848), Þτανε ΓÜλλος συγγραφÝας, περιηγητÞς, πολιτικüς, στρατιωτικüς κι Ýνθερμος φιλÝλληνας, που προερχüταν απü παμπÜλαια, αλλÜ ξεπεσμÝνη, αριστοκρατικÞ οικογÝνεια. Σποýδασε (1777-1783) στα κολλÝγια της Ντολ (Dol), Ρεν (Rennes) και ΝτινÜν (Dinan), üπου διακρßθηκεν ιδιαιτÝρως κι ενþ ταλαντευüταν μεταξý της ναυτικÞς και της εκκλησιαστικÞς σταδιοδρομßας, γßνεται ανθυπολοχαγüς στη φρουρÜ του Καμπραß το 1786. Το 1788, λοχαγüς πλÝον, βρßσκεται στο Παρßσι, üπου συναναστρÝφεται συγγραφεßς της εποχÞς και δημοσιεýει τους 1ους του στßχους στο Almanach des Muses. ΥπηρÝτησε ως διπλωμÜτης και ΠρÝσβης της Γαλλßας σε διÜφορες πρωτεýουσες της Ευρþπης και χρημÜτισε Υπουργüς Εξωτερικþν κατÜ τη περßοδο 1823-1824. ΥποστÞριξε σθεναρÜ την ΕλλÜδα κατÜ την ΕπανÜσταση του 1821. Θεωρεßται ιδρυτÞς του γαλλικοý ρομαντισμοý, απü τα μεγÜλα ονüματα της γαλλικÞς λογοτεχνßας, αυτüς που ενÝπνευσε στον Üλλο μεγÜλο ρομαντικü, τον Βßκτωρα Ουγκþ, την αποστροφÞ: ΘÝλω να εßμαι Þ ΣατωβριÜνδος Þ τßποτα.
ΓεννιÝται στο Σαιν-Μαλü της ΒρεττÜνης στις 4 ΣεπτÝμβρη 1768, -τη στιγμÞ που στη περιοχÞ επικρατεß σφοδρÞ καταιγßδα κι επßσης δε θÝλει να λÝει πως γεννÞθηκε τüτε αλλÜ το 1769, το γενÝθλιο Ýτος του θαυμαστÞ του ΝαπολÝοντα- τελευταßο απü τα 10 παιδιÜ του ΡενÝ ντε ΣατωμπριÜν, τιτλοýχου Üρχοντα, που 'χεν αναγκαστεß να γßνει θαλασσινüς για να ζÞσει και μεγÜλωσε στον οικογενειακü πýργο του Κομποýργκ της ßδιας περιοχÞς. Ο πατÝρας Þτανε τολμηρüς πλοßαρχος κι Ýμπορος μαζß, σχημÜτισε αρκετÞ περιουσßα κι εßχεν αγορÜσει τον πýργο και τον τßτλο του κüμη. Περιοýσια που κατÜ μÝγα μÝρος τη κληρονüμησε ο 1ος γιος, üπως Þταν τüτε τα Ýθιμα. Η 1η λοιπüν επαφÞ του ΣατωβριÜν Þταν με τη τραχιÜ γη και την Üγρια θÜλασσα της ΒρεττÜνης. Αν κι ευγενÞς, παßζει στο λιμÜνι με τα παιδιÜ των ψαρÜδων και νιþθει σαν απελευθερωμÝνος αντÜρτης. Στα 1777-9 σπουδÜζει στα κολλÝγια της Ντολ, της Ρεν και της ΝτινÜν αποκαλýπτοντας στους δασκÜλους του πολλÜ και καταπληκτικÜ χαρßσματα μαθητÞ με τερÜστια μνÞμη, μεγÜλη Ýφεση για μÜθηση, καθþς κι ευκολßα αφομοßωσης των κλασσικþν συγγραφÝων, καλλιτεχνικþν αλλÜ κι επιστημονικþν γνþσεων, εντυπωσιÜζοντας αυτοýς αλλÜ και τους συμμαθητÝς του. ¸χει κλßση και προς τη θÜλασσα και προς τη θρησκεßα.

Καθþς το μεγαλýτερο μÝρος της οικογενειακÞς περιουσßας μαζß με τους τßτλους πηγαßνανε στον πρωτüτοκο, κεßνος σα μικρüτερος Ýπρεπε να διαλÝξει σταδιοδρομßα. Στο Πýργο-φροýριο Κομποýρ περιμÝνοντας κλÞση για τη στρατιωτικÞ του θητεßα, αρχßζει να πλÜθει το μýθο του. ΞεχνÜ την αγÜπη για τη μουσικÞ και την αρχιτεκτονικÞ κι ανακαλýπτει τη μελαγχολßα. Το φροýριο εßναι γεμÜτο μυστικÜ περÜσματα και πýργους, υπüγειες διαβÜσεις κι αποθÞκες. Εßναι το βασßλειο του σκüτους. Ο νεαρüς νοικοκýρης το τριγυρνÜ Üσκοπα απ' το πρωß ως το βρÜδυ, με παρÝα τους δαßμονÝς του και τη Λουσßλ, την αγαπημÝνη του αδελφÞ και προφÞτη. Μαζß της ανακαλýπτει τον ιλιγγιþδη ρομαντισμü που ασκοýνε τα μοναχικÜ μÝρη και καλλιεργεß τη περιφρüνηση για τη κανονικÞ ζωÞ. Στο Κομποýρ γρÜφει μετÜ απü χρüνια το μυθιστüρημα του ΡενÝ, Ýνα τραγικü και χυδαßο βιβλßο που φÝρνει μεγÜλη αναστÜτωση σ' üλη τη Γαλλßα. Εßναι η στιγμÞ της γÝννησης του ρομαντισμοý. ¸τσι απü το 1786 ως το 1790 δοκßμασε, χωρßς πραγματικü ενδιαφÝρον, το στρατιωτικü πεδßο. το 1786 τονε βρßσκουμε ανθυπολοχαγü στο Σýνταγμα της ΝαβÜρρα, που Þτανε φρουρÜ στο Καμπραß. γßνεται ανθυπολοχαγüς και βρßσκεται στην ευχÜριστη θÝση, να πηγαßνει στο Παρßσι με αστραφτερÞ κυανüλευκη στολÞ. Εκεß üμως το 1789 ξεσπÜ η ΓαλλικÞ ΕπανÜσταση και τα ιδανικÜ της δεν αρÝσουνε στο ΣατομπριÜν. Συμπαθþν αρχικÜ, γρÞγορα απογοητεýεται. Στη γαλλικÞ επανÜσταση δεν παßρνει μÝρος, θα 'ναι στο Παρßσι και θα συναναστρÝφεται τους αναρßθμητους συγγραφεßς του καιροý του, ανÜμεσα στους οποßους εßναι ο περßφημος Λα Αρπ, ο Σαμφüρ κι ο ΦοντÜν. Τüτε η λεγομÝνη φιλοσοφßα του Διαφωτισμοý, δηλαδÞ η φιλοσοφßα των προοδευτικþν ιδεþν του Βολταßρου και του Ρουσσþ, αρχßζει να ασκεß πÜνω του μεγÜλην επßδραση, μολονüτι Þταν ειλικρινÞς πιστüς της μοναρχßας κι ιδßως της συνταγματικÞς.

Τα 2 πρþτα χρüνια της ΕπανÜστασης κυλÜνε σε αβεβαιüτητα. Τα πÜντα απειλοýνται -και σ' αυτÞ την αβεβαιüτητα ο νεαρüς, ρομαντικüς, ανÞσυχος, ονειροπüλος και διψþντας για καινοýριες εμπειρßες, ΣατωμπριÜν ονειρεýεται να γßνει εξερευνητÞς. ΜπαρκÜρει σ' Ýνα πλοßο με κατεýθυνση τον Βüρειο Πüλο αλλÜ το εγκαταλεßπει στις Αζüρες κι αποφασßζει να ταξιδÝψει στις ΗΠΑ για να γνωρßσει τη μεγÜλη αυτÞ χþρα και να μελετÞσει τους δημοκρατικοýς θεσμοýς της, αλλÜ και τη ζωÞ των ΙνδιÜνων, που τους θεωροýσε φορεßς μιας αληθινÜ ελεýθερης ζωÞς. Στις 8 Απρßλη 1791, μες στη φωτιÜ της ΕπανÜστασης, μπαρκÜρει για τις ΗΠΑ, φτÜνει στη Βαλτιμüρη, πÜει στη ΦιλαδÝλφεια και μπαßνει στην υπηρεσßα του αγωνιστÞ της ελευθερßας, Τζωρτζ ΟυÜσιγκτον, θαυμÜζει τους καταρρÜκτες του ΝιαγÜρα και μεταμφιÝζεται σε ΙνδιÜνο, üσο γρÜφει το Ýργο του για τις μισητÝς επαναστÜσεις. Τüτε φτÜνουν οι πληροφορßες για τα γεγονüτα στη Γαλλßα. Το ΓενÜρη του 1791, 8 μÞνες μετÜ την ÜφιξÞ του εκεß, φεýγει και φτÜνει στη ΧÜβρη. ΠρÝπει üμως να φýγει αμÝσως, γιατß κατÜ την απουσßα του τον Ýχουνε καταδικÜσει σε θÜνατο κι Ýχοντας εξαντλÞσει στο ταξßδι αυτü και το τελευταßο του φρÜγκο απü το κατÜλοιπο της πατρικÞς κληρονομιÜς,επιστρÝφει να βοηθÞσει στην υπερÜσπιση της μοναρχßας, αλλÜ αναγκÜζεται να παντρευτεß με συνοικÝσιο της αδελφÞς του τη Σελεστßνη Μπουισσüν, γυναßκα που ποτÝ δεν την αγÜπησε, την απατοýσε συστηματικÜ, μα ποτÝ δε χþρισε. ΑλλÜ Ýπεσε θýμα üπως και πολλοß Üλλοι, καθþς κι η αδελφÞ του, που Ýκαμε το συνοικÝσιο, της ψεýτικης φÞμης πως η Σελεστßνη Þτανε πολý πλοýσια, ενþ πραγματικÜ εßχε πολý μικρÞ περιουσßα.
ΕπιστρÝφει λοιπüν παντρεýεται και θα καταταγεß στο στρατü των εξüριστων ΓÜλλων ευγενþν πριγκÞπων (émigrés) για να υπερασπιστεß το βασιλικü καθεστþς, πολεμþντας κατÜ της ΕπανÜστασης. Η γυναßκα του κι η αγαπημÝνη του αδελφÞ Λουσßλ συλλαμβÜνονται κατÜ τη Τρομοκρατßα του ΡοβεσπιÝρρου και της παρÝας του, που κυρßως ανÝβαζε στη γκιλοτßνα κεφÜλια αριστοκρατþν, κι ο αδελφüς του καρατομεßται. Πληγþνεται στη πολιορκßα της Τιονβßλ και παßρνει τον δρüμο της εξορßας μεταμφιεσμÝνος, στο Λονδßνο -üπου χιλιÜδες αριστοκρÜτες προσπαθοýν να ζÞσουνε κÜνοντας üλα τα επαγγÝλματα και πιστεýοντας πως η ΕπανÜσταση γοργÜ θα κατÝρρεε. Θα μεßνει στην Αγγλßα 7 χρüνια (1793-1800), στο Λονδßνο νοικιÜζει Ýνα Üθλιο μικρü δωμÜτιο που σÞμερα εßναι μουσεßο. Ζει σ' Ýσχατη Ýνδεια, δßνοντας μαθÞματα ΓαλλικÞς και κÜνοντας μεταφρÜσεις, αλλÜ περνÜ περιüδους φρικτÞς δυστυχßας και πεßνας.

η ΣελÝστ Μπουúσüν
Το 1797 δημοσιεýει στο Λονδßνο, το 1ο του Ýργο, το Δοκßμιο Για Τις ΕπαναστÜσεις, που εκφρÜζει τη δυσπιστßα του για τη ΓαλλικÞ αλλÜ και για üλες τις επαναστÜσεις και που πÝρασε απαρατÞρητο. Περß το 1798 επανÝρχεται στο Ρωμαιοκαθολικü δüγμα απ' üπου εßχε αποστασιοποιηθεß. Στην Αγγλßα ο ΣατωμπριÜν, που κατÜ βÜθος Þτανε πλÝγμα θεοσεβοýς δανδÞ και χριστιανοý Καζανüβα, αφÞνεται ν' αγαπηθεß παρÜφορα απü τη κüρη ενüς πÜστορα. Στη κρßσιμη στιγμÞ των προτÜσεων για γÜμο απü μÝρους του πÜστορα, ο ΣατωβριÜνδος, που Þτανε κι αυτüς ερωτευμÝνος, σα πιστüς καθολικüς αποκαλýπτει στο μÝλλοντα πεθερü του πως εßναι παντρεμμÝνος. Επακολουθοýνε σκηνÝς τραγικÝς κι ο πιστüς στο δεσμü του γÜμου καθολικüς ξεκινÜ κι επιστρÝφει στο Παρßσι τον ΜÜη του 1800, üπου Þδη εßχε αρχßσει να επικρατεß κÜποια τÜξη κÜτω απü το Üστρο του ýπατου ΝαπολÝοντα ΒοναπÜρτη, επωφελοýμενος της αμνηστßας που παραχωρεß και τον οποßο θαýμαζε αρχικÜ. Την Üλλη χρονιÜ δημοσιεýεται η ΑταλÜ (που 'χε και 2ο τßτλο: Οι ¸ρωτες Δýο Αγρßων Μες Στην ¸ρημο) με καταπληκτικÞ επιτυχßα γιατß, üπως εßπε η κριτικÞ: "η ΓαλλικÞ λογοτεχνßα διψÜ για μεγÜλα Ýργα μετÜ τüσες ταραχÝς κι αναστατþσεις" κι ο ΡενÝ, εμπνευσμÝνα και τα 2 απü το ταξßδι του στις ΗΠΑ. ¸νας τερÜστιος παρθÝνος κüσμος ανοιγüτανε μπρος στον αναγνþστη, η απαρχÞ του ρομαντισμοý.
Το 1802 δημοσιεýτηκε το μνημειþδες κι απü τα κýρια Ýργα του, που Üρχισε να γρÜφει πριν απü την ΑταλÜ, στα 1800, εßναι Το Πνεýμα Του Χριστιανισμοý, που δßνει στη θρησκεßα της αγÜπης και της συγνþμης μια καινοýρια θÝρμη, που τüσο την αναζητοýσε ο ταλαιπωρημÝνος ΓÜλλος του 1800, μια απολογßα του Ρωμαιοκαθολικοý δüγματος, που συνετÝλεσε στην αναβßωση του Καθολικισμοý στην Γαλλßα. ΜετÜ απ' αυτü, συλλαμβÜνει το σχÝδιο ενüς Üλλου Ýργου θρησκευτικοý, των Μαρτýρων, που θα δοýνε το φως της δημοσιüτητας στα 1809. Μα, πριν απ' αυτü, νιþθει την ανÜγκη -συγγραφικÞ κι ανθρþπινη μαζß- να επισκεφθεß την Αγßα Γη, τη Παλαιστßνη, και γενικÜ να γνωρßσει, να μυρßσει, να γευτεß, με τον τρüπο που αυτüς Þξερε, τους τüπους üπου ρßζωσε και βλÜστησε η νÝα θρησκεßα. Αποφασßζει λοιπüν αυτü το περιπετειþδες ταξßδι, αυτüς ο μÝγας φßλος των ταξιδιþν, και συμπεριλαμβÜνει σ' αυτü και την ΕλλÜδα, τη χþρα που 1η δÝχτηκε ολüψυχα το κÞρυγμα του Χριστοý μÝσα απü τα λüγια και τη θÝρμη των Αποστüλων. Ο ΝαπολÝων δε, που Þθελε να επανασυνδÝσει τη Γαλλßα με τη ΚαθολικÞ Εκκλησßα, τονε διüρισε γραμματÝα της διπλωματικÞς αποστολÞς στο Παπικü ΚρÜτος. ΑλλÜ το 1804, μετÜ την απαγωγÞ κι εκτÝλεση του δοýκα ντ' ΑνγκιÝν, ξαδÝλφου του Λουδοβßκου ΙΣΤ´, παραιτεßται και διακüπτει κÜθε σχÝση του με τον ΝαπολÝοντα. Στο εξÞς θα ζει μüνο απü τα βιβλßα του.

¸ργο Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson (1767- 1824) 1808
Το 1806 πραγματοποιεß το περßφημο ταξßδι του σε ΕλλÜδα, ΜικρÜ Ασßα, Παλαιστßνη, Αßγυπτο και Ισπανßα. 3 βιβλßα Þτανε προúüντα του ταξιδιοý αυτοý : Οι ΜÜρτυρες, Ýνα ακüμα θρησκευτικü Ýργο αναφερüμενο στους διωγμοýς των 1ων Χριστιανþν, Οι περιπÝτειες του τελευταßου ΑβενσερÜγου, νουβÝλα εμπνευσμÝνη απü τη παραμονÞ του στην Ισπανßα και τÝλος η περιγραφÞ του ßδιου του ταξιδιοý, το Οδοιπορικüν εκ Παρισßων εις Ιεροσüλυμα (1811) üπου εκφρÜζεται η αρχαιολατρεßα και συμπÜθειÜ του για τους συγχρüνους του ¸λληνες. ¢λλωστε η ΕλλÜδα δεν Þταν μüνο το 1ο σκαλοπÜτι του χριστιανισμοý. ¹τανε κι η χþρα που τα χþματÜ της εßχανε ζυμωθεß με τη δüξα της λαμπρüτερης ιστορßας του κüσμου και που üσα ερεßπια μÝναν ακüμα ορθÜ πÜνω στα χþματα αυτÜ ακτινοβολοýσανε κÜτω απü τον ßδιον Þλιο, την ασýγκριτη και τη μοναδικÞ αρχαßα πνευματικÞ και καλλιτεχνικÞ αßγλη. Η φαντασßα του, ερεθισμÝνη απü τις κλασσικÝς του σπουδÝς και ρομαντικÜ διαμορφωμÝνη, τον Ýκαμε κιüλας να φαντÜζεται πως στην ΕλλÜδα θα μποροýσε να βρει κÜτι απü τη ζωντανÞ ýπαρξη του Λεωνßδα, του Λυκοýργου, του ΘεμιστοκλÞ και των Üλλων ημßθεων της ιστορßας και του πνεýματος -πως ßσως ν' Üκουγε τα ονüματÜ τους να τα ψιθυρßζουν οι ελληνικοß Üνεμοι, δßπλα σε ποτÜμια με πικροδÜφνες και μυρτιÝς και σε κρÞνες üπου καλλßγραμμες και λευκοφüρες νÝες θ' αντλοýσαν νερü γεμßζοντας αμφορεßς εξαßσια τεχνουργημÝνους! Ο χορüς των ποιητþν, των βασιλÝων, των στρατηγþν, των ιστορικþν Ýμοιαζε για τον ΣατωβριÜνδο με τα ΤÜγματα των χριστιανικþν ΑγγÝλων, που η θερμÞ ευλÜβεια μπορεß να σε κÜνει να τα αισθανθεßς να φτερουγßζουν ολüγυρÜ σου. ΑναφÝρεται κι Üλλο Ýνα ακüμα κßνητρο για το ταξßδι αυτü προς τους αρχαßους και τους Αγßους Τüπους -ο φλογερüς δεσμüς του με μια ωραßα κυρßα, την κüμησσα ντε ΝοÜιγ, üχι βÝβαια τη γνωστÞ μεγÜλη ποιÞτρια, που γεννÞθηκε 1 αιþνα αργüτερα. Υποστηρßζεται üτι το ταξßδι Ýγινε για να τελειþσει στην Ισπανßα, üπου στην Ανδαλουσßα εßχε συμφωνηθεß να συναντÞσει το ερωτικü του ßνδαλμα.

Ξεκινþντας για την ΕλλÜδα και τη ΜÝση ΑνατολÞ και γυρßζοντας απü κει με βιβλßο, καθιÝρωσε σταθερÜ 2 μοντÝρνους τýπους ζωÞς και δημιουργßας. Τον συγγραφÝα που ταξιδεýει και το πεζογρÜφημα των λογοτεχνικþν ταξιδιωτικþν εντυπþσεων. Και το 1ο μÝρος του Οδοιπορικοý του, που σχεδüν πιÜνει και το μισüν üγκο του βιβλßου, εßναι θρεμμÝνο απü την ΕλλÜδα της εποχÞς εκεßνης του 1806, δßνοντας εξαßσιες περιγραφÝς της φυσικÞς ομορφιÜς της, των παραμελημÝνων ιστορικþν μνημεßων που μαρτυροýσαν το μεγαλεßο του ελληνικοý πολιτισμοý, αλλÜ και ρεαλιστικÝς εικüνες απü τις απαßσιες συνθÞκες ζωÞς των υπüδουλων ΕλλÞνων. Κι αν η αρχαßα ΕλλÜδα, που με τüσο ρομαντικü πÜθος την αναζÞτησε στη ΣπÜρτη, την Ελευσßνα, το ¢ργος και την ΑθÞνα, Þταν ακüμα ολüκληρη σχεδüν θαμμÝνη κÜτω απü βαθιÜ στρþματα σκüνης που αγωνιζüταν απü καιρü σε καιρü να τα ξεσκαλßσει μια πρωτüπειρη κι ερασιτεχνικÞ αρχαιολογßα σποραδικþν ξÝνων περιηγητþν, η ΕλλÜδα η σýγχρονη του ΣατωβριÜνδου Þτανε κι αυτÞ σα χαμÝνη, σαν αüρατη, σα να Þταν üλα τα Ýμψυχα üντα κÜπου κρυμμÝνα και κουρνιασμÝνα, "γιατß τα 'σκιαζ' η φοβÝρα και τα πλÜκων' η σκλαβιÜ". ΠÝρα απü το καλαισθητικü Þ οποιοδÞποτε Üλλο, αυτü εßναι το 1ο αßσθημα που νιþθει ανατριχιÜζοντας ο σημερινüς ¸λληνας αναγνþστης καθþς βυθßζεται στα 1α κεφÜλαια του Οδοιπορικοý. Κι ασφαλþς πρüκειται για αßσθημα που σÞμερα δεν μπορεß τüσο Ýντονα να το νιþσει παρÜ μüνον ¸λληνας Þ το πολý-πολý Ýνας ξÝνος βαθýτατα φßλος της χþρας. ¼μως το Οδοιπορικü φαßνεται πως την εποχÞ εκεßνη -δηλαδÞ απü το 1807 κι Ýπειτα- κυρßως στους κýκλους των διανοουμÝνων, κÝντρισε το ενδιαφÝρον για την υπüδουλη ΕλλÜδα, τους Ýκαμε να συγκινηθοýνε γι' αυτü το λαü των ανÝλπιδων σχεδüν σκλÜβων. Και θα πρÝπει κανεßς να θαυμÜσει τη συγγραφικÞ δýναμη του ΣατωβριÜνδου, κυρßως αυτÞ τη γοργÞ "απορροφητικüτητα" που εßχε ταξιδεýοντας. Γιατß τα σχετικÜ με την ΕλλÜδα κεφÜλαιÜ του μας δßνουνε την εντýπωση πως ο ταξιδιþτης χριστιανüς θα Ýμεινε πÜρα πολý καιρü στον τüπο μας, ενþ üλος αυτüς ο τερÜστιος για τις συγκοινωνιακÝς δυσκολßες της εποχÞς ταξιδιωτικüς κýκλος Üρχισε στο Παρßσι, üπου ο ΣατωβριÜνδος επÝστρεψε στις 5 Ιουνßου 1807.

Οι κýριοι σταθμοß του Þταν Παρßσι, ΜιλÜνο, Βενετßα, Μεθþνη, Τρßπολη, ΜυστρÜς, ΣπÜρτη, ‘Αργος, ΑθÞνα, Σοýνιο, Τζια, Χßος, Κωνσταντινοýπολη, Σμýρνη, Ρüδος, ΙερουσαλÞμ, ΑλεξÜνδρεια, ΚÜιρο, Καρχηδüνα, Κüρδοβα, ΓρανÜδα, Μαδρßτη. Απ' üλο αυτü το χρονικü διÜστημα κατανÜλωσε μüνο 50 μÝρες για τη παραμονÞ του και τη διακßνησÞ του μες στον κυρßως ελληνικü χþρο -ας ποýμε στον χþρο της ΜεγÜλης ΙδÝας, που περιλαμβÜνει τη Πüλη, τη Σμýρνη και τη Κýπρο. ΑλλÜ οι διακινÞσεις, επßπονες κι αργÝς, με Üλογα και μουλÜρια που τριποδßζανε σε δýσβατους κι επισφαλεßς δρüμους, με ιστιοφüρα που η ταχýτητÜ τους Þταν εξαρτημÝνη απü τα καπρßτσια των ανÝμων, τρþγανε πιο πολý καιρü απü τη παραμονÞ στα μÝρη των ενδιαφερüντων του. ΚατÜ τη προεπαναστατικÞ περßοδο ο ΣατωβριÜνδος μπορεß να χαρακτηρισθεß ως απλüς περιηγητÞς κι ως ρομαντικüς λογοτÝχνης, που μελαγχολεß βλÝποντας τους απογüνους των αρχαßων ΕλλÞνων να ζουν σε ελεεινÞ κατÜσταση, υπüδουλοι ενüς Üξεστου δυνÜστη. ¼μως με το ξÝσπασμα της ΕπανÜστασης, βλÝποντας την αγωνιστικüτητα των ΕλλÞνων απü τη μια και την εχθρικÞ στÜση των μεγÜλων δυνÜμεων της Ευρþπης προς το αγωνιζüμενο ελληνικü Ýθνος, μεταμορφþνεται σε Ýνθερμο φιλÝλληνα, και τÜσσεται ανεπιφýλακτα υπÝρ του απελευθερωτικοý αγþνα των ΕλλÞνων. Τον τßτλο του φιλÝλληνα τον οφεßλει κυρßως στο περßφημο Υπüμνημα Περß Της ΕλλÜδος (Note sur la Grėce, 1825), το οποßο κατÜ κÜποιο τρüπο αποτÝλεσε φιλελληνικü μανιφÝστο κατÜ τη διÜρκεια της ελληνικÞς ΕπανÜστασης.

Στο Παρßσι δε, σαν επÝστρεψε, η δημοσßευση μιας δριμýτατης κριτικÞς κατÜ του ΝαπολÝοντα, üπου τον συγκρßνει με το ΝÝρωνα, του στοιχßζει την εκτüπιση. ¹δη Ýχει αναδειχθεß σε κεντρικÞ μορφÞ της αντιπολßτευσης. ΠολÝμιος πλεον του ΝαπολÝοντα, επωφελεßται τη πτþση του και την επιστροφÞ των Βουρβüνων κι αρχßζει τη πολιτικÞ και διπλωματικÞ του σταδιοδρομßα. ΟνομÜζεται Ομüτιμος, υπηρετεß σα πρÝσβης της Γαλλßας σε διÜφορες ευρωπαúκÝς πρωτεýουσες και διορßζεται υπουργüς Üνευ χαρτοφυλακßου, κι Ýπειτα Εξωτερικþν τη περßοδο 1823-1824, -υπεýθυνος για την γαλλικÞ επÝμβαση στην Ισπανßα- αλλÜ γρÞγορα πÝφτει σε δυσμÝνεια, ο κεφÜτος και συγκεχυμÝνος τρüπος του, τον οδηγεß σýντομα σε διÜσταση με την εξουσßα, αλλÜ και καθþς αρνεßται να συνεργαστεß με ανθρþπους της ΕπανÜστασης που γßναν αποδεκτοß απü τη Παλιννüρθωση. Η απþλεια μεγÜλου μÝρους της περιουσßας του κι η ασθÝνεια της γυναßκας του, υποχρεþνουνε το ζεýγος να ζει φιλοξενοýμενο απü φßλους και θαυμαστÝς. Απτüητος üμως περß τα ερωτικÜ συνδÝεται (1817) με τη θρυλικÞ ΜαντÜμ ΡεκαμιÝ (Madame Récamier), που αποτελεß γι' αυτüν πηγÞ Ýμπνευσης και ενεργητικüτητας.
Το 1818 ιδρýει την εφημερßδα Le Conservateur (Ο Συντηρητικüς, 1818-1820) απü την οποßα ασκεß οξýτατη κριτικÞ κατÜ της κυβερνÞσεως απü τα δεξιÜ. Στη νÝα κυβÝρνηση ΒιλλÝλ διορßζεται υπουργüς Εξωτερικþν και προσπαθεß να επιβÜλει τις απüψεις του κατÜ της "ηθικÞς των συμφερüντων" και της διαφθορÜς. Το 1824 αποπÝμπεται απü την κυβÝρνηση και αναδεικνýεται σε ηγÝτη της φιλελεýθερης αντιπολßτευσης αρθρογραφþντας στην Journal des Débats (Εφημερßδα των ΣυζητÞσεων), με μεγÜλη απÞχηση στη νεολαßα, η οποßα τον θαýμαζε ως συγγραφÝα κι ως πολιτικü. Το 1826 εκδßδεται το μυθιστüρημÜ του Οι ΝατσÝζ, εμπνευσμÝνο απü το ταξßδι του της ΑμερικÞς, επεξεργασμÝνα επεισüδια του οποßου Þταν η ΑταλÜ κι ο ΡενÝ. Το 1828 διορßζεται πρεσβευτÞς στην Αγßα ¸δρα αλλÜ τον επüμενο χρüνο παραιτεßται. Το 1830 μετÜ τη πτþση των Βουρβüνων, ο ΣατωμπριÜν αρνεßται να δþσει üρκο πßστης στο Λουδοβßκο Φßλιππο, του δευτερüτοκου κλÜδου (των Ορλεανιδþν) κι αποσýρεται απü τον δημüσιο βßο.

¹δη απü το 1817 εßχε αρχßσει να γρÜφει το μεγαλüπνοο Ýργο του Απομνημονεýματα ΠÝραν Του ΤÜφου, με τη προοπτικÞ να εκδοθεß το βιβλßο αυτü 50 χρüνια μετÜ το θÜνατü του. ΑλλÜ το 1836, πιεζüμενος οικονομικÜ, ποýλησε τα δικαιþματα σε μιαν εκδοτικÞ εταιρεßα υπü τον üρον της μεταθανÜτιας Ýκδοσης. Η εταιρεßα ποýλησε με τη σειρÜ της τα δικαιþματα στην εφημερßδα La Presse η οποßα Üρχισε να δημοσιεýει το Ýργο σε συνÝχειες. Εν πÜση περιπτþσει η οριστικÞ σε βιβλßο Ýκδοση Þταν üντως μεταθανÜτια, το 1848. Πρüκειται για Ýργο αυτοβιογραφικü, μια λυρικÞ αφÞγηση της ζωÞς και της εποχÞς του, με σατιρικÝς αιχμÝς και γραφικÝς περιγραφÝς. Τα απομνημονεýματÜ του αυτÜ γßνονται το μνημεßο κι ο θρýλος του, ο καθρÝφτης των μεγÜλων φιλοδοξιþν και της πλοýσιας φαντασßας του.
Το 1844 εκδßδει τη ΖωÞ Του ΡανσÝ, ενüς κοσμικοý αριστοκρÜτη που αποσýρθηκε απü τη κοινωνßα για να ιδρýσει το αυστηρüτατο τÜγμα των Τραπιστþν μοναχþν. Πρüκειται για Ýργο με εμφανÞ αυτοβιογραφικÜ στοιχεßα και μια προσπÜθεια εκτßμησης της πορεßας του 19ου αι.. Το 1847 πεθαßνει η γυναßκα του, την οποßα σεβüταν αλλÜ απατοýσε και μÝνει μüνος με τη ΜαντÜμ ΡεκαμιÝ, την οποßα αγαποýσε αλλÜ επßσης απατοýσε. ΠÝθανε κατÜ τη διÜρκεια της επανÜστασης, 4 Ιουλßου 1848, σε ηλικßα 80 ετþν και τÜφηκε κατÜ την επιθυμßα του στο νησß Grand Be κοντÜ στο Σαιν-Μαλü, προσιτü μüνο κατÜ την Üμπωτη. Αυτüς ο κομψüς κι ανιαρüς ρομαντικüς κι αντιδραστικüς γÝρος, εßχεν Þδη επιζÞσει 3 επαναστÜσεων.

Η ζωÞ του ΣατωμπριÜν Þταν Ýνα υπüδειγμα εντονüτατων αντιφÜσεων. Η σχÝση του με την αγαπημÝνη του αδελφÞ Λουσßλ σκιÜζεται απü την υπüνοια (αν üχι βεβαιüτητα) της αιμομιξßας. ¹ταν υπÝρμαχος της θρησκεßας αλλÜ ζοýσε τüσον εκτüς των επιταγþν της που ο Λουδοβßκος ΙΗ´ αναφþνησε κÜποτε: Πολý θα 'θελα να γνþριζα τ' üνομα του εξομολογητÞ του κυρßου ντε ΣατωμπριÜν!. ¹ταν μοναρχικüς των Üκρων και πρωτεργÜτης της επÝμβασης για τη κατÜπνιξη της επανÜστασης στην Ισπανßα, αλλÜ κι οπαδüς της ελευθερßας του τýπου κι υπερασπιστÞς της ΕλληνικÞς ΕπανÜστασης που κατηγορÞθηκε απü τη συντηρητικÞ παρÜταξη γιατß με τα Ýργα του προκαλοýσε επαναστατικÝς ανησυχßες στη νεολαßα. ¹ταν Ýνας αντιδραστικüς που ενÝπνευσε τον ΜπÜυρον και τον Ουγκþ. Ο ßδιος εßχε δηλþσει: Εßμαι δημοκρατικüς εκ φýσεως, μοναρχικüς εξ αιτßας της λογικÞς και βουρβωνικüς για λüγους τιμÞς.
Στο Οδοιπορικü του ο ΣατωμπριÜν, που πßστευε üτι η Γαλλßα Þταν "η πρωτüτοκος θυγÜτηρ της ΕλλÜδος κατÜ τε την ανδρεßαν, την ευφυÀαν και τας τÝχνας", Ýψαξε αλλÜ δε βρÞκε την αρχαßα ΕλλÜδα (""Λεωνßδα" Ýκραξα…αλλ' ουδÝν των ερειπßων επανÝλαβε το μÝγα τοýτο üνομα" οι μεταφρÜσεις του ΕμμανουÞλ ΡοÀδη). Τους νÝους ¸λληνες δεν τους καλογνþρισε αλλÜ εκφρÜζει την αισιοδοξßα του για το μÝλλον τους βασιζüμενος στο λαμπρü παρελθüν τους αλλÜ και τους φüβους του για τις συνÝπειες της δουλεßας. ¼ταν Üρχισε η ΕλληνικÞ ΕπανÜσταση, συνδÝθηκε με τις φιλελληνικÝς εταιρεßες και σε νÝα Ýκδοση του Οδοιπορικοý προÝταξε το Υπüμνημα περß ΕλλÜδος, üπου υποστÞριζε απü νομικÞς, ιστορικÞς κι ηθικÞς απüψεως τα δßκαια της ΕλλÜδος.
Τον τßτλο του φιλÝλληνα τον οφεßλει κυρßως στο περßφημο Υπüμνημα περß της ΕλλÜδος, το οποßο κατÜ κÜποιο τρüπο αποτÝλεσε φιλελληνικü μανιφÝστο κατÜ τη διÜρκεια της ελληνικÞς ΕπανÜστασης. Γι' αυτü το Ýργο, ο ΚυριÜκος Αμανατßδης στα Επßκαιρα & Επßμαχα, ΝÝος Κüσμος -ομογενειακÞ ενημÝρωση- γρÜφει:
Το Υπüμνημα του ΣατωβριÜνδου δυστυχþς δεν κυκλοφορεß σε μορφÞ βιβλßου. ΣτÜθηκα τυχερüς να το εντοπßσω στην ψηφιακÞ ΒιβλιοθÞκη του Πανεπιστημßου ΚρÞτης (κωδικüς 122700), απü üπου το εκτýπωσα. Εßναι σε ελληνικÞ μετÜφραση απü τα γαλλικÜ.
Ο ΣατωμπριÜν στη 2η παρÜγραφο του ΥπομνÞματος λÝει:
ΜÞπως Ýμελλε ο αιþνας μας να δει πλÞθη αγρßων ανθρþπων να καταπνßξουν τον αναγεννþμενο πολιτισμü στον τÜφο ενüς Ýθνους, το οποßο εξημÝρωσε και εκπολßτισε την οικουμÝνη; Θα επιτρÝψουν οι Χριστιανοß στους Τοýρκους να σφÜζουν ανεμπüδιστα τους Χριστιανοýς; Και τα νüμιμα κρÜτη της Ευρþπης θα ανεχθοýν χωρßς αγανÜκτηση να δßνεται το ιερü üνομα της νομιμüτητας σε Ýνα τυραννικü καθεστþς, το οποßο θα Ýκανε και αυτüν τον ΤιβÝριο να αισθÜνεται ντροπÞ;
Στη συνÝχεια γρÜφει πως η πρüθεσÞ του δεν εßναι να αναφερθεß στην ιστορßα του απελευθερωτικοý αγþνα των ΕλλÞνων, γιατß üπως λÝει επß αυτοý εßχαν γραφεß πολλÜ συγγρÜμματα. Εκεßνο που επιδιþκει να κÜνει με το ΥπüμνημÜ του εßναι να ανασκευÜσει τα επιχειρÞματα των μεγÜλων δυνÜμεων της Ευρþπης, για την εχθρικÞ τους στÜση Ýναντι του αγωνιζüμενου ελληνικοý λαοý. Οι ακüλουθοι 4 λüγοι, προβÜλλονται για να δικαιολογÞσουν αυτÞν την στÜση των Ευρωπαßων, βÜσει λεγομÝνων του:
1. ΕπειδÞ η Τουρκßα αναγνωρßσθηκε στη ΣυνÝλευση ΒιÝννης, αναπüσπαστο μÝρος της Ευρþπης.
2. ΕπειδÞ ο ΣουλτÜνος εßναι νüμιμος κýριος των ΕλλÞνων κι ως εκ τοýτου οι ¸λληνες εßναι αντÜρτες.
3. ΕπειδÞ η παρÝμβαση των ΔυνÜμεων θα μποροýσε να δημιουργÞσει πολιτικÝς δυσκολßες.
4. ΕπειδÞ δεν συμφÝρει να συσταθεß δημοκρατικü κρÜτος στην ανατολικÞ Ευρþπη. (ΒαλκÜνια).
Ο ΣατωβριÜνδος, με τα δικÜ του επιχειρÞματα, αναιρεß τους λüγους που πρüβαλαν οι ΜεγÜλες ΔυνÜμεις για τη μη παρÝμβασÞ τους υπÝρ της ΕλλÜδας. ΑναφορικÜ με τον 1ο, αποδεικνýει το ανυπüστατο της αναγνþρισης της Τουρκßας ως αναπüσπαστου μÝρους της Ευρþπης. Για το 2ο, üτι ο ΣουλτÜνος αναγνωρßζεται απü τις μεγÜλες ΔυνÜμεις ως νüμιμος κýριος των ΕλλÞνων, ο ΣατωβριÜνδος παρατηρεß πως ο ΣουλτÜνος "βασιλεýει επ' ονüματι του Κορανßου και της μαχαßρας". Επιπρüσθετα, αναφÝρεται στο γεγονüς üτι οι υπÞκοοι του ΣουλτÜνου εßναι Μωαμεθανοß. Οι ¸λληνες, ως Χριστιανοß, οýτε νüμιμοι υπÞκοοß του εßναι, οýτε παρÜνομοι, μÜλλον "σκýλοι γεννημÝνοι διÜ να αποθνÞσκουν κÜτω απü την ρÜβδον των ΜουσουλμÜνων, Þτοι των αληθþς πιστþν". Πιο κÜτω συνεχßζει ως ακολοýθως:
Αλλ' αφοý τÝλος πÜντων κρεμÜσανε τους ιερεßς του (ελληνικοý Ýθνους), μüλυναν τους ναοýς του̇ αφοý Ýσφαξαν, Ýκαψαν, Ýπνιξαν χιλιÜδες ΕλλÞνων̇ αφοý διαπüμπευσαν τις γυναßκες τους, Üρπαξαν τα παιδιÜ τους και τα ποýλησαν ως ανδρÜποδα στις αγορÝς της Ασßας, τüτε πλÝον üσον αßμα Ýμενε ακüμη στην καρδιÜ τüσων δυστυχισμÝνων κüχλασε μÝσα τους κι οι μÝχρι τüτε σιδηροδÝσμιοι δοýλοι ξεσηκþθηκαν κι Ýκαναν üπλα τα δεσμÜ τους. Ο ¸λληνας, ο οποßος μÝχρι πρüτινος δεν Þταν υπÞκοος σýμφωνα με το αστικü δßκαιο, ζητÜ τþρα την ελευθερßα του στο üνομα του φυσικοý δικαßου κι απÝσεισε τον ζυγü χωρßς να γßνει αντÜρτης, χωρßς να παραβιÜσει κανÝνα νüμιμο δεσμü, γιατß δεν εßχε συμφωνηθεß κανÝνας δεσμüς με τον δυνÜστη.
Αναφερüμενος στον τρüπο με τον οποßο οι ΜεγÜλες ΔυνÜμεις Þταν σε θÝση να εξασφαλßσουν την ανεξαρτησßα της ΕλλÜδας, ο ΣατωβριÜνδος γρÜφει:
Μια σταθερÞ, γενναßα κι αφιλοκερδÞς πολιτικÞ μπορεß να θÝσει τÝρμα στις τüσες σφαγÝς, να δþσει Ýνα νÝο Ýθνος στον κüσμο, και να επαναφÝρει την ΕλλÜδα στην ΟικουμÝνη.
Και κλεßνει ως ακολοýθως το ΥπüμνημÜ του:
ΑλλÜ οποιεσδÞποτε κι αν εßναι οι πολιτικÝς αποφÜσεις, ο αγþνας των ΕλλÞνων Ýχει καταστεß κοινüς αγþνας üλων των εθνþν. Φαßνεται πως τα αθÜνατα ονüματα των Σπαρτιατþν και των Αθηναßων κÝρδισαν τη συμπÜθεια üλου του κüσμου. Σε üλα τα μÝρη της Ευρþπης Ýχουν συσταθεß ΕπιτροπÝς για τη βοÞθεια των ΕλλÞνων, οι συμφορÝς και τα ανδραγαθÞματα των οποßων Ýστρεψαν την προσοχÞ üλων στην ελευθερßα τους….
Τα αποσπÜσματα που παρετÝθησαν απü το Υπüμνημα περß της ΕλλÜδος του ΣατωβριÜνδου, πους Ýζησε τα γεγονüτα που περιγρÜφει απü κοντÜ, δεν αφÞνουνε περιθþρια αμφιβολßας, αλλÜ οýτε και για σκεπτικισμü, αναφορικÜ με τη γνησιüτητα του φιλελληνικοý κινÞματος, αλλÜ και τη νομιμüτητα της ΕλληνικÞς ΕπανÜστασης. Το γεγονüς üτι το Υπüμνημα γρÜφτηκε απü Ýναν επιφανÞ ΓÜλλο, που ως Υπουργüς εξωτερικþν της Γαλλßας Þταν πλÞρως εξοικειωμÝνος με την κατÜσταση, üπως αυτÞ επικρατοýσε κατÜ τη διÜρκεια της ΕπανÜστασης, δßνει στις θÝσεις που προβÜλλει μεγαλýτερη βαρýτητα.
Στο Οδοιπορικü του δε, αναφÝρει χαρακτηριστικÜ για το πÝρασμÜ του απü το ¢ργος:
[… Στις 20 Αυγοýστου κατÜ την αυγÞ βρισκüμουν στο ¢ργος. Το χωριü που αντικατÜστησε την Ýνδοξη αυτÞν πüλη εßναι πιο καθαρü και πιο ζωηρü απü τα περισσüτερα χωριÜ του ΜοριÜ. Η θÝση του εßναι πολý üμορφη, προς το βÜθος του Αργολικοý κüλπου και μιÜμιση λεýγα απÝχοντας απü τη θÜλασσα. Απü τη μια πλευρÜ υψþνονται τα βουνÜ της Κυνουρßας και της Αρκαδßας κι απü την Üλλη οι ακρþρειες της ΤροιζÞνας και της Επιδαýρου. ¼μως, εßτε γιατß μ' εßχαν κυριÝψει οι θλιβεροß διαλογισμοß, που τους εßχε προκαλÝσει η ανÜμνηση των συμφορþν και των εγκλημÜτων των Πελοπιδþν, εßτε γιατß πραγματικÜ Ýβλεπα ολüγυμνη γýρω μου την αλÞθεια, η γη της Αργολßδας μου φÜνηκε ακαλλιÝργητη κι ερημωμÝνη, τα βουνÜ γυμνÜ και σκοτεινÜ και, με δυο λüγια, üλη η φýση γüνιμη σε μεγÜλα εγκλÞματα και σε μεγÜλες αρετÝς.
ΕπισκÝφθηκα τα λεγüμενα λεßψανα των ανακτüρων του ΑγαμÝμνονα, καθþς και τα ερεßπια του θεÜτρου κι ενüς ρωμαúκοý υδραγωγεßου κι ýστερ' ανÝβηκα στην ακρüπολη επιθυμþντας να ιδþ και τις ελÜχιστες πÝτρες απ' αυτÝς που μετακßνησε το χÝρι του βασιλιÜ των βασιλιÜδων. Ποιος μπορεß να καυχηθεß πως χÜρηκε κÜποια δüξα αν συγκριθεß με τους οßκους που ýμνησαν ο ¼μηρος, ο Αισχýλος, ο Ευριπßδης κι ο Ρακßνας; Μα κι αντßστοιχα μεγÜλη εßναι η ÝκπληξÞ μας üταν βλÝπουμε τι λιγοστÜ πρÜγματα απüμειναν απ' αυτοýς τους οßκους.
Πολýς καιρüς πÝρασε απü τüτε που τα ερεßπια του ¢ργους πÜψαν ν' ανταποκρßνονται στο μεγαλεßο αυτÞς της πüλης. Ο ΤσÜντλερ στα 1756 τα βρÞκε üπως ακριβþς τα ‘δα κι εγþ τþρα. Οýτε ο αβÜς Φουρμüν στα 1746 οýτε ο ΠελλεγκρÝν στα 1719 στÜθηκαν πιο τυχεροß. Στη φθορÜ των μνημεßων του ¢ργους συντÝλεσαν προπÜντων οι Ενετοß: μεταχειρßστηκαν τα συντρßμματÜ τους για να χτßσουν το φροýριο του Παλαμηδιοý.
Στα χρüνια του Παυσανßα υπÞρχε στο ¢ργος Ýνα Üγαλμα του Δßα, αξιοσημεßωτο για τα τρßα του μÜτια κι ακüμα πιο αξιοσημεßωτο για τον εξÞς λüγο: το ‘χε μεταφÝρει απü την Τροßα ο ΣθÝνελος. Και, καθþς λÝνε, πρüκειται για το ßδιο τ' Üγαλμα που στη βÜση του ο γιος του ΑχιλλÝα Ýσφαξε τον Πρßαμο. Μα το ¢ργος, που περηφανευüταν δεßχνοντας μες στα τεßχη του εκεßνους που πρüδωσαν τις εστßες του Πρßαμου, ýστερ' απü λßγο Ýγινε παρÜδειγμα της μετÜπτωσης των ανθρωπßνων.
¼ταν βασßλευε ο Ιουλιανüς ο ΑποστÜτης, τüσο εßχε ξεπÝσει απü την παλαιÜ του δüξα þστε εξαιτßας της μεγÜλης του φτþχειας δεν μπüρεσε να συνεισφÝρει για τους αγþνες στην εορτÞ των Ισθμßων. Ο Ιουλιανüς αγüρευσε υπερασπßζοντας το ¢ργος κατÜ των Κορινθßων κι η δημηγορßα του διασþθηκε στα συγγρÜμματÜ του. Πρüκειται για μια απü τις πιο περßεργες σελßδες της ιστορßας των πραγμÜτων και των ανθρþπων. ΤÝλος, το ¢ργος, η πατρßδα του βασιλιÜ των βασιλιÜδων, αφοý στον Μεσαßωνα Ýγινε κληρονομιÜ μιας χÞρας απü τη Βενετßα, πουλÞθηκε απ' αυτÞ στην ΕνετικÞ Δημοκρατßα για διακüσα δουκÜτα τον χρüνο ισοβßως και πεντακüσια μετρητÜ. Το συμβüλαιο αυτü το μνημονεýει ο ΚορονÝλλι. Omnia vanitas! -Ματαιüτης ματαιοτÞτων!
Με φιλοξÝνησε στο ¢ργος ο Ιταλüς γιατρüς Αβραμιüττι*, που γνþρισε κÜποτε τον κ. Πουκβßλ στο Ναýπλιο κι Ýκαμε σε μια του εγγονÞ χειρουργικÞ επÝμβαση για υδροκεφαλßα. Ο κ. Αβραμιüττι μου ‘δειξε Ýναν χÜρτη της ΠελοποννÞσου, üπου, με τη σýμπραξη του κ. ΦωβÝλ, εßχε σημειþσει τα παλαιÜ ονüματα κοντÜ στα καινοýρια. Εργασßα αληθινÜ πολýτιμη, την οποßα θα μποροýσαν να ‘χουν εκπονÞσει μüνο üσοι Ýμεναν πολλÜ χρüνια στην ΕλλÜδα. Ο γιατρüς που με φιλοξÝνησε, πλοýσιος πια τþρα, λαχταροýσε να επιστρÝψει στην Ιταλßα. Και πραγματικÜ δýο αισθÞματα αναζωπυροýνται στην καρδιÜ του ανθρþπου üσο γερνÜ: η πατρßδα κι η θρησκεßα. ΝÝοι üταν εßμαστε, μπορεß να ξεχνÜμε τα αισθÞματα αυτÜ, γερνþντας üμως, ξαναβλÝπουμε και την πατρßδα και τη θρησκεßα γιομÜτες θÝλγητρα και νιþθουμε πιο ζωηρÞ τη λατρεßα που τους χρωστÜμε. ΚουβεντιÜσαμε λοιπüν στο ¢ργος για την Ιταλßα και τη Γαλλßα για τον ßδιο λüγο που κι ο Αργεßος στρατιþτης που ακολοýθησε τον Αινεßα θυμÞθηκε το ¢ργος üταν πÝθαινε στην Ιταλßα.
Και μüνο στο τÝλος αναφερθÞκαμε στον ΑγαμÝμνονα, που τον τÜφο του θα τον Ýβλεπα την Üλλη μÝρα. ΚουβεντιÜζαμε στο μπαλκüνι ενüς σπιτιοý απÜνω απü τον Αργολικü κüλπο -και δεν αποκλεßεται απü δω να 'ριξε η φτωχÞ εκεßνη γυναßκα το κεραμßδι που διÝκοψε τη δüξα και τις τýχες του Πýρρου. Ο κ. Αβραμιüττι, δεßχνοντÜς μου Ýνα ακρωτÞρι απÝναντι, "εκεß", Ýλεγε, "η ΚλυταιμνÞστρα τοποθÝτησε τον δοýλο που θα μηνοýσε την επιστροφÞ του ελληνικοý στüλου" κι ýστερα πρüσθεσε: "¸ρχεστε απü τη Βενετßα; Νομßζω πως κι εγþ θα ‘καμα πολý καλÜ να γýριζα στη Βενετßα". Την Üλλη μÝρα τα ξημερþματα Üφησα τον εξüριστον τοýτο στην ΕλλÜδα, και με καινοýρια Üλογα και νÝον οδηγü πÞρα τον δρüμο για την Κüρινθο …]
Για το πÝρασμÜ του απü τις ΜυκÞνες γρÜφει:
[…¾στερα απü μισÞς þρας πορεßα περÜσαμε τον ºναχο, τον πατÝρα της Ιþς, της πασßγνωστης απü τη ζηλοτυπßα της ¹ρας. Στα χρüνια τα παλιÜ, βγαßνοντας απü το ¢ργος και πριν τις üχθες του ºναχου, Þταν η Πýλη της Ειλεßθυιας κι ο βωμüς του ¹λιου. ΜισÞ λεýγα πιο μακριÜ, απü την Üλλη μεριÜ του ποταμοý, ο ναüς της Μυσßας ΔÞμητρας κι ýστερ' απ' αυτüν ο τÜφος του ΘυÝστη και το ηρþο του ΠερσÝα. ΣτÜθηκα για λßγο στη θÝση που υψþνονταν αυτÜ τα μνημεßα ακüμα και στα χρüνια του Παυσανßα κι ýστερα αποχαιρÝτησα την πεδιÜδα του ¢ργους, για την οποßα ο κ. ΜπαρμπιÝ ντυ ΜποκÜζ Ýγραψε αξιüλογο υπüμνημα. ¸τοιμοι ν' ανεβοýμε τα βουνÜ της Κορινθßας, βλÝπαμε πßσω μας το Ναýπλιο. Το μÝρος που ‘μαστε εκεßνη τη στιγμÞ λεγüταν ΧαρβÜτι -κι απü δω αφÞνεις τον δρüμο για να ζητÞσεις λßγο προς τα δεξιÜ τα ερεßπια των Μυκηνþν, που ο ΤσÜντλερ τα ‘χε προσπερÜσει γυρßζοντας απü το ¢ργος. ΣÞμερα τα ερεßπια αυτÜ γßναν πασßγνωστα απü τις ανασκαφÝς που ‘καμε ο λüρδος Ελγßνος περνþντας απü την ΕλλÜδα. Ο κ. ΦωβÝλ τα περιÝγραψε στις ΑναμνÞσεις του κι ο κ. ντε ΣουαζÝλ-ΓκουφφιÝ Ýχει τα σχÝδιÜ τους. Πριν απü τους περιηγητÝς αυτοýς ο αβÜς Φουρμüν εßχε κÜνει λüγο για την πüλη των Μυκηνþν, που την εßχε ιδεß κι ο Ντυμονσþ. ΠερÜσαμε μια περιοχÞ με ρεßκια. ¸να στενü μονοπÜτι μÜς Ýφερε σ' αυτÜ τα ερεßπια, που εßναι σχεδüν üπως Þταν στον καιρü του Παυσανßα, γιατß δýο χιλιÜδες διακüσα ογδüντα χρüνια πÝρασαν απü τüτε που οι Αργεßοι κατÜστρεψαν τις ΜυκÞνες. Εßχαν φθονÞσει τη δüξα που ‘χε αποκτÞσει η πüλη αυτÞ επειδÞ εßχε στεßλει σαρÜντα πολεμιστÝς στις Θερμοπýλες να πεθÜνουν μαζß με τους ΣπαρτιÜτες.
Αρχßσαμε πρþτα απü τον λεγüμενο τÜφο του ΑγαμÝμνονα, Ýνα κυκλικü μνημεßο κÜτω απü τη γη, που δÝχεται το φως απü τον θüλο και που δεν Ýχει τßποτα το αξιüλογο εκτüς απü την απλüτητα της αρχιτεκτονικÞς του. Μπαßνεις απü Ýνα üρυγμα που καταλÞγει στη θýρα του τÜφου, που την κοσμοýν παραστÜδες απü γαλαζωπü συνηθισμÝνο μÜρμαρο απü τα γειτονικÜ βουνÜ. Ο λüρδος Ελγßνος Üνοιξε το μνημεßο αυτü και το καθÜρισε απü τα χþματα που το ‘χαν φρÜξει εσωτερικÜ. Μια μικρÞ πüρτα οδηγεß απü τον κυριüτερο θÜλαμο σ' Üλλον, μικρüτερο, που, üταν τον εξÝτασα, καθþς δε βρÞκα ßχνος τοßχου, Ýβγαλα το συμπÝρασμα πως Þταν Ýνας απλüς λÜκκος, καμωμÝνος απü τους εργÜτες Ýξω απü τον τÜφο. Κι η πορτοýλα εκεßνη, μßα ακüμα εßσοδος του τÜφου. ¢ραγε ο τÜφος αυτüς Þταν πÜντα κÜτω απü τη γη, üπως οι κατακüμβες της ΑλεξÜνδρειας στη Ροτüντα Þ υψωνüταν απÜνω απü το Ýδαφος σαν τον τÜφο της Καικηλßας ΜετÝλλας στη Ρþμη; Εßχε μια εξωτερικÞ αρχιτεκτονικÞ; Κι αν εßχε, τι ρυθμοý Þταν; Οι απορßες αυτÝς δε λýθηκαν ακüμα γιατß τßποτα δε βρÝθηκε μÝσα σ' αυτüν τον τÜφο και γιατß δεν εßμαστε καν βÝβαιοι πως πρüκειται για τον τÜφο του ΑγαμÝμνονα που αναφÝρει ο Παυσανßας.
Βγαßνοντας απ' αυτü το μνημεßο, πÝρασα μια Üγονη κοιλÜδα, εßδα τα ερεßπια των Μυκηνþν σε μια πλευρÜ των αντικρινþν λüφων — και προπαντüς θαýμασα μßα απü τις πýλες της πüλης, οικοδομημÝνη με γιγαντιαßα κομμÜτια βρÜχων, στηριγμÝνων στο ßδιο το βουνü, με το οποßο αποτελοýσαν Ýνα ενιαßο σýνολο. Δýο κολοσσιαßα λιοντÜρια χωρßς κεφÜλια, σκαλισμÝνα απü τις δýο πλευρÝς της πýλης, εßναι το μüνο της στüλισμα. ΣτÝκονται ορθÜ, το Ýνα εναντßον του Üλλου, üπως τα λιοντÜρια που υποστηρßζουν τα οικüσημα των παλαιþν ιπποτþν μας. Δεν υπÜρχει πουθενÜ, μÞτε και στην Αßγυπτο, μια τüσο επιβλητικÞ αρχιτεκτονικÞ, κι η Ýρημος, που μÝσ' απ' αυτÞν υψþνεται η πýλη, προσθÝτει στο μεγαλεßο της. ΑνÞκει στο εßδος των Ýργων που ο ΣτρÜβων κι ο Παυσανßας αποδßδουν στους Κýκλωπες και που ßχνη τους βρßσκονται στην Ιταλßα. Ο κ. Πετß-ΡαντÝλ βεβαιþνει πως η αρχιτεκτονικÞ αυτÞ εßναι προγενÝστερη απü την επινüηση των ρυθμþν. Κι Ýνα παιδß ολüγυμνο, Ýνας βοσκüς, μου ‘δειχνε μÝσα σ' αυτÞ τη μοναξιÜ τον τÜφο του ΑγαμÝμνονα και τα ερεßπια των Μυκηνþν.
Πιο κÜτω απü την πýλη αυτÞν υπÜρχει μια βρýση που θα μποροýσε κανεßς να την εκλÜβει για τη βρýση που ανακÜλυψε ο ΠερσÝας κÜτω απü Ýναν μýκητα -και γι' αυτü τÜχα ονομÜστηκαν Ýτσι οι ΜυκÞνες. "Μýκης" στους αρχαßους σÞμαινε "μανιτÜρι" Þ "λαβÞ ξßφους". Κι αυτüς ο μýθος για τις ΜυκÞνες εßναι του Παυσανßα. Ξαναγυρνþντας στον δρüμο της Κορßνθου, αισθÜνθηκα το Ýδαφος ν' αντηχεß κÜτω απü τις οπλÝς του αλüγου μου. ΞεπÝζεψα κι ανακÜλυψα τον θüλο Üλλου τÜφου. Ο Παυσανßας μÝτρησε στις ΜυκÞνες πÝντε τÜφους: του ΑτρÝα, του ΑγαμÝμνονα, του ΕυρυμÝδοντα, του ΤηλÝδαμου και του ΠÝλοπα και της ΗλÝκτρας, λÝγοντας πως ο Αßγισθος κι η ΚλυταιμνÞστρα θÜφτηκαν Ýξω απü τα τεßχη. Λοιπüν ο τÜφος που ανακÜλυψα εγþ Þταν πιθανþς του Αßγισθου και της ΚλυταιμνÞστρας; Τον υπüδειξα στον κ. Πουκβßλ, που βÝβαια θα τον αναζητÞσει στην πρþτη εκδρομÞ που θα κÜνει στο ¢ργος. ΠαρÜδοξη τοýτη η μοßρα, αλÞθεια, που μ' Ýκαμε να φýγω επßτηδες απü το Παρßσι για ν' ανακαλýψω τη τÝφρα της ΚλυταιμνÞστρας…]
ΣατωμπριÜν, Οδοιπορικü: Η ΕλλÜδα Του 1806, Εκδüσεις Δωδþνη, 1979
* Αβραμιþτης Διονýσιος. Ιατρüς, γεννÞθηκε στη ΖÜκυνθο το 1770. Σποýδασε στην ΠÜδοβα της Ιταλßας. ΕξÜσκησε το ιατρικü επÜγγελμα στο ¢ργος και στην ΑθÞνα. ΚατÜ το 1817 εξÝδωσε στα ΙταλικÜ ανακατασκευÞ του "Οδοιπορικοý" του ΣατωμπριÜν. ΣυνεργÜστηκε για μεγÜλο διÜστημα με τους εν ΕλλÜδι ¢γγλους αρχαιολüγους της εταιρεßας των ΔιλεττÜντι , υπÞρξε απü τα πρþτα μÝλη της εταιρεßας των Φιλομοýσων που ιδρýθηκε στην ΑθÞνα το 1814, της οποßας πρüεδρος υπÞρξε ο ΙωÜννης Καποδßστριας και η οποßα προπαρασκεýαζε εν πολλοßς το Ýδαφος για τη μετÝπειτα ΦιλικÞ εταιρεßα. ΚατÜ το 1820 ο Αβραμιþτης διορßστηκε πρüξενος της Γαλλßας στην ΑθÞνα. ΠÝθανε το 1835.
Το μνημειþδες Ýργο του Φραγκßσκου Αυγοýστου ΡενÝ υποκüμη ντε ΣατομπριÜν, πατÝρα του γαλλικοý ρομαντισμοý, δεν Ýχει πια πολλοýς αναγνþστες. Η περιπετειþδης, üμως, ýπαρξÞ του, το κÜνει μÝχρι σÞμερα πρüτυπο για τη ζωÞ μιας μεγαλοφυÀας κι ενüς αντικομφορμιστÞ.
Ο ΣατομπριÜν εßπε για τον εαυτü του: ΘÝλω να 'μαι η ολüτητα ενüς πρÜγματος Þ τßποτα.

===================
¸ργα
* Essai historique, politique et moral sur les révolutions anciennes et modernes, considérées dans leurs rapports avec la Révolution française (Ιστορικü, πολιτικü και ηθικü δοκßμιο περß των παλαιþν και συγχρüνων επαναστÜσεων, θεωρουμÝνων σε σχÝση με την γαλλικÞ ΕπανÜσταση, Λονδßνο, 1797)
* Atala, ou les Amours de deux sauvages dans le désert (ΑταλÜ, Þ Οι Ýρωτες των δýο αγρßων στην Ýρημο, 1801, μυθιστüρημα)
* René, ou les Effets des passions (ΡενÝ, Þ τα ΑποτελÝσματα του πÜθους, 1802, μυθιστüρημα)
* Le Génie du Christianisme (Το Πνεýμα του Χριστιανισμοý, 1802)
* Les Martyrs, ou le Triomphe de la foi chrétienne (Οι ΜÜρτυρες, Þ Ο θρßαμβος της ΧριστιανικÞς πßστης, 1809)
* Itinéraire de Paris à Jérusalem et de Jérusalem à Paris, en allant par la Grèce et revenant par l'Égypte, la Barbarie et l'Espagne (Οδοιπορικü απü το Παρßσι στην ΙερουσαλÞμ και απü την ΙερουσαλÞμ στο Παρßσι, κατÜ την μετÜβαση μÝσω ΕλλÜδος και κατÜ την επιστροφÞ μÝσω Αιγýπτου, ΜπαρμπαριÜς και Ισπανßας, 1811)
* De Buonaparte, des Bourbons, et de la nécessité de se rallier à nos princes légitimes pour le bonheur de la France et celui de l'Europe (Περß του ΒοναπÜρτη, των Βουρβþνων, και περß της ανÜγκης συσπεßρωσης γýρω απü τους νüμιμους ηγεμüνες μας για την ευτυχßα της Γαλλßας και της Ευρþπης, 1814)
* Aventures du dernier Abencerage (Οι περιπÝτειες του τελευταßου ΑβενσερÜγου, 1826)
* Les Natchez (Οι ΝατσÝζ, 1827)
* Voyages en Amérique et en Italie (Ταξßδια στην ΑμερικÞ και στην Ιταλßα, 1827)
* Vie de Rancé (Η ζωÞ του ΡανσÝ, 1844)
* Mémoires d'outre-tombe (Απομνημονεýματα πÝραν του τÜφου, 1848, μεταθανÜτια Ýκδοση)
Στα ΕλληνικÜ
* ΑταλÜ – ΡενÝ : Ευγ.ΤσελÝντη ("Printa")
* Το Πνεýμα του Χριστιανισμοý : ΕμμανουÞλ ΡοÀδης (μαζß με το Οδοιπορικü)
* Οι ΜÜρτυρες (τμÞμα): ΕμμανουÞλ ΡοÀδης (μαζß με το Οδοιπορικü)
* Οδοιπορικü απü το Παρßσι στην ΙερουσαλÞμ:
* ΕμμανουÞλ ΡοÀδης, 1860 (φωτοτυπικÞ επανÝκδοση που περιλαμβÜνει και το Υπüμνημα περß ΕλλÜδος, "Αφοι Τολßδη", 1979)
* ΑντρÝας Καραντþνης (τα περß ΕλλÜδος και ΜικρÜς Ασßας, "Δωδþνη", 1979)
* Οι περιπÝτειες του τελευταßου ΑβενσερÜγου: ΕμμανουÞλ ΡοÀδης (μαζß με το Οδοιπορικü)
* Οι ΝατσÝζ: Κ.Ι.Δραγοýμης, ως Οι Νατσαßοι, 1864
* Το Ýργο του ΑντρÝ ΜωρουÜ René ou La vie de Chateaubriand (ΡενÝ Þ Η ζωÞ του ΣατωμπριÜν, 1938) μεταφρÜστηκε στα ΕλληνικÜ απü το Γιþργο ΠρÜτσικα (ΝÝα Εστßα 1957 Α' και "Γκοβüστης" χχ)
===================
ΡητÜ
* ΒρÝθηκα στη ζωÞ ανÜμεσα σε δυο αιþνες, σÜμπως πÜνω στη συμβολÞ δυο ποταμþν. Βοýτηξα στα θολωμÝνα τους νερÜ, και üλο λýπη ξεμακραßνω απü τη γÝρικη üχθη üπου γεννÞθηκα, και üλο ελπßδα κολυμπþ προς Ýνα Üγνωστο ακρογιÜλι".
* Αν κρεμοýσαμε το δßκωχο και το πανωφüρι του ΝαπολÝοντα σε Ýνα παλοýκι στις ακτÝς της ΒρÝστης, üλη η Ευρþπη, απü τη μια Üκρη στην Üλλη, θα Ýτρεχε να πÜρει τα üπλα.
* Μην εßστε βασιλικüτεροι του βασιλÝως.
* Οι θεσμοß περνοýν τρεις φÜσεις: τη φÜση του κοινωφελοýς Ýργου, τη φÜση των προνομßων και τη φÜση της κατÜχρησης.
* Μη σπαταλÜτε απερßσκεπτα την περιφρüνησÞ σας. ΥπÜρχει μεγÜλος αριθμüς ανθρþπων που την δικαιοýται.
* Η δικαιοσýνη εßναι το ψωμß του Ýθνους. ΠεινÜ πÜντοτε γι' αυτü.
* Δεν εßναι ο Üνθρωπος που σταματÜ το χρüνο, εßναι ο χρüνος που σταματÜ τον Üνθρωπο.
* Τα δÜση προηγοýνται των λαþν, οι Ýρημοι τους ακολουθοýν.
* Η Γαλλßα υπü τον ΝαπολÝοντα: σκλαβιÜ μεßον η ντροπÞ.
* ΘÝλω να 'μαι η ολüτητα ενüς πρÜγματος Þ τßποτα
* ΠÜντα οι Üλλοι μας φαßνονται πιο ευτυχισμÝνοι απü εμÜς. Κι üμως, εßναι παρÜξενο üτι ο Üνθρωπος που πρüθυμα θα Üλλαζε την κατÜστασÞ του δεν θα δεχüταν σχεδüν ποτÝ σε αλλαγÞ της προσωπικüτητÜς του.
* Η αρχαßα ελληνικÞ ιστορßα εßναι Ýνα ποßημα, η λατινικÞ μια εικüνα, η σýγχρονη εßναι Ýνα χρονογρÜφημα.
=====================
Υπüμνημα Περß Της ΕλλÜδος
(ΜεταφρασμÝνον απü την ΓαλλικÞν γλþσσαν, Εν Παρισßοις,
εκ της Τυπογραφßας Φιρμινοý Διδüτου, 1825)
Τα εσχÜτως συμβÜντα εις την ΕλλÜδα εßλκυσαν εκ νÝου της Ευρþπης τα βλÝμματα προς την Üτυχον ταýτην γην. ΚοπÜδια ανδραπüδων Μαýρων, απü τους μυχοýς της ΑφρικÞς μεταφερμÝνων, συντρÝχουν δια ν' αποτελειþσουν εις τας ΑθÞνας το Ýργον των μαýρων του σαραúου ευνοýχων. Εκεßνοι Ýρχονται ν' ανατρÝψουν με την δýναμßν των τα ερεßπια τα οποßα τοýτων η αδυναμßα Üφινε τουλÜχιστον να διαμÝνουν.
¸μελλεν Üρα ο αιþν μας να ιδÞ πλÞθη αγρßων καταπνßγοντα τον αναγεννþμενον πολιτισμüν εις τον τÜφον ενüς Ýθνους το οποßον εξημÝρωσε και επολßτισε την οικουμÝνην ; οι Χριστιανοß θÝλουν Üρα αφÞσει τους Τοýρκους να σφÜζουν ανεμποδßστως Χριστιανοýς; Και αι Νüμιμαι της Ευρþπης Πολιτεßαι θÝλουν Üρα υποφÝρει χωρßς αγανÜκτησιν να δßδεται το ιερüν της Νομιμüτητος üνομα εις μßαν τυραννßαν η οποßα και αυτüν τον ΤιβÝριον Þθελε κÜμει να εντραπÞ;
Δεν αποβλÝπομεν ουδÝ ποσþς εις το ν' αναγρÜψωμεν εδþ την αρχÞν και ιστορßαν των ταραχþν της ΕλλÜδος, επειδÞ πρüχειρα εßναι εις üλους τα εις την θλιβερÜν ταýτην υπüθεσιν καταγινüμενα παμπληθÞ συγγρÜμματα. Ο μüνος του παρüντος υπομνÞματος σκοπüς εßναι να ανακαλÝσωμεν την προσοχÞν του Κοινοý εις Ýναν αγþνα ο οποßος πρÝπει να λÜβη τÝλος· Ýτι δε να διορßσομεν τινÜς αρχÜς, να λýσωμεν τινÜς ζητÞσεις, να προβÜλωμεν τινÜς γνþμας αι οποßαι ημποροýν να καρποφορÞσουν ωφελßμως εις τας κεφαλÜς των Üλλων· ν' αποδεßξωμεν üτι δεν εßναι τßποτε απλοýστερον και ευκατορθþτερον απü της ΕλλÜδος την ελευθÝρωσιν· και τÝλος πÜντων να κινÞσωμεν, ει δυνατüν, δια μÝσου της υπολÞψεως την των κρατοýντων θÝλησιν· διüτι και üταν δεν δυνÜμεθα πλÝον να προσφÝρωμεν εις την ταλαιπωρουμÝνην θρησκεßαν και ανθρωπüτητα ει μη ευχÜς, πÜλιν χρεωστοýμεν να εκφωνßσωμεν καν τα ευχÜς μας, δια να τας ακοýσουν οι δυνατοß.
Δεν εßναι κανεßς ος τις δεν επιθυμεß των ΕλλÞνων την απολýτρωσιν, Þ τουλÜχιστον δεν εßναι κανεßς ος τις Þθελε τολμÞσει να εναγκαλισθÞ αναφανδüν την μερßδα των δυναστευüντων κατÜ των δυναστευομÝνων· η δε εντροπÞ αýτη εßναι προδιÜθεσις ευνοúκÞ εις τον αγþνα περß του οποßου ο λüγος. Αλλ' οι περß των ΕλλÞνων πραγμÜτων, χωρßς üμως Ýχθραν κατÜ των ΕλλÞνων, γρÜψαντες πολιτικοß, διúσχυρßσθησαν üτι δεν πρÝπει να λÜβωμεν μÝρος εις αυτÜ, δια τÝσσαρας μÜλιστα λüγους:
Α. ΕπειδÞ η βασιλεßα των Τοýρκων ανεγνωρßσθη εις την εν ΒιÝννη ΣυνÝλευσιν ως μÝλος αναγκαßον εις την ολοσχÝρειαν της Ευρþπης·
Β. ΕπειδÞ ο ΣουλτÜνος εßναι νüμιμος κýριος των ΕλλÞνων, üθεν Ýπεται üτι οι ¸λληνες εßναι αντÜρται·
Γ. ΕπειδÞ η μεσιτεßα των ΔυνÜμεων αι οποßαι Þθελαν μεσολαβÞσει ημπορεß να προξενÞση πολιτικÜς δυσκολßας.
Δ. ΕπειδÞ δεν συμφÝρει να συστηθÞ δημοκρατουμÝνη πολιτεßα ει τα ανατολικÜ της Ευρþπης.
ΚατÜ πρþτον ας εξετÜσωμεν τους πρþτους δýο λüγους:
Α λüγος: Η βασιλεßα των Τοýρκων ανεγνωρßσθη εις την εν ΒιÝννη ΣυνÝλευσιν ως μÝλος αναγκαßον εις την ολοσχÝρειαν της Ευρþπης.
Η εν ΒιÝννη ΣυνÝλευσις εγγυÞθη λοιπüν εις τον ΣουλτÜνον την ακεραιüτητα της Επικρατεßας του ; Πως ! την ασφÜλισεν Üρα και ως προς τα τýχας του πολÝμου ; Οι πρÝσβεις της Πüρτας ευρÝθησαν παρüντες εις την ΣυνÝλευσιν ; ο Βεζßρης υπÝγραψεν εις το πρωτüκωλον ; ο ΜουφτÞς υπεσχÝθη να υπερασπισθÞ τον ΑρχιερÝα της Ρþμης, και ο Αρχιερεýς τον ΜουφτÞν ; ΑλλÜ φοβοýμεθα μÞπως ηθÝλαμεν παρεκτραπÞ απü την σεμνοπρÝπειαν την οποßα απαιτεß η υπüθεσις, επιμÝνοντες εις δüξας τüσον αλλκüτους και στραβÜς επßσης. Προς τοýτοις δε και η Πüρτα με μεγÜλην Ýκπληξιν Þθελεν ακοýσει üτι εφαντÜσθησαν τινÝς να την εγγυηθοýν κανÝν πρÜγμα·μÜλλον δε αι τοιαýται εγγυÞσεις Þθελαν φανÞ εις αυτÞν αυθαδιÜσματα. Ο ΣουλτÜνος βασιλεýει επ' ονüματι του Κουρανßου και της μαχαßρας, και το ν´αναγνωρßση κανεßς τα δικαιþματÜ του εßναι ταυτü ως να επÝχη περß αυτþν, αυτü δηλαδÞ ως να υποθÝση üτι αυτüς δεν εξουσιÜζει καθ' üλην την θÝλησßν του· επειδÞ εις την δεσποτικÞν διοßκησιν νüμος εßναι το αμÜρτημα Þ το παρανüμημα, κατÜ την μεγαλητÝραν Þ μικροτÝραν νομιμüτητα της πρÜξεως. Αλλ' οι συγγραφεßς οι διúσχυριζüμενοι üτι η ΕπικρÜτεια του ΣουλτÜνου ετÝθη υπü την προστασßαν της εν ΒιÝννη Συνελεýσεως, ενθυμοýνται üτι αι κτÞσεις των χριστιανþν ηγεμüνων, συμπεριλαμβανομÝνων και των αποικιþν αυτþν, τωüντι ετÝθησαν υπü την εγγýησιν των συνθηκþν της ειρημÝνης Συνελεýσεως ; Εννοοýν ποý ημπορεß να φÝρη η ζÞτησις αýτη, την οποßαν εν παρüδω εδþ προτεßνομεν ; ¼ταν πρüκειται λüγος περß των Ισπανικþν αποικιþν, αναφÝρουν τßποτε περß της εν ΒιÝννη ταýτης Συνελεýσεως, την οποßαν τüσον αλλüκοτα προβÜλλουν üταν ο λüγος πρüκειται περß της ΕλλÜδος;
Ας μας συγχωρεθÞ τουλÜχιστον ν' απαιτÞσωμεν χÜριν των θυμÜτων του Μουσουλμανικοý δεσποτιμοý την ελευθερßαν την οποßαν νομßζουν τινÝς üτι Ýχουν δικαßωμα ν' απαιτÞσουν υπÝρ των υπηκüων της ΚαθολικÞς Μεγαλειüτητος. Το να παραβÞ τις τα Üρθρα μιας γενικÞς συνθÞκης υπογεγραμμÝνης απ' üλας τας μερßδας, επß λüγω του να προξενÞση εις ολοκλÞρους λαοýς ü,τι νομßζει μÝγιστον αγαθüν, δεδüσθω· αλλÜ τüτε καν ας μη επικαλÞται πλÝον την αυτÞν συνθÞκην και προς συντÞρησιν της αθλιüτητος, της αδικßας και της δουλεßας.
Β λüγος: Ο ΣουλτÜνος εßναι νüμιμος κýριος των ΕλλÞνων, üθεν Ýπεται üτι οι ¸λληνες εßναι αντÜρται.
Πρþτον μεν ο ΣουλτÜνος δεν αντιποιεßται τας τιμÜς της νομιμüτητος τας οποßας καλοπροαßρετοι τινÝς φßλοι του αποδßδουν εις αυτüν, και Þθελε μÜλιστα δυσαρεστηθÞ εις αυτÜς καθ' υπερβολÞν, Þ μÜλλον ειπεßν αυτüς δεν συνηθßζει να προβιβÜζη τους χριστιανοýς εις τον βαθμüν των νομßμων υπηκüων. ¸πειτα οι νüμιμοι υπÞκοοι του διαδüχου του ΜωÜμεθ εßναι μωαμεθανοß· οι δε ¸λληνες, ως χριστιανοß, οýτε νüμιμοι υπÞκοοß του εßναι οýτε Üνομοι, αλλ' εßναι δοýλοι, Þ μÜλλον ειπεßν σ κ ý λ ο ι γεννημÝνοι δια ν' αποθνÞσκουν κÜτω απü την ρÜβδον των ΜουσουλμÜνων, Þτοι των αληθþς πιστþν.
Το δε Ελληνικüν Ýθνος, το οποßον οι Τοýρκοι δεν Ýνωσαν εις εν και το αυτü σþμα με το ßδιüν των Ýθνος, μη προσκαλÝσαντες αυτü εις την μετοχÞν της ιδιωτικÞς και πολιτικÞς των κοινüτητος, δεν υπüκειται εις καμμßαν απü τας συμφωνßας αι οποßαι συνδÝνουν τους υπηκüους προς της ηγεμüνας και τους ηγεμüνας προς τους υπηκüους. ΚαθυποβληθÝν κατ' αρχÜς εις το δικαßωμα της κατακτÞσεως, αξιþθη απü τον νικητÞν μερικÜ προνüμια εις αμοιβÞν ενüς φüρου τον οποßον κατÝνευσε να πληρüνη. ΕπλÞρωσεν, υπÞκουσεν Ýως üτου εφυλÜχθησαν αυτÜ τα προνüμια· επλÞρωσε μÜλιστα και υπÞκουσε και αφ' ου τα προνüμιÜ του αθετÞθησαν. Αλλ' αφ' ου τÝλος πÜντων εκρÝμασαν τους ιερεßς του, και εμüλυναν τους ναοýς του· αφ' ου Ýσφαξαν, Ýκαυσον, Ýπνιξαν χιλιÜδας ΕλλÞνων· αφ' ου κατεπüρνευσαν τας γυναßκας των, και αρπÜσαντες τα τÝκνα των τα επþλησαν ως ανδρÜποδα εις τας αγορÜς της Ασßας, τüτε πλÝον üσον αßμα Ýμενεν Ýτι εις την καρδßαν τüσων δυστυχþν ανεσηκþθη και ανÝβρασε· τüτε οι εκ βßας και σιδηροδÝσμιοι οýτοι δοýλοι Üρχισαν να διαφεντεýωνται μ' αυτÜ τα ßδια σßδηρÜ των. Ο ¸λλην, ο οποßος προτοý δεν Þτον υπÞκοος κατÜ το πολιτικüν δßκαιον, Ýγινε τþρα ελεýθερος δυνÜμει του φυσικοý δικαßου, και απÝσεισε τον ζυγüν χωρßς να γενÞ αντÜρτης, χωρßς να διαρρÞξη κανÝνα νüμιμον δεσμüν, επειδÞ ουδÝ εßχε συμφωνηθÞ κανεßς δεσμüς με αυτüν. Ο ΜουσουλμÜνος και ο Χριστιανüς εις τον ΜωρÝαν εßναι δýο εχθροß οι οποßοι εßχον συμφωνÞσει ανακωχÞν με κÜποιας συνθÞκας, ο δε Χριστιανüς ανÝλαβε τα üπλα· δηλαδÞ ευρßσκονται πÜλιν και οι δýο εις την αυτÞν εκεßνην θÝσιν üπου Þσαν üταν Üρχισαν τον πüλεμον προ τριακοσßων εξÞντα ετþν.
Πρüκειται λοιπüν τþρα να ιδþμεν αν η Ευρþπη θÝλη και δýναται να σταματÞση την αιματοχυσßαν.
Εδþ üμως απαντþνται οι τελευταßοι δýο λüγοι: ¼τι η μεσιτεßα των δυνÜμεων αι οποßαι Þθελαν μεσολαβÞσει ημπορεß να γεννÞση πολιτικÜς δυσκολßας, και üτι δεν συμφÝρει να συστηθÞ δημοκρατουμÝνη πολιτεßα εις τα ανατολικÜ της Ευρþπης. Οι λüγοι οýτοι ημποροýν ν' αναιρεθοýν απü τα πρÜγματα. Η μορφÞ της πολιτικÞς σκηνÞς Üλλαξε κατÜ πολλÜ, και δεν εßναι πλÝον καθþς üταν εφÜνησαν τα πρþτα της επαναστÜσεως κινÞματα εις την Πελοπüννησον. Το ΔιβÜνιον και η αυλÞ της Πετρουπüλεως Üρχισαν να συνδÝνουν εκ νÝου τας παλαιÜς των σχÝσεις· οι αυθÝνται διωρßσθησαν· οι Τοýρκοι ευκαßρωσαν σχεδüν την Βλαχομολδαυßαν απü τα στρατεýματÜ των· και αν μÝνη ακüμη καμμßα ζÞτησις Üλυτος ως προς τας Αυθεντßας, μ' üλον τοýτο δεν εßναι ολιγþτερον αληθÝς üτι τα πρÜγματα της ΕλλÜδος δεν συμπλÝκονται πλÝον με τα ιδιαßτερα πρÜγματα της Ρωσßας.
ΕπομÝνως ευρισκüμεθα εις θÝσιν πÜντη νÝαν δια να πραγματευθþμεν· μÜλιστα η Ρωσßα Ýχει δυνÜμει των συνθηκþν της, και κυρßως των εν Ιασßω και Βουκουρεστßω υπογεγραμμÝνων, αναντßρρητον δικαßωμα να λÜβη μÝρος εις τας θρησκευτικÜς της ΕλλÜδος υποθÝσεις.
¸πειτα η Ευρþπη δεν ευρßσκεται πλÝον, οýτε ως προς την φýσιν των πολιτικþν διατÜξεþν της, οýτε λüγω των αρετþν των ηγεμüνων της, οýτε λüγω των φþτων των συμβουλßων και των εθνþν της, εις την οποßαν ευρßσκετο θÝσιν üταν ωνειρεýετο την διαμοιρασßαν της Τουρκßας. Εν γενικþτερον αßσθημαδικαιοσýνης εισεχþρησεν εις την πολιτικÞν, αφ' üτου αι κυβερνÞσεις αýξησαν την δημοσιüτητα των πρÜξεþν των. Ποßος φαντÜζεται σÞμερον να διαμερßση την ΕπικρÜτειαν του ΣουλτÜνου; Ποßος στοχÜζεται πüλεμον προς την Πüρταν; Ποßος ορÝγεται τüπους και εμπορικÜ προνüμια, εν ω Ýχομεν περιουσßαν τüπων, και εν ω τα Ýθνη δεν εýχονται Þ δεν νομοθετοýν Üλλο ει μη ισονομßαν και εμπορικÞν ελευθερßαν;
Δεν πρüκειται λοιπüν, δια ν' απολαýσωμεν την αυτονομßα της ΕλλÜδος, να ορμÞσωμεν ομοý κατÜ της Τουρκßας, και να πολεμÞσωμεν Ýπειτα αναμεταξý μας δια την διανομÞν των λαφýρων· αλλÜ πρüκειται απλþς ν' απαιτÞσωμεν ομοφþνως απü την Πüρταν το να πραγματευθÞ με τους ¸λληνας, και να δþση τÝλος εις τον εξολοθρευτικüν πüλεμüν της ο οποßος καταθλßβει τους Χριστιανοýς, διακüπτει τας εμπορικÜς σχÝσεις και επιμιξßας, εμποδßζει την θαλασσοπορεßαν, υποχρεüνει τους ουδετÝρους εις το να συνοδεýονται απü πολεμικÜ πλοßα, και καταταρÜττει τÝλος πÜντων την γενικÞν ευταξßαν. Αν το ΔιβÜνιον δεν κατανεýση εις τα δικαιüτατα ταýτα ζητÞματα, τüτε η αναγνþρισις της αυτονομßας της ΕλλÜδος απü üλας τας δυνÜμεις της Ευρþπης Þθελεν εßναι το Üμεσον επüμενον της μη συγκατανεýσεþς του· και με τοýτο μüνον το Ýργον η ΕλλÜς Þθελε σωθÞ, χωρßς να ριφθÞ ουδÝ μßα μüνη βολÞ κανονßου εις βοÞθειÜν της· η δε Πüρτα Þθελεν αναγκασθÞ και αυτÞ ν' ακολουθÞση, ογλßγωρα Þ αργÜ, το παρÜδειγμα των χριστιανικþν δυνÜμεων.
Αλλ' ημποροýμεν να αρνηθþμεν εις την ΟθωμανικÞν κυβÝρνησιν το της κυριαρχßας δικαßωμα επÜνω εις τους τüπους της Επικρατεßας της; ¼χι· η Γαλλßα μÜλιστα χρεωστεß περισσüτερον παρÜ πÜσαν Üλλην δýναμιν, να σεβαστÞ τον παλαιüν της σýμμαχον, και να διατηρÞση ü,τι δυνατüν να διατηρηθÞ απü τας προτÝρας της συνθÞκας και απü τας αρχαßας της σχÝσεις· πρÝπον üμως εßναι να πολιτευθþμεν με την Τουρκßαν, καθþς πολιτεýεται και αυτÞ με τ' Üλλα Ýθνη. Δια την Τουρκßαν, αι ξÝναι διοικÞσεις δεν εßναι ει μη πραγματικαß διοικÞσεις, επειδÞ ουδÝ αυτÞ η ßδια θεωρεß μ' Üλλον τρüπον τον εαυτüν της. ΑυτÞ δεν αναγνωρßζει το πολιτικüν της Ευρþπης δßκαιον, αλλÜ διοικεßται κατÜ τον κþδηκα των Ασιανþν εθνþν·δια τοýτο ουδÝ ποσþς δυσκολεýεται, παραδεßγματος χÜριν, να βÜλη εις την φυλακÞν τους πρÝσβεις των εθνþν με τα οποßα αρχßζει πüλεμον. Δεν αναγνωρßζει ουδÝ το εθνικüν ημþν δßκαιον· επομÝνως αν ο οδοιπüρος ος τις περιτρÝχει την επικρÜτειÜν της προστατεýεται απü τα εν γÝνει φιλüξενα Þθη των κατοßκων και απü τα ελεημονικÜ του Κουρανßου παραγγÝλματα, απü τους νüμους üμως δεν προστατεýεται.
Εις τας εμπορικÜς ομολογßας ο ΜουσουλμÜνος, μοναδικþς θεωροýμενος, εßναι ειλικρινÞς, και φυλÜττει με ευσÝβειαν και πßστιν τας συμφωνßας του· ο φßσκος üμως, Þτοι ο δημüσιος θησαυρüς, εßναι Üνομος και Üπιστος. Το δßκαιον του πολÝμου των Τοýρκων δεν εßναι καθüλου το αυτü με το δßκαιον του πολÝμου των Χριστιανþν, επειδÞ εκεßνο συγχωρεß τον θÜνατον αντß της διαφεντεýσεως, και τον ανδραποδισμüν μετÜ την κατÜκτησιν. Το δικαßωμα της κυριαρχßας δεν ημπορεß να το επικαλεσθÞ νομßμως η Πüρτα, ει μη ως προς τας μουσουλμανικÜς επαρχßας της·εις δε τας χριστιανικÜς, üπου αυτÞ δεν υπερισχýει πλÝον, αυτοý Ýπαυσε και να βασιλÝυη· επειδÞ η παρουσßα των Τοýρκων μεταξý των Χριστιανþν δεν εßναι κοινωνßας σýστασις, αλλÜ στρατιωτικÞ απλþς κατÜσχεσις (εις üλα τα μÝρη της ΕλλÜδος üπου η τοποθεσßα εßναι αρμοδßα εις τα πολεμικÜ, οι ¸λληνες εßναι εις ιδιαιτÝραν κωμüπολιν εξωρισμÝνοι και χωρισμÝνοι απü τους Τοýρκους). Αλλ' η ΕλλÜς, αν την υποθÝσωμεν πολιτεßαν αυτüνομον, Üρα θÝλει εßναι και λüγου αξßα εξßσου με την Τουρκßαν εις τας της Ευρþπης συνθÞκας ; Üρα θÝλει ημπορÝσει να χρησιμεýση αρκετÜ, με μüνας τας ιδßας της δυνÜμεις, ως προπýργιον εναντßον των επιχειρÞσεων μιας οποιασδÞποτε δυνÜμεως; Η Τουρκßα εßναι τÜχα οχυρüτερος προμαχþν; η ευκολßα με την οποßα ημπορεß να κτυπηθÞ δεν εßναι τÜχα αποδεδειγμÝνη και πασßδηλος;
Εßδαμεν εις τους προς την Ρωσσßαν πολÝμους της, εßδαμεν εις την Αßγυπτον πüσον δýναται ν' ανθÝξη. Οι πολεμισταß της εßναι μεν πολυÜριθμοι και αρκετÜ ανδρεßοι κατÜ την πρþτην προσβολÞν, πλην ολßγα μüνον τÜγματα γυμνασμÝνων στρατιωτþν αρκοýν εις διασκορπισμü των. Η πυροβολικÞ της εßναι μηδενικÞ, και αυτü το επαινοýμενον ιππικüν της δεν ηξεýρη να κÜμη τα πρÝποντα κινÞματα, αλλÜ συντρßβεται εις τας εφüδους του και εναντßον ενüς μüνου λüχου πεζþν· μßα φοýκτα ΓÜλλων στρατιωτþν αφÜνισε τους πολυθρυλλÞτους Μαμελοýκους. ΕÜν λοιπüν μßα γνωστÞ δýναμις δεν Ýκαμεν εισβολÞν εις την Τουρκßαν, ας αποδοθÞ μÜλλον χÜρις εις την επιεßκειαν η οποßα ευρÝθη και επÜνω εις θρüνον. Αν θελÞσωμεν δε να υποθÝσωμεν üτι η Τουρκßα εφυλÜχθη δια τον οποßον καθεßς συνÝλαβε γνωστικüν φüβον του μÞπως αναφθÞ γενικüς πüλεμος, δεν εßναι καθαρÜ φανερüν üτι üλαι αι αυλαß Þθελαν προσÝχει ωσαýτως εις το να εμποδßσουν και της ΕλλÜδος την πτþσιν ; Η ΕλλÜς ογλßγωρα Þθελεν αποκτÞσει συμμαχßας και συνθÞκας, και δεν Þθελεν ευρεθÞ μüνη και αβοÞθητος εις τον κßνδυνον.
¸τι δε η ΕλλÜς ελευθερωμÝνη, ωπλισμÝνη καθþς τα λοιπÜ χριστιανÜ Ýθνη, ωχυρωμÝνη και φυλαττομÝνη απü οχυρωτÜς και πυροβολιστÜς τους οποßους Þθελε δανεισθÞ εις τας αρχÜς απü τους γεßτονÜς της, διωρισμÝνη απü την φýσιν να κατασταθÞ εντüς ολßγου με την ευφυÀαν της δýναμις θαλασσοκρατικÞ· η ΕλλÜς αýτη, μ' üλην την μικρüτητα της εκτÜσεþς της, Þθελε φυλÜξει τα ανατολικÜ της Ευρþπης καλλιþτερα παρÜ την ευρýχωρον Τουρκßαν, και Þθελε χρησιμÝυσει περισσüτερον εις την πολιτικÞν ισορροπßαν. ΤÝλος πÜντων ο αποχωρισμüς της ΕλλÜδος απü την Τουρκßαν δεν Þθελε καταλýσει την δýναμιν ταýτην, η οποßα πÜλιν Þθελεν αριθμεß εις την επικρÜτειÜν της τüσας Üλλας ευρωπαúκÜς πολεμικÜς επαρχßας. Ημποροýμεν μÜλιστα και να διúσχυρισθþμεν üτι η ΤουρκικÞ Βασιλεßα Þθελεν αποκτÞσει περισσοτÝραν δýναμιν, üταν συσταλθÞ οπωσοýν και τρüπον τινÜ συγκεντρωθÞ, γινομÝνη üλη μουσουλμανικÞ, και απαλλαττομÝνη απü τα χριστιανικÜ εκεßνα πλÞθη τα συνορεýοντα με τους Χριστιανοýς, τα οποßα αυτÞ εßναι αναγκασμÝνη να παρατηρÞ και να φυλÜττη, καθþς παρατηροýν και φυλÜττουν üλοι οι Üνθρωποι τους εχθροýς των. Οι πολιτικοß μÜλιστα της Πüρτας δοξÜζουν üτι το Οθωμανικüν ΚρÜτος δεν θÝλει Ýχει üλην την δýναμßν του ει μη üταν επιστρÝψη εις την Ασßαν· ßσως δεν απατþνται.
¼πως λοιπüν και αν εξετÜσωμεν το πρÜγμα, το δικαßωμα της κυριαρχßας δεν ημπορεß να θεωρηθÞ με τον αυτüν τρüπον εις τους τüπους üπου δεσπüζει το ΜισοφÝγγαρον, καθþς εις εκεßνους üπου βασιλεýει ο Σταυρüς. ( … ) Οι ¸λληνες τους οποßους καμμßα δýναμις δεν εδυνÞθη μÝχρι τοýδε να βοηθÞση, δια τον φüβον μÞπως κινδυνεýσουν να βλαφθοýν Üλλα πλÝον Üμεσα συμφÝροντα· οι ¸λληνες οι οποßοι Þ θÝλουν οικοδομÞσει την ελευθερßαν των με τα ιδßας των χεßρας, Þ θÝλουν ταφÞ υποκÜτω εις τα ερεßπιÜ της… ( … ). Η ΕλλÜς αναγεννÜται ηρωικþς απü την στÜκτην της. ( … ) Αναγνþρισε τας διηγÞσεις των ΓÜλλων στρατιωτþν οι οποßοι γνωρßζουν τι εστßν ανδρßα, ανÜγνωσε την διÞγησιν των αγþνω εκεßνων εις τους οποßους και αυτοß Ýχυσαν το ßδιüν των αßμα, και θÝλεις ομολογÞσει üτι οι Üνδρες οι κατοικοýντες την ΕλλÜδα εßναι Üξιοι να πατοýν εκεßνην την Ýνδοξον γην. Οι ΚανÜραι και οι Μιαοýλαι Þθελαν ανακηρυχθÞ ως γνÞσιοι ¸λληνες και εις την ΜυκÜλην και την Σαλαμßνα. ( … )
Αλλ' οποιαιδÞποτε και αν Þθελαν εßναι της πολιτικÞς αι αποφÜσεις, των ΕλλÞνων ο αγþν κατÞντησεν αγþν κοινüς üλων των εθνþν. Φαßνεται üτι τα αθÜνατα της ΣπÜρτης και των Αθηνþν ονüματα εκßνησαν εις οßκτον και συμπÜθειαν üλον τον κüσμον· εις üλα τα μÝτη της Ευρþπης εσυστÞθησαν εταιρεßαι προς βοÞθειαν των ΕλλÞνων· αι συμφοραß και τα ανδραγαθÞματÜ των προσÞλωσαν εκ νÝου üλων τας ψυχÜς εις την ελευθερßαν των. Ευχαß, προσφοραß στÝλλονται εις αυτοýς Ýως απü τους αιγιαλοýς της Ινδßας και Ýως απü τους μυχοýς των ερÞμων της ΑμερικÞς· παρüμοια δε δεßγματα της ευγνωμοσýνης του ανθρωπßνου γÝνους επιθÝτουν την κορωνßδα εις την δüξαν της ΕλλÜδος.
-------------------------------
Οι ΠεριπÝτειες Του Τελευταßου Των ΑβενσερÜγων
¼ταν ο Βοαβδßλ, ο τελευταßος βασιλιÜς της ΓρανÜδας, αναγκÜστηκε να εγκαταλεßψει το βασßλειο των προγüνων του, στÜθηκε για λßγο στη κορφÞ του üρους Παντοýλ. Απü το ψηλü αυτü σημεßο φαινüταν η θÜλασσα, εκεß üπου ο Üτυχος μονÜρχης θα 'παιρνε το πλοßο για την ΑφρικÞ, φαινüταν ακüμα η ΓρανÜδα, η ΒÝγα κι ο ποταμüς Χενßλ· στις üχθες του εßχανε στηθεß οι σκηνÝς του ΦερδινÜνδου και της ΙσαβÝλας. Σαν αντßκρυσε την üμορφη αυτÞ χþρα και τα κυπαρßσσια που ορθþνονταν εδþ κι εκεß, σημαδεýοντας ακüμα τους τÜφους των ΜουσουλμÜνων τονε πÞρανε τα κλÜματα. Η μητÝρα του, η σουλτÜνα ΑúσÜ, που τον συνüδευε στην εξορßα παρÝα με τους Üρχοντες που αποτελοýσαν κÜποτε την αυλÞ του, του εßπε:
-"ΘρÞνησε τþρα σα γυναßκα για Ýνα βασßλειο που δεν μπüρεσες να το διαφεντÝψεις σαν Üντρας". ΚατÝβηκαν απü το βουνü κι η ΓρανÜδα χÜθηκε για πÜντα απü τα μÜτια τους.
Οι Μαυριτανοß της Ισπανßας, που εßχανε την ßδια μοßρα με το βασιλιÜ τους, σκορπιστÞκανε στην ΑφρικÞ. Οι φυλÝς των Ζεγρßδων
και των Γομελεσßδων εγκαταστÜθηκαν στο βασßλειο της Φεζ, απü üπου και κατÜγονταν. Οι Βανεγασßδες κι οι Αλαμπεσßδες σταμÜτησαν στις ακτÝς, απü το ΟρÜν ως το ΑλγÝρι. Οι ΑβενσερÜγοι, τÝλος, εγκαταστÜθηκαν στα περßχωρα της Τýνιδας. ΚοντÜ στα ερεßπια της Καρχηδüνας ßδρυσαν μιαν αποικßα που ξεχωρßζει ακüμα και σÞμερα απü τους Üλλους Μαυριτανοýς της ΑφρικÞς, χÜρη στην ευγÝνεια των ηθþν της και στην ηπιüτητα των νüμων της.
Οι οικογÝνειες αυτÝς πÞραν μαζß τους στη νÝα πατρßδα τη θýμηση της παλιÜς. Ο ΠαρÜδεισος της ΓρανÜδας ζοýσε πÜντα στη μνÞμη τους κι οι μητÝρες Ýλεγαν και ξανÜλεγαν τ' üνομÜ του στα βυζανιÜρικα ακüμα μωρÜ τους. Τα νανοýριζαν με τα τραγοýδια των Ζεγρßδων και των ΑβενσερÜγων. ΚÜθε ΠαρασκευÞ προσεýχονταν στο τζαμß με το πρüσωπο στραμμÝνο στη ΓρανÜδα. Ζητοýσαν απü τον ΑλλÜχ να δþσει πßσω στους εκλεκτοýς του την γη αυτÞ της επαγγελßας. ΜÜταια η χþρα των ΛωτοφÜγων πρüσφερε στους εξüριστους τους καρποýς της, τα νερÜ της, την βλÜστηση και το λαμπερü της Þλιο. ΜακρυÜ απü τους Ρüδινους Πýργους δεν υπÞρχαν οýτε νüστιμοι καρποß οýτε βρýσες με λαγαρÜ νερÜ οýτε δροσερÞ βλÜστηση οýτε Þλιος Üξιος να τον κοιτÜξει κανεßς. Σαν Ýδειχναν σε κÜποιον εξüριστο τις πεδιÜδες της ΜπαγκρÜντα, κουνοýσε το κεφÜλι κι αναφωνοýσε στενÜζοντας: "ΓρανÜδα!"
Περισσüτερο απ' üλους οι ΑβενσερÜγοι διατηρÞσανε τη πιο τρυφερÞ και πιστÞ ανÜμνηση της πατρßδας τους. Εßχαν εγκαταλεßψει
με θανÜσιμη θλßψη τα μÝρη üπου δοξαστÞκανε και τ' ακρογιÜλια που τüσο συχνÜ αντÞχησε η πολεμικÞ τους ιαχÞ: "Για τη τιμÞ και την
αγÜπη!" Τþρα που δεν μποροýσαν πια να κραδαßνουνε το δüρυ στην Ýρημο οýτε να φορÝσουνε τη περικεφαλαßα σε μια αποικßα γεωργþν,
αφοσιωθÞκανε στη μελÝτη των βοτÜνων, ενασχüληση που οι ¢ραβες εκτιμοýν το ßδιο με την εξÜσκηση στα üπλα. ¸τσι αυτÞ η πολεμüχαρη ρÜτσα, που κÜποτε Üνοιγε πληγÝς, τþρα πια αφοσιþθηκε στη τÝχνη της θεραπεßας τους. Σ' αυτü εßχανε διατηρÞσει κÜτι απü την αρχικÞ τους ιδιοφυÀα, αφοý συχνÜ οι ιππüτες επιδÝνανε οι ßδιοι τα τραýματα των εχθρþν που εßχαν νικÞσει.
Η καλýβα αυτÞς της οικογÝνειας, που κÜποτε Ýζησε σε παλÜτια, δε βρισκüτανε στο χωριουδÜκι των Üλλων εξüριστων, στους πρüποδες του üρους Μαμελßφ. ¹τανε κτισμÝνη ανÜμεσα στα ερεßπια της Καρχηδüνας, στην ακροθαλασσιÜ, στο μÝρος üπου αποτεφρþθηκε η σορüς του Αγßου Λουδοβßκου κι üπου σÞμερα βρßσκεται Ýνα μουσουλμανικü ερημητÞρι. Στους τοßχους της καλýβας Þτανε κρεμασμÝνες ασπßδες απü δÝρμα λιονταριοý, στις οποßες Þτανε σκαλισμÝνες δυο Üγριες μορφÝς που γκρÝμιζαν με ρüπαλο μια πüλη. Γýρω απ' αυτÞ τη παρÜσταση διÜβαζε κανεßς τις λÝξεις: "Μποροýμε περισσüτερα", Ýμβλημα κι επßγραμμα των ΑβενσερÜγων. Δüρατα στολισμÝνα με Üσπρες και γαλÜζιες παντιÝρες, κελεμπßες και μανδýες απü σκισμÝνα μετÜξια Þτανε τοποθετημÝνα δßπλα στις ασπßδες κι Ýλαμπαν ανÜμεσα στα σπαθιÜ και στα μαχαßρια. ΥπÞρχαν ακüμα, κρεμασμÝνα εδþ κι εκεß, χειρßδες απü πανοπλßες, χαλινÜρια κατÜφορτα απü διαμÜντια, φαρδιοß, ασημÝνιοι αναβολεßς, μακριÜ σπαθιÜ, που το θηκÜρι τους εßχανε κεντÞσει χÝρια πριγκηπισσþν, και ολüχρυσα σπιροýνια, που οι διÜφορες Ιζüλδες, ΓενιÝβρες κι ΟριÜνες εßχαν περÜσει κÜποτε γýρω απü τις μπüτες των γενναßων ιπποτþν.
ΚÜτω απü αυτÜ τα Ýνδοξα τρüπαια, πÜνω σε τραπÝζια, βρßσκονταν τα τρüπαια μιας ειρηνικÞς ζωÞς: διÜφορα φυτÜ, που τα εßχαν μαζÝψει στις βουνοκορφÝς του ¢τλαντα και στην Ýρημο της ΣαχÜρα· πολλÜ μÜλιστα τα 'χανε φÝρει απü τη πεδιÜδα της ΓρανÜδας. ΚÜποια Þτανε κατÜλληλα για να ανακουφßζουν τους σωματικοýς πüνους, ενþ Üλλα θερÜπευαν ακüμα και τις ψυχικÝς αρρþστιες. Οι ΑβενσερÜγοι εκτιμοýσανε κυρßως εκεßνα που χρησιμεýανε να καταπραàνουνε τις μÜταιες θλßψεις, να διþχνουνε τις τρελλÝς παραισθÞσεις, καθþς και τη προσδοκßα για ευτυχßα, που αδιÜκοπα γεννιÝται κι αδιÜκοπα διαψεýδεται. Δυστυχþς üμως τα βüτανα αυτÜ εßχανε τις αντßθετες ιδιüτητες και συχνÜ το Üρωμα ενüς λουλουδιοý φερμÝνου απü τη πατρßδα λες κι Þτανε δηλητÞριο για τους Ýνδοξους εξüριστους.
ΕικοσιτÝσσερα Ýτη εßχανε κυλÞσει απü τüτε που Ýπεσε η ΓρανÜδα. Στο σýντομο αυτü διÜστημα δεκατÝσσερις ΑβενσερÜγοι εßχανε πεθÜνει απü την επßδραση του νÝου κλßματος, τις κακουχßες της νομαδικÞς ζωÞς και κυρßως απü τον καημü που υπονομεýει βουβÜ την αντοχÞ του ανθρþπου. ¸να μüνο βλαστÜρι συγκÝντρωνε üλες τις ελπßδες του φημισμÝνου αυτοý οßκου. Ο Μπεν Χαμßντ εßχε το üνομα του ΑβενσερÜγου εκεßνου που κατηγορÞθηκε απü τους Ζεγρßδες πως ξελüγιασε την σουλτÜνα ΑλφαúμÜ. ΠÜνω του εßχανε συνταιριÜξει η ομορφιÜ, η αξιοσýνη, η ευγÝνεια κι η μεγαλοψυχßα των προγüνων με την αχνÞ λÜμψη και την ελαφρÜ θλιμμÝνη Ýκφραση που προσδßδει η δυστυχßα σε üποιον την υπομÝνει ευγενικÜ. ¹ταν εικοσιδýο μüνο χρüνων σαν Ýχασε τον πατÝρα του. ΑποφÜσισε τüτε να πÜει να προσκυνÞει τη χþρα των προγüνων, θÝλοντας να ικανοποιÞσει τις ανÜγκες της καρδιÜς, αλλÜ και να πραγματοποιÞσει κÜποιο σχÝδιο, που με ζÞλο κρατοýσε κρυφü απü τη μητÝρα.
ΠÞρε το πλοßο στη ΣκÜλα της Τýνιδας κι Ýνας οýριος Üνεμος τον οδÞγησε μÝχρι την ΚαρθαγÝνη. ΑποβιβÜζεται και παßρνει το δρüμο για τη ΓρανÜδα. Παρουσιαζüταν ως ¢ραβας γιατρüς, που εßχε Ýρθει να μαζÝψει βüτανα στους βρÜχους της ΣιÝρα ΝεβÜδα. ¸να Þσυχο μουλÜρι τον μετÝφερε αργÜ αργÜ στην χþρα εκεßνη üπου κÜποτε οι ΑβενσερÜγοι πετοýσαν καβÜλα στα πολεμüχαρα Üτια τους. Μπρος του πÞγαινε Ýνας οδηγüς, σÝρνοντας Üλλα δυο μουλÜρια στολισμÝνα με κουδοýνια και με πολýχρωμες μÜλλινες φοýντες. Ο Μπεν Χαμßντ διÝσχισε τα φοινικοδÜση και τους απÝραντους θαμνüτοπους του βασιλεßου της Μοýρθια. Απü την ηλικßα των φοινικüδεντρων κατÝληξε στο συμπÝρασμα πως πρÝπει να τα εßχαν φυτÝψει οι πρüγονοß του κι η καρδιÜ του πλημμýρισε απü θλßψη. Απü τη μια υψωνüταν Ýνας πýργος, üπου, τον καιρü του πολÝμου των Μαυριτανþν με τους Χριστιανοýς, φυλοýσε σκοπιÜ κÜποιος φρουρüς. Απü την Üλλη πρüβαλλε κÜποιο ερεßπιο που η αρχιτεκτονικÞ του φανÝρωνε την μαυριτανικÞ καταγωγÞ του -μια ακüμα αιτßα πüνου για τον ΑβενσερÜγο. ΚατÝβαινε απü το μουλÜρι και με την πρüφαση πως Ýψαχνε βüτανα κρυβüταν για λßγο μες στα χαλÜσματα κι Üφηνε τα δÜκρυÜ του να κυλÞσουν ελεýθερα. ΣυνÝχιζε μετÜ τον δρüμο του ονειροπολþντας στον Þχο απü τα κουδοýνια του καραβανιοý και στο μονüτονο τραγοýδι του οδηγοý του. Εκεßνος πÜλι σταματοýσε τη μακρüσυρτη μελωδßα του μüνο για να ενθαρρýνει τα μουλÜρια του φωνÜζοντÜς τα "ομορφοýλια" και "γενναßα" Þ για να τα μαλþσει
αποκαλþντας τα "τεμπÝλικα" και "ξεροκÝφαλα".
ΚοπÜδια με πρüβατα, που Ýνας βοσκüς οδηγοýσε μÝσα σε κιτρινωπÝς και χÝρσες πεδιÜδες λες κι Þτανε στρÜτευμα, και μερικοß μοναχικοß ταξιδιþτες δεν Ýφταναν να δþσουνε ζωÞ στον τüπο και το μüνο που κατÜφερναν Þταν να τον κÜνουν να φαßνεται ακüμα πιο μελαγχολικüς κι Ýρημος. Οι ταξιδιþτες εßχαν üλοι Ýνα σπαθß περασμÝνο στη ζþνη, Þτανε τυλιγμÝνοι σ' Ýνα πανωφüρι και φοροýσανε φαρδιÜ καπÝλα που κατεβαßνανε χαμηλÜ μισοσκεπÜζοντÜς τους το πρüσωπο. Περνþντας χαιρετοýσανε τον Μπεν Χαμßντ, που το μüνο που διÝκρινε σε αυτü τον ευγενικü χαιρετισμü Þταν οι λÝξεις Θεüς, Üρχοντας κι ιππüτης. Τα βρÜδια στο καπηλειü ο ΑβενσερÜγος καθüταν ανÜμεσα στους ξÝνους, που διüλου δεν τον ενοχλοýσαν με την αδιÜκριτη περιÝργειÜ τους. Οýτε του μιλοýσαν οýτε τονε ρωτοýσανε τßποτα. Το σαρßκι, η κελεμπßα, τα ÜρματÜ του δεν προκαλοýσαν καμιÜ Ýκπληξη. Απü τη στιγμÞ που Þταν θÝλημα του ΑλλÜχ να χÜσουν οι Μαυριτανοß της Ισπανßας την üμορφη πατρßδα τους, ο Μπεν Χαμßντ δεν μποροýσε να μην εκτιμÜ τους σπουδαßους κατακτητÝς της.
Ακüμα üμως πιο Ýντονες συγκινÞσεις περßμεναν τον ΑβενσερÜγο στο δρüμο του. Η ΓρανÜδα εßναι κτισμÝνη στους πρüποδες της ΣιÝρα
ΝεβÜδα, πÜνω σε δυο ψηλοýς λüφους που τους χωρßζει μια βαθειÜ κοιλÜδα. Τα σπßτια που καλýπτουνε τις πλαγιÝς των λüφων αλλÜ και
το βÜθος της κοιλÜδας δßνουνε στη πüλη την εικüνα και τη μορφÞ ενüς μισανοιγμÝνου ροδιοý· σε αυτü οφεßλει και τ' üνομÜ της. Δýο
ποτÜμια, ο Χενßλ κι ο Ντοýρο, που το Ýνα κυλÜ ποýλιες απü χρυσÜφι και το Üλλο ασημÝνια Üμμο, γλεßφουνε τους πρüποδες των λüφων και κατüπιν σμßγουνε και φιδοσÝρνονται στη μÝση μιας μαγευτικÞς πεδιÜδας που ονομÜζεται ΒÝγα. Η πεδιÜδα αυτÞ, που πÜνωθÝ της δεσπüζει η ΓρανÜδα, εßναι κατÜφυτη με αμπÝλια, ροδιÝς, συκιÝς, μουριÝς, πορτοκαλιÝς· τη περιβÜλλουν βουνÜ με υπÝροχο χρþμα και σχÞμα. ¸νας μαγεμÝνος ουρανüς, Ýνας αÝρας καθαρüς και μυροβüλος φÝρνουν μες στη ψυχÞ μια κρυφÞ χαýνωση, που ακüμα κι ο περαστικüς ταξιδιþτης δýσκολα καταφÝρνει να την υπερνικÞσει. Νιþθει κανεßς πως σε τοýτη τη χþρα τα τρυφερÜ αισθÞματα θα εßχανε γρÞγορα καταπνßξει τα ηρωικÜ πÜθη, αν ο Ýρωτας δεν εßχε πÜντα ανÜγκη, για να εßναι αληθινüς, να συνοδεýεται απü την δüξα.
Μüλις ο Μπεν Χαμßντ αντßκρισε τις σκεπÝς των πρþτων κτηρßων της ΓρανÜδα, η καρδιÜ του χτýπησε με τüση δýναμη, που αναγκÜστηκε να σταματÞσει το μουλÜρι του. Σταýρωσε τα μπρÜτσα στο στÞθος και, με τα μÜτια καρφωμÝνα στην ιερÞ πüλη, απÝμεινε βουβüς κι ασÜλευτος. Ο οδηγüς σταμÜτησε κι αυτüς με την σειρÜ του και, καθþς οι Ισπανοß αντιλαμβÜνονται εýκολα κÜθε ανþτερο αßσθημα, Ýδειξε συγκινημÝνος, μαντεýοντας πως ο Μαυριτανüς ξανÜβλεπε τη παλιÜ του πατρßδα. Ο ΑβενσερÜγος διÝκοψε επιτÝλους τη σιωπÞ του.
-"ΟδηγÝ", φþναξε, "καλüτυχος να εßσαι! Μη μου κρýψεις την αλÞθεια για τη μÝρα που γεννÞθηκες, εßχε απλωθεß στην θÜλασσα γαλÞνη και το φεγγÜρι Ýπαιρνε να γεμßζει. Ποιοι εßναι αυτοß οι πýργοι που λÜμπουν σαν Üστρα πÜνω απü το πρÜσινο δÜσος";
-"Εßναι η ΑλÜμπρα", απÜντησε ο οδηγüς.
-"Κι ο Üλλος πýργος πÜνω στον Üλλο λüφο;" ξαναρωτÜ ο Μπεν Χαμßντ.
-"Εßναι το Χενεραλßφ", αποκρßθηκε ο Ισπανüς. "Στον πýργο αυτüν υπÜρχει Ýνας κÞπος κατÜφυτος με μυρτιÝς, üπου λÝνε πως πιÜστηκε ο
ΑβενσερÜγος με τη σουλτÜνα την ΑλφαúμÜ. Λßγο πιο πÝρα βλÝπεις το Αλμπαúζßν και δþθε, προς το μÝρος μας, τους Ρüδινους Πýργους".
ΚÜθε λÝξη του οδηγοý τρυποýσε τη καρδιÜ του Μπεν Χαμßντ. Εßναι σκληρü να καταφεýγεις στους ξÝνους για να γνωρßσεις τα μνημεßα των προγüνων σου και να ζητÜς απü τους Üσχετους να σου διηγηθοýν την ιστορßα της οικογÝνειας και των φßλων σου. Ο οδηγüς, βÜζοντας τÝρμα στους στοχασμοýς του Μπεν Χαμßντ, φþναξε:
-"ΠÜμε, αφÝντη ΜαυριτανÝ, εμπρüς, Þτανε θÝλημα Θεοý! ΚουρÜγιο! ΜÞπως ο Φραγκßσκος ο Πρþτος δεν εßναι σÞμερα αιχμÜλωτος στη Μαδρßτη μας; ¸τσι το θÝλησε ο Θεüς!"
¸βγαλε το καπÝλο του, Ýκανε μεγαλοπρεπþς το σταυρü του και χτýπησε τα μουλÜρια του. Ο ΑβενσερÜγος, σκουντþντας το δικü του, φþναξε με την σειρÜ του: "¸τσι Þτανε γραφτü!" και κατηφüρισαν προς τη ΓρανÜδα. ΠερÜσανε κοντÜ απü τη χοντρüκορμη μελικουκιÜ, τη φημισμÝνη απü τη μÜχη του ΜουσÜ και του μεγÜλου Üρχοντα της ΚαλατρÜβας, που Ýγινε την εποχÞ του τελευταßου βασιλιÜ της ΓρανÜδας. ΚÜνανε το γýρο του περιπÜτου της ΑλαμÝιδα και μπÞκανε στη πüλη απü την πýλη της Ελβßρας. Ανηφüρισαν την ΡÜμπλα και δεν Üργησαν να φτÜσουν σε μια πλατεßα τριγυρισμÝνη απü üλες τις μεριÝς με σπßτια μαυριτανικÞς αρχιτεκτονικÞς. Στην πλατεßα αυτÞ εßχε ανοßξει Ýνα χÜνι για τους Μαυριτανοýς της ΑφρικÞς, που το εμπüριο των μεταξωτþν της ΒÝγας τους τραβοýσε στην ΓρανÜδα. Εκεß πÞγε και τον Μπεν Χαμßντ ο οδηγüς του.
Ο ΑβενσερÜγος Þτανε πολý ταραγμÝνος για να αισθανθεß Ýστω και λßγη ξεκοýραση στο νÝο του κατÜλυμα· η πατρßδα τονε βασÜνιζε.
Ανßκανος ν' αντισταθεß στα συναισθÞματα που αναστατþνανε τη καρδιÜ του, βγÞκε μες στην Üγρια νýχτα για να περιπλανηθεß στους
δρüμους της ΓρανÜδας. ΠÜσχιζε ν' αναγνωρßσει, πüτε με τα μÜτια και πüτε με τα χÝρια, μερικÜ απü τα μνημεßα που τüσες φορÝς τοý εßχανε
περιγρÜψει οι γÝροντες. ºσως αυτü το ψηλü κτÞριο, που ξεχþριζε μες στα σκοτÜδια, να Þτανε κÜποτε η κατοικßα των ΑβενσερÜγων· ßσως σ'
αυτÞν εδþ την Ýρημη πλατεßα να γßνονταν οι γιορτÝς εκεßνες που ανεβÜσανε τη φÞμη της στα ουρÜνια. Απü δω περνοýσαν οι ουλαμοß των ιππÝων με τις υπÝροχες χρυσομÝταξες στολÝς, εδþ παρÞλαυναν οι γαλÝρες φορτωμÝνες με Üρματα κι Üνθη κι οι δρÜκοντες που πετοýσανε φωτιÝς, κρýβοντας στα πλευρÜ τους Ýνδοξους πολεμιστÝς. ¸ξυπνες επινοÞσεις διασκÝδασης κα αρχοντιÜς. Αλßμονο üμως· αντß για Þχους των αυλþν, αντß για σαλπßσματα κι ερωτικÜ τραγοýδια, βαθειÜ σιγÞ τýλιγε τον Μπεν Χαμßντ. Η βουβÞ πüλη εßχε αλλÜξει κατοßκους και τþρα οι νικητÝς αναπαýονταν πÜνω στο στρþμα των νικημÝνων.
-"Κοιμοýνται λοιπüν αυτοß οι υπερÞφανοι Ισπανοß", φþναξε αγανακτισμÝνος ο νεαρüς Μαυριτανüς, "κοιμοýνται κÜτω απ' αυτÝς τις στÝγες, απ' üπου εξüρισαν τους προγüνους μου! Κι εγþ, ο ΑβενσερÜγος, αγρυπνþ, Üγνωστος κι Ýρημος, μπρος στη πüρτα του πατρογονικοý μου παλατιοý!"
Ο Μπεν Χαμßντ Üρχισε να φιλοσοφεß για την ανθρþπινη μοßρα, τα σκαμπανεβÜσματα της τýχης, τη πτþση των αυτοκρατοριþν, ακüμα
και γι' αυτÞν εδþ τη ΓρανÜδα, που, ενþ γλεντοýσε, κυριεýτηκεν Üξαφνα απü τους εχθροýς της κι Ýτσι αντικατÝστησε, απü τη μια στιγμÞ στην Üλλη, τις λουλουδÝνιες γιρλÜντες της με αλυσßδες· νüμιζε πως Ýβλεπε τους κατοßκους της να εγκαταλεßπουν τα σπιτικÜ τους ντυμÝνοι στα γιορτινÜ τους, üπως οι συνδαιτυμüνες που ξαφνικÜ πυρκαγιÜ τους αναγκÜζει να εγκαταλεßψουνε κακÞν κακþς την αßθουσα της γιορτÞς. ¼λες αυτÝς οι εικüνες, üλες αυτÝς οι σκÝψεις στριμþχνονταν στη ψυχÞ του Μπεν Χαμßντ. ΓεμÜτος πüνο και θλßψη, συλλογιζüτανε κυρßως πþς να πραγματοποιÞσει το σχÝδιο που τον εßχε φÝρει στη ΓρανÜδα. Ο ερχομüς της μÝρας τον ξÜφνιασε. Ο ΑβενσερÜγος εßχε χαθεß: βρισκüταν μακρυÜ απü το χÜνι, σε κÜποιο απüμερο προÜστιο της πüλης. Τα πÜντα ησυχÜζανε· κανεßς θüρυβος δεν τÜραζε την ησυχßα των δρüμων· οι πüρτες και τα παρÜθυρα των σπιτιþν Þτανε κλειστÜ· μüνον η φωνÞ του πετεινοý ανÞγγελλε στο σπιτÜκι του φτωχοý πως εßχε Ýρθει η þρα να ξαναρχßσει ο μüχθος κι η δουλειÜ.
Αφοý περιπλανÞθηκε αρκετÜ χωρßς να μπορÝσει να ξαναβρεß το δρüμο του, Üκουσε ν' ανοßγει κÜποια πüρτα. Εßδε τüτε να προβÜλλει μια νεαρÞ γυναßκα, ντυμÝνη σχεδüν σαν μια απü αυτÝς τις γοτθικÝς βασßλισσες τις λαξεμÝνες στα μνημεßα των παλαιþν μας αβαεßων. Το μαýρο μπουστÜκι της, κεντημÝνο με πετρÜδια, Ýσφιγγε τη κομψÞ της μÝση· η κοντÞ φουστßτσα της, ßσια και χωρßς σοýρες, Üφηνε να φανεß μια λεπτÞ γÜμπα και Ýνα χαριτωμÝνο πüδι. ¸να μαντßλι, μαýρο επßσης, Þταν ριγμÝνο πÜνω στο κεφÜλι της· με το αριστερü της χÝρι κρατοýσε το μαντßλι αυτü, που Þταν δεμÝνο σταυρωτÜ κÜτω απü το πηγοýνι της Ýτσι που απü το πρüσωπü της Ýβλεπες μüνο τα μεγÜλα της μÜτια και το τριανταφυλλÝνιο της στüμα. Πßσω της βÜδιζεν η βÜγια, ενþ Ýνας ακüλουθος πÞγαινε μπρος κρατþντας θρησκευτικü βιβλßο· δυο Ýφιπποι υπηρÝτες, που φοροýσανε στολÞ με τα διακριτικÜ χρþματα της οικογÝνειÜς της, ακολουθοýσανε την üμορφη Üγνωστη απü κÜποια απüσταση: πÞγαινε στον üρθρο, που κÜποια καμπÜνα σÞμαινε, σ' Ýνα κοντινü μοναστÞρι.
Ο Μπεν Χαμßντ νüμισε πως αντßκρισε τον Üγγελο Ισραφßλ Þ το πιο νÝο ουρß του Παραδεßσου. Η Ισπανßδα, εξßσου ξαφνιασμÝνη, κοßταζε
τον ΑβενσερÜγο, που το σαρßκι του, η κελεμπßα και τα üπλα του Ýκαναν την αρχοντικÞ του μορφÞ να φαßνεται ακüμα πιο üμορφη. Αφοý συνÞλθε απ' τη πρþτη Ýκπληξη, με χÜρη κι ελευθερßα που χαρακτηρßζουνε τις γυναßκες αυτÞς της χþρας, Ýκανε νüημα στον ξÝνο να πλησιÜσει.
-"ΜαυριτανÝ Üρχοντα", του εßπε, "μοιÜζετε νιüφερτος στη ΓρανÜδα. ΜÞπως Ýχετε χαθεß";
-"ΣουλτÜνα των λουλουδιþν", αποκρßθηκε ο Μπεν Χαμßντ, "χαρÜ των ανδρικþν ματιþν, ω ΧριστιανÞ εσý σκλÜβα, ομορφüτερη κι απü τις ΓεωργιανÝς παρθÝνες, μÜντεψες σωστÜ. Εßμαι πρÜγματι ξÝνος σ' αυτÞ τη πüλη. ΧÜθηκα μÝσα σ' üλα τοýτα τα παλÜτια και δε μπορþ να ξαναβρþ το χÜνι των Μαυριτανþν. ΜακÜρι ο ΜωÜμεθ ν' αγγßξει τη καρδιÜ σου και ν' ανταμεßψει τη φιλοξενßα σου!"
-"Οι Μαυριτανοß εßναι φημισμÝνοι για την ευγÝνειÜ τους", συνÝχισε η Ισπανßδα μ' Ýνα ολüγλυκο χαμüγελο, "μα εγþ δεν εßμαι οýτε σουλτÜνα των λουλουδιþν οýτε σκλÜβα, οýτε και χαßρομαι να επικαλοýνται για χÜρη μου τον ΜωÜμεθ. ΑκολουθÞστε με Üρχοντα ιππüτη. Θα σας δεßξω το δρüμο για το χÜνι των Μαυριτανþν". Προπορεýτηκε με χÜρη κι οδÞγησε τον ΑβενσερÜγο ως το χÜνι κι αφοý του Ýδειξε τη πüρτα, γλýστρησε πßσω απü Ýνα παλÜτι κι εξαφανßστηκε.
Απü τß εξαρτÜται Üραγε η γαλÞνη της ζωÞς; Η πατρßδα Ýπαψε να εßναι η μüνη κι η αποκλειστικÞ Ýγνοια του Μπεν Χαμßντ: η ΓρανÜδα δεν εßναι πια γι' αυτüν Ýρημη, εγκαταλειμμÝνη, μοναχικÞ· η καρδιÜ του εξακολουθεß να την αγαπÜ, τþρα περισσüτερο παρÜ ποτÝ, αλλÜ μια νÝα γοητεßα ομορφαßνει τα ερεßπιÜ της· Ýν Üλλο θÝλγητρο Þρθε να προστεθεß στη θýμηση των προγüνων. Ο Μπεν Χαμßντ ανακÜλυψε το κοιμητÞρι που αναπαýονται οι τÝφρες των ΑβενσερÜγων, αλλÜ καθþς προσεýχεται, καθþς προσκυνÜ, καθþς χýνει Üφθονα δÜκρυα σα καλüς γιος, συλλογιÝται πως η νεαρÞ Ισπανßδα πρÝπει να πÝρασε μερικÝς φορÝς απ' αυτοýς τους τÜφους κι Ýτσι οι πρüγονοß του δεν του φαßνονται πια και τüσο κακüτυχοι.
ΜÜταια προσπαθεß να συγκεντρþσει τη σκÝψη του αποκλειστικÜ στο προσκýνημÜ του στην χþρα των πατÝρων του, μÜταια τριγυρνÜ
στις üχθες του Ντοýρο και του Χενßλ, μüλις ξημερþνει, για να μαζÝψει βüτανα: το λουλοýδι που γυρεýει τþρα πια εßναι η ωραßα ΧριστιανÞ. Πüσες απü τις μÝχρι τþρα προσπÜθειÝς του να ξαναβρεß το παλÜτι της κüρης που τον μÜγεψε στÜθηκαν ανþφελες! Πüσες φορÝς νüμισε πως αναγνωρßζει τον Þχο της καμπÜνας και το λÜλημα του πετεινοý που εßχε ακοýσει κοντÜ στη κατοικßα της Ισπανßδας! ΞεγελασμÝνος απ' αυτοýς τους θορýβους, τρÝχει γρÞγορα προς τη μεριÜ τους, αλλÜ το μαγικü παλÜτι αρνεßται να εμφανιστεß μπρος του. ΥπÞρξαν πÜλι φορÝς που το πανομοιüτυπο ντýσιμο των γυναικþν της ΓρανÜδας του 'δωσε κÜποιες στιγμÝς ελπßδας: απü μακρυÜ üλες οι ΧριστιανÝς Ýμοιαζαν με την αφÝντρα της καρδιÜς του, απü κοντÜ καμμιÜ τους δεν εßχε την ομορφιÜ Þ τη χÜρη της. Ο Μπεν Χαμßντ Ýψαξε ακüμα και στις εκκλησßες για να ανακαλýψει τη ξÝνη· Ýφτασε μÜλιστα να μπει στον τÜφο του ΦερδινÜνδου και της ΙσαβÝλας· κι αυτü Þταν η πιο μεγÜλη θυσßα που εßχε ποτÝ κÜνει για τον Ýρωτα.
Μια μÝρα μÜζευε βüτανα στην κοιλÜδα του Ντοýρο. Στη λουλουδισμÝνη πλαγιÜ της νüτιας πλευρÜς απλþνονταν τα τεßχη της ΑλÜμπρα κι οι κÞποι του Χενεραλßφ· τον βορεινü λüφο στüλιζε το Αλμπαúζßν, τα χαρωπÜ περιβüλια, κι οι σπηλιÝς, που ζοýσε πολυÜριθμο πλÞθος ανθρþπων. Στη δυτικÞ Üκρη της κοιλÜδας Ýβλεπες τα καμπαναριÜ της ΓρανÜδας να προβÜλλουν üλα μαζß μÝσα απü τις καταπρÜσινες βαλανιδιÝς και τα κυπαρßσσια. Στην Üλλη Üκρη, προς την ανατολÞ, το μÜτι Ýπεφτε, περνþντας πÜνω απü τις κορυφÝς των βρÜχων, σε μοναστÞρια, σκÞτες και σε κÜποια ερεßπια της αρχαßας Ιλλιβηρßας, και πιο μακριÜ στις βουνοκορφÝς της ΣιÝρα ΝεβÜδα. Ο Ντοýρο κυλοýσε ανÜμεσα στη κοιλÜδα και στις üχθες του Ýβλεπες δροσεροýς μýλους, πολýβουους καταρρÜκτες, γκρεμισμÝνες αψßδες απü κÜποιο ρωμαúκü υδραγωγεßο, ακüμα και χαλÜσματα απü Ýνα γεφýρι της εποχÞς των Μαυριτανþν.
Ο Μπεν Χαμßντ δεν Þτανε τþρα πια οýτε αρκετÜ δυστυχÞς αλλÜ οýτε κι αρκετÜ ευτυχÞς για να μπορεß να ευχαριστηθεß τη γοητεßα της μοναξιÜς: τριγυρνοýσε, αφηρημÝνος κι αδιÜφορος, σ' αυτÝς τις μαγευτικÝς ακροποταμιÝς. Βαδßζοντας Ýτσι τυχαßα ακολοýθησε δεντροστοιχßα που προχωροýσε στη πλαγιÜ του λüφου του Αλμπαúζßν. Σε λßγο φÜνηκε μπρος του μια εξοχικÞ Ýπαυλη με πορτοκαλεþνα ολüγυρÜ της. Καθþς πλησßαζε, Üκουσε τους Þχους μιας φωνÞς και μιας κιθÜρας. ΑνÜμεσα στη φωνÞ, στα χαρακτηριστικÜ και στο βλÝμμα μιας γυναßκας υπÜρχουν ομοιüτητες που δεν ξεγελοýνε ποτÝ Ýναν ερωτευμÝνο. "Εßναι το ουρß μου!" μονολογεß κι αφουγκρÜζεται με τρεμÜμενη καρδιÜ· μα η καρδιÜ του χτυπÜ ακüμα πιο δυνατÜ ακοýγοντας το üνομα των ΑβενσερÜγων να επαναλαμβÜνεται πολλÝς φορÝς. Η Üγνωστη τραγουδοýσε καστιλιÜνικη ρομÜντσα, που μιλοýσε για την ιστορßα των ΑβενσερÜγων και των Ζεγρßδων. Ο Μπεν Χαμßντ δε μπορεß ν' αντισταθεß Üλλο στη συγκßνησÞ του· ορμÜ μες απü τις μυρτιÝς και βρßσκεται καταμεσßς σε μια συντροφιÜ απü νεαρÝς κοπÝλες που σκορπßζουνε φωνÜζοντας τρομαγμÝνες. Η Ισπανßδα που τραγουδοýσε προηγουμÝνως και που κρατÜ ακüμα στα χÝρια της τη κιθÜρα αναφωνεß:
-"Εßναι ο Μαυριτανüς Üρχοντας!" και καλεß τις συντρüφισσÝς της να επιστρÝψουν.
-"ΑγαπημÝνη των πνευμÜτων", λÝει ο ΑβενσερÜγος, "σε γýρευα üπως γυρεýει Ýνας ¢ραβας μια πηγÞ στη κÜψα του μεσημεριοý. ¢κουσα τους Þχους της κιθÜρας σου. Υμνοýσες τους Þρωες της πατρßδας μου. Απü την ομορφιÜ της φωνÞς σου μÜντεψα πως εßσαι εσý και στα πüδια σου ακουμπþ τη καρδιÜ του Μπεν Χαμßντ".
-"Κι εγþ", του αποκρßνεται η δüνα ΜπλÜνκα, "εσÜς σκεφτüμουν καθþς τραγουδοýσα αυτÞ τη ρομÜντσα των ΑβενσερÜγων. Απü τüτε που σας αντßκρυσα θαρροýσα πως üλοι αυτοß οι Μαυριτανοß ιππüτες σας μοιÜζουνε". Καθþς Ýλεγε αυτÜ τα λüγια, Ýνα αδιüρατο κοκκßνισμα ανÝβηκε ως το μÝτωπü της. Ο Μπεν Χαμßντ Ýνιωσε Ýτοιμος να πÝσει στα γüνατα της νεαρÞς Χριστιανüπουλος και να της φανερþσει πως αυτüς Þταν ο τελευταßος ΑβενσερÜγος. ΑλλÜ η λßγη φρüνηση που του 'χε απομεßνει τονε συγκρÜτησε. ΦοβÞθηκε μÞπως το üνομÜ του, που Þτανε ξακουστü στη ΓρανÜδα, προκαλÝσει ανησυχßες στον κυβερνÞτη της. Ο πüλεμος με τους Μαυριτανοýς μüλις εßχε τελειþσει κι η παρουσßα ΑβενσερÜγου, τη στιγμÞ αυτÞ, μποροýσε να προκαλÝσει στους Ισπανοýς εýλογες ανησυχßες. ¼χι πως ο Μπεν Χαμßντ φοβüτανε τους κινδýνους, Ýτρεμε üμως στη σκÝψη πως ßσως να υποχρεωνüταν να απομακρυνθεß για πÜντα απü τη κüρη του δον Ροδρßγο.
Η οικογÝνεια της δüνα ΜπλÜνκα καταγüταν απü τον Σιντ ντε ΜπιβÜρ κι απü την ΧιμÝνη, κüρη του κüμητα ΓκομÝς ντε Γκüρμας. Η αγνωμοσýνη της αυλÞς της Καστßλλης εßχεν οδηγÞσει τους απογüνους του νικητÞ της ΒαλÝνθια σε μεγÜλη φτþχεια -τüσο μεγÜλη μÜλιστα Þταν η αφÜνεια στην οποßα ζοýσανε για αρκετοýς αιþνες, που πολλοß νομßζανε πως η γενιÜ τους εßχε σβÞσει. ¼μως την εποχÞ περßπου που κατακτÞθηκε η ΓρανÜδα κÜποιο τελευταßο βλαστÜρι της οικογÝνειας των ΜπιβÜρ, ο παπποýς της ΜπλÜνκα, Ýγινε και πÜλι διÜσημο, üχι χÜρη στους τßτλους του μα χÜρη στη λÜμψη της αντρειοσýνης του. ΜετÜ την εκδßωξη των ¢πιστων, ο ΦερδινÜνδος παραχþρησε στον απüγονο του Σιντ τη περιουσßα πολλþν μαυριτανικþν οικογενειþν και τον ονüμασε δοýκα της ΣÜντα Φε. Ο νÝος δοýκας εγκαταστÜθηκε στη ΓρανÜδα, üπου και πÝθανε, νÝος ακüμη, αφÞνοντας Ýναν μοναχογιü, παντρεμÝνο Þδη, τον δον Ροδρßγο, πατÝρα της ΜπλÜνκα. Η δüνα ΤερÝζα ντε ΧÝρες, σýζυγος του δον Ροδρßγο, Ýφερε στον κüσμο Ýνα γιο που, μüλις γεννÞθηκε, ονομÜστηκε Ροδρßγο, σαν üλους τους προγüνους του, αλλÜ τονε φþναζανε δον ΚÜρλος, για να τονε ξεχωρßζουν απü τον πατÝρα του. Τα σημαντικÜ γεγονüτα που ξετυλιχτÞκανε μπρος στα μÜτια του δον ΚÜρλος, οι κßνδυνοι τους οποßους πÝρασε, ενþ Þταν ακüμα παιδß, Þδη απü τη πιο τρυφερÞ του ηλικßα, Ýκαναν ακüμα πιο βαρý κι αυστηρü Ýνα χαρακτÞρα που απü την φýση του Ýκλινε προς την αυστηρüτητα. Ο δον ΚÜρλος Þταν μüλις δεκαπÝντε χρüνων üταν ακολοýθησε τον ΚορτÝς στο Μεξικü.
Εßχε ζÞσει üλους τους κινδýνους κι Þταν μÜρτυρας üλων των φρικαλεοτÞτων της εκπληκτικÞς αυτÞς περιπÝτειας. ¹τανε παρþν στη πτþση του τελευταßου βασιλιÜ ενüς κüσμου Üγνωστου μÝχρι τüτε. Τρßα χρüνια μετÜ απü αυτÞ τη καταστροφÞ ο δον ΚÜρλος βρÝθηκε στην Ευρþπη, στη μÜχη της Παβßας, ειδικÜ θαρρεßς για να δει το θÜρρος και τη τιμÞ να γονατßζουνε κÜτω απü τα χτυπÞματα της μοßρας. Η εικüνα μιας νÝας οικουμÝνης, τα μακρüχρονα ταξßδια του σε ανεξερεýνητες ακüμα θÜλασσες, οι τüσες επαναστÜσεις και τα τüσα σκαμπανεβÜσματα της τýχης, στα οποßα στÜθηκε μÜρτυρας, εßχανε κλονßσει σοβαρÜ το θρησκευτικü και μελαγχολικü χαρακτÞρα του δον ΚÜρλος: κατατÜχτηκε στο ιπποτικü τÜγμα της ΚαλατρÜβα και, παρÜ τις ικεσßες του δον Ροδρßγο, απαρνÞθηκε τον γÜμο κι üλη του η περιουσßα προοριζüτανε για την αδελφÞ του. Η ΜπλÜνκα ντε ΜπιβÜρ, μοναδικÞ αδελφÞ του δον ΚÜρλος και πολý νεüτερη του, Þτανε το ßνδαλμα του πατÝρα της. Εßχε χÜσει τη μητÝρα της και μüλις Ýμπαινε στα δεκαοκτþ της üταν ο Μπεν Χαμßντ Ýκανε την εμφÜνισÞ του. Τα πÜντα σ' αυτÞ τη θελκτικÞ κοπÝλα απÝπνεαν γοητεßα: η φωνÞ της Þτανε μαγευτικÞ, ο χορüς της πιο ανÜλαφρος κι απü τον ζÝφυρο· της Üρεσε Üλλοτε να οδηγεß Ýνα Üρμα σαν την Αρμßδα κι Üλλοτε να πετÜ καλπÜζοντας στη ρÜχη της πιο γοργÞς ανδαλουσιανÞς φορÜδας, σαν αυτÝς τις χαριτωμÝνες νερÜιδες που εμφανßζονταν στον ΤριστÜνο και στον Γκαλαüρ μες στα δÜση. Στην ΑθÞνα θα την Ýπαιρναν για την Ασπασßα και στο Παρßσι για την Ντιαν ντε ΠουατιÝ, που τüτε μüλις Üρχιζε να λÜμπει στην βασιλικÞ αυλÞ. ¼μως μαζß με τα θÝλγητρα της Γαλλßδας εßχε το πÜθος της Ισπανßδας κι η Ýμφυτη κοκεταρßα της δεν μεßωνε διüλου τη σιγουριÜ, τη σταθερüτητα, τη δýναμη και την ανωτερüτητα των αισθημÜτων της καρδιÜς. Ακοýγοντας τις φωνÝς που εßχανε βÜλει οι νεαρÝς Ισπανßδες, üταν ο Μπεν Χαμßντ üρμησε μες στο δασÜκι, ο δον Ροδρßγο Ýτρεξε να δει τι συμβαßνει.
-"ΠατÝρα", εßπε η ΜπλÜνκα, "αυτüς εßναι ο Μαυριτανüς Üρχοντας για τον οποßο σας μßλησα. Με Üκουσε να τραγουδþ και με
αναγνþρισε. ΜπÞκε στον κÞπο μας για να μ' ευχαριστÞσει που του 'δειξα το δρüμο".
Ο δοýκας της ΣÜντα Φε υποδÝχτηκε τον ΑβενσερÜγο με την αυστηρÞν αλλÜ κι ανεπιτÞδευτην ευγÝνεια των Ισπανþν. Σε αυτü το Ýθνος δεν διακρßνει κανεßς τßποτε απü κεßνο το δουλικü ýφος και τα ψευτοευγενικÜ λüγια που φανερþνουνε ταπεινÝς σκÝψεις και διεφθαρμÝνη ψυχÞ. Η γλþσσα του Üρχοντα και του χωρικοý εßναι η ßδια, ο χαιρετισμüς ο ßδιος, οι φιλοφρονÞσεις, οι συνÞθειες, τα Ýθιμα εßναι τα ßδια. ¼σο üμως η εμπιστοσýνη κι η γενναιοδωρßα αυτοý του λαοý προς τους ξÝνους εßναι χωρßς üρια, τüσο τρομερÞ εßναι η εκδßκησÞ του üταν τονε προδßδουνε. ΠροικισμÝνος με ηρωικü θÜρρος και με ανεξÜντλητη υπομονÞ, δεν πτοεßται απü τη κακÞ μοßρα: πρÝπει Þ να τη νικÞσει Þ να συντριβεß απ' αυτÞ. Δεν διÝθετε ιδιαßτερο πνεýμα, üπως το ονομÜζουνε· τα φλογερÜ üμως πÜθη υποκαθιστοýν αυτÞ τη λÜμψη που προσφÝρει η ευφυÀα κι ο πλοýτος των ιδεþν. ¸νας Ισπανüς που περνÜ τη μÝρα του χωρßς κουβÝντες, που δεν εßδε ποτÝ τßποτα, που δεν ενδιαφÝρεται να δει τßποτα, που δεν διÜβασε ποτÝ τßποτα, δεν μελÝτησε ποτÝ τßποτα, δεν συνÝκρινε ποτÝ τßποτα, τη δýσκολη στιγμÞ θα αντλÞσει μες απü τις υψηλüφρονες αποφÜσεις του üλες τις αναγκαßες λýσεις.
¹ταν η μÝρα των γενεθλßων του δον Ροδρßγο κι η ΜπλÜνκα, μες στην υπÝροχη μοναξιÜ, Ýδινε μια «τερτοýλια», δηλαδÞ μια μικρÞ
γιορτÞ, για να τιμÞσει τον πατÝρα της. Ο δοýκας της ΣÜντα Φε κÜλεσε τον Μπεν Χαμßντ να καθßσει ανÜμεσα στα κορßτσια, που διασκÝδαζαν με το σαρßκι και τη κελεμπßα του ξÝνου. ¸φεραν μερικÜ βελοýδινα μαξιλÜρια κι ο ΑβενσερÜγος κÜθισε πÜνω τους üπως κÜθονταν οι Μαυριτανοß. Του κÜναν ερωτÞσεις για τη χþρα και τις περιπÝτειÝς του: οι απαντÞσεις του Þτανε πνευματþδεις κι εýθυμες. Μιλοýσε Üψογα τα καστιλλιÜνικα και θα μποροýσε να τονε πÜρει κανεßς για Ισπανü, αν δεν Ýλεγε σχεδüν πÜντα εσý αντß για εσεßς. Η λÝξη αυτÞ εßχε κÜτι το τüσο τρυφερü στο στüμα του, που η ΜπλÜνκα δεν μποροýσε να καταπνßξει μια κρυφÞ μικρÞ αγανÜκτηση σαν τον Üκουγε να απευθýνεται σε κÜποια απü τις συντρüφισσÝς της. ¹ρθανε πολλοß υπηρÝτες κουβαλþντας φλυτζÜνια με σοκολÜτα, γλυκßσματα με φροýτα και ζαχαρÝνια τσουρεκÜκια της
ΜÜλαγα, Üσπρα σαν το χιüνι, αφρÜτα κι ανÜλαφρα σαν σφουγγÜρια. ΜετÜ απü τα αναψυκτικÜ παρακαλÝσανε τη ΜπλÜνκα να χορÝψει Ýνα λαúκü χορü, üπου τα κατÜφερνε καλλßτερα κι απü τις πιο επιδÝξιες τσιγγÜνες. ΑναγκÜστηκε να ενδþσει στις παρακλÞσεις των φιλενÜδων της. Ο Μπεν Χαμßντ δεν μιλοýσε, üμως το ικετευτικü του βλÝμμα μιλοýσε καλýτερα απü το στüμα. Η ΜπλÜνκα διÜλεξε να χορÝψει μια ζÜμπρα, Ýναν εκφραστικü χορü που οι Ισπανοß εßχανε πÜρει απü τους Μαυριτανοýς.
Μια κοπÝλα αρχßζει να παßζει στη κιθÜρα τη μελωδßα του ξενüφερτου αυτοý χοροý. Η κüρη του δον Ροδρßγο βγÜζει το πÝπλο και περνÜ στα λευκÜ της χÝρια καστανιÝτες απü μαýρο Ýβενο. Τα μαýρα της μαλλιÜ πÝφτουνε σε μποýκλες πÜνω στον αλαβÜστρινο λαιμü. Το στüμα και τα μÜτια της χαμογελοýν αρμονικÜ. Το χρþμα της Ýχει ζωηρÝψει απü τους χτýπους της καρδιÜς της. ΞαφνικÜ χτυπÜ τρεις φορÝς το ρυθμü κι αφÞνει ν' αντηχÞσει το κροτÜλισμα του Ýβενου· αρχßζει να τραγουδÜ τη μελωδßα της ζÜμπρα και σμßγοντας τη φωνÞ της με τους Þχους της κιθÜρας, ξεχýνεται σαν αστραπÞ. Τß ποικιλßα στα βÞματα! Τß κομψüτητα στις κινÞσεις! ¢λλοτε σηκþνει ζωηρÜ τα χÝρια κι Üλλοτε πÜλι τα αφÞνει να πÝσουνε χαλαρÜ. Πüτε ορμÜ σα μεθυσμÝνη απü απüλαυση και πüτε αποτραβιÝται τσακισμÝνη απü τη θλßψη. Γυρßζει το κεφÜλι, μοιÜζει να καλεß κÜποιο αüρατο πρüσωπο, προσφÝρει συνεσταλμÝνα το ρüδινο μÜγουλü της στο φιλß κÜποιου Üγνωστου μνηστÞρα, φεýγει üλο ντροπÞ, ξανÜρχεται λαμπερÞ και παρηγορημÝνη, βαδßζει με αρχοντικü και σχεδüν πολεμικü βÞμα κι ýστερα στριφογυρßζει πÜνω στην χλüη. Η αρμονßα που Ýδενε τα βÞματα, το τραγοýδι και τον Þχο της κιθÜρας Þτανε τÝλεια. Η φωνÞ της, με την αδιüρατη βραχνÜδα, εßχε τüνο που ξεσηκþνει τα πÜθη ως τα μýχια της ψυχÞς. Η ισπανικÞ μουσικÞ, με τους αναστεναγμοýς, τις ζωηρÝς μεταπτþσεις της, τις λυπητερÝς επωδοýς της και τις μελωδßες που κüβονται απροσδüκητα, προσφÝρει Ýνα ανεπανÜληπτο μεßγμα χαρÜς και μελαγχολßας. Η μουσικÞ αυτÞ κι ο χορüς καθüρισαν μια για πÜντα τη μοßρα του τελευταßου ΑβενσερÜγου: Þταν Üλλωστε αρκετÜ για να αναστατþσουν και καρδιÝς λιγüτερο παθιασμÝνες απü τη δικÞ του.
ΕπÝστρεψε στη ΓρανÜδα αργÜ το βρÜδυ απü τη κοιλÜδα του Ντοýρο. Ο δον Ροδρßγο, γοητευμÝνος απü τους αρχοντικοýς κι ευγενικοýς τρüπους του, δεν τον Üφησε να φýγει παρÜ μüνον αφοý τον Ýκανε να του υποσχεθεß πως θα Ýρχεται συχνÜ να διασκεδÜζει τη ΜπλÜνκα με τις θαυμÜσιες ιστορßες του για την ΑνατολÞ. Ο Μαυριτανüς πανευτυχÞς αποδÝχτηκε τη πρüσκληση του δοýκα της ΣÜντα Φε κι απü την Üλλη κιüλας μÝρα πÞγε στο παλÜτι üπου ανÜσαινε κεßνη που αγαποýσε πιο πολý κι απü το φως της μÝρας.
Η ΜπλÜνκα δεν Üργησε να κυριευτεß απü Ýνα παντοδýναμο πÜθος, ακριβþς επειδÞ νüμιζε πως Þταν αδýνατον να αισθανθεß ποτÝ της
κÜτι τÝτοιο. Το να αγαπÞσει Ýναν ¢πιστο Μαυριτανü, Ýναν Üγνωστο, Þτανε κÜτι που της φαινüτανε τüσο περßεργο, þστε δεν πÞρε καμμιÜ προφýλαξη απÝναντι στο κακü που Üρχισε να κυλÜ στις φλÝβες της. Μüλις κατÜλαβε üτι εßχε προσβληθεß απü το κακü, το αποδÝχτηκε σαν αληθινÞ Ισπανßδα. Οι κßνδυνοι και τα βÜσανα που διαγρÜφονταν μπρος της δε μπüρεσαν να την κÜνουν να υποχωρÞσει, αν και βρισκüτανε στο χεßλος της αβýσσου, οýτε και να το συζητÞσει για πολý με τη καρδιÜ της. Εßπε μÝσα της: "Ας γßνει ο Μπεν Χαμßντ Χριστιανüς, ας με αγαπÞσει, κι εγþ θα τον ακολουθÞσω μÝχρι την Üκρη της γης".
Απ' τη πλευρÜ του ο ΑβενσερÜγος Ýνιωθε üλη τη δýναμη ενüς ακαταμÜχητου πÜθους: τþρα πια ζοýσε μüνο για τη ΜπλÜνκα. Δεν τον απασχολοýσανε πια τα σχÝδια που τον εßχανε φÝρει στη ΓρανÜδα: του Þτανε πολý εýκολο να πÜρει τις πληροφορßες που γýρευε, üμως κÜθε Üλλο ενδιαφÝρον πÝρα απü την αγÜπη του εßχε χαθεß απü τα μÜτια του. Φοβüταν μÜλιστα τις πληροφορßες που μποροýσαν να φÝρουνε κÜποιες αλλαγÝς στη ζωÞ του. Δε ρωτοýσε τßποτα, δεν Þθελε να μÜθει τßποτα, Ýλεγε μÝσα του: "Ας γßνει η ΜπλÜνκα ΜουσουλμÜνα, ας μ' αγαπÞσει κι εγþ θα την υπηρετþ ως τη τελευταßα μου πνοÞ". ¸τσι ο Μπεν Χαμßντ κι η ΜπλÜνκα δεν περιμÝνανε τßποτ' Üλλο πια παρÜ μια ευκαιρßα για να φανερþσουν ο Ýνας στον Üλλο τα αισθÞματÜ τους. Εκεßνη την εποχÞ Ýκανε τις ομορφüτερες μÝρες της χρονιÜς.
-"Τüσον καιρü και δεν Ýχετε δει ακüμα την ΑλÜμπρα", εßπεν η κüρη στον ΑβενσερÜγο. "Κι αν κατÜλαβα καλÜ απü κÜποιες κουβÝντες που σας Ýχουνε ξεφýγει, η οικογÝνειÜ σας κατÜγεται απü τη ΓρανÜδα. Θα σας ευχαριστοýσε ßσως να επισκεφθεßτε το παλÜτι των παλιþν σας βασιλιÜδων; ΘÝλω να γßνω η ßδια ξεναγüς σας απüψε". Ο Μπεν Χαμßντ ορκßστηκε στο üνομα του ΠροφÞτη πως κανεßς Üλλος περßπατος δε θα μποροýσε να του εßναι ποτÝ πιο ευχÜριστος.
¼ταν Ýφτασεν η þρα που 'χαν ορßσει για το προσκýνημα στην ΑλÜμπρα, η κüρη του δον Ροδρßγο καβÜλησε μιαν Üσπρη φοραδßτσα μαθημÝνη να σκαρφαλþνει στους βρÜχους σα ζαρκÜδι. Ο Μπεν Χαμßντ συνüδευε την εκθαμβωτικÞ Ισπανßδα ιππεýοντας Ýν ανδαλουσιανü Üτι στολισμÝνο και σελωμÝνο üπως συνÞθιζαν οι Τοýρκοι. Καθþς ο νεαρüς Μαυριτανüς κÜλπαζε, το πορφυρü του φüρεμα φοýσκωνε πßσω του, το γιαταγÜνι του χτυποýσε πÜνω στη ψηλÞ σÝλα και το αγÝρι ανÝμιζε το φτερü που στüλιζε τη κορφÞ του σαρικιοý του. Ο κüσμος, γοητευμÝνος απü τη χÜρη του, σιγοψιθýριζε καθþς τον Ýβλεπε να περνÜ: "Εßναι πρßγκιπας ¢πιστος, που η δüνα ΜπλÜνκα θα τονε κÜνει ν' αλλαξοπιστÞσει».
Στην αρχÞ πÞραν Ýνα μακρý δρüμο που 'χε ακüμα τ' üνομα μιας ξακουστÞς μαυριτανικÞς οικογÝνειας· ο δρüμος αυτüς κατÝληγε στον
εξωτερικü περßβολο της ΑλÜμπρα. ΔιÝσχισαν μετÜ Ýνα δÜσος με φτελιÝς, φτÜσανε σε μια κρÞνη και σε λßγο βρÝθηκαν μπρος στον εσωτερικü περßβολο του παλατιοý του Βοαβδßλ. Σ' Ýνα τεßχος με πýργους και πολεμßστρες υπÞρχε πýλη που τη λÝγανε Πýλη της Κρßσεως. ΔρασκÝλισαν αυτÞ τη πρþτη πýλη κι ακολοýθησαν Ýνα στενü δρομÜκι που προχωροýσε φιδωτÜ ανÜμεσα στα ψηλÜ τεßχη και στα μισογκρεμισμÝνα φτωχüσπιτα. Το δρομÜκι αυτü τους οδÞγησε στη πλατεßα των Αλγßβων· εκεß κοντÜ ο ΚÜρολος ο Ε' Ýκτιζε κεßνη την εποχÞ Ýν ανÜκτορο. Προχωρþντας προς το βορρÜ σταματÞσανε σε μιαν ερημικÞ αυλÞ κÜτω απü Ýνα τοßχο γυμνü κι ερειπωμÝνο απü τους αιþνες. Ο Μπεν Χαμßντ πÞδηξε ανÜλαφρα στη γη και πρüσφερε χÝρι στη ΜπλÜνκα να κατεβεß απ' τη φορÜδα. Οι υπηρÝτες χτýπησαν μιαν εγκαταλειμμÝνη πüρτα, που το κατþφλι της το σκεπÜζανε τα αγριüχορτα· η πüρτα Üνοιξε κι Üφησε μεμιÜς να φανοýν τα μυστικÜ καταφýγια της ΑλÜμπρα.
¼λη η γοητεßα κι η νοσταλγßα για τη πατρßδα, ανακατεμÝνες με τα μÜγια του Ýρωτα, κατακλýσανε τη καρδιÜ του τελευταßου ΑβενσερÜγου. Ακßνητος, βουβüς, βýθιζε το θαμπωμÝνο του βλÝμμα σ’ αυτü το κατÜλυμα των πνευμÜτων. Νüμιζε üτι τον εßχανε μεταφÝρει στη πüρτα κÜποιου παλατιοý, üπως διαβÜζουμε στις περιγραφÝς των αραβικþν παραμυθιþν. ΑνÜλαφρες στοÝς, μαρμÜρινες τÜφροι τριγυρισμÝνες με ανθισμÝνες λεμονιÝς και πορτοκαλιÝς, συντριβÜνια, μοναχικÝς αυλÝς παρουσιÜζονταν απü παντοý μπρος στα μÜτια του και μες απü τους θüλους διÝκρινε κι Üλλους λαβýρινθους και καινοýριες ομορφιÝς. Το γαλÜζιο του ομορφüτερου ουρανοý πρüβαλλε ανÜμεσα στις κολüνες που στηρßζανε μια σειρÜ γοτθικÝς αψßδες. Οι τοßχοι, καταστüλιστοι με αραβουργÞματα, θýμιζαν στην üψη τα ανατολßτικα κεßνα υφÜσματα που μες στη πλÞξη του χαρεμιοý τα γεμßζει με κεντßδια η φαντασßα μιας σκλÜβας. ΚÜτι το ηδονικü, το θρησκευτικü και το πολεμικü Ýμοιαζε να αναδýεται απ' αυτü το μαγικü οικοδüμημα, λες κι Þταν μοναστÞρι του Ýρωτα, μυστηριþδες ησυχαστÞρι, που οι Μαυριτανοß βασιλιÜδες γεýονταν üλες τις απολαýσεις και ξεχνοýσαν üλες τις υποχρεþσεις της ζωÞς.
ΜετÜ απü λßγες εκστατικÝς και σιωπηλÝς στιγμÝς, οι δυο ερωτευμÝνοι προχþρησαν μες σ' αυτü το μÝγαρο της χαμÝνης εξουσßας και της περασμÝνης ευτυχßας. ¸καναν στην αρχÞ το γýρο της αßθουσας του ΜεσουκÜρ, μες στο Üρωμα των λουλουδιþν και στη δροσιÜ των νερþν. ΜπÞκανε κατüπιν στην ΑυλÞ των Λεüντων. Σε κÜθε βÞμα η συγκßνηση του Μπεν Χαμßντ μεγÜλωνε.
-"Αν δε γÝμιζες τη ψυχÞ μου με τüσην αγαλλßαση", γýρισε κι εßπε στη ΜπλÜνκα, "πüση θα 'ταν η θλßψη μου καθþς εßμαι αναγκασμÝνος να ρωτþ εσÝνα, μιαν Ισπανßδα, για την ιστορßα αυτþν των κτισμÜτων. Αχ, οι χþροι αυτοß εßναι φτιαγμÝνοι για καταφýγιο της ευτυχßας κι εγþ-" Ο Μπεν Χαμßντ διÝκρινε το üνομα του Βοαβδßλ στριμωγμÝνο ανÜμεσα στα ψηφιδωτÜ. "Τß απÝγινες, καλÝ μου βασιλιÜ;" φþναξε. "Ποý να σε βρω μες
σ' αυτÞ την Ýρημη ΑλÜμπρα σου;" -και δÜκρυα πßστης, αφοσßωσης και τιμÞς πλημμυρßζανε τα μÜτια του νεαροý Μαυριτανοý.
-"Οι παλιοß σας Üρχοντες", εßπεν η ΜπλÜνκα, "Þ, καλλßτερα, οι βασιλιÜδες των προγüνων σας Þταν αγνþμονες".
-"Τß σημασßα Ýχει!" απÜντησεν ο ΑβενσερÜγος. "¹τανε δυστυχισμÝνοι!"
Καθþς πρüφερε αυτÜ τα λüγια, η ΜπλÜνκα τον οδÞγησε σ' Ýνα θÜλαμο που 'μοιαζε να 'ναι το ιερü του ναοý του Ýρωτα. Δεν υπÞρχε τßποτα που να ξεπερνÜ σε κομψüτητα αυτü το καταφýγιο: ολÜκερος ο θüλος, βαμμÝνος με γαλÜζιο και χρυσü χρþμα και στολισμÝνος με αραβουργÞματα, Üφηνε να περνÜ το φως üπως μÝσα απü ανθοκεντημÝνο ýφασμα. Στη μÝση του κτηρßου ανÝβρυζε Ýνα σιντριβÜνι και τα νερÜ του, που πÝφτανε σα δροσοσταλßδες, κυλοýσαν μες σ' Ýν αλαβÜστρινο κοχýλι.