ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì 

Îåíïöþí: ÐïéçôÞò Éóôïñéêüò, Öéëüóïöïò, Óôñáôçãüò, Ðïëéôéêüò



                                                    Βιογραφικü


     Ο Ξενοφþν (Ερχßα, 431 π.Χ. - Κüρινθος, 355 π.Χ.) Þταν Αθηναßος ποιητÞς, ιστορικüς συγγραφÝας, στρατιωτικüς, πολιτικüς και σωκρατικüς φιλüσοφος. Γιος του Γρýλλου απü τον αρχαßο δÞμο της Ερχßας (σÞμερα τα ΣπÜτα) και της Διοδþρας, προερχüταν απü εýπορη οικογÝνεια, üπως δεßχνει και το γεγονüς üτι υπηρÝτησε στο σþμα των ΙππÝων κι Ýδρασε πολιτικÜ ως ολιγαρχικüς και φιλολÜκων. Ο πατÝρας του Þταν ευκατÜστατος γαιοκτÞμονας κι ο Ξενοφþν γνþρισε καλÜ την αγροτικÞ ζωÞ και ασχολÞθηκε πολý με την ιππασßα. ¼πως üλοι οι εýποροι νÝοι της εποχÞς του, πÞρε καλÞ μüρφωση. Ανδρωθεßς ο Ξενοφþν με συναναστροφÞ δωριζüντων ευγενþν νÝων της ΑθÞνας που εßχαν ως κýρια ασχολßα τον αθλητισμü, η σωματικÞ του διÜπλαση Þταν πολý καλÞ, παρÝμεινε σε üλη τη ζωÞ του λÜτρης της πÜλης και των ελευθÝρων αγþνων. ΜετÜ το 410 π.Χ. γνωρßστηκε με τον ΣωκρÜτη, και μπÞκε στον κýκλο των μαθητþν του.
     Ο ΔιογÝνης ΛαÝρτιος μας εξιστορεß üτι κÜποτε, üταν Þταν ακüμη νÝος, ο Ξενοφþν συνÜντησε σε Ýνα στενü δρüμο τον ΣωκρÜτη, ο οποßος, με τη ρÜβδο του, τον εμπüδισε να προχωρÞσει και τον ρþτησε μεταξý Üλλων: "Ποý οι Üνθρωποι γßνονται καλοß κι αγαθοß";. Ο Ξενοφþν βρÝθηκε σε αμηχανßα κι ο ΣωκρÜτης του απÜντησε "¸που και μÜνθανε!". Απü τüτε ο Ξενοφþν Ýγινε μαθητÞς του ΣωκρÜτη και τον θεωροýσε πρüτυπο. ¹ρθε σε επαφÞ με τους διÜσημους ρÞτορες και φιλοσüφους της εποχÞς του, üπως τον ρÞτορα ΙσοκρÜτη, τον σοφιστÞ Πρüδικο (αν και για τους σοφιστÝς Ýτρεφε γενικüτερα Ýντονη αντιπÜθεια) και φυσικÜ τον ΣωκρÜτη. ¢νετα μπορεß να θεωρηθεß η προσωποποßηση του "καλοý κι αγαθοý" ατüμου, που Þταν αρεστü ως πρüτυπο ανθρþπου στην αρχαßα ΕλλÜδα. Μ' Üλλα λüγια εßχε καταφÝρει να 'χει Ýνα υγιÝς πνεýμα (μÝσω της μüρφωσÞς του), μÝσα σε Ýνα δυνατü κι υγιÝς σþμα (μÝσω της συνεχοýς σωματικÞς Üσκησης). Σε γενικÝς γραμμÝς εßχε ευρεßα γκÜμα ενδιαφερüντων κι Þταν αρκετÜ ευσεβÞς στη προσωπικÞ του ζωÞ. ΠÜντως, δεν γνωρßζουμε περισσüτερα απü την παιδικÞ του ηλικßα.
     Ο Ξενοφþν ανδρþθηκε συναναστρεφüμενος ευγενεßς νÝους της ΑθÞνας που εßχαν ως κýρια ασχολßα τον αθλητισμü και παρÝμεινε σε üλη τη ζωÞ του λÜτρης της πÜλης και των ελευθÝρων αγþνων. Απü δε τα Ýργα του φαßνεται πως υπÞρξε Üριστος ιππÝας. Επßσης, φαßνεται κι η μεγÜλη αγÜπη του για τα Üλογα. Το 399 Þρθε σ' επαφÞ με μονÜδες του σπαρτιατικοý στρατοý στα παρÜλια της Μ.Ασßας, των οποßων την αρχηγßα ανÝλαβε το 396 ο Αγησßλαος. Αυτüν ακολοýθησε ο Ξενοφþν Ýχοντας εντυπωσιαστεß απü τη προσωπικüτητÜ του. Μαζß του συμμετεßχε στη μÜχη της Κορþνειας (394) εναντßον ενüς ευρýτερου αντισπαρτιατικοý συνασπισμοý, που πρωτοστατοýσαν η ΑθÞνα κι η ΘÞβα. Ιδιαßτερη μνεßα πρÝπει να γßνει στο φιλολακωνισμü του. Αγαποýσε τον τρüπο ζωÞς των Σπαρτιατþν και συνδÝθηκε με τον βασιλιÜ της ΣπÜρτης Αγησßλαο, στο πλευρü του πολÝμησε το 394 π.Χ. στη μÜχη της Κορωνεßας εναντßον του αντισπαρτιατικοý συνασπισμοý, μÝλος του οποßου Þταν κι η ßδια η πατρßδα του, η ΑθÞνα. ¼πως Þταν φυσικü, για τη πρÜξη του αυτÞ τιμωρÞθηκε με εξορßα απü την ΑθÞνα.
         Τα γεγονüτα του Πελοποννησιακοý πολÝμου, η σýγχυση κι η απαισιοδοξßα που επικρατοýσαν στην ΑθÞνα κατÜ τη διÜρκειÜ του δημιοýργησαν πολλÝς ανησυχßες στο νÝο και φιλüδοξο Ξενοφþντα, ο οποßος αναζητοýσε πεδßο δρÜσης Ýξω απü την αγωνιþδη πολιτικÞ ατμüσφαιρα του τüπου του. ¸τσι, üταν ο φßλος του Πρüξενος ο Βοιωτüς, το 401 π.Χ., στρατολογοýσε μισθοφüρους για την εκστρατεßα του Κýρου εναντßον του αδελφοý του ΑρταξÝρξη Β', βασιλιÜ της Περσßας, με σκοπü την εκθρüνισÞ του, εκμεταλλεýτηκε την ευκαιρßα και βρÝθηκε στην Ασßα, στο μισθοφορικü ελληνικü στρÜτευμα του Κýρου. Ο ενθουσιασμüς του για τη πρüσκληση φαßνεται απü το γεγονüς üτι σε προτροπÞ του ΣωκρÜτη να πÜρει χρησμü απü το Μαντεßο των Δελφþν καταφÝρνει να αποσπÜσει θετικÞ απÜντηση κÜνοντας πλÜγια ερþτηση (αντß της ορθÞς ερþτησης, δηλαδÞ να πÜει Þ üχι) που Þταν η εξÞς: "Σε ποιüν Θεü θα πρÝπει να κÜνω θυσßα þστε να πετýχει το ταξßδι μου και να επιστρÝψω σþος";. Και βÝβαια η σοφßα του Μαντεßου του Απüλλωνα, που αντιλÞφθηκε το σκοπü, του απÜντησε να θυσιÜσει σε μια σειρÜ απü θεοýς "επ´ αγαθþ και μη" (ακριβþς αυτü που μÝχρι σÞμερα λÝμε "για καλü και για κακü").
     
ΜετÜ το τÝλος του πελοποννησιακοý πολÝμου, αρκετοß Ýλληνες αποφÜσισαν να αναζητÞσουν την τýχη τους σε βαρβαρικÝς περιοχÝς, üπου δοýλευαν ως μισθοφüροι. ¸τσι και ο Ξενοφþντας αποφÜσισε να συμμετÜσχει ως παρατηρητÞς στην εκστρατεßα του Κýρου, εναντßον του αδελφοý του ΑρταξÝρξη Β', μετÜ απü γρÜμμα που του Ýστειλε ο Βοιωτüς φßλος του, Πρüξενος. ΒÝβαια üταν Ýδειξε το γρÜμμα στον ΣωκρÜτη, εκεßνος (θÝλοντας να τον προστατεýσει) τον προÝτρεψε να συμβουλευτεß το μαντεßο των Δελφþν. ¼ντως, Ýτσι Ýπραξε ο Ξενοφþν και Ýθεσε το ερþτημα: "Σε ποιους θεοýς θα Ýπρεπε να θυσιÜσει και να προσευχηθεß þστε να γυρßσει σþος;". ΒÝβαια, ο ΣωκρÜτης üταν το Ýμαθε τον επÝπληξε, επειδÞ θεþρησε üτι το ερþτημα Þταν λÜθος και üτι θα Ýπρεπε να εßχε ρωτÞσει αν θα Þταν σωστü να πÜει στην εκστρατεßα Þ üχι! ΤελικÜ, ο Ξενοφþντας αποφÜσισε να αφÞσει πßσω του μια πιθανÞ φιλοσοφικÞ πορεßα και να ακολουθÞσει το μισθοφορικü σþμα, που αποτελεßτο απü 10.000 ¸λληνες στρατιþτες απü üλες τις ελληνικÝς πüλεις. Οι Ýλληνες δεν γνþριζαν απü την αρχÞ üτι ο σκοπüς του Κýρου Þταν η εκθρüνιση του αδελφοý του. ¼ταν τελικÜ το συνειδητοποßησαν Þταν πολý αργÜ þστε να υπαναχωρÞσουν.
     Η εκστρατεßα κατÝληξε σε καταστροφÞ για την παρÜταξη του Κýρου, αφοý πÝθανε το 401 πΧ στην μÜχη στα Κοýναξα. Οι στρατηγοß των ελληνικþν δυνÜμεων επßσης σκοτþθηκαν απü τον σατρÜπη ΤισσαφÝρτη και Ýτσι οι επιζÞσαντες Ýλληνες Ýμειναν χωρßς αρχηγοýς. ¸πειτα απü ψηφοφορßα, ο Ξενοφþν Þταν ο 5ος που εκλÝχθηκε ως στρατηγüς, þστε να τους καθοδηγÞσει πßσω στην ΕλλÜδα. Η περιπÝτεια αυτÞ εßχε ως αποτÝλεσμα απü την μßα να τον αναδεßξει σε ικανüτατο στρατηγü και απü την Üλλη την συγγραφÞ ενüς Üλλου εκπληκτικοý ιστορικοý Ýργου, το οποßο επονομÜστηκε "η κÜθοδος των Μυρßων". ΑρχικÜ, λοιπüν, Ýφτασαν στα παρÜλια του Εýξεινου Πüντου, στις αρχÝς του 400 πΧ, και εν συνεχεßα στην ΘρÜκη, üπου μπÞκαν στη δοýλεψη του βασιλιÜ Σεýθη των Οδρυσþν, Ýως üτου ο τελευταßος αθÝτησε την συμφωνßα που εßχαν κÜνει. ΤελικÜ, üταν Ýφτασαν στην ΠÝργαμο, το 399, ενþθηκαν με τους σπαρτιÜτες (υπü την ηγεσßα του στρατηγοý Θßβρανα), που εßχαν πÜει στα παρÜλια της ΜικρÜς Ασßας, þστε να απελευθερþσουν τις ελληνικÝς πüλεις απü την βαρβαρικÞ υποτÝλεια
     Λßγο αργüτερα Þταν που γνωρßστηκε με τον βασιλιÜ των σπαρτιατþν, Αγησßλαο Β’, τον οποßο θαýμασε και συνδÝθηκε μαζß του φιλικÜ. Τον επηρÝασε σε τÝτοιο βαθμü, þστε Üνετα μποροýμε να τοποθετÞσουμε τον Αγησßλαο σε ισüτιμη θÝση με τον ΣωκρÜτη, ως τους πιο σημαντικοýς ανθρþπους στη ζωÞ του, üσον αφορÜ στην διαμüρφωση της προσωπικüτητÜς του. Ο Ξενοφþντας εντυπωσιÜστηκε απü τον σπαρτιÜτικο τρüπο ζωÞς, σε τÝτοιο βαθμü, þστε Ýδωσε στους 2 γιους του σπαρτιÜτικη αγωγÞ. ΘÝλοντας να εξυμνÞσει τους σπαρτιÜτες και την στρατιωτικÞ τους αγωγÞ, Ýγραψε δýο επιπλÝον σημαντικÜ Ýργα: "Αγησßλαος" και "Λακεδαιμονßων πολιτεßα". Γενικüτερα, πολλοß απü τους απογοητευμÝνους Αθηναßους εßχαν την τÜση εκεßνη την εποχÞ να "λακωνßζουν", δηλαδÞ, να θεωροýν üτι το πολßτευμα της ΣπÜρτης Þταν πιο πετυχημÝνο απü üλα τα Üλλα υπÜρχοντα πολιτεýματα. ΒÝβαια, ο Ξενοφþντας εßχε κι Ýναν επιπλÝον λüγο για τον οποßο αντιπαθοýσε την δημοκρατßα. Την θεωροýσε υπεýθυνη για την εκτÝλεση του αγαπημÝνου του δασκÜλου, ΣωκρÜτη.

     ¸τσι ο Ξενοφþν βρÝθηκε στην Ασßα στο πλευρü του Κýρου, τον οποßο και Üρχισε να θαυμÜζει λüγω του θαυμασμοý που Ýτρεφε ο τελευταßος για τους ¸λληνες. ΣυγκεκριμÝνα Ýλεγε ο Κýρος üτι "θÝλει τους ¸λληνες συμμÜχους του, üχι γιατß δεν εßχε στρατü αλλÜ γιατß τους θεωροýσε ανþτερους απü üλους τους Üλλους λαοýς" (Κýρ. Αναβ. Ι 7,3). Ακüμη μακÜριζε τους ¸λληνες για τη μüνιμα κυριαρχοýσα ελευθερßα τους, που κεßνος θα προτιμοýσε αντß πÜντων (την ελευθερßαν ελοßμην αν αντß ων Ýχω πÜντων και Üλλων πολλαπλασßων, ΑνÜβασις, βιβλßο 1.7.4), και θεωροýσε ως προúüν αυτÞς της ελευθερßας τη πολεμικÞ κι ηθικÞ υπεροχÞ των ΕλλÞνων. Αυτüς Þταν κι ο λüγος που ουδÝποτε οι ΠÝρσες Ýκαναν πüλεμο, εßτε μεταξý τους εßτε ακüμη και με τους ¸λληνες, χωρßς την βοÞθεια ΕλλÞνων (Κυρ. Παιδ VIII 8,26). Δεν εßναι γνωστü με τι βαθμü Þ αξßωμα ο Ξενοφþν συμμετεßχε στον Περσικü στρατü και στην αυλÞ του Κýρου, το σßγουρο πÜντως εßναι üτι Þταν συνδαιτυμüνας του κι εκ των στενüτερων συνομιλητþν του.
     ΟπωσδÞποτε, üμως, μετÜ τον θÜνατο του φßλου του Κýρου στη μÜχη στα Κοýναξα και τη δüλια εξüντωση των ΕλλÞνων στρατηγþν απü τον ΤισσαφÝρνη κι αφοý εκλÝχθηκε στρατηγüς (5ος κατÜ σειρÜ) απü τους μυρßους (10.000) ¸λληνες μισθοφüρους, οδÞγησε αυτοýς επιτυχþς, αντιμετωπßζοντας πολλοýς κινδýνους, απü τα υψþματα της Αρμενßας προς τη Τραπεζοýντα στις ακτÝς του Ευξεßνου Πüντου και μετÜ διÜ θαλÜσσης προς τα δυτικÜ πßσω στην ΕλλÜδα. Στη ΘρÜκη, με την υποστÞριξη των ΕλλÞνων αυτþν, ο Σεýθης Β' μπüρεσε να γßνει βασιλιÜς. Για σýντομο χρονικü διÜστημα παρÝμεινε στη ΘρÜκη ως μισθοφüρος του βασιλιÜ Σεýθη των Οδρυσþν. Εκεß γνþρισε και νυμφεýτηκε τη Φιλησßα, με την οποßα Ýζησε ως το τÝλος της ζωÞς του. Η καταγραφÞ της εκστρατεßας και του ταξιδιοý της επιστροφÞς απü τον Ξενοφþντα, ονομÜστηκε Κýρου ΑνÜβασις.
     Η ιστορικÞ καταγραφÞ του Ξενοφþντα εßναι απü τα πρþτα γραπτÜ κεßμενα üπου αναλýεται ο χαρακτÞρας ενüς ηγÝτη κι αποτελεß παρÜδειγμα ανÜλυσης τÝτοιου τýπου, κÜτι που σÞμερα καλεßται θεωρßα "ΜεγÜλων Ανδρþν". Στο Ýργο αυτü, περιÝγραψε το χαρακτÞρα του Κýρου του νεüτερου, λÝγοντας üτι "απ' üλους τους ΠÝρσες που ζÞσαν μετÜ τον Κýρο τον ΜÝγα, Þταν ο πιο κατÜλληλος για βασιλιÜς και διοικητÞς μιας αυτοκρατορßας" (σελ. 91). Το κεφÜλαιο 6 συνιστÜται για ανÜγνωση, διüτι περιγρÜφει τους χαρακτÞρες 5 ηττημÝνων στρατηγþν που παραδüθηκαν στον εχθρü. Ο ΚλÝαρχος, üπως αναφÝρεται, πßστευε πως "Ýνας στρατιþτης θα πρÝπει να φοβÜται περισσüτερο τον ßδιο το διοικητÞ του, απü τον εχθρü" (2.6.9). Ο ΜÝνων περιγρÜφεται ως Üνδρας του οποßου η κυρßαρχη φιλοδοξßα Þταν να γßνει πλοýσιος (2.6.21). ΣχετικÜ με τον Αγßα τον ΑρκÜ και τον ΣωκρÜτη τον Αχαιü, γßνεται αναφορÜ στο θÜρρος τους και στην εκτßμηση των φßλων τους.
     Επßσης, αναφÝρεται στην αλλαγÞ του πολιτεýματος της ΑθÞνας, με την επιβολÞ απü τη νικÞτρια ΣπÜρτη, της τρομερÞς διακυβÝρνησης των 30 τυρÜννων, που ευτυχþς, κρÜτησε μüνον 8 μÞνες. Εßναι γεγονüς üτι οι τýραννοι εκμεταλλεýτηκαν την εξουσßα που πÞραν στα χÝρια τους, þστε να αιματοκυλÞσουν την ΑθÞνα, εξολοθρεýοντας üλους τους πολιτικοýς τους αντιπÜλους. ΕικÜζεται üτι κατÜ τη διακυβÝρνηση τους πÝθαναν περισσüτεροι πολßτες, απü üτι κατÜ τη διÜρκεια του πολÝμου. Εßναι αναμενüμενο, λοιπüν, üπως και τüσοι Üλλοι αθηναßοι της εποχÞς του, που βßωσαν την πτþση της πüλης τους και τα δεινÜ που επακολοýθησαν, να κατηγοροýν το πολßτευμα της δημοκρατßας γι' αυτü. ΒÝβαια, απεχθανüταν εξßσου κÜθε ανεξÝλεγκτο καθεστþς, üπως αυτü των 30 τυρÜννων. Στα ΕλληνικÜ πÜντως προσπÜθησε να παραμεßνει ουδÝτερος στις περιγραφÝς του.
     Το 394, η ΣπÜρτη τους κÜλεσε πßσω τις δυνÜμεις τις απü τη Μ.Ασßα, þστε να αντιμετωπßσουν τον αντισπαρτιÜτικο συνασπισμü στη μÜχη της Κορωνεßας. Ο Ξενοφþν αποφÜσισε να ακολουθÞσει τον φßλο του Αγησßλαο, θÝτοντας την ßδια στιγμÞ τον εαυτü του εχθρü της ßδιας του της πüλης, ΑθÞνας. ΜÜλιστα, μετÜ απü την νßκη των Σπαρτιατþν, πÞγε μαζß με τον Αγησßλαο στους Δελφοýς, üπου τοποθÝτησαν προσφορÜ στο θεü Απüλλωνα, μπρος απü το θησαυρü των Αθηναßων. ΑποτÝλεσμα αυτÞς του της κßνησης Þταν να καταδικαστεß απü τους Αθηναßους για προδοσßα -λακωνισμü- και να καταδικαστεß σε δÞμευση της περιουσßας του και ταυτüχρονα σε εξορßα. ΣτÜθηκε τυχερüς στο γεγονüς üτι οι ΣπαρτιÜτες θÝλησαν να τον τιμÞσουνε για τη προσφορÜ του, επιτρÝποντας του να παραμεßνει στη ΣπÜρτη. Συγχρüνως, του Ýδωσαν Ýνα μεγÜλο αγρüκτημα στην Τριφυλßα (δηλαδÞ στο Σκιλλοýντα της Ηλεßας, το οποßο βρßσκεται μßα þρα απü την Ολυμπßα), üπου και παρÝμεινε με την οικογÝνεια του απü το 394 και για περßπου 20 χρüνια. Εκεß, Ýχτισε Ýναν ναü προς τιμÞ της ΑρτÝμιδος, της θεÜς του κυνηγιοý, καθιερþνοντας κÜθε χρüνο να γßνεται μια περßλαμπρη γιορτÞ. Απü τον πατÝρα του εßχε μÜθει, Þδη απü τα παιδικÜ του χρüνια, πως να διαχειρßζεται Ýνα αγρüκτημα. Τα χρüνια που διÝμεινε εκεß Þταν Þσυχα κι ευτυχισμÝνα. Οι ενασχολÞσεις του εßχαν να κÜνουν με τη γεωργßα, το κυνÞγι, τα συμπüσια και τη συγγραφÞ. Θεωροýσε το κυνÞγι τον πιο σωστü τρüπο εξÜσκησης για τον πüλεμο, σε καιρü ειρÞνης. Τις θεωρßες του αυτÝς μÜλιστα τις ανÝλυσε στο Ýργο του Ιππαρχικüς.
     Γενικüτερα, λÜτρευε τα Üλογα απü παιδß και στο Περß ΙππικÞς ανÝλυσε τον τρüπο περιποßησης τους. Δυστυχþς, αυτÞ η ανÝμελÞ του ζωÞ Ýμελλε να λÞξει το 371, üπου οι ΣπαρτιÜτες Ýχασαν στην μÜχη των Λεýκτρων κι οι Ηλεßοι πÞραν πÜλι τον Ýλεγχο της περιοχÞς, üπου ζοýσε ο Ξενοφþντας. ΕπομÝνως, αναγκαστικÜ μετοßκισε αρχικÜ στο ΛÝπρεο κι εν συνεχεßα στη Κüρινθο, üπου και παρÝμεινε για το υπüλοιπο της ζωÞς του. ¼ταν, αργüτερα, η ΣπÜρτη κι η ΑθÞνα συμμÜχησαν για να αντιμετωπßσουν την ανερχüμενη δýναμη των Θηβαßων, το 367, Þταν που Üρθηκε τελικÜ η απüφαση για την εξορßα του. ¸στειλε τους 2 γιους του να πολεμÞσουν με τους Αθηναßους, στη τÜξη των ιππÝων, üπως εßχε κÜνει Üλλωστε κι ο ßδιος στα νιÜτα του. Δυστυχþς, στη μÜχη της Μαντινεßας, το 362, σκοτþθηκε ο γιος του, Γρýλλος. ΕνδιαφÝρον εßναι το γεγονüς üτι οι αθηναßοι τßμησαν ιδιαιτÝρως τον πεσüντα υιü του Ξενοφþντα. Ο ßδιος πÝθανε λßγα χρüνια αργüτερα, γýρω στο 353 πΧ κι ο Παυσανßας αναφÝρει üτι üταν πÝρασε απü τον Σκιλλοýντα οι περßοικοι του Ýδειξαν τον τÜφο του Ξενοφþντα.

     Ο Ξενοφþν αργüτερα εξορßστηκε απü την ΑθÞνα, πιθανþς διüτι πολÝμησε υπü τον ΣπαρτιÜτη βασιλιÜ Αγησßλαο εναντßον των Αθηναßων στην Κορþνεια. Εßναι πιθανüν, ωστüσο, πως εßχε εξοριστεß νωρßτερα, λüγω του συνδÝσμου του με τον Κýρο. Οι ΣπαρτιÜτες του προσÝφεραν "προξενßα" (Üδεια διαμονÞς στη ΣπÜρτη) και του παραχþρησαν μεγÜλο κτÞμα στο Σκιλλοýντα, κοντÜ στην Ολυμπßα, üπου Ýζησε επß 20 χρüνια ασχολοýμενος με αγροτικÜ Ýργα και τη συγγραφÞ βιβλßων κι Ýγραψε εν τω μεταξý τη Κýρου ΑνÜβαση. Η Þττα των Σπαρτιατþν απü τους Θηβαßους στα Λεýκτρα (371) τον ανÜγκασε να μετακομßσει στη Κüρινθο. Ο γιος του πολÝμησε για την ΑθÞνα στη Μαντßνεια, ενþ ο Ξενοφþν ακüμη ζοýσε, ¼ταν Ýγινε προσÝγγιση ΑθÞνας και ΣπÜρτης εναντßον των Θηβαßων, ανακλÞθηκε η απüφαση για την εξορßα του κι αποκαταστÜθηκαν τα πολιτικÜ του δικαιþματα. Δεν εßναι üμως βÝβαιο αν και πüτε επωφελÞθηκε απü την ευκαιρßα αυτÞ, για να ξαναγυρßσει στη πατρßδα του. Ωστüσο, οι δυο γιοι του υπηρÝτησαν στο αθηναúκü ιππικü κι ο Ýνας, ο Γρýλλος, σκοτþθηκε πολεμþντας γενναßα στη μÜχη της Μαντινεßας (362 π.Χ.). Ο Ξενοφþν πÝθανε στη Κüρινθο (Þ ßσως στην ΑθÞνα) κι η ημερομηνßα θανÜτου του εßναι αβÝβαιη. Εßναι γνωστü üτι Ýσωσε τον προστÜτη του Αγησßλαο, για τον οποßο Ýγραψε Ýνα εγκþμιο. Ο ΔιογÝνης ΛαÝρτιος ονüμαζε τον Ξενοφþντα "ΑττικÞ Μοýσα" (Þ "ΑττικÞ ΜÝλισσα") λüγω της γλυκýτητας της γραφÞς του. Λßγοι Þταν οι ποιητÝς που Ýγραψαν στην ΑττικÞ διÜλεκτο.
     Ο Ξενοφþν ανÝπτυξε πλοýσια και πολυμερÞ δραστηριüτητα, φαινüμενο που βÝβαια δεν αποτελεß ιδιαßτερο γνþρισμα της προσωπικüτητÜς του, αλλÜ γενικüτερο χαρακτηριστικü των λογßων της εποχÞς του. Στον τομÝα της ιστοριογραφßας με τα ΕλληνικÜ του, που διαιροýνται σε 7 βιβλßα, συνεχßζει συνειδητÜ το Ýργο του Θουκυδßδη και καλýπτει τη περßοδο απü το 411 π.Χ. ως 361 π.Χ.. Γενικüτερη σημασßα για τη πολιτικÞ φιλοσοφßα Ýχει η Κýρου Παιδεßα, σε 8 βιβλßα, üπου, στο πνεýμα της σοφιστικÞς και της σωκρατικÞς ιδεολογßας και με πρüτυπο τη λßγο ιστορικÞ και πολý μυθιστορηματικÞ προσωπογραφßα του ιδρυτÞ της περσικÞς αυτοκρατορßας Κýρου Β', συνθÝτει τη προσφιλÞ εικüνα του ιδανικοý μονÜρχη.
     Η συγγραφÞ του πολυσχιδοýς Ýργου που Üφησε πßσω του θεωρεßται πως Üρχισε üταν εγκαταστÜθηκε στο Σκιλλοýντα. Η ομαδοποßηση των Ýργων του καθþς κι η χρονολογικÞ κατÜταξÞ τους δεν εßναι εýκολη. Θεωρεßται üτι προηγÞθηκαν τα ιστορικÜ (Kýρου ΑνÜβασις, ΕλληνικÜ, Αγησßλαος, Λακεδαιμονßων Πολιτεßα, Κýρου Παιδεßα), ακολοýθησαν εκεßνα που εßχαν ως θÝμα το ΣωκρÜτη, τα λεγüμενα σωκρατικÜ (Απολογßα ΣωκρÜτους, Απομνημονεýματα, Συμπüσιον) και τελευταßα γρÜφτηκαν τα διδακτικÜ (Περß ΙππικÞς, Ιππαρχικüς, Οικονομικüς, ΙÝρων, Πüροι).
     Στο Ýργο αλλÜ και τη προσωπικüτητα του Ξενοφþντα υπÞρξε καθοριστικÞ η επßδραση του δασκÜλου του, ΣωκρÜτη και του βασιλιÜ Αγησßλαου. Στον πρþτο θαýμαζε την προσÞλωσÞ του στις ηθικÝς αξßες της ζωÞς και στο δεýτερο τις αρετÝς και τις ηγετικÝς του ικανüτητες. ΑνÞσυχη φýση, με ροπÞ στις περιπÝτειες, εßχε πολλÜ και ποικßλα ενδιαφÝροντα, üπως αποδεικνýεται απü το περιεχüμενο των Ýργων του που Ýχουν σωθεß. ΕπειδÞ η ειδολογικÞ και η χρονολογικÞ κατÜταξη των Ýργων του εßναι δýσκολη, παρουσιÜζονται σε ομÜδες με βÜση το περιεχüμενü τους.
     Η Κýρου ΑνÜβασις (δημοσιεýτηκε με το ψευδþνυμο του ΘεμιστογÝνη του Συρακüσιου). Στο σýγγραμμα ο ιστορικüς διηγεßται με ζωντÜνια κι αμεσüτητα γεγονüτα που Ýζησε ο ßδιος. Πρüκειται για Ýνα εßδος στρατιωτικþν απομνημονευμÜτων, σε 7 βιβλßα,με πολλÝς γεωγραφικÝς κι εθνογραφικÝς λεπτομÝρειες. ΠαρουσιÜζεται η εκστρατεßα του Κýρου (ΑνÜβασις = πορεßα προς το εσωτερικü της Ασßας) εναντßον του αδελφοý του, ΑρταξÝρξη Β'. Το κýριο μÝρος, üμως, του Ýργου περιλαμβÜνει τη κÜθοδο (κατÜβασις) των μυρßων (μýριοι = 10.000), των 13.000 δηλαδÞ ΕλλÞνων μισθοφüρων που συμμετεßχαν στην εκστρατεßα κι Ýπειτα απü περιπετειþδη περιπλÜνηση, κατÜ την υποχþρησÞ τους, Ýφτασαν στον Εýξεινο Πüντο και στη ΘρÜκη το 400 π.Χ..
     Στα ΕλληνικÜ Ο συγγραφÝας, σε 7 βιβλßα, διηγεßται την ιστορßα των ελληνικþν πüλεων απü το 411 π.Χ., üπου ο Θουκυδßδης σταμÜτησε την ιστορßα του Πελοποννησιακοý πολÝμου, μÝχρι το 361 π.Χ. ΑναζητÜ τα αßτια των γεγονüτων, αλλÜ μÝνει στην επιφÜνεια των πραγμÜτων, σε αντßθεση με τη λεπτομερÞ αναζÞτηση του Θουκυδßδη, ακüμη κι οι αγορεýσεις που υπÜρχουν στο Ýργο του δε διαφωτßζουν πλÞρως τις αντιπαραθÝσεις των δυνÜμεων. Το Αγησßλαος εßναι Ýνα ρητορικü εγκþμιο του βασιλιÜ της ΣπÜρτης Αγησßλαου, τον οποßο ο συγγραφÝας θαυμÜζει και παρουσιÜζει ως πρüτυπο καλοý ηγεμüνα. ΦιλοσοφικÜ τα πρþτα 3 Ýργα, Απομνημονεýματα, Απολογßα ΣωκρÜτους, Συμπüσιον, λÝγονται σωκρατικÜ, γιατß κυριαρχοýν ο ΣωκρÜτης κι η διδασκαλßα του.
     Απομνημονεýματα: Το Ýργο διαιρεßται σε 4 βιβλßα κι αποτελεß υπερÜσπιση του ΣωκρÜτη εναντßον της κατηγορßας üτι δεν πιστεýει στους θεοýς και διαφθεßρει τουςνÝους. ΠαρουσιÜζονται, με μορφÞ αναμνÞσεων, συζητÞσεις και διÜλογοι του μεγÜλου στοχαστÞ και δασκÜλου, με Üλλους συνομιλητÝς και με τον Ξενοφþντα, με κýριο στüχο την αποκατÜσταση της μνÞμης του. Απολογßα ΣωκρÜτους (η γνησιüτητα του Ýργου Ýχει αμφισβητηθεß) Πρüκειται για υπερασπιστικü κεßμενο του ΣωκρÜτη που δßνει διαφορετικÞ εκδοχÞ σε σχÝση με την Απολογßα του ΠλÜτωνα. Με την απολογßα του δασκÜλου στο δικαστÞριο προβÜλλονται η ηθικÞ κι η σοφßα του. Συμπüσιον Φιλοσüφων: ΠεριγρÜφεται μια συνεστßαση την οποßα προσφÝρει ο πλοýσιος Καλλßας, με την ευκαιρßα της νßκης του νÝου Αυτüλυκου στα ΠαναθÞναια. Στη διÜρκεια του συμποσßου ο ΣωκρÜτης συνομιλεß με Üλλους φιλοσüφους και διατυπþνει τις απüψεις του για τις δýο üψεις του Ýρωτα (σωματικü και πνευματικü), την ηδονÞ,τον πλοýτο, την ομορφιÜ κ.Ü.
     Οικονομικüς: ¸χει μορφÞ διαλüγου κι αρχßζει μ' Ýπαινο της γεωργßας. Ο Ισχüμαχος (= ο Ξενοφþντας μεταμφιεσμÝνος), Ýνας εýπορος κτηματßας, περιγρÜφει στο ΣωκρÜτη πþς οργανþνει τη μÝρα του, πþς διοικεß το αγρüκτημÜ του και πþς εκπαιδεýει τη νεαρÞ γυναßκα του στα οικιακÜ της καθÞκοντα. Οι πρακτικÝς συμβουλÝς του Ýργου Ýκαναν το συγγραφÝα ιδιαßτερα αγαπητü και το συγκεκριμÝνο σýγγραμμα θεωρεßται απü τα καλλßτερÜ του. ΙÝρων Þ Τυραννικüς: Διαλογικü πολιτικü σýγγραμμα στο οποßο ο τýραννος των Συρακουσþν, ΙÝρων, συζητÜ φανταστικÜ με τον ποιητÞ Σιμωνßδη για τη τυραννßα. Ο Σιμωνßδης συμβουλεýει τον ΙÝρωνα, þστε να γßνει η τυραννßα πιο ανεκτÞ στο λαü αλλÜ και στον ßδιο τον τýραννο.
     Η Κýρου Παιδεßα εßναι Ýνα εßδος μυθιστορηματικÞς βιογραφßας του ιδρυτÞ του Περσικοý κρÜτους, του Κýρου του ΜÝγα (590-529 π.Χ.). Διαιρεßται σε 8 βιβλßα και περιÝχει üχι μüνο την αγωγÞ αλλÜ κι üλη τη ζωÞ του ηγÝτη. Λακεδαιμονßων Πολιτεßα: Η αγÜπη του Ξενοφþντα προς τη ΣπÜρτη τον οδÞγησε στη σýνθεση του συγγρÜμματος αυτοý, στο οποßο περιγρÜφει το πολßτευμα της ΣπÜρτης, τη στρατιωτικÞ της οργÜνωση και τη λειτουργßα των θεσμþν της. Το πολßτευμα τουΛυκοýργου κι η σπαρτιατικÞ βασιλεßα αποτελοýν για τον συγγραφÝα τη βÜση της σπαρτιατικÞς δýναμης. Πüροι Þ Περß Προσüδων: Το Ýργο ασχολεßται με τις οικονομικÝς συνθÞκες της ΑθÞνας και γßνονται προτÜσεις, "μÝσα και τρüποι", για την οικονομικÞ και κοινωνικÞ ανασυγκρüτηση της πüλης. Κυνηγετικüς (αμφισβητοýμενης γνησιüτητας): Ο συγγραφÝας προσπαθεß ν' αποδεßξει πως το κυνÞγι εßναι εξαιρετικü παιδευτικü μÝσο, "εὔρημα θεῶν". Περß ΙππικÞς: Απευθýνεται σ' Ýναν ιππÝα, στον οποßο ο Ξενοφþν, ως Ýμπειρος της ιππικÞς, δßνει οδηγßες γενικÜ για τη περιποßηση του αλüγου του. Ιππαρχικüς: ΠεριγρÜφονται τα καθÞκοντα του ιππÜρχου (= διοικητÞ του ιππικοý).
     Η αττικÞ γλþσσα του Ξενοφþντα διακρßνεται για τη καθαρüτητÜ της. Η γλωσσικÞ ομαλüτητα, τα εýληπτα νοÞματα κι η απλüτητα του ýφους κατακτοýσαν τους αναγνþστες του. Ως υπüδειγμα αττικισμοý, τον αποκαλοýσαν "αττικÞ μÝλισσα", üπως και τον ΣοφοκλÞ. Κανεßς δεν αμφισβητεß το αξιüλογο και πολýπλευρο ταλÝντο του. Ως ιστορικüς, βÝβαια, υπολεßπεται του Θουκυδßδη στη αντικειμενικüτητα της εξιστüρησης και στο βÜθος των νοημÜτων, ως συγγραφÝας üμως εßναι υποδειγματικüς για την ενÜργεια, τη φυσικüτητα και τη παραστατικüτητα της αφÞγησης. ΕνδιαφÝρεται περισσüτερο για τη ψυχολογßα των ανθρþπων παρÜ για την ανÜλυση των πολιτικþν δυνÜμεων. Η θρησκευτικÞ θεþρηση των πραγμÜτων απü τον ιστορικü παραπÝμπει στον Ηρüδοτο κι η αφÞγησÞ του μερικÝς φορÝς Ýχει ηθικολογικü ýφος.
     Η επßδρασÞ του υπÞρξε σημαντικÞ στους ¸λληνες και τους Ρωμαßους. Ο Ιοýλιος Καßσαρ τον εκτιμοýσε κι ο ΚικÝρων μετÝφρασε τον Οικονομικü και μÝρος της Κýρου Παιδεßας, η εκτßμηση που απολαμβÜνει φτÜνει ως τους νεüτερους. Λüγω του απλοý αττικοý ýφους, εßναι Ýνας απü τους πρþτους κλασσικοýς συγγραφεßς που μελετοýν οι νÝοι που σπουδÜζουν αρχαßα ελληνικÜ. Περισσüτερο απü üλα τα Ýργα του η ΑνÜβαση Ýγινε, απü την αρχαιüτητα ακüμη, προσφιλÝς πανελλÞνιο ανÜγνωσμα. Η περιπÝτεια των Μυρßων, κÝρδισε, στον αρχαßο κüσμο, μεγÜλη φÞμη. Ο ΜÝγας ΑλÝξανδρος υπενθυμßζει στους στρατιþτες του (στην Ισσü το 331 π.Χ.) το Ýνδοξο κατüρθωμα εκεßνων.
     Ο Ξενοφþν σαν στρατηγüς εßχε σπÜνια ηγετικÜ προσüντα. Συγχρüνως, Þταν Ýνας σημαντικüς συγγραφÝας, που μας Üφησε 15 Ýργα. Μπορεß Üνετα να χαρακτηριστεß ως ο πρþτος χρονογρÜφος, αφοý συνÞθιζε να περιγρÜφει προσωπικÝς εμπειρßες και να αναφÝρει τη προσωπικÞ του Üποψη για το τι συνÝβαινε, χωρßς üμως να Ýχει διεισδυτικüτητα στα γεγονüτα, εξετÜζοντας τα βαθýτερα αßτια, üπως Ýκανε ο Θουκυδßδης. Με φιλοσοφικÜ προβλÞματα ασχολÞθηκε ελÜχιστα, σχεδüν καθüλου. Η γλþσσα που χρησιμοποßησε Þταν η αττικÞ και μας προúδεÜζει για την "κοινÞ" γλþσσα, που θα χρησιμοποιηθεß αργüτερα σε ολüκληρη την αυτοκρατορßα, στους ελληνιστικοýς χρüνους. Απü την αρχαιüτητα τον αποκαλοýσαν "αττικÞ μÝλισσα". Το ýφος του Þταν αρκετÜ περιγραφικü, οι εκφρÜσεις του Þταν πÜντα ακριβεßς κι η αφÞγησÞ του μπορεß εýκολα να συναρπÜσει τον αναγνþστη. Οι αλεξανδρινοß γραμματικοß , καθþς κι üλοι οι μετÝπειτα φιλüλογοι, τον κατατÜσσουν ως τον 3ο πιο σημαντικü ιστορικü, μετÜ τον Ηρüδοτο και τον Θουκυδßδη. ¼πως κι ο Ηρüδοτος, αποδßδει διÜφορα γεγονüτα στη παρÝμβαση των θεþν, καθþς και στην ΕιμαρμÝνη. Γενικüτερα εßχε μßα Ýντονη θρησκευτικüτητα. ¹δη απü την αρχÞ της ΑναγÝννησης, η συγγραφικÞ του δουλειÜ μεταφρÜστηκε σε πολλÝς ευρωπαúκÝς γλþσσες. ΠαρÜ τις üποιες τυχüν αδυναμßες, τα Ýργα του εδþ κι αρκετοýς αιþνες χρησιμοποιοýνται στη διδακτικÞ ýλη των σχολεßων κι η συνεισφορÜ του στην αρχαßα ελληνικÞ γραμματεßα εßναι αδιαμφισβÞτητη.

ΕΡΓΑ:

ΙστορικÜ και ΒιογραφικÜ Ýργα:

Κýρου ΑνÜβασις
ΕλληνικÜ
Αγησßλαος (Ξενοφþντος)

ΦιλοσοφικÜ και διÜλογοι:
Απολογßα ΣωκρÜτους (Ξενοφþν)
Απομνημονεýματα
Οικονoμικüς (Ξενοφþν)
Συμπüσιον
ΙÝρων Þ τυραννικüς

ΔιδακτικÜ:
Λακεδαιμονßων Πολιτεßα
Αθηναßων Πολιτεßα
Πüροι Þ περß προσüδων
Ιππαρχικüς (Λüγος)
Περß ιππικÞς
Κυνηγετικüς
Κýρου Παιδεßα

ΡΗΤΑ:

Δεν μπορεß να βρεθεß Üνθρωπος που να ζÞσει ολüκληρο το βßο του χωρßς στεναχþριες.

Αυτοß που στον πüλεμο επιδιþκουν με κÜθε τρüπο να σþσουν τη ζωÞ τους, αυτοß πεθαßνουν συνÞθως Üνανδρα και Üδοξα.

Δεν ξÝρω πþς θα μποροýσε κανεßς ν' αποφýγει την οργÞ των θεþν, εßτε με τη φυγÞ, εßτε με το κρýψιμο στο σκοτÜδι, εßτε με την καταφυγÞ του σε οχυρωμÝνη θÝση. Γιατß üλα και παντοý ελÝγχονται απ' τους θεοýς και παντοý και üλα κυριαρχοýνται απ' αυτοýς.

Η μεν τÜξη γενικÜ πιστεýεται üτι σþζει [στη μÜχη] ενþ η αταξßα πολλοýς Ýχει καταστρÝψει.

Εγþ νομßζω üτι το να μην Ýχει ανÜγκη για τßποτα εßναι θεúκü, το να Ýχεις ανÜγκη για λßγα πρÜγματα εßναι πολý κοντÜ σ' αυτü. Και το μεν θεúκü εßναι η τελειüτητα, το δε πιο κοντινü στο θεúκü εßναι και το πιο κοντινü προς την τελειüτητα.

Εßναι λÜθος να λες και να κÜνεις αυτÜ που δεν ξÝρεις.

Εßναι εýκολο σ' οποιονδÞποτε γεννÞθηκε Üνθρωπος να κυβερνÞσει κÜθε εßδος ζþων, μÜλλον παρÜ ανθρþπους.

Ακüμα και τα θηρßα ποθοýν να βρßσκονται με συντρüφους.

Η φτþχεια και η κακÞ ανατροφÞ και η αμÜθεια οδηγοýν τους ανθρþπους του λαοý στο κακü.

Αν οι θεοß εßναι μαζß μας, τßποτα δεν θα μας λεßψει.

Και τα καλÜ και τ' αγαθÜ δεν εßναι για την ομορφιÜ τους, μα για τις αρετÝς στη ζωÞ των ανθρþπων.

Την γεωργßαν των Üλλων τεχνþν μητÝρα και τροφüν εßναι.

Καλýτερα να προσÝχεις τα δικÜ σου λÜθη, παρÜ τα λÜθη των Üλλων.

Πας üχλος φοβερüς.

¼σο γι’ αυτü που συνÝβη μετÜ, μποροýμε να ισχυρισθοýμε üτι ο θεüς Ýβαλε το χÝρι του, και επßσης μποροýμε να ποýμε üτι üταν οι Üνθρωποι εßναι απελπισμÝνοι, κανÝνας δεν μπορεß να τους αντισταθεß.

Πολλοß Üνθρωποι ενþ μιλοýν δßκαια, κÜνουν αδικßες. ΚανÝνας üμως απ’ üσους κÜνουν τα δßκαια δεν μπορεß να εßναι Üδικος.

Ο Θεüς Ýχει τη δýναμη και τους μεγÜλους γρÞγορα να κÜνει μικροýς και τους μικροýς μεγÜλους, κι üταν βρισκüμαστε σε κßνδυνο εýκολα μπορεß να μας σþσει, φτÜνει να το θÝλει.

ΠρÝπει κανεßς να επαινεß αυτοýς που τον επαινοýν και να ευεργετεß αυτοýς που τον ευεργετοýν.

Ο πιο γλυκüς απ' üλους τους Þχους εßναι ο Ýπαινος.

Ο Θεüς κολÜζει τους βλÜκες.

Ο ΣωκρÜτης εßπε üτι και η δικαιοσýνη και η κÜθε Üλλη αρετÞ εßναι σοφßα.
¼ποιος δεν Ýχει αρετÞ, τßποτα Üλλο καλü δεν μπορεß να Ýχει.

Εκεßνοι που φαßνονται üτι εκ φýσεως εßναι Üριστοι, χρειÜζονται περισσüτερο απü τους Üλλους την παιδεßα.

¼ποιος φροντßζει για τον αδερφü του, φροντßζει για τον εαυτü του.

Η μεν του σþματος ισχýς γηρÜσκει, η δε της ψυχÞς ρþμη αγÞραστος εστßν.

¼σοι δεν Ýχουν αυτοÝλεγχο, υποτÜσσονται στη χειρüτερη μορφÞ δουλεßας.

Το μεν εργÜζεσθαι αγαθüν το δε αργεßν κακüν.

Στη μÜχη ο γενναßος επιζεß, ενþ ο δειλüς σκοτþνεται.

Να θεωρεßς την πατρßδα σπßτι σου και τους συμπολßτες συντρüφους.

Τα ανθρþπινα ιδρýματα τα πιο αρχαßα, και τα κρÜτη τα πιο σοφÜ εßναι επßσης εκεßνα üπου η θρησκεßα κυριαρχεß. Οι αιþνες οι πιο φωτισμÝνοι εßναι αυτοß, üπου ο κüσμος Ýδινε τη μεγαλýτερη φροντßδα του στους θεοýς.

Τßποτα πιο Üνισο ανÜμεσα στους ανθρþπους απü το να δßνεται ßση αξßα και στον καλü και στον κακü Üνθρωπο.

ΠÝτρες και τοýβλα και ξýλα και κεραμßδια που εßναι πεταμÝνα εδþ κι εκεß δεν χρησιμεýουν σε τßποτα.

Τßποτα το πραγματικÜ καλü και ωραßο δεν δßνουν στους ανθρþπους οι θεοß, χωρßς δικü τους κüπο και φροντßδα.

Πολý καλλßτερος της ψυχÞς ο Ýρωτας παρÜ του σþματος.

Το θεßον εßναι τüσο και τÝτοιο, που συγχρüνως τα βλÝπει και τα ακοýει üλα και παντοý παρευρßσκεται και για üλα φροντßζει αμÝσως.


========================


                                                    ΕλληνικÜ

                                                     Πρüλογος

     ΜετÜ τον 9ο χρüνο του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου και μετÜ το θÜνατο του, μÝχρι κεßνη τη στιγμÞ συγγραφÝα του, Θουκιδßδη, δεν εßναι γνωστü ποιüς ανÝλαβε να εκδþσει την ημιτελÞ Ιστορßα του. Εßναι πÜντως βÝβαιο πως Ýγινε σýντομα και χωρßς καμμßα επÝμβαση στο περιεχüμενο. Το Ýργο διαδüθηκε πολý γρÞγορα και συνÜντησε μεγÜλη επιτυχßα, üπως δεßχνει κι ο αριθμüς των συγγραφÝων εκεßνης της εποχÞς που αποφÜσισαν να το συνεχßσουν (εκτüς του Ξενοφþντα, γνωρßζουμε τους Θεüπομπο, ΚρÜτιππο, καθþς και τον ανþνυμο συγγραφÝα της Οξυρρýγχου). ¸χουνε διασωθεß τα ΕλληνικÜ του Ξενοφþντα, των οποßων το πρþτο μÝρος εξιστορεß τον Πελοποννησιακü πüλεμο, απü το σημεßο που σταμÜτησε ο Θουκυδßδης.

                                                     ΕισαγωγÞ

     Παρüτι ο πüλεμος Þταν αμφßρροπος, εßχαν ανÜγκη απü μια ανÜπαυλα κι οι δýο πλευρÝς. ΕπιπλÝον στις μÜχες των τελευταßων χρüνων εßχαν σκοτωθεß δýο σημαντικÜ πρüσωπα που αντßκεινται στην ειρÞνη -ο Βρασßδας των Λακεδαιμονßων κι ο ΚλÝων των Αθηναßων. Αυτü Üφηνε το Ýδαφος ανοιχτü στην ΑθÞνα για τον Νικßα και στη ΣπÜρτη για τον ΠλειστοÜνακτα, πρüσωπα που επιζητοýσαν, πρüσκαιρη Ýστω, ειρÞνη. Οι δýο πüλεις υπÝγραψαν την Üνοιξη του 421 π.Χ. τη Νικßειο ειρÞνη η οποßα συμφωνÞθηκε να Ýχει διÜρκεια μισοý αιþνα. Με αυτÞν, την οποßα πÜντως δεν αποδÝχθηκε η Κüρινθος και αρκετÝς Üλλες πüλεις, Ýληξε η πρþτη φÜση του πολÝμου και οι αντßπαλοι συμφωνÞθηκε να επανÝλθουν με εκατÝρωθεν μικρÝς εξαιρÝσεις, στα εδÜφη που κατεßχαν πριν το 431 π.Χ. Στην ΑθÞνα αναγνωριζüταν το δικαßωμα να διαχειρßζεται ως εσωτερικÞ της υπüθεση τα των συμμÜχων της με εξαßρεση τις λιγοστÝς πüλεις που κατονομÜζονταν ως ανεξÜρτητες. Εντοýτοις, ΑθÞνα και ΣπÜρτη εξαρχÞς αποδεßχτηκαν απρüθυμες να τηρÞσουν τα συμφωνημÝνα.
     ΜετÜ την ΕιρÞνη του Νικßα οι εχθροπραξßες δε σταμÜτησαν, αλλÜ η ΣπÜρτη κι η ΑθÞνα υπÝγραψαν μια αμυντικÞ συμμαχßα. Σýμφωνα με αυτÞν οι εχθροß της μßας πüλης Þταν και εχθροß της Üλλης. Η Κüρινθος διαφωνοýσε εξαρχÞς στην ειρÞνευση μεταξý ΑθηναúκÞς και ΠελοποννησιακÞς Συμμαχßας. Το ¢ργος εßχε επßσης τις διεκδικÞσεις του στην Πελοπüννησο και συμμÜχησε με τη Μαντßνεια εναντßον της ΣπÜρτης. Οι Αθηναßοι στÜθηκαν ουσιαστικÜ στο πλευρü του ´Αργους. Στη μÜχη που δüθηκε το 418 π.Χ. μεταξý Αργεßων και Σπαρτιατþν, νßκησαν οι δεýτεροι, με αποτÝλεσμα να αναπτερωθεß το ηθικü των Λακεδαιμονßων. Δυο χρüνια αργüγερα, το 416 π.Χ. οι Αθηναßοι κατÝλαβαν το νησß της ΜÞλου και σφαγßασαν τον πληθυσμü του νησιοý. Στη πολιτικÞ ζωÞ της ΑθÞνας αρχßζει να κυριαρχεß ο ΑλκιβιÜδης που θα πεßσει τους Αθηναßους να κÜνουν εκστρατεßα κατÜ των Συρακουσþν.
     Ο ΑλκιβιÜδης, πολιτικüς με πολλÝς ικανüτητες και υπÝρμετρες φιλοδοξßες, χρησιμοποιþντας ως πρüφαση τον πüλεμο δυο σικελικþν πüλεων, της ¸γεστας και του Σελινοýντα, πεßθει την Εκκλησßα του ΔÞμου, παρÜ τις αντιρρÞσεις του Νικßα, να οργανþσει μεγÜλη εκστρατεßα στη Σικελßα με το πρüσχημα της αποστολÞς βοÞθειας προς τους Εγεσταßους, φßλους της ΑθÞνας. Η Εκκλησßα ορßζει ως αρχηγοýς της εκστρατεßας, τρεις στρατηγοýς δßνοντÜς τους πλÞρεις εξουσßες (στρατηγοýς αυτοκρÜτορες): τον ΑλκιβιÜδη, που Þταν ο εμπνευστÞς της εκστρατεßας, τον Νικßα και το ΛÜμαχο.
     ¼ταν ο στüλος των Αθηναßων φτÜνει στη Σικελßα, ξεσπÜ πßσω στην ΑθÞνα οξýτατη πολιτικÞ κρßση. Ο ΑλκιβιÜδης κατηγορεßται απü τους εχθροýς του üτι, την παραμονÞ της αποχþρησης για τη Σικελßα, αυτüς και οι φßλοι του, σε κατÜσταση μÝθης, εßχαν ακρωτηριÜσει τις ερμαúκÝς στÞλες που χρησßμευαν ως οδοδεßκτες στους δρüμους και τις πλατεßες της πüλης. Ο λαüς εßχε δþσει υπερβολικÞ σημασßα στο γεγονüς αυτü κι η κατηγορßα για ιεροσυλßα Þταν φοβερÞ. Η Εκκλησßα του δÞμου αποφασßζει να ανακαλÝσει απü τη Σικελßα τον ΑλκιβιÜδη. Αυτüς, φοβοýμενος τη καταδßκη σε θÜνατο, αρνεßται να επιστρÝψει στην ΑθÞνα και καταφεýγει στη ΣπÜρτη. Εκεß, προδßδοντας τη πüλη του, συμβουλεýει τους ΣπαρτιÜτες να στεßλουν εκστρατευτικü σþμα στη Σικελßα για να βοηθÞσουν τους Σελινοýντιους και τους σýμμαχους τους Συρακοýσιους. Ακüμη, προτρÝπει να καταλÜβουν και να οχυρþσουν τη ΔεκÝλεια στην ΑττικÞ για να αποκüψουν την ΑθÞνα απü την αγροτικÞ ενδοχþρα της.
     Στη Σικελßα η κατÜσταση εξελßσσεται Üσχημα για τους Αθηναßους. Ο εμπνευστÞς της εκστρατεßας εßναι απþν, ο Νικßας δεν πιστεýει στη χρησιμüτητα της επιχεßρησης κι ο ΛÜμαχος Ýχει φονευθεß σε μια σýγκρουση με τους Συρακοýσιους. ¼ταν φθÜνουν οι σπαρτιατικÝς ενισχýσεις υπü τον ικανüτατο στρατηγü Γýλιππο, η κατÜσταση χειροτερεýει για τους Αθηναßους και καταλÞγει σε καταστροφÞ. Ο ΔημοσθÝνης κι ο Νικßας εκτελοýνται ενþ χιλιÜδες Αθηναßοι στρατιþτες στÝλλονται και πεθαßνουν απü τις κακουχßες σε ορυχεßα της Σικελßας.

                                                     ΑρχÞ Ελληνικþν

     Ο ΑλκιβιÜδης, που Þθελε να γυρßσει στη πατρßδα μαζß με το στρατü, ξανοßχτηκε αμÝσως για τη ΣÜμο. Απο κεß ξεκßνησε με 20 πλοßα για τον Κεραμικü κüλπο της Καρßας. Απο κεß, αφοý συγκÝντρωσε 100 τÜλαντα, επÝστρεψε στη ΣÜμο. Ο Θρασýβουλος, πÜλι, με 30 καρÜβια Ýφυγε για τη ΘρÜκη, üπου υπüταξε, μαζß με Üλλες περιοχÝς που εßχαν επαναστατÞσει προς στους Λακεδαιμονßους, και τη
ΘÜσο, που υπüφερε Üσχημα απü τους πολÝμους, τις επαναστÜσεις και τη πεßνα. Ο ΘρÜσυβουλος πÜλι ξεκßνησε με τον υπüλοιπο στρατü για την ΑθÞνα. Πριν ακüμα φτÜσει, οι Αθηναßοι εξÝλεξαν στρατηγοýς τον εξüριστο ΑλκιβιÜδη, τον απüντα Θρασýβουλο και τρßτο τον Κüνωνα, απü κεßνους που βρßσκονταν στη πüλη. Ο
ΑλκιβιÜδης, Ýχοντας τα χρÞματα κατÝπλευσε με τα 20 πλοßα απü τη ΣÜμο στη ΠÜρο κι απο κεß ξανοßχτηκε ßσα για το Γýθειο, με σκοπü να συλλÝξει πληροφορßες για τα 30 πολεμικÜ που εßχε μÜθει üτι ναυπηγοýσαν εκεß οι Λακεδαιμüνιοι, αλλÜ και για να διερευνÞσει πþς Þταν οι διαθÝσεις των Αθηναßων για το ενδεχüμενο της επιστροφÞς του στη πατρßδα απü την εξορßα. ΒλÝποντας πως η πüλη Þταν ευνοúκÞ κι üτι τον εßχαν εκλÝξει στρατηγü κι üτι οι φßλοι του τον καλοýσαν ιδιωτικÜ να γυρßσει, μπÞκε στον ΠειραιÜ τη μÝρα που η πüλη γιüρταζε τα ΠλυντÞρια και που το Üγαλμα της ΑθηνÜς Þταν ολüκληρο σκεπασμÝνο, πρÜγμα που για μερικοýς προοιþνιζε κακü σημÜδι για τον ßδιο και για τη πüλη. Γιατß, κανεßς Αθηναßος δε θα τολμοýσε να καταπιαστεß τÝτοια μÝρα με κανÝνα σπουδαßο Ýργο.
     Την þρα που Ýμπαινε ο ΑλκιβιÜδης στο λιμÜνι, ο κüσμος απü τον ΠειραιÜ και την ΑθÞνα μαζεýτηκε κοντÜ στα πλοßα γεμÜτος θαυμασμü και περιÝργεια να δει τον ΑλκιβιÜδη, Üλλοι λÝγοντας üτι Þταν ο καλλßτερος πολßτης της ΑθÞνας κι ο μüνος που υποστÞριξε üτι εßχε εξοριστεß Üδικα, πÝφτοντας θýμα των ραδιουργιþν ανθρþπων που δεν εßχαν τη δικÞ του ικανüτητα και μιλοýσαν δημüσια πολý κατþτερα απü αυτüν και που στην πολιτικÞ φρüντιζαν περισσüτερο τα δικÜ τους συμφÝροντα, ενþ εκεßνος πÜντοτε εξυπηρετοýσε το κοινüσυμφÝρον μ' üλες τις δυνÜμεις, τις δικÝς του και της πüλης. Κι ενþ τüτε εκεßνος, αμÝσως μüλις κατηγορÞθηκε για ασÝβεια προς τα ελευσßνια μυστÞρια, ζÞτησε να δικαστεß, οι εχθροß του παραβαßνοντας κÜθε Ýννοια δικαßου ανÝλαβαν να του στερÞσουν την πατρßδα του, ενþ Þταν απþν. Αυτü το διÜστημα αναγκÜστηκε εγκλωβισμÝνος να υπηρετεß τους χειρüτεροýς του εχθροýς, διακινδυνεýοντας κÜθε μÝρα να χαθεß. Κι ενþ Ýβλεπε τους πιο αγαπητοýς του συμπολßτες και συγγενεßς κι ολüκληρη την πüλη να κÜνουν λÜθη, καθþς Þταν εξüριστος δεν Þξερε πþς να τους βοηθÞσει, εξÜλλου, δÞλωναν üτι Üνθρωποι σαν κι αυτüν δεν Ýχουν ανÜγκη απü πολιτειακÝς μεταβολÝς και επαναστÜσεις. Γιατß, το δημοκρατικü πολßτευμα του δßνει το δικαßωμα υπεροχÞς πÜνω στους συνομηλßκους του κι ισοτιμßας με τους γεροντüτερους, ενþ παρÜλληλα δεßχνει τους εχθροýς του üμοιους ακριβþς μ' αυτü που Þταν και πριν, Üνθρωποι δηλαδÞ που μüλις απüκτησαν εξουσßα εξüντωσαν τους καλýτερους πολßτες και, αφοý Ýμειναν, ýστερα αγαπÞθηκαν απü το λαü, επειδÞ δεν υπÞρχαν Üλλοι καλýτεροß τους. ¢λλοι πÜλι λÝγαν üτι Þταν ο μüνος υπαßτιος για üλες τις προηγοýμενες συμφορÝς και üτι Þταν ικανüς να προκαλÝσει μüνος αυτüς και üλες τις μελλοντικÝς καταστροφÝς για την πüλη.
     Κι üταν ακüμη το πλοßο του αγκυροβüλησε, δεν Ýβγαινε αμÝσως στη στεριÜ, γιατß φοβüταν τους εχθροýς του, üρθιος πÜνω στο κατÜστρωμα Ýψαχνε να δει αν εßχαν Ýρθει ο φßλοι του. Κι üταν εßδε τον ξÜδερφü του Ευρυπτüλεμο του ΠεισιÜνακτα και τους Üλλους συγγενεßς του και μαζß τους και τους φßλους του, βγÞκε στη στεριÜ κι ανÝβαινε στην πüλη με συνοδεßα Ýτοιμη να τον προστατÝψει, αν κÜποιος τον πεßραζε. Στη βουλÞ και στην εκκλησßα του δÞμου απολογÞθηκε λÝγοντας üτι δεν εßχε ασεβÞσει κι üτι αδικÞθηκε, κι αφοý ειπþθηκαν κι Üλλα παρüμοια χωρßς κανÝßς ν' αντιδρÜσει, γιατß δε θα το ανεχüταν η συνÝλευση, αφοý διορßστηκε αρχιστρÜτηγος μ' απεριüριστη εξουσßα, γιατß Þταν ικανüς ν' αποκαταστÞσει την προηγοýμενη δýναμη της πüλης, ενþ οι Αθηναßοι Ýστελναν την πομπÞ των μυστηρßων απü τη θÜλασσα εξαιτßας του πολÝμου,πραγματοποßησε πορεßα απü τη στεριÜ, με τη συνοδεßα üλου του στρατοý.
     ΜετÜ απ' αυτÜ στρατολüγησε σþμα απü 1500 οπλßτες, 150 πενÞντα ιππεßς κι 100 πλοßα. Τρεις μÞνες μετÜ το γυρισμü του ξανοßχτηκε στο πÝλαγος για την ¢νδρο, που εßχε αποστατÞσει απü την ΑθÞνα, και μαζß του εßχαν σταλεß ο ΑριστοκρÜτης και ο Αδεßμαντος του Λευκολοφßδη, που εßχαν εκλεγεß στρατηγοß για το πεζικü. Ο ΑλκιβιÜδης αποβßβασε το στρατü στο Γαýριο της ¢νδρου. ¼ταν οι Ανδριþτες βγÞκαν να τους επιτεθοýν, τους νßκησαν και τους απüκλεισαν μες στη πüλη και σκüτωσαν και μερικοýς, üχι πολλοýς, καθþς και τους ΛÜκωνες που βρßσκονταν εκεß. Ο ΑλκιβιÜδης Ýστησε τρüπαιο νßκης κι, αφοý Ýμεινε λßγες μÝρες στην ¢νδρο, κατÝπλευσε στη ΣÜμο και, ÝχοντÜς την ως ορμητÞριο, σχεδßαζε τις πολεμικÝς του επιχειρÞσεις.
     Οι Αθηναßοι, με ορμητÞριο τη ΣÜμο, λεηλατοýσαν τη χþρα του ΠÝρση βασιλιÜ και βÜδιζαν με τα πλοßα τους εναντßον της Χßου και της ΕφÝσου κι ετοιμÜζονταν για ναυμαχßα κι εξÝλεξαν νÝους στρατηγοýς επιπλÝον απ' αυτοýς που εßχαν, το ΜÝνανδρο δηλαδÞ, τον ΤυδÝα και τον Κηφισüδοτο. Κι ο Λýσανδρος, ξεκινþντας απü τη Ρüδο, δßπλα απü τα παρÜλια της Ιωνßας, εκπλÝει προς τον ΕλλÞσποντο, για να αντιμετωπßσει τα πλοßα των Αθηναßων και τις πüλεις που εßχαν αποστατÞσει απ' τη συμμαχßα τους. Κι εßχαν βγει απü τη Χßο στα ανοιχτÜ της θÜλασσας και οι Αθηναßοι. Γιατß η Ασßα Þταν εχθρικÞ γι' αυτοýς. Ο Λýσανδρος, λοιπüν, απü την ¢βυδο κατευθυνüταν προς τη ΛÜμψακο, που Þταν σýμμαχος των Αθηναßων. Οι Αβυδηνοß και οι Üλλοι ακολουθοýσαν απü τη στεριÜ. Αρχηγüς τους Þταν ο Θþρακας ο Λακεδαιμüνιος. Και, αφοý επιτÝθηκαν εναντßον της πüλης, την κυριεýουν με Ýφοδο και οι στρατιþτες τη λεηλÜτησαν, καθþς Þταν πλοýσια και γεμÜτη με κρασß, σιτÜρι και Üλλα εφüδια. ¼λους τους πολßτες ο Λýσανδρος δεν τους πεßραξε. Οι Αθηναßοι, που τους ακολουθοýσαν απü κοντÜ, αγκυροβüλησαν στον Ελαιοýντα της ΧερσονÞσου με εκατüν ογδüντα πλοßα. Την þρα που αυτοß Ýτρωγαν εκεß για μεσημÝρι, τους ανακοινþνονται τα σχετικÜ με την πτþση της ΛαμψÜκου και αμÝσως ξανοßχτηκαν στο πÝλαγος κατευθυνüμενοι προς τη Σηστü. Αφοý εφοδιÜστηκαν με τρüφιμα, αμÝσως αποκεß Ýπλευσαν για τους Αιγüς ποταμοýς, απÝναντι απü τη ΛÜμψακο. Ο ΕλλÞσποντος σ' αυτü το σημεßο εßχε πλÜτος περßπου 15 στÜδια. Εκεß, ετοιμÜζονταν για δεßπνο.
     Την επüμενη νýχτα ο Λýσανδρος, αμÝσως μüλις ξημÝρωσε, Ýδωσε το σýνθημα, αφοý φÜνε, αμÝσως να επιβιβαστοýν στα καρÜβια και, αφοý τακτοποßησε τα πÜντα για επικεßμενη ναυμαχßα και αφοý τοποθÝτησε στα πλÜγια των πλοßων προστατευτικÜ παραπετÜσματα, προειδοποßησε να μην απομακρυνθεß κανεßς απü την παρÜταξÞ του οýτε να ξανοιχθεß στο πÝλαγος. ΠαρÜλληλα, οι Αθηναßοι με την ανατολÞ του ηλßου παρατÜχτηκαν στο λιμÜνι κατÜ μÝτωπο, üπως για ναυμαχßα. ΕπειδÞ, μÜλιστα, δε βγÞκε κι ο Λýσανδρος για να τους αντιμετωπßσει, Þταν και περασμÝνη η þρα, γýρισαν πÜλι στους Αιγüς ποταμοýς. Ο Λýσανδρος διÝταξε τα ταχýτερα απü τα πλοßα του να ακολουθÞσουν τους Αθηναßους και, μüλις αποβιβαστοýν αυτοß, αφοý τους κατασκοπεýσουν για ü,τι κÜνουν, να επιστρÝψουν και να τον ενημερþσουν. Και δεν αποβßβασε τα πληρþματα των πλοßων του, παρÜ αφοý επÝστρεψαν τα ταχýπλοια πλοßα του. Αυτü το Ýκανε για 4 συνεχüμενες μÝρες. Κι οι Αθηναßοι ξανοßγονταν καθημερινÜ στο πÝλαγος κι επÝστρεφαν στη βÜση τους.
     Ο ΑλκιβιÜδης, επειδÞ Ýβλεπε απü τα τεßχη üτι οι Αθηναßοι αγκυροβολοýσαν στα ανοιχτÜ και μακρυÜ απü οποιαδÞποτε πüλη και να προμηθεýονται τα τρüφιμα απü τη Σηστü, που απεßχε απü τα πλοßα τους περßπου 15 στÜδια, ενþ οι εχθροß Þταν μÝσα σε λιμÜνι και σε πüλη διαθÝτοντας τα πÜντα, τους γνωστοποßησε üτι δεν Ýχουν καλü αραξοβüλι και τους συμβοýλευσε να μετακομßσουν κοντÜ στο λιμÜνι και στην πüλη. "Αποκεß", εßπε, "üταν θελÞσετε, θα ναυμαχÞσετε". Οι Αθηναßοι στρατηγοß, περισσüτερο ο ΤυδÝας κι ο ΜÝνανδρος, τον διÝταξαν να φýγει, γιατß, τþρα Þταν στρατηγοß αυτοß κι üχι κεßνος, κι αυτüς πρÜγματι Ýφυγε. Ο Λýσανδρος τη 5η μÝρα της εξüδου των Αθηναßων διÝταξε αυτοýς που ακολουθοýσαν, üταν τους δουν ν' αποβιβÜζονται και να διασκορπßζονται στη Χερσüνησο, πρÜγμα που Ýκαναν σχεδüν καθημερινÜ, γιατß  προμηθεýονταν τα τρüφιμα απü μακριÜ και δε λογÜριαζαν το Λýσανδρο, αφοý δεν Ýβγαινε στο πÝλαγος να τους αντιμετωπßσει, να επιστρÝψουν αμÝσως κοντÜ του και να σηκþνουν για σýνθημα μια ασπßδα στο μÝσο της απüστασης μεταξý τους. Αυτοß Ýκαναν αυτÜ, üπως διατÜχτηκαν. Τüτε ο Λýσανδρος διÝταξε αμÝσως να επιτεθοýν απü τη θÜλασσα. Κι ακολουθοýσε κι ο Θþρακας απ' τη στεριÜ με το πεζικü. Μüλις ο Κüνωνας εßδε την επιθετικÞ κßνηση, διÝταξε τους ναýτες να τρÝξουν αμÝσως στα πλοßα. ΕπειδÞ üμως οι ναýτες Þταν διασκορπισμÝνοι εδþ κι εκεß, Üλλες απü τις τριÞρεις βρÝθηκαν με δýο σειρÝς κωπηλÜτες, Üλλες με μια σειρÜ κι Üλλες τελεßως Üδειες, μüνο η τριÞρης του Κüνωνα και Üλλες εφτÜ τριγýρω του με τα πληρþματα στη θÝση τους ξανοßχτηκαν στο πÝλαγος καθþς και η ΠÜραλος, ενþ üλα τα Üλλα τα Ýπιασε ο Λýσανδρος στην ακτÞ. Τους περισσüτερους ναýτες τους Ýπιασε στη στεριÜ. Μερικοß πρüλαβαν να φýγουν στα κοντινÜ μικρÜ οχυρÜ. Ο Κüνωνας, απομακρυνüμενος με τα εννÝα πλοßα, üταν διαπßστωσε üτι οι Αθηναßοι εßχαν καταστραφεß, αφοý προσορμßστηκε στην Αβαρνßδα, ακρωτÞριο της ΛαμψÜκου, Üρπαξε αποκεß τα μεγÜλα πανιÜ των πλοßων του ΛυσÜνδρου και ο ßδιος με οχτþ πλοßα απÝπλευσε στον Ευαγüρα της Κýπρου, ενþ η ΠÜραλος απÝπλευσε για την ΑθÞνα, για να αναγγεßλει τη συμφορÜ.
     Ο Λýσανδρος μετÝφερε στη ΛÜμψακο τα πλοßα και τους αιχμαλþτους κι üλα τα υπüλοιπα κι Ýπιασε απü τους στρατηγοýς κι Üλλους και το ΦιλοκλÞ και τον Αδεßμαντο, την ßδια μÝρα που πÝτυχε üλα αυτÜ Ýστειλε στη ΣπÜρτη το ΜιλÞσιο πειρατÞ Θεüπομπο, για να ανακοινþσει τα γεγονüτα, που Ýφτασε σε τρεις μÝρες και τα ανακοßνωσε. ¾στερα, ο Λýσανδρος συγκÝντρωσε τους συμμÜχους και τους πρüτρεπε να αποφασßσουν για την τýχη των αιχμαλþτων. Εδþ ακοýστηκαν πολλÜ σε βÜρος των Αθηναßων, και για üσες παρανομßες εßχαν διαπρÜξει και για üσες σκüπευαν με ψÞφισμα να κÜνουν, αν επικρατοýσαν στη ναυμαχßα, να κüψουν δηλαδÞ το δεξß χÝρι üλων των αιχμαλþτων, και για το üτι συνÝλαβαν δυο πλοßα, Ýνα Κορινθιακü κι Ýνα απü την ¢νδρο κι üλους τους ναýτες αυτþν τους Ýπνιξαν στη θÜλασσα, κι Þταν ο ΦιλοκλÞς, ο στρατηγüς των Αθηναßων, που τους σκüτωσε.
     Ακοýστηκαν και Üλλα πολλÜ κι αποφÜσισαν να σκοτþσουν üσους απü τους αιχμαλþτους Þταν Αθηναßοι, εκτüς απü τον Αδεßμαντο που Þταν ο μüνος αντßθετος στην εκκλησßα του δÞμου για το ψÞφισμα να κüψουν τα χÝρια των αιχμαλþτων. ΜÜλιστα, κατηγορÞθηκε απü κÜποιους üτι πρüδωσε το στüλο. Ο Λýσανδρος, αφοý πρþτα ρþτησε το ΦιλοκλÞ που Ýπνιξε τους Ανδρßους και Κορßνθιους ναýτες, ποια τιμωρßα του αξßζει, καθþς πρþτος Ýκανε την αρχÞ των παρανομιþν σε βÜρος των ΕλλÞνων, τον Ýσφαξε.
     ΜετÜ την τακτοποßηση των υποθÝσεþν του στη ΛÜμψακο ο Λýσανδρος, απÝπλευσε για το ΒυζÜντιο και την Καλχηδüνα. Οι κÜτοικοι τον υποδÝχτηκαν, αφοý συμφþνησαν με τις αθηναúκÝς φρουρÝς να τις αφÞσουν να φýγουν ανενüχλητες. Εκεßνοι, πÜλι, που εßχαν προδþσει το ΒυζÜντιο στον ΑλκιβιÜδη κατÝφυγαν πρþτα στον Πüντο κι αργüτερα στην ΑθÞνα, üπου Ýγιναν Αθηναßοι πολßτες. Ο Λýσανδρος Ýστελνε στην ΑθÞνα τους Αθηναßους φρουροýς καθþς κι üσους Üλλους Αθηναßους Ýβρισκε, εγγυþμενος ασφÜλεια μüνο σ' αυτοýς που ταξßδευαν για κει και üχι για αλλοý, με τη σκÝψη üτι, üσο περισσüτεροι συγκεντρþνονταν στην πüλη και στον ΠειραιÜ, τüσο γρηγορüτερα θα τους τÝλειωναν τα τρüφιμα. ΤÝλος, αφοý Üφησε ο ßδιος διοικητÞ στο ΒυζÜντιο και στην Καλχηδüνα το ΛÜκωνα ΣθενÝλαο, αφοý γýρισε στη ΛÜμψακο, επισκεýαζε τα πλοßα του.
     Η ΠÜραλος Ýφερε νýχτα την εßδηση της συμφορÜς στην ΑθÞνα και θρÞνος απλþθηκε απü τον ΠειραιÜ μÝσα απ' τα ΜακρÜ Τεßχη μÝχρι την πüλη, καθþς το μÞνυμα περνοýσε απü στüμα σε στüμα. ¸τσι, κανÝνας δεν κοιμÞθηκε εκεßνη τη νýχτα, γιατß δεν Ýκλαιγαν μονÜχα τους νεκροýς τους αλλÜ πιο πολý τη δικÞ τους μοßρα, πιστεýοντας üτι θα πÜθαιναν αυτÜ που εßχαν κÜνει και οι ßδιοι στους Μηλßους, τους αποßκους των Λακεδαιμονßων, üταν τους κατÝλαβαν ýστερα απü πολιορκßα, και στους Iστιαιεßς, στους Σκιωναßους, στους Τορωναßους, στους ΑιγινÞτες και σε πολλοýς Üλλους ¸λληνες. Την Üλλη μÝρα συγκÜλεσαν συνÝλευση κι εκεß αποφÜσισαν να επιχωματþσουν τα λιμÜνια τους εκτüς απü Ýνα, να επισκευÜσουν τα τεßχη, να εγκαταστÞσουν σκοπιÝς και να ετοιμÜσουν γενικÜ την πüλη για πολιορκßα.
     Oι Αθηναßοι λοιπüν αυτÜ Ýκαναν. Ο Λýσανδρος, πÜλι, αφοý κατÝπλευσε με διακüσια πλοßα απü τον ΕλλÞσποντο στη ΛÝσβο, Ýβαλε τÜξη στις Üλλες πüλεις του νησιοý και στη ΜυτιλÞνη. ¸στειλε, επßσης, με δÝκα πλοßα στα μÝρη της ΘρÜκης τον Ετεüνικο, ο οποßος κατüρθωσε ολüκληρη την περιοχÞ να τη μετατρÝψει στο πλευρü των Λακεδαιμονßων. ΕξÜλλου, μετÜ τη ναυμαχßα εγκατÝλειψε τους Αθηναßους κι üλη η υπüλοιπη ΕλλÜδα, εκτüς απü τη ΣÜμο. Εκεß ο λαüς, αφοý Ýσφαξε τους Üρχοντες, κατÝλαβε την εξουσßα της πüλης. ¸πειτα απ' αυτÜ ειδοποßησε τον ¢γη στη ΔεκÝλεια και τη ΣπÜρτη üτι Ýρχεται με 200 πλοßα. Τüτε, με διαταγÞ του Üλλου βασιλιÜ, του Παυσανßα, εξεστρÜτευσαν üλοι μαζß οι μÜχιμοι Λακεδαιμüνιοι κι οι υπüλοιποι ΠελοποννÞσιοι, εκτüς απü τους Αργεßους. ¼ταν συγκεντρþθηκαν üλοι, ο Παυσανßας τους οδÞγησε προς τη πüλη της ΑθÞνας και στρατοπÝδευσε στο σχολεßο που λεγüταν Ακαδημßα. Στο μεταξý ο Λýσανδρος, αφοý Ýφτασε στην Αßγινα, αφοý συγκÝντρωσε üσους ΑιγινÞτες μπüρεσε, τους Ýδωσε πßσω την πüλη, üπως εßχε κÜνει και με τους Μηλßους και τους Üλλους που εßχαν στερηθεß την πατρßδα τους. Κατüπιν, αφοý λεηλÜτησε τη Σαλαμßνα, τελικÜ αγκυροβüλησε Ýξω απü τον ΠειραιÜ με 150 καρÜβια κι απüκλεισε την εßσοδο του λιμανιοý για τα εμπορικÜ πλοßα.
     Οι Αθηναßοι ωστüσο, πολιορκοýμενοι κι απü στεριÜ κι απü θÜλασσα, δεν Þξεραν τι να κÜνουν, αφοý οýτε καρÜβια εßχαν οýτε συμμÜχους οýτε τρüφιμα. Πßστευαν üτι τßποτα δεν τους Ýσωζε πια, αφοý θα πÜθαιναν τα ßδια που εßχαν κÜνει κι αυτοß στους πληθυσμοýς μικρþν πüλεων, τüτε που πÜνω στην υπεροψßα τοýς αδικοýσαν χωρßς αιτßα, με μüνο λüγο üτι Þταν σýμμαχοι των αντιπÜλων τους. Γι' αυτü, αφοý παραχþρησαν τα πολιτικÜ δικαιþματα σ' üσους τα εßχαν στερÞσει, υπÝμεναν καρτερικÜ και, παρüλο που πολλοß μες στη πüλη πÝθαιναν απü πεßνα, οýτε περνοýσε απü το μυαλü τους η περßπτωση συνθηκολüγησης. Μüνο, üταν Ýλειψαν ολüτελα τα τρüφιμα, Ýστειλαν πρεσβεßα στον ¢γη προτεßνοντας να γßνουν σýμμαχοι των Λακεδαιμονßων, κρατþντας βÝβαια τα τεßχη και τον ΠειραιÜ, και μ' αυτοýς τους üρους να κÜνουν συνθÞκη. Ο ¢γης απÜντησε σ' αυτοýς να πÜνε στη ΣπÜρτη. Γιατß ο ßδιος δεν εßχε τÝτοια αρμοδιüτητα. ¼ταν οι πρÝσβεις ανÝφεραν αυτÜ στους Αθηναßους, τους Ýστειλαν στη ΣπÜρτη. ¼ταν Ýφτασαν στη ΣελλÜσια, κοντÜ στη ΣπÜρτη, κι Ýμαθαν απ' αυτοýς οι Ýφοροι τις προτÜσεις τους, ßδιες μ' αυτÝς που εßχαν κÜνει στον ¢γη, τους πρüσταξαν να γυρßσουν πßσω αποκεß που βρßσκονταν και, αν θÝλουν πρÜγματι ειρÞνη, να το σκεφθοýν πιο σοβαρÜ και ýστερα να ξανÜρθουν. ¼ταν οι πρÝσβεις γýρισαν πßσω και ανÜφεραν αυτÜ στην πüλη, Ýπεσε μεγÜλη απελπισßα σε üλους. Γιατß πßστευαν üτι θα υποδουλωθοýν τελικÜ και üτι, þσπου να στεßλουν Üλλους πρÝσβεις, θα πÝθαιναν πολλοß απü την πεßνα. Ωστüσο, κανÝνας δεν τολμοýσε να προτεßνει να γκρεμßσουν τα τεßχη. Ο ΑρχÝστρατος, που εßπε στη ΒουλÞ üτι εßναι το καλýτερο να δεχτοýν ειρÞνη με τους üρους των Λακεδαιμονßων, φυλακßστηκε, και üρος Þταν να γκρεμιστοýν τα ΜακρÜ Τεßχη σε μÞκος δÝκα σταδßων το καθÝνα. Εßχε εκδοθεß πρÜγματι ψÞφισμα να μην επιτρÝπεται σε κανÝναν να εκφÝρει Üποψη γι αυτü.
     Ενþ εκεß βρßσκονταν τα πρÜγματα, ο ΘηραμÝνης εßπε στη συνÝλευση üτι, αν θελÞσουν να τον στεßλουν στο Λýσανδρο, θα γυρßσει ξÝροντας για ποιο λüγο οι Λακεδαιμüνιοι επιμÝνουν στο ζÞτημα των τειχþν, το κÜνουν δηλαδÞ με σκοπü να υποδουλþσουν την πüλη Þ για να Ýχουν κÜποια εγγýηση. Αφοý στÜλθηκε, Ýμεινε κοντÜ στο Λýσανδρο περισσüτερο απü τρεις μÞνες, περιμÝνοντας πüτε οι Αθηναßοι θα αποφÜσιζαν να δεχτοýν ü,τι τους πρüτειναν, αφοý θα τους τελεßωναν εντελþς τα τρüφιμα. Αφοý, λοιπüν, γýρισε τον τÝταρτο μÞνα, ανÜφερε στη συνÝλευση üτι τÜχα ο Λýσανδρος τον κρατοýσε ως τüτε δÝσμιο και üτι τþρα τον συμβουλεýει να πÜει στη ΣπÜρτη. Γιατß, δεν Þταν ο ßδιος αρμüδιος να απαντÞσει στις ερωτÞσεις του, αλλÜ οι Ýφοροι. ¾στερα απ' αυτü εκλÝχτηκε να πÜει στη ΣπÜρτη ως πρÝσβης με απεριüριστες αρμοδιüτητες μαζß μ' Üλλους εννιÜ. Στο μεταξý ο Λýσανδρος ειδοποßησε τους εφüρους, στÝλνοντας τον Αθηναßο εξüριστο ΑριστοτÝλη και Üλλους Λακεδαιμονßους, üτι εßπε στο ΘηραμÝνη üτι αυτοß μüνο εßχαν εξουσßα να αποφασßζουν για ειρÞνη Þ για πüλεμο.
     ¼ταν Ýφτασε ο ΘηραμÝνης με τους υπüλοιπους πρÝσβεις στη ΣελλÜσια και üταν τους ρþτησαν για ποιο λüγο εßχαν Ýλθει, αποκρßθηκαν üτι Þρθαν απüλυτα πληρεξοýσιοι για την ειρÞνη, τüτε οι Ýφοροι πρüσταξαν να τους φωνÜξουν. Κι üταν Þρθαν, συγκÜλεσαν συνÝλευση, üπου αντιδροýσαν κυρßως οι Κορßνθιοι και οι Θηβαßοι αλλÜ και πολλοß Üλλοι ¸λληνες προτεßνοντας να μη κÜνουν συνθÞκη με τους Αθηναßους αλλÜ να τους αφανßσουν. Οι Λακεδαιμüνιοι, üμως, δε συμφωνοýσαν να υποδουλþσουν πüλη ελληνικÞ, που εßχε προσφÝρει μÝγιστες υπηρεσßες τον καιρü του μεγαλýτερου κινδýνου που εßχε απειλÞσει ποτÝ την ΕλλÜδα, αλλÜ δÝχονταν να γßνει ειρÞνη με τον üρο οι Αθηναßοι να γκρεμßσουν τα ΜακρÜ Τεßχη και τα τεßχη του ΠειραιÜ, να παραδþσουν üλα τους τα πλοßα εκτüς απü δþδεκα, να φÝρουν πßσω τους εξüριστους, να Ýχουν τους ßδιους εχθροýς και φßλους με τους Λακεδαιμüνιους και να εκστρατεýσουν μαζß τους στη στεριÜ και τη θÜλασσα, üπου τυχüν τους οδηγοýν αυτοß. Ο ΘηραμÝνης και οι Üλλοι πρÝσβεις μετÝφεραν αυτÝς τις προτÜσεις στην ΑθÞνα. Καθþς Ýμπαιναν στην πüλη, τους περικýκλωσε πλÞθος κüσμου, φοβοýμενοι μÞπως γýρισαν Üπρακτοι. Γιατß, δε σÞκωνε Üλλη αναβολÞ, επειδÞ εßχαν πεθÜνει πολλοß απü την πεßνα. Την Üλλη μÝρα οι πρÝσβεις ανÜφεραν με ποιους üρους δÝχονταν οι Λακεδαιμüνιοι την ειρÞνη. Για λογαριασμü üλων μιλοýσε ο ΘηραμÝνης, λÝγοντας üτι Ýπρεπε να πεισθοýν στους Λακεδαιμονßους και να γκρεμßσουν τα Τεßχη. Καθþς μερικοß αντιμßλησαν κι η μεγÜλη πλειοψηφßα τα επικρüτησε, αποφÜσισαν να δεχτοýν την ειρÞνη.
     ΜετÜ απ' αυτÜ ο Λýσανδρος κατÝπλευσε στον ΠειραιÜ, οι εξüριστοι γýρισαν και με πολλÞ üρεξη γκρÝμιζαν τα Τεßχη κÜτω απü τους Þχους των αυλητρßδων, με την ψευδαßσθηση üτι κεßνη τη μÝρα Üρχιζε η ελευθερßα της ΕλλÜδας. Στο μεταξý οι κÜτοικοι της ΣÜμου που πολιορκοýνταν απü το Λýσανδρο απ' üλες τις μεριÝς, επειδÞ, καθþς δεν Þθελαν στην αρχÞ να συνθηκολογÞσουν, ο Λýσανδρος ετοιμαζüταν να επιτεθεß, συμφþνησαν να φýγει ο καθÝνας απü τους ελεýθερους πολßτες παßρνοντας απü Ýνα πανωφüρι και üλα τα Üλλα πρÜγματα να τα παραδþσουν. Μ' αυτüν τον üρο Üρχισαν να φεýγουν απ' την πüλη. Τüτε ο Λýσανδρος παρÝδωσε τη πüλη κι ü,τι υπÞρχε μÝσα στους πρþτους κατοßκους και, αφοý διüρισε δÝκα Üρχοντες να την επιτηροýν, απÝλυσε τις ναυτικÝς δυνÜμεις των συμμÜχων και τις Ýστειλε στις πατρßδες τους, ενþ ο ßδιος με τα λακωνικÜ πλοßα απÝπλευσε για τη ΣπÜρτη, παßρνοντας μαζß του τα διακοσμητικÜ της πλþρης των καραβιþν που εßχε αιχμαλωτßσει και τα πολεμικÜ του ΠειραιÜ, εκτüς απü δþδεκα, και τα στεφÜνια που του εßχαν χαρßσει ως προσωπικÜ δþρα απü διÜφορες πüλεις και τετρακüσια εβδομÞντα τÜλαντα ασÞμι, περßσσευμα των φüρων που του εßχε παραχωρÞσει ο Κýρος για τον πüλεμο και ü,τι Üλλο εßχε αποκτÞσει στον πüλεμο. ¼λα αυτÜ τα παρÝδωσε στη ΣπÜρτη στο τÝλος του καλοκαιριοý, τüτε που τελεßωνε ο πüλεμος ýστερα απü εßκοσι οχτþ χρüνια κι Ýξι μÞνες, κατÜ τη διÜρκεια του οποßου πρþτος Ýφορος Þταν ο Αινησßας, στις μÝρες του οποßου Üρχισε ο πüλεμος, 15 χρüνια μετÜ τη 30χρονη ανακωχÞ μετÜ την Üλωση της Εýβοιας, και μετÜ απ' αυτüν οι εξÞς: Βρασßδας, ΙσÜνωρας, Σωστρατßδας, ¸ξαρχος, Αγησßστρατος, Αγγενßδας, 0νομακλÞς, Ζεýξιππος, Πιτýας, Πλειστüλας, Κλεινüμαχος, ºλαρχος, ΛÝοντας, Χαιρßλας, ΠατησιÜδας, ΚλεοσθÝνης, ΛυκÜριος, ΕπÞρατος, ΟνομÜντιος, Αλεξιππßδας, ΜισγολαÀδας, Ισßας, ¢ρακος, ΕυÜρχιππος, ΠαντακλÞς, Πιτýας, Αρχýτας, Εýδιος, που στη θητεßα του ο Λýσανδρος Ýκανε üσα ειπþθηκαν και γýρισε στη πατρßδα του.
    Οι ΤριÜντα τýραννοι εκλÝχτηκαν αμÝσως μετÜ την κατεδÜφιση των Μακρþν Τειχþν και των τειχþν του ΠειραιÜ. Ενþ üμως εßχαν εκλεγεß με τον üρο να συντÜξουν νüμους, σýμφωνα με τους οποßους θα κυβερνοýσαν, üλο ανÝβαλλαν τη σýνταξη και τη δημοσßευσÞ του, αλλÜ συγκροτοýσαν τη ΒουλÞ και τις Üλλες αρχÝς, üπως Þθελαν αυτοß. ¸πειτα, Üρχισαν να συλλαμβÜνουν τους γνωστοýς προδüτες που τον καιρü της δημοκρατßας ζοýσαν απü τη συκοφαντßα και ταλαιπωροýσαν τους καλοýς και Ýντιμους πολßτες και να τους παραπÝμπουν για θανατικÞ καταδßκη• κι η ΒουλÞ τους καταδßκαζε με ευχαρßστηση και üσοι Ýνιωθαν πως τßποτα κοινü δεν εßχαν μ' αυτοýς δεν δυσανασχετοýσαν αρχικÜ καθüλου. ¼ταν, üμως, Üρχισαν να καταστρþνουν σχÝδια για να επιβÜλουν την ανεξÝλεγκτη κυριαρχßα τους στην πüλη, αρχικÜ, αφοý Ýστειλαν στη ΣπÜρτη τον Αισχßνη και τον ΑριστοτÝλη, Ýπεισαν το Λýσανδρο να ενεργÞσει να τους σταλεß φρουρÜ, þσπου να βγÜλουν απü τη μÝση τους αντιδραστικοýς πολßτες και να επιβÜλουν το καθεστþς. Υπüσχονταν μÜλιστα üτι θα τους συντηροýν αυτοß. Εκεßνος πεßστηκε και φρüντισε να τους σταλεß φρουρÜ με τον Καλλßβιο ως αρμοστÞ. Μüλις οι ΤριÜντα εξασφÜλισαν τη φρουρÜ, Üρχισαν να καλοπιÜνουν με κÜθε τρüπο τον Καλλßβιο για να εγκρßνει üλες τις πρÜξεις τους και με τους στρατιþτες απü τη φρουρÜ που τους Ýστελνε συνελÜμβαναν üποιους Þθελαν, üχι πια τους φαýλους και τους ασÞμαντους αλλÜ üποιους Ýδιναν την εντýπωση üτι δε θα ανÝχονταν παραγκωνισμü τους και üτι, αν δοκßμαζαν να αντιδρÜσουν, θα Ýβρισκαν πολλοýς συμπαραστÜτες.
    Τον πρþτο καιρü ο Κριτßας κι ο ΘηραμÝνης Þταν ομοúδεÜτες και φßλοι. Ο Κριτßας, μÜλιστα, Ýδειχνε φανερÜ τη πρüθεση να σκοτþσει πολý κüσμο, γιατß εßχε κÜνει κι εξορßα διωγμÝνος απü τους δημοκρατικοýς, ενþ ο ΘηραμÝνης εναντιωνüταν, λÝγοντας üτι δεν Þταν λογικü να σκοτþνουν ανθρþπους, μüνο και μüνο διüτι τους τιμοýσε ο λαüς, και δεν πεßραζε καθüλου τους καλοýς και φιλÞσυχους πολßτες. "Γιατß κι εγþ κι εσý, Ýχουμε πει και κÜνει πολλÜ για να γßνουμε αρεστοß στην πüλη" Ýλεγε. Ο Üλλος πÜλι, γιατß φερüταν ακüμη φιλικÜ στο ΘηραμÝνη, απαντοýσε üτι, üποιος θÝλει να κυριαρχεß, δεν επιτρÝπεται να μη βγÜζει απü τη μÝση κεßνους που θα μποροýσαν να του σταθοýν εμπüδιο. "Κι αν φαντÜζεσαι üτι, επειδÞ εßμαστε τριÜντα κι üχι Ýνας, η εξουσßα μας δεν χρειÜζεται τüση φροντßδα üσο και μια προσωπικÞ τυραννßα, εßσαι αφελÞς
".

     ΑυτÜ εßπε ο Κριτßας και κατÝβηκε απü το βÞμα. Κι ο ΘηραμÝνης, αφοý πÞρε το λüγο, εßπε:

   "Πρþτ' απ' üλα, Üνδρες, θα αναφερθþ στην τελευταßα του κατηγορßα. Ισχυρßζεται δηλαδÞ üτι τÜχα εγþ με τη καταγγελßα μου οδÞγησα τους στρατηγοýς στο θÜνατο. ¼μως δεν τους κατηγüρησα πρþτος εγþ αλλÜ εκεßνοι ισχυρßστηκαν üτι, ενþ με πρüσταξαν, δεν περιμÜζεψα τ' Üμοιρα θýματα της ναυμαχßας της ΛÝσβου. Εγþ, αφοý απολογÞθηκα üτι με την τρικυμßα δε μποροýσε οýτε να βγει καρÜβι στη θÜλασσα κι οýτε να περισυλλÝγουν οι ναυαγοß, Ýπεισα τη πüλη, ενþ εκεßνοι κατηγüρησαν ουσιαστικÜ τους ßδιους τους εαυτοýς τους. Γιατß ενþ, καθþς Ýλεγαν, μποροýσαν να σωθοýν οι Üνθρωποι, εκεßνοι σηκþθηκαν κι Ýφυγαν αφÞνοντÜς τους να πεθÜνουν. Δεν απορþ, βÝβαια, με την ανακρßβεια του Κριτßα γιατß, üταν Ýγιναν αυτÜ, συνÝβαινε να μη βρßσκεται εδþ αλλÜ στη Θεσσαλßα, üπου μαζß με τον ΠρομηθÝα, οργÜνωσε δημοκρατßα κι εξüπλιζε τους φτωχοýς αγρüτες εναντßον των αφεντÜδων. Ας ευχηθοýμε να μη γßνει εδþ τßποτα απ' üσα Ýκανε αυτüς εκεß. Σ' Ýνα πρÜγμα συμφωνþ κι εγþ μαζß του, αν δηλαδÞ κÜποιος θÝλει να σας αφαιρÝσει την εξουσßα και δυναμþνει üσους συνωμοτοýν εναντßον σας, πρÝπει να τιμωρηθεß με τον πιο αυστηρü τρüπο. Ποιος εßναι üμως αυτüς που κÜνει αυτÜ, θα το κρßνατε καλλßτερα, νομßζω, αν εξετÜσετε τη περασμÝνη και τη τωρινÞ πολιτικÞ συμπεριφορÜ του καθενüς απü μας. ΜÝχρι, λοιπüν να γßνετε εσεßς βουλευτÝς και να αναδειχθοýν οι αρχÝς και να δικαστοýν οι αποδεδειγμÝνα συκοφÜντες, βρεθÞκαμε üλοι σýμφωνοι, απü τüτε üμως που Üρχισαν αυτοß εδþ να συλλαμβÜνουν Ýντιμους πολßτες, Üρχισα κι εγþ να διαχωρßζω τη θÝση μου.
     ¹ξερα ασφαλþς üτι, αν θανατωνüταν ο ΛÝοντας ο Σαλαμßνιος, Üνδρας που κι Þταν και το Ýδειχνε ικανüτατος και που δεν εßχε κÜνει καμμιÜ παρανομßα, οι üμοιοß του θα τρüμαζαν κι üτι ο τρüμος θα τους Ýκανε αντιπÜλους αυτοý του καθεστþτος. Το Ýβλεπα üτι, αν συλλαμβανüταν ο ΝικÞρατος του Νικßα, πλοýσιος Üνθρωπος που οýτε ο ßδιος οýτε ο πατÝρας του εßχαν ποτÝ υποστηρßξει τους δημοκρατικοýς, οι üμοιοß του θα εßχαν δυσμενεßς διαθÝσεις απÝναντß μας. ΑλλÜ κι üταν εκτελÝσαμε τον Αντιφþντα, που τον καιρü του πολÝμου εßχε εξοπλßσει μ' ÝξοδÜ του δυο ταχýπλοα πολεμικÜ, καταλÜβαινα üτι θα γεννοýσαμε καχυποψßα σ' üλους που εßχαν δεßξει πατριωτικÜ αισθÞματα. ΑντÝδρασα κι üταν εßπαν üτι Ýπρεπε να συλλÜβουμε ο καθÝνας απü Ýναν μÝτοικο, γιατß Þταν ολοφÜνερο πως η εκτÝλεσÞ τους θα Ýκανε üλους τους μετοßκους εχθροýς του πολιτεýματος. Διαφþνησα και τüτε που αφüπλισαν το λαü, επειδÞ πßστευα üτι δεν Ýπρεπε να εξασθενÞσουμε την πüλη. Ακüμα κι οι Λακεδαιμüνιοι, üταν μας Ýσωσαν, δεν φαντÜζομαι να το Ýκαναν αυτü, με σκοπü να μεßνουμε τüσο λßγοι που να μην εßμαστε σε θÝση να τους ωφελÞσουμε σε τßποτα, γιατß Þταν στο χÝρι τους, αν το Þθελαν, κανÝναν να μην αφÞσουν ζωντανü, αν μας πßεζαν λßγο καιρü ακüμα με την πεßνα. Οýτε μου πολυÜρεσε η πρüσληψη μισθοφüρων, αφοý μποροýσαμε να στρατολογÞσουμε απü τους ßδιους τους πολßτες üσους εßχαμε ανÜγκη για να επιβληθοýμε Üνετα εμεßς οι εξουσιαστÝς στους υπηκüους μας. ΕπειδÞ, πÜλι, Ýβλεπα να πληθαßνουν μÝσα στην πüλη οι αντßπαλοι αυτÞς της εξουσßας και να αβγατßζουν οι εξüριστοι, δεν το Ýβρισκα σωστü να εξορßζονται οýτε ο Θρασýβουλος οýτε ο ¢νυτος οýτε ο ΑλκιβιÜδης, γιατß Þξερα üτι μ' αυτüν τον τρüπο θα δυνÜμωνε η εχθρικÞ παρÜταξη, αφοý ο λαüς θα αποκτοýσε ικανοýς ηγÝτες κι οι επßδοξοι ηγÝτες θα Ýβρισκαν πολλοýς οπαδοýς. Αυτüς, λοιπüν, που δßνει στα φανερÜ τÝτοιες συμβουλÝς, θα Þταν δßκαιο να θεωρηθεß φßλος Þ προδüτης; Τον εχθρü, Κριτßα, δεν τον δυναμþνουν αυτοß που φροντßζουν να μην αυξÜνονται οι αντßπαλοι οýτε αυτοß που υποδεικνýουν τρüπους πþς να αποκτÜ κÜποιος περισσüτερους συμμÜχους, αλλÜ αυτοß που αποσποýν χρÞματα με παρÜνομο τρüπο και σκοτþνουν αθþους, αυτοß εßναι που πολλαπλασιÜζουν τους αντιπÜλους και προδßδουν üχι μονÜχα τους φßλους τους αλλÜ και τους ßδιους τους εαυτοýς τους λüγω αισχροκÝρδειας. Κι αν δε γßνεται κατανοητü με Üλλο τρüπο üτι λÝω την αλÞθεια, σκεφτεßτε και τοýτο: τι φαντÜζεστε üτι προτιμοýν ο Θρασýβουλος κι ο ¢νυτος κι οι Üλλοι εξüριστοι, να ακολουθοýμε δηλαδÞ την πολιτικÞ που συμβουλεýω εγþ Þ εκεßνη που εφαρμüζουν αυτοß εδþ; Εγþ νομßζω üτι οι εξüριστοι πιστεýουν τþρα üτι Ýχουν παντοý συμμÜχους. Αν, üμως, Þταν με το μÝρος μας τα πιο υγιÜ στοιχεßα της πüλης, θα Ýκριναν üτι εßναι δýσκολο ακüμη και να πατÞσουν το πüδι σε κÜποιο μÝρος της πüλης μας.

     Για üσα πÜλι εßπε, üτι δηλαδÞ εγþ Þμουν πÜντα καιροσκüπος, προσÝξτε και αυτÜ. Το πολßτευμα των Τετρακοσßων το ψÞφισαν, ως γνωστüν, κι οι ßδιοι οι δημοκρατικοß, γιατß τους εßχαν εξηγÞσει üτι οι Λακεδαιμüνιοι εμπιστεýονταν περισσüτερο üλο το λαü παρÜ τους δημοκρατικοýς. ΕπειδÞ εκεßνοι απü τη μια καθüλου δεν χαλÜρωσαν, ενþ απü την Üλλη πλευρÜ Ýγινε φανερü üτι οι στρατηγοß που Þταν με τον ΑριστοτÝλη, το ΜελÜνθιο και τον Αρßσταρχο Ýχτιζαν πÜνω στο ανÜχωμα Ýνα οχυρü, üπου εßχαν σκοπü να φÝρουν τους εχθροýς και να γßνουν οι ßδιοι κι οι φßλοι τους κýριοι της πüλης, αν τα κατÜλαβα αυτÜ και τους εμπüδισα, αυτü λÝγεται προδοσßα των φßλων; Ακüμη, με ονομÜζει κüθορνο, επειδÞ τÜχα προσπαθþ να ταιριÜσω και με τι δýο πλευρÝς. ΑλλÜ πþς, μα τους θεοýς, πρÝπει να ονομÜζεται αυτüς που δε χωρÜει οýτε στους μεν οýτε στους δε; Γιατß, εσý τον καιρü της δημοκρατßας Þσουν ο χειρüτερος εχθρüς του λαοý και τþρα με το αριστοκρατικü πολßτευμα Ýχεις γßνει ο χειρüτερος εχθρüς των τßμιων ανθρþπων. Εγþ, Κριτßα, πÜντα πολεμþ εκεßνους που βρÞκαν τη δημοκρατßα τÝλεια üσο δε μετεßχαν στην εξουσßα ακüμα κι οι δοýλοι, ακüμα κι üσοι απü φτþχεια θα πουλοýσαν την πüλη για μια δραχμÞ, και στÜθηκα, επßσης, πÜντα αντßθετος και μ' εκεßνους που βρßσκουν üτι δεν εßναι τÝλεια οργανωμÝνη η ολιγαρχßα, üσο δεν Ýχει επιβληθεß στην πüλη η τυραννßα λßγων ανθρþπων. Το να μετÝχουν üμως στην κυβÝρνηση κι üσοι μποροýν να προσφÝρουν υπηρεσßες με τ' Üλογα και τις ασπßδες τους, πÜντα το θεωροýσα Üριστη λýση κι οýτε και τþρα αλλÜζω γνþμη. Κι αν μπορεßς να πεις, Κριτßα, κÜποια περßπτωση, üπου με δημοκρατικοýς Þ με ολιγαρχικοýς πολßτες αγωνßστηκα να στερÞσω τους ευυπüληπτους πολßτες απü τα πολιτικÜ τους δικαιþματα, πες την! Γιατß, αν βρεθεß üτι κÜνω Þ üτι Ýχω κÜνει ποτÝ κÜτι τÝτοιο, παραδÝχομαι üτι, κι ανακüμη πÜθω τα χειρüτερα κακÜ, θα πÝθαινα δßκαια".

     Μüλις μ' αυτÜ τα λüγια τελεßωσε την αγüρευσÞ του κι η βουλÞ τον επιδοκßμασε φανερÜ, ο Κριτßας, επειδÞ κατÜλαβε üτι, αν Üφηνε τη βουλÞ ν' αποφασßσει τη τýχη του με τη ψÞφο της, ο ΘηραμÝνης θα γλyτωνε, και Ýνα τÝτοιο ενδεχüμενο το θεωροýσε αβÜσταχτο, αφοý πλησßασε τους ΤριÜντα και μßλησε για λßγο μαζß τους, βγÞκε Ýξω και πρüσταξε τους μαχαιροβγÜλτες να στηθοýν προκλητικÜ στο ξýλινο κιγκλßδωμα που χωρßζει το ακροατÞριο απü τους βουλευτÝς. ¸πειτα μπÞκε ξανÜ μÝσα κι εßπε:

   "Εγþ, κýριοι βουλευτÝς, πιστεýω üτι εßναι καθÞκον για Ýνα σωστü ηγÝτη που διαπιστþνει απüπειρα εξαπÜτησης φßλων του, να το εμποδßσει. Αυτü θα κÜνω, λοιπüν, κι εγþ. Γιατß, αυτοß που στÝκονται εκεß πÝρα δηλþνουν üτι δε θα μας το επιτρÝψουν, αν αφÞσουμε ατιμþρητο Ýναν Üνδρα που βλÜπτει ολοφÜνερα την ολιγαρχßα. Γιατß, σýμφωνα με την καινοýρια νομοθεσßα κανÝνας απü τους Τρεις ΧιλιÜδες δε μπορεß να θανατωθεß χωρßς τη δικÞ σας ψÞφο, ενþ το δικαßωμα να σκοτþνουν üσους δεν εßναι γραμμÝνοι στον κατÜλογο το Ýχουν οι ΤριÜκοντα. Εγþ λοιπüν, εßπε, διαγρÜφω αυτüν εδþ το ΘηραμÝνη απü τον κατÜλογο, με τη σýμφωνη γνþμη üλων μας. Κι αυτüν τον καταδικÜζουμε σε θÜνατο".

     Μüλις Üκουσε αυτÜ ο ΘηραμÝνης, πÞδησε κοντÜ στο βωμü κι εßπε:
  
   "Κι εγþ, Üνδρες, ικετεýω τα πιο δßκαια απ' üλα, να μη δοθεß δηλαδÞ στον Κριτßα το δικαßωμα να διαγρÜφει οýτε εμÝνα οýτε üποιον θÝλει απü σας, αλλÜ να δικαζüμαστε κι εσεßς κι εγþ με üποιο νüμο αυτοß ψÞφισαν για üσους εßναι στον κατÜλογο. Το ξÝρω βÝβαια, μα τους θεοýς, εßπε, üτι σε τßποτα δε θα με ωφελÞσει αυτüς ο βωμüς, αλλÜ θÝλω να αποδεßξω ακüμα και τοýτο, üτι δηλαδÞ αυτοß δεν εßναι μονÜχα κατεξοχÞν Üδικοι με τους ανθρþπους, αλλÜ και ασεβÝστατοι προς τους θεοýς. Απορþ üμως, πρüσθεσε, με σας, Üνδρες ωραßοι και ενÜρετοι, που δε σκÝφτεστε να υπερασπισθεßτε τους εαυτοýς σας, αν και ξÝρετε üτι και το üνομα του καθενüς σας μπορεß να σβηστεß με την ßδια ευκολßα με το δικü μου/'.

     ΜετÜ απü αυτÜ, ο κÞρυκας των ΤριÜντα πρüσταξε τους ¸ντεκα να συλλÜβουν το ΘηραμÝνη. Εκεßνοι μπÞκαν με τους βοηθοýς τους με αρχηγü το ΣÜτυρο, τον πιο θρασý και ξεδιÜντροπο απ' üλους. Ο Κριτßας τüτε εßπε:

   "Σας
παραδßνουμε τοýτον εδþ τον ΘηραμÝνη, που καταδικÜστηκε σýμφωνα με το νüμο. Αφοý τον πιÜσετε οι Ýντεκα και τον οδηγÞσετε εκεß που πρÝπει, κÜνετε τα υπüλοιπα".

     Μüλις ο Κριτßας εßπε αυτÜ τα λüγια, ο ΣÜτυρος επιχειροýσε να τραβÞξει το ΘηραμÝνη απü το βωμü κι οι βοηθοß τραβοýσανε κι εκεßνοι. Ο ΘηραμÝνης πÜλι,  üπως Þταν φυσικü, επικαλοýνταν θεοýς κι ανθρþπους ως μÜρτυρες να δουν τα üσα γßνονταν. Οι βουλευτÝς ωστüσο Ýμεναν απαθεßς, γιατß Ýβλεπαν üτι και αυτοß που στÝκονταν στο κιγκλßδωμα Þταν του ßδιου φυρÜματος με το ΣÜτυρο και üτι ο χþρος μπροστÜ απü το βουλευτÞριο Þταν γεμÜτος απü φρουροýς και γιατß Þξεραν üτι Þταν üλοι οπλισμÝνοι με εγχειρßδια. Αυτοß, λοιπüν, Ýσερναν το ΘηραμÝνη μÝσα απü την αγορÜ, ενþ αυτüς διαμαρτυρüταν με πολý δυνατÞ φωνÞ για üσα πÜθαινε. Αποδßδεται και αυτÞ η κουβÝντα στο ΘηραμÝνη. ¼ταν του εßπε ο ΣÜτυρος üτι θα μετανιþσει, αν δε σωπÜσει, ρþτησε: "ΔηλαδÞ, Üμα σωπÜσω, δε θα μετανιþσω"; Κι üταν, πÜλι, τον ανÜγκαζαν να πιει το κþνειο για να πεθÜνει, σκορπßζοντας τις τελευταßες σταγüνες, üπως στο παιχνßδι κüτταβος, εßπε: "Αυτü ας εßναι στην υγεßα του Κριτßα του ωραßου"!

     ΞÝρω, βÝβαια, üτι τÝτοια λüγια δεν αξßζει να αναφÝρονται, αλλÜ αυτü βρßσκω αξιοθαýμαστο σ' αυτüν τον Üνθρωπο, üτι δηλαδÞ ακüμα και μπροστÜ στο θÜνατο δεν Ýχασε οýτε την αυτοκυριαρχßα του οýτε το χιοýμορ του. Ο ΘηραμÝνης, λοιπüν, μ' αυτüν τον τρüπο πÝθανε. Και οι ΤριÜντα, επειδÞ πια Þταν ελεýθεροι να κυβερνοýν χωρßς φüβο, απαγüρευσαν σ' üσους δεν Þταν γραμμÝνοι στον κατÜλογο να μπαßνουν στη πüλη και τους Ýδιωχναν ακüμη κι απ' τα χωρÜφια τους, για να τα οικειοποιηθοýν αυτοß κι οι φßλοι τους. Καταφεýγοντας πολλοß στον ΠειραιÜ και παßρνοντας μαζß τους κι Üλλους πολλοýς γÝμισαν και τα ΜÝγαρα και τη ΘÞβα με πρüσφυγες. Τüτε ξεκßνησε απü τη ΘÞβα ο Θρασýβουλος με 70 περßπου Üνδρες και καταλαμβÜνει το ισχυρü φροýριο ΦυλÞ. Μια μÝρα που εßχε καλü καιρü, βγÞκαν οι ΤριÜντα απü τη πüλη να τους χτυπÞσουν μαζß με 3.000 πεζοýς και το ιππικü. ¼ταν Ýφτασαν στη ΦυλÞ, μερικοß νÝοι τüλμησαν να επιτεθοýν αμÝσως στο φροýριο, αλλÜ δεν κατÜφεραν τßποτε κι, αφοý τραυματßστηκαν, Ýφυγαν Üπρακτοι. ¼ταν οι ΤριÜντα σχεδßαζαν να χτßσουν τεßχος για να εμποδßσουν τον ανεφοδιασμü τους και να τους αναγκÜσουν να παραδοθοýν, τη νýχτα και την Üλλη μÝρα χιüνισε πÜρα πολý. Αυτοß τüτε υποχρεþθηκαν να γυρßσουν πßσω στη πüλη μες στη χιονοθýελλα, αφοý αυτοß που Þταν στη ΦυλÞ σκüτωσαν πολλοýς βοηθητικοýς στρατιþτες τους. ΕπειδÞ κατÜλαβαν üτι οι επαναστÜτες θα λεηλατοýσαν και τις καλλιÝργειες, αν δεν υπÞρχε εκεß φρουρÜ, Ýστειλαν στα σýνορα, κÜπου 15 στÜδια απü τη ΦυλÞ, üλη σχεδüν τη λακωνικÞ φρουρÜ και το ιππικü δýο φυλþν. Αυτοß στρατοπÝδευσαν σ' Ýνα δασωμÝνο τüπο και φýλαγαν τη περιοχÞ.
     Ο Θρασýβουλος στο μεταξý, αφοý εßχαν συγκεντρωθεß στη ΦυλÞ κÜπου 700 Üνδρες, νýχτα τους πÞρε και κατÝβηκε. Αφοý απüθεσε τα üπλα σε απüσταση τριþν  Þ τεσσÜρων σταδßων απü τη φρουρÜ, περßμενε. ΚατÜ τα ξημερþματα, üταν οι φρουροß τρÜβηξαν ο καθÝνας στη δουλειÜ του, μακρυÜ απü τον οπλισμü τους κι οι ιπποκüμοι Ýκαναν θüρυβο ξυστρßζοντας τ' Üλογα, οι Üνδρες του Θρασýβουλου πÞραν τα üπλα κι üρμησαν κατÜ πÜνω τους τρÝχοντας, μερικοýς τους Ýπιασαν αιχμαλþτους κι üλους τους Üλλους, που το βÜλανε στα πüδια, τους κυνÞγησαν ως 6-7 στÜδια και σκüτωσαν απü τους βαριÜ οπλισμÝνους περισσüτερους απü 120 κι απü τους ιππεßς το Νικüστρατο, που τον Ýλεγαν "ωραßο" κι Üλλους 2 που τους πιÜσανε στα κρεβÜτια τους. Αφοý γýρισαν πßσω, Ýστησαν τρüπαιο και μÜζεψαν τα üπλα και τα λÜφυρα που εßχανε πÝσει στα χÝρια τους, επÝστρεψαν στη ΦυλÞ. Οι ιππεßς που Þρθαν απ' τη πüλη για ενßσχυση δεν εßδαν κανÝναν εχθρü μπρος τους κι αφοý μεßναν εκεß μÝχρι που οι συγγενεßς παρÝλαβαν τους νεκροýς τους, ξαναγýρισαν στη πüλη.
     ¸πειτα απ' αυτü οι ΤριÜντα τýραννοι, επειδÞ Ýκριναν üτι η θÝση τους Þταν επισφαλÞς, αποφÜσισαν να προσαρτÞσουν την Ελευσßνα για να τους εßναι καταφýγιο σε þρα ανÜγκης. ΠÞγαν, λοιπüν, εκεß ο Κριτßας κι οι υπüλοιποι απü τους ΤριÜντα. ¸χοντας δþσει απü πριν οδηγßες στο ιππικü και κÜνοντας επιθεþρηση στους ιππεßς τους, με το πρüσχημα üτι Þθελαν να ξÝρουν πüσοι εßναι και πüση πρüσθετη φρουρÜ θα χρειαστοýν, πρüσταξαν να τους καταγρÜψουν üλους. ΚÜθε απογραφüμενος εßπαν να βγαßνει απü τη μικρÞ πýλη προς τη θÜλασσα. Στη παραλßα εßχανε τοποθετÞσει δεξιÜ κι αριστερÜ της πýλης τους ιππεßς κι Ýναν Ýναν που Ýβγαινε τον Üρπαζαν οι βοηθοß τους και τον Ýδεναν. Αφοý üλοι τους εßχανε συλληφθεß, διÝταξαν τον αρχηγü του ιππικοý Λυσßμαχο να τους πÜρει και να τους παραδþσει στους ¸ντεκα. Την Üλλη μÝρα συγκÝντρωσαν στο Ωδεßο τους οπλßτες  που Þταν γραμμÝνοι στον κατÜλογο και τους υπüλοιπους ιππεßς. Κι ο Κριτßας σηκþθηκε κι εßπε: "Το καθεστþς, φßλοι μας, δεν το οργανþνουμε μüνο για το καλü μας, αλλÜ και για το δικü σας καλü. ¼πως, λοιπüν, θα Ýχετε μερßδιο στις τιμÝς, Ýτσι πρÝπει να συμμετÝχετε και στους κινδýνους. ΠρÝπει, επομÝνως, να καταδικÜσετε τους Ελευσινßους που πιÜσαμε, για να Ýχετε τις ßδιες ελπßδες και τους ßδιους  φüβους με μας". Κι αφοý τους Ýδειξε κÜποιο σημεßο, τους διÝταξε να ψηφßσουν εκεß φανερÜ. Το μισü Ωδεßο Þτανε γεμÜτο με οπλισμÝνους ΛÜκωνες φρουροýς, εξÜλλου, για üσους πολßτες μοναδικü μÝλημα Þταν το συμφÝρον τους, üλα αυτÜ δεν τους ενοχλοýσαν.
     ΜετÜ απ' αυτÜ ο Θρασýβουλος, αφοý πÞρε τους Üνδρες του απü τη ΦυλÞ, που εßχαν γßνει περßπου 1000, Ýφτασε νýχτα στον ΠειραιÜ. Μüλις το Ýμαθαν αυτü οι ΤριÜντα, βγÞκαν να τους αντιμετωπßσουν με τους ΛÜκωνες, τους ιππεßς και τους βαριÜ οπλισμÝνους στρατιþτες. ¸πειτα προχþρησαν απü τον αμαξιτü δρüμο που οδηγεß στον ΠειραιÜ. Οι επαναστÜτες απü τη ΦυλÞ επιχεßρησαν στην αρχÞ να τους εμποδßσουν, αλλÜ βλÝποντας üτι η κυκλωτικÞ κßνηση του ΠειραιÜ, καθþς Þταν μεγÜλη, χρειαζüταν πολý στρατü ενþ αυτοß Þταν λßγοι, συσπειρþθηκαν στη Μουνιχßα. Τüτε οι ολιγαρχικοß, αφοý πÞγαν στην ΙπποδÜμειο ΑγορÜ, πρþτα παρατÜχτηκαν Ýτσι, þστε να πιÜνουν üλο το πλÜτος του δρüμου που οδηγεß στο ιερü της ¢ρτεμης της Μουνιχßας και στο Βενδßδειο. Το βÜθος τους Ýφτασε τις πενÞντα σειρÝς ασπßδων. Μ' αυτü τον σχηματισμü Üρχισαν να ανηφορßζουν. Οι επαναστÜτες απü τη ΦυλÞ Ýπιασαν κι εκεßνοι üλο το πλÜτος του δρüμου, οι οπλßτες τους üμως εßχαν μüνο δÝκα σειρÝς βÜθος. Πßσω τους πÞραν θÝση και οι πελταστÝς κι ελαφρý πεζικü, οπλισμÝνο με ακüντια κι ακüμα πιο πßσω οι οπλισμÝνοι με πÝτρες. Αυτοß Þταν πολλοß, γιατß εßχαν προστεθεß και ντüπιοι. Ενþ προχωροýσαν οι αντßπαλοι, ο Θρασýβουλος πρüσταξε τους Üνδρες του να αποθÝσουν τις ασπßδες τους, και κÜνοντας κι αυτüς το ßδιο αλλÜ κρατþντας τ' Üλλα üπλα του, στÜθηκε στο κÝντρο τους και εßπε:

   "¢νδρες συμπολßτες, σ' Üλλους απü σας θÝλω να πω και σ' Üλλους να θυμßσω üτι στο δεξιü τμÞμα εκεßνων που πλησιÜζουν βρßσκονται αυτοß που πριν απü τÝσσερις μÝρες νικÞσατε, αφοý τους τρÝψατε σε φυγÞ και στο αριστερü Üκρο τελευταßοι εßναι οι ßδιοι οι ΤριÜντα, αυτοß δηλαδÞ που χωρßς να φταßμε σε τßποτε μας εξüρισαν απü τη πüλη, μας Ýδιωχναν απü τα σπßτια μας και κÜνανε προγραφÝς των πιο αγαπητþν μας προσþπων. Τþρα, üμως, τους Ýλαχε αυτü που οι ßδιοι ποτÝ δεν το περßμεναν, ενþ εμεßς πÜντα το ευχüμασταν. Βρισκüμαστε δηλαδÞ αντιμÝτωποι κρατþντας κι εμεßς üπλα. Οι θεοß, πÜλι, επειδÞ μας Ýπιαναν την þρα που τρþγαμε, την þρα που κοιμüμασταν, την þρα που Þμασταν στην αγορÜ, κι επειδÞ μας εξüριζαν üχι μüνο αναßτια αλλÜ δßχως καν να βρισκüμαστε στη πüλη, εßναι τþρα φανερÜ σýμμαχοß μας. Γιατß, μες στο καλοκαßρι προκαλοýν κακοκαιρßα, την þρα που μας συμφÝρει κι üταν κÜνουμε επßθεση, λßγοι εμεßς εναντßον πολλþν, μας αξιþνουν να  υψþνουμε τρüπαια νßκης, και να τþρα μας Ýφεραν σε τοποθεσßα, üπου αυτοß δε μποροýν, επειδÞ εßναι ανηφüρα, οýτε δüρατα οýτε ακüντια να ρßξουνεναντßον αυτþν που βρßσκονται παρατεταγμÝνοι ψηλÜ, ενþ εμεßς απü τα ψηλüτερα μÝρη θα τους φτÜνουμε και με δüρατα και μ' ακüντια και με πÝτρες και θα χτυπÞσουμε πολλοýς. Θα νüμιζε κανεßς üτι τουλÜχιστον με τις πρþτες σειρÝς τους θα χρειαζüταν να πολεμÞσουμε ßσοι προς ßσους. Τþρα üμως, αν εσεßς ρßχνετε τα βÝλη σας πυκνÜ, üπως πρÝπει, κανÝνας σας δε θα αστοχÞσει, καθþς εßναι γεμÜτος ο δρüμος απü δαýτους, αλλÜ αυτοß, προφυλαγüμενοι συνÝχεια κÜτω απü τις ασπßδες τους, θα τρÝπονται σε φυγÞ. ¸τσι, θα μποροýμε να τους χτυπÜμε, üπου θÝλουμε, σα να εßναι τυφλοß κι ορμþντας κατÜ πÜνω τους να τους γκρεμßζουμε. ΑλλÜ, Üνδρες μου, αγωνιστεßτε μ' αυτüν τον τρüπο, που ο καθÝνας σας θα αισθανθεß üτι σ' αυτüν περισσüτερο οφεßλεται η νßκη. Γιατß αυτÞ, αν θελÞσει ο θεüς, θα μας δþσει πßσω πατρßδα, σπßτια, ελευθερßα, τιμÝς, παιδιÜ, σ' üσους υπÜρχουν και γυναßκες. ΤρισευτυχισμÝνοι στ' αλÞθεια, üσοι απü μας ως νικητÝς αξιωθοýν να δουν την ωραιüτερη μÝρα απ' üλες. ΕυτυχισμÝνος θα εßναι κι üποιος σκοτωθεß, γιατß κανÝνας, ακüμη και πλοýσιος, δε θα αξιωθεß μνημεßο τüσο λαμπρü. ¼ταν λοιπüν Ýρθει η þρα, εγþ θα αρχßσω να τραγουδÜω τον παιÜνα κι αφοý επικαλεστοýμε τον ΕνυÜλιο, τüτε üλοι μαζß με μια καρδιÜ ας τιμωρÞσουμε αυτοýς τους ανθρþπους για üλες τις προσβολÝς που Ýχουμε υποστεß".

     Αφοý εßπε αυτÜ και γýρισε προς το μÝρος των εχθρþν, περßμενε. Γιατß, ο μÜντης συμβοýλευε αυτοýς να μην επιτεθοýν, προτοý σκοτωθεß Þ τραυματισθεß κÜποιος δικüς τους κι üταν γßνει αυτü, εßπε ο μÜντης, θα τραβÞξουμε εμεßς μπροστÜ και σεις που θα ακολουθÞσετε, θα νικÞσετε αλλÜ εγþ νομßζω üτι θα σκοτωθþ. Και δε διαψεýστηκε, αλλÜ, üταν πÞραν τα üπλα, εκεßνος μ' Ýνα πÞδημα βρÝθηκε πρþτος ανÜμεσα στους εχθροýς, λες και τον οδηγοýσε κÜποια αüρατη μοßρα, και σκοτþθηκε και βρßσκεται θαμμÝνος στο πÝρασμα του Κηφισσοý, οι Üλλοι ωστüσο νικοýσαν και καταδßωξαν τον εχθρü μÝχρι το ßσιωμα. Σ' αυτÞ τη μÜχη σκοτþθηκαν απü τους ΤριÜντα ο Κριτßας κι ο Ιππüμαχος, απü τους 10 Üρχοντες του ΠειραιÜ ο Χαρμßδης του Γλαýκωνα κι απü τους υπüλοιπους Üνδρες του περßπου 70. Οι νικητÝς πÞραν τα üπλα των σκοτωμÝνων, üμως κανενüς πολßτη δεν αφαßρεσαν τους χιτþνες. Αφοý Ýγινε αυτü κι Ýδωσαν, ýστερα απü ανακωχÞ, τους νεκροýς για ταφÞ, πολλοß απü τις δýο παρατÜξεις, αφοý πλησßασαν ο Ýνας τον Üλλο, Ýπιασαν μεταξý τους συζÞτηση. Τüτε ο Κλεüκριτος, ο κÞρυκας των μυστηρßων, που εßχε και πολý καθαρÞ φωνÞ, αφοý επÝβαλε στους Üλλους σιωπÞ, εßπε:

   "Συμπολßτες, γιατß μας εξορßζετε; Γιατß θÝλετε να μας σκοτþσετε; Εμεßς ποτÝ δεν σας κÜναμε κανÝνα κακü, αλλÜ αντßθετα μαζß σας Ýχουμε πÜρει μÝρος στα ιερüτερα μυστÞρια και σε θυσßες και στις λαμπρüτερες τελετÝς, μαζß επßσης, Ýχουμε χορÝψει και Ýχουμε σπουδÜσει και Ýχουμε πολεμÞσει και μαζß Ýχουμε κινδυνÝψει πολλÝς φορÝς, και στη στεριÜ και στη θÜλασσα, για τη σωτηρßα και την ελευθερßα üλων  μας. Στ' üνομα των θεþν που προστατεýουν την οικογÝνεια, στ' üνομα των συγγενικþν δεσμþν και του συμπεθεριοý και της φιλßας, γιατß με üλα αυτÜ πολλοß συνδεüμαστε μεταξý μας, ντραπεßτε θεοýς κι ανθρþπους και πÜψτε να κÜνετε κακü στην πατρßδα και μην ακοýτε τους απαßσιους ΤριÜντα τυρÜννους, που για το προσωπικü τους κÝρδος κοντεýουν να Ýχουν σκοτþσει μÝσα σ' οχτþ μÞνες πιο πολλοýς Αθηναßους απ' üσους σκüτωσαν üλοι οι ΠελοποννÞσιοι μαζß σε δÝκα   χρüνια πολÝμου. Ενþ μποροýσαμε να ζοýμε ειρηνικÜ, αυτοß μας Ýριξαν στον πιο απαßσιο, τον πιο ανυπüφορο, τον πιο ανüσιο για τους θεοýς και ανθρþπους  εμφýλιο πüλεμο. ΑλλÜ να ξÝρετε καλÜ üτι μερικοýς απü αυτοýς που τþρα δα σκοτþσαμε, üχι μüνο εσεßς αλλÜ κι εμεßς το ßδιο πικρÜ τους κλαßμε".

     Αυτüς, λοιπüν, αυτÜ Ýλεγε. Οι υπüλοιποι ηγÝτες, καθþς Üκουσαν προσθετικÜ κι αυτÜ, πÞραν τους Üνδρες τους και τους οδÞγησαν πßσω στην πüλη. Την Üλλη μÝρα  οι ΤριÜκοντα συγκεντρþθηκαν στην αßθουσα των συνεδριÜσεων, βαριÜ ταπεινωμÝνοι κι εγκαταλειμμÝνοι. ΑνÜμεσα στους Τρεις ΧιλιÜδες πÜλι, στα διÜφορα σημεßα üπου εßχαν τοποθετηθεß, εκδηλþθηκαν παντοý διαφωνßες. ¼σοι δηλαδÞ εßχαν διαπρÜξει σοβαρüτατα αδικÞματα και γι αυτü φοβüνταν, υποστÞριζαν με Ýμφαση üτι δεν Ýπρεπε να υποχωρÞσουν στους επαναστÜτες απü τον ΠειραιÜ, üσοι, πÜλι, Þξεραν για τον εαυτü τους üτι δεν εßχαν αδικÞσει σε τßποτα, σκÝφτονταν για λογαριασμü δικü τους κι εξηγοýσαν και στους Üλλους üτι δεν Þταν καιρüς για τÝτοιες συμφορÝς κι üτι δεν Ýπρεπε να υπακοýουν τους ΤριÜντα, οýτε να τους αφÞσουν να καταστρÝψουν την πüλη. ΤελικÜ, αποφÜσισαν με ψηφοφορßα εκεßνους να τους καθαιρÝσουν και να εκλÝξουν Üλλους Üρχοντες. Κι εξÝλεξαν 10, Ýναν  απü κÜθε φυλÞ.
     Οι ΤριÜντα τýραννοι αποτραβÞχτηκαν στην Ελευσßνα. Οι 10, μαζß με τους αρχηγοýς του ιππικοý, ανÝλαβαν τη διοßκηση των ολιγαρχικþν, αν και ανÜμεσÜ  τους επικρατοýσε μεγÜλη αναταραχÞ κι αμοιβαßα δυσπιστßα. Ακüμα διανυκτÝρευαν κι οι ιππεßς στο Ωδεßο, Ýχοντας και τα Üλογα και τις ασπßδες τους, κι απü την καχυποψßα περιπολοýσαν κοντÜ στα τεßχη τη νýχτα με τις ασπßδες και τα ξημερþματα με τα Üλογα, πÜντα με το φüβο μÞπως τους επιτεθοýν οι επαναστÜτες απü τον ΠειραιÜ. Αυτοß πÜλι, που Þταν πια πολλοß και κÜθε λογÞς, εξοπλßζονταν με üπλα, Üλλοι απü ξýλο κι Üλλοι απü καλÜμια, και τα γυÜλιζαν. Πριν συμπληρωθοýν δÝκα μÝρες, αφοý Ýδωσαν υπüσχεση üτι σ' üσους πολεμοýσαν στο πλευρü τους, ακüμη και αν Þταν ξÝνοι, θα τους Ýδιναν φορολογικÞ ισοτιμßα με τους Αθηναßους, βγÞκαν για να επιτεθοýν, Üλλοι βαριÜ οπλισμÝνοι, κι Üλλοι με ελαφρý οπλισμü. Εßχαν μαζß τους και εβδομÞντα περßπου ιππεßς. ΚÜνοντας εξüδους απü τον ΠειραιÜ γι ανεφοδιασμü και μαζεýοντας ξυλεßα κι οπωρικÜ, ξαναγýριζαν πÜλι στον ΠειραιÜ για ýπνο.
     Απü την πλευρÜ της ΑθÞνας, πÜλι, δεν Ýβγαινε κανεßς Üλλος Ýνοπλος, ενþ οι ιππεßς κÜπου-κÜπου αιχμαλþτιζαν επιδρομεßς απü τη παρÜταξη του ΠειραιÜ και χτυποýσαν τη φÜλαγγÜ τους. Μια μÝρα, μÜλιστα, συνÜντησαν μερικοýς Αιξωνεßς, που πÞγαιναν στα χωρÜφια τους για εξεýρεση τροφßμων. Ο αρχηγüς του ιππικοý Λυσßμαχος τους Ýσφαξε, παρ' üλες τις ικεσßες τους και παρüλη τη δυσαρÝσκεια πολλþν ιππÝων. Κι οι επαναστÜτες σκüτωσαν για αντßποινα Ýναν ιππÝα, τον Καλλßστρατο απü τη Λεοντßδα φυλÞ, που εßχαν πιÜσει Ýξω απü την πüλη. ¢λλωστε, εßχαν αποκτÞσει μεγÜλη αυτοπεποßθηση, τüσο που Ýκαναν επιθÝσεις και ενÜντια στα τεßχη της ΑθÞνας. ΜÜλιστα, πρÝπει να αναφερθεß και τοýτοσχετικÜ με το μηχανικü των Αθηναßων, που, üταν Ýμαθε üτι οι επαναστÜτες εßχαν σκοπü να φÝρουν τις πολιορκητικÝς τους μηχανÝς απü το δρüμο του Λυκεßου, πρüσταξε üλες τις Üμαξες να πÜρουν üσο το δυνατüν μεγαλýτερες πÝτρες και να τις ρßξουν σ' üποιο σημεßο του δρüμου Ýκρινε ο καθÝνας. Αυτü Ýγινε Ýτσι και η καθεμιÜ πÝτρα προκÜλεσε μεγÜλες δυσκολßες στον εχθρü.
     ¼ταν οι ΤριÜντα τýραννοι απü την Ελευσßνα και οι Τρεις ΧιλιÜδες απü την ΑθÞνα Ýστειλαν πρÝσβεις στη Λακεδαßμονα και ζητοýσαν βοÞθεια λÝγοντας üτι οι δημοκρατικοß εßχαν αποστατÞσει απü τους Λακεδαιμονßους, ο Λýσανδρος, υπολογßζοντας üτι γρÞγορα μποροýσε να καταλÜβει τους επαναστÜτες πολιορκþντας τους απü στεριÜ κι απü θÜλασσα, αν τους στερÞσει τον ανεφοδιασμü, φρüντισε να δανεισθοýν οι ολιγαρχικοß εκατü τÜλαντα και να αποσταλεß ο ßδιος ως αρμοστÞς για τη στεριÜ κι ο αδελφüς του Λßβυς ως ναýαρχος. Αφοý, λοιπüν, ο ßδιος εξεστρÜτευσε στην Ελευσßνα, στρατολογοýσε πολλοýς ΠελοποννÞσιους οπλßτες. Ο ναýαρχος αδελφüς του, φýλαγε απü τη πλευρÜ της θÜλασσας, για να μη μπαßνει κανÝνα πλοßο με εφüδια για τους επαναστÜτες.
     ¸τσι, γρÞγορα πÜλι οι επαναστÜτες βρÝθηκαν σε αδιÝξοδο, ενþ οι ολιγαρχικοß της πüλης ανÝκτησαν πÜλι το θÜρρος τους με την εμφÜνιση του ΛυσÜνδρου. Ενþ, λοιπüν, τα πρÜγματα Ýπαιρναν αυτÞ την τροπÞ, ο βασιλιÜς Παυσανßας, απü φθüνο προς το Λýσανδρο, γιατß, αν πετýχαινε το σκοπü του, απü τη μßα θα κÝρδισε δüξα και απü την Üλλη θα Ýκανε δικÞ του την ΑθÞνα, αφοý Ýπεισε 3 απü τους εφüρους, ξεκßνησε μ' Ýνα εκστρατευτικü σþμα. Τον ακολοýθησαν κι üλοι οι σýμμαχοι εκτüς απü τους Βοιωτοýς και τους Κορινθßους. Αυτοß Ýλεγαν üτι το θεωροýσαν παραβßαση των üρκων τους να επιτεθοýν στους Αθηναßους, αφοý δεν Ýκαναν τßποτε αντßθετο με τις συνθÞκες. Κρατοýσαν αυτÞ τη στÜση, γιατß καταλÜβαιναν üτι οι Λακεδαιμüνιοι Þθελαν να καταστÞσουν την ΑθÞνα δικÞ τους και σταθερÞ τους σýμμαχο.
     Ο Παυσανßας στρατοπÝδευσε στο λεγüμενο Αλßπεδο, κοντÜ στον ΠειραιÜ, διοικþντας ο ßδιος το δεξιü κÝρας, κι ο Λýσανδρος με τους μισθοφüρους του κρατοýσε το αριστερü κÝρας. Ο Παυσανßας, αφοý Ýστειλε πρÝσβεις στους επαναστÜτες του ΠειραιÜ, τους πρüσταζε να πÜνε στα σπßτια τους. ΕπειδÞ αυτοß δεν υπÜκουσαν, Ýκανε επßθεση προσχηματικÞ, για να μη φανεß πως Ýχει καλÝς διαθÝσεις απÝναντß τους κι αφοý μετÜ την επßθεση υποχþρησε Üπρακτος, την Üλλη μÝρα πÞρε δýο τÜγματα Πελοποννησßων και το αθηναúκü ιππικü τριþν φυλþν και προχþρησε ως τον Κωφü ΛιμÝνα, εξετÜζοντας απü ποιÜ μεριÜ θα Þταν πιο εýκολος ο αποκλεισμüς του ΠειραιÜ με τεßχος. ΕπειδÞ üμως την þρα που Ýφευγε  του επιτÝθηκαν μερικοß απü τους εχθροýς και του δημιοýργησαν πρüβλημα, οργισμÝνος πρüσταξε το ιππικü να επιτεθεß εναντßον τους και τις 10 νεüτερες κλÜσεις του πεζικοý να τους ακολουθÞσουν μαζß τους, ακολουθοýσε κι ο ßδιος με την υπüλοιπη δýναμη. Σκüτωσαν περßπου 30 ελαφρÜ οπλισμÝνους και καταδßωξαν τους Üλλους μÝχρι το θÝατρο του ΠειραιÜ. Εκεß Ýτυχε να εξοπλßζονται üλοι οι πελταστÝς κι οι πεζοß των επαναστατþν του ΠειραιÜ. Οι ελαφρÜ οπλισμÝνοι üρμησαν αμÝσως κι Üρχισαν να ρßχνουν ακüντια, δüρατα, βÝλη και πÝτρες. Οι Λακεδαιμüνιοι πÜλι, επειδÞ τραυματßζονταν πολλοß απü τους δικοýς τους, πιεζüμενοι ασφυκτικÜ Üρχισαν να υποχωροýν βÞμα-βÞμα. Οι Üλλοι τους χτυποýσαν με περισσüτερη μανßα. Εκεß σκοτþθηκε ο Χαßροντας κι ο Θßβραχος, πολÝμαρχοι κι οι δυο, κι ο ολυμπιονßκης ΛακρÜτης κι Üλλοι Λακεδαιμüνιοι, που θÜφτηκαν μπροστÜ απü τις πýλες στον Κεραμεικü.
     ¼ταν εßδε αυτÜ ο Θρασýβουλος κι οι Üλλοι οπλßτες, τρÝξανε για βοÞθεια και παρατÜχτηκαν γρÞγορα-γρÞγορα μπρος στους Üλλους, σε σχηματισμü 8 σειρþν. Ο Παυσανßας, που βρÝθηκε κÜτω απü μεγÜλη πßεση κι υποχþρησε περßπου 4-5 στÜδια κοντÜ σ' Ýνα λüφο, παρÞγγειλε στους Λακεδαιμονßους και στους υπüλοιπους συμμÜχους να προχωρÞσουν προς το μÝρος του. Απο κεß, ανασυντÜσσοντας τη φÜλαγγα σε μεγÜλο βÜθος, προχþρησε εναντßον των Αθηναßων. Αυτοß αρχικÜ στÜθηκαν και πολÝμησαν σþμα με σþμα, ýστερα üμως Üλλοι απωθÞθηκαν στους βÜλτους των Αλυκþν κι Üλλοι υποχþρησαν. Σκοτþθηκαν μÜλιστα περßπου 150. Ο Παυσανßας, αφοý Ýστησε τρüπαιο νßκης, γýρισε στο στρατüπεδο. Ωστüσο, οýτε Ýτσι θýμωσε μ' αυτοýς αλλÜ τους μÞνυσε κρυφÜ να στεßλουν πρÝσβεις στον ßδιο και στους εφüρους που τον συνüδευαν, υποδεικνýοντÜς τους τι Ýπρεπενα πουν. Κι εκεßνοι πεßστηκαν. Ταυτüχρονα, προσπαθοýσε να διχÜσει τους ολιγαρχικοýς της ΑθÞνας, παραγγÝλλοντας να τον επισκεφθοýν üσο το δυνατüν περισσüτεροι και να δηλþσουν üτι δε χρειÜζεται πια να πολεμοýν την παρÜταξη του ΠειραιÜ, αλλÜ θÝλουν να συμφιλιωθοýν μαζß της και να μεßνουν üλοι μαζß φßλοι των Λακεδαιμονßων. ΑυτÜ τα Üκουγε με ευχαρßστηση κι ο Ýφορος Ναυκλεßδας. Σýμφωνα με τη συνÞθεια των Λακεδαιμονßων να συνοδεýουν στην εκστρατεßα το βασιλιÜ και δýο Ýφοροι, εßχε Ýρθει τþρα αυτüς κι Üλλος Ýνας, που και οι δýο υποστÞριζαν τον Παυσανßα κι üχι τον Λýσανδρο. Γι' αυτü προθυμοποιÞθηκαν να στεßλουν στη ΣπÜρτη τους αντιπροσþπους των επαναστατþν που Ýφεραν τις προτÜσεις για ειρÞνη προς τους Λακεδαιμονßους, καθþς και 2 ιδιþτες απü την παρÜταξη των ολιγαρχικþν, τον Κηφισοφþντα και το ΜÝλητο.
     Αφοý, λοιπüν, ξεκßνησαν αυτοß για τη ΣπÜρτη, Ýστειλαν αντιπροσþπους κι οι επßσημοι ολιγαρχικοß (της ΑθÞνας), λÝγοντας üτι εßναι Ýτοιμοι να παραδþσουν τους εαυτοýς τους και τα τεßχη τους στους Λακεδαιμονßους, για να κÜνουν ü,τι θÝλουν. ¸λεγαν, üμως, üτι εßχαν την απαßτηση, αν οι επαναστÜτες ομολογοýσαν üτι εßναι φßλοι των Λακεδαιμονßων, να παραδþσουν κι εκεßνοι τον ΠειραιÜ και τη Μουνιχßα. ¼ταν Üκουσαν üλα αυτÜ οι Ýφοροι και η συνÝλευση, Ýστειλαν στην ΑθÞνα  δεκαπÝντε Üνδρες μ' εντολÞ να συνεργαστοýν με τον Παυσανßα για συμφιλßωση, üπως θα μπορÝσουν καλýτερα. Αυτοß τους συμφιλßωσαν με οροýς να ζουν μεταξý τους ειρηνικÜ, να επιστρÝψουν στα σπßτια τους üλοι εκτüς απü τους ΤριÜντα, τους ¸ντεκα και τους δÝκα Üρχοντες του ΠειραιÜ. ¼ποιος απü τους ολιγαρχικοýς φοβüταν, αποφÜσισαν üτι μποροýσε να μετοικÞσει στην Ελευσßνα. Αφοý τÝλειωσαν αυτÜ, ο Παυσανßας αποστρÜτευσε τις δυνÜμεις του, ενþ οι επαναστÜτες, αφοý ανÝβηκαν με τα üπλα τους στην Ακρüπολη, πρüσφεραν θυσßα στην ΑθηνÜ. ¼ταν κατÝβηκαν οι στρατηγοß, ο Θρασýβουλος Ýβγαλε λüγο ως εξÞς:

   "ΕσÜς, που ανÞκετε στην ολιγαρχικÞ παρÜταξη, σας συμβουλεýω να καταλÜβετε ποιοι εßστε. Και θα το καταλÜβετε καλλßτερα, αν σκεφτεßτε για ποιο λüγο πρÝπει να εßσθε τüσο υπεροπτικοß, þστε να θÝλετε να μας εξουσιÜζετε. ΜÞπως εßστε περισσüτερο δßκαιοι; Μα ο λαüς, αν κι εßναι πολý φτωχüτερος απü σας, ποτÝ δεν σας αδßκησε για χρηματικü συμφÝρον. Εσεßς, αντßθετα, αν κι εßστε οι πιο πλοýσιοι απ' üλους, Ýχετε κÜνει πολλÝς ατιμßες στο βωμü του κÝρδους. Αφοý, λοιπüν, δεν σας διακρßνει καμμιÜ δικαιοσýνη, σκεφτεßτε μÞπως Ýχετε λüγο να περηφανεýεσθε για τη παλικαριÜ σας. ΑλλÜ ποιο κριτÞριο θα Þτανε καλλßτερο γι' αυτü απü τον τρüπο του πολεμÞσαμε αναμεταξý μας; ΑλλÜ θα πεßτε üτι μας ξεπερνÜτε στην εξυπνÜδα, εσεßς που, αν κι εßχατε και τεßχη κι üπλα και χρÞματα και τους Πελοποννησßους ως συμμÜχους, νικηθÞκατε απü μας που τßποτα δεν εßχαμε απ' αυτÜ; ΜÞπως νομßζετε üτι πρÝπει να περηφανεýεστε για την υποστÞριξη των Λακεδαιμονßων; Πþς, αφοý, üπως παραδßδει κÜποιος δεμÝνο απü τον λαιμü Ýνα σκυλß που δαγκþνει, Ýτσι κι εκεßνοι σας παρÝδωσαν στον αδικημÝνο τοýτο λαü και σηκþθηκαν κι Ýφυγαν; ¼μως απü σας, φßλοι, ζητþ να μη παραβεßτε κανÝναν απü τους üρκους που δþσατε, αλλÜ κοντÜ στις Üλλες αρετÝς σας να δεßξετε üτι και παραμÝνετε πιστοß  στον üρκο σας κι εßσθε θεοφοβοýμενοι"!


     Αφοý εßπε αυτÜ κι Üλλα παρüμοια κι üτι δεν πρÝπει να υπÜρξει καμμιÜ αναταραχÞ αλλÜ να εφαρμοστοýν οι παλαιüτεροι νüμοι, διÝλυσε τη συνÝλευση. Κι αφοý διüρισαν Üρχοντες, ξανÜρχισαν ομαλÞ πολιτικÞ ζωÞ. Αργüτερα, üταν Ýμαθαν üτι οι ολιγαρχικοß της Ελευσßνας στρατολογοýσαν ξÝνους μισθοφüρους, αφοý Ýκαναν γενικÞ επιστρÜτευση εναντßον τους, τους στρατηγοýς των ολιγαρχικþν τους σκüτωσαν, üταν παρουσιÜστηκαν για διαπραγματεýσεις, και τους Üλλους, αφοý Ýστειλαν φßλους και συγγενεßς, τους Ýπεισαν να συμφιλιωθοýν. Κι αφοý Ýδωσαν üρκους üτι ειλικρινÜ δε θα κρατÞσουν κακßα αναμεταξý τους, και σÞμερα ακüμα ζουν üλοι μαζß ως συμπολßτες κι οι δημοκρατικοß τηροýν πιστÜ τους üρκους τους.
     Λßγο αργüτερα, κÜποιος Ηρþδας απü τις Συρακοýσες, που βρισκüταν στη Φοινßκη μ' Ýναν πλοιοκτÞτη και εßδε φοινικικÜ πολεμικÜ πλοßα, κÜποια να Ýρχονται απü Üλλα μÝρη, κÜποια να Ýχουν Þδη εξοπλισθεß, κι Üλλα να προετοιμÜζονται, κι üταν πληροφορÞθηκε üτι προορßζονταν να φτÜσουν συνολικÜ τα τριακüσια, πÞρε το πρþτο καρÜβι που Ýφευγε για την ΕλλÜδα κι ειδοποßησε τους Λακεδαιμονßους για  το βασιλιÜ και τον ΤισσαφÝρνη üτι ετοßμαζαν αυτüν το στüλο. Εναντßον üμως ποιων, δεν το γνþριζε. Οι Λακεδαιμüνιοι ταρÜχτηκαν, συγκαλÝσαν τους συμμÜχους, και διερευνοýσαν τι Ýπρεπε να κÜνουν. Τüτε ο Λýσανδρος επειδÞ πßστευε üτι και στο ναυτικü εßχαν μεγÜλη υπεροχÞ οι ¸λληνες και αναλογιζüμενος με ποιον τρüπο σþθηκε το πεζικü που εßχε εκστρατεýσει μαζß με τον Κýρο, πεßθει τον Αγησßλαο να προτεßνει να εκστρατεýσει στην Ασßα, αν του δþσουν τριÜντα ΣπαρτιÜτες, περßπου δýο χιλιÜδες νεοδαμþδεις και Üλλους Ýξι χιλιÜδες στρατιþτες απü τις συμμαχικÝς δυνÜμεις. ΠÝρα απü αυτÝς τις σκÝψεις, ο Λýσανδρος Þθελε κι ο ßδιος να συνοδÝψει τον Αγησßλαο, για να αποκαταστÞσει ξανÜ στην εξουσßα τις δεκαρχßες, που εßχε εγκαθιδρýσει εκεßνος στις πüλεις και που τις κατÞργησαν κατüπιν οι Ýφοροι, üταν εßχαν διατÜξει να αποκατασταθοýν τα πατροπαρÜδοτα πολιτεýματα.
     ¼ταν ο Αγησßλαος αποδÝχτηκε να αναλÜβει την εκστρατεßα, οι Λακεδαιμüνιοι του Ýδωσαν üσα ζÞτησε καθþς και τροφοδοσßα για Ýξι μÞνες. ¼ταν εκεßνος, αφοý Ýκανε üλες τις καθιερωμÝνες θυσßες κι αυτÝς που συνηθßζονται για τις εκστρατεßες, ξεκßνησε, αφοý Ýστειλε αγγελιοφüρους στις πüλεις, ανÞγγειλε πüσους στρατιþτες Ýπρεπε να δþσει η καθεμιÜ και ποý Ýπρεπε να παρουσιαστοýν· και ο ßδιος θÝλησε να πÜει και να κÜνει θυσßα στην Αυλßδα, üπου ακριβþς θυσßασε και ο ΑγαμÝμνονας, üταν ξεκßνησε για την Ασßα. Μüλις üμως Ýφτασε εκεß, üταν Ýμαθαν οι Βοιþταρχοι  üτι θυσßαζε, Ýστειλαν ιππεßς που üχι μüνο τον πρüσταξαν να σταματÞσει τη θυσßα, αλλÜ και του πÝταξαν κÜτω τα θυσιασμÝνα εντüσθια που βρÞκαν πÜνω στο βωμü. Ο Αγησßλαος, αφοý επικαλÝστηκε τη μαρτυρßα των θεþν και γεμÜτος οργÞ, επιβιβÜστηκε στο πλοßο του κι Ýφυγε. Αφοý Ýφτασε στο Γεραιστü κι αφοý συγκÝντρωσε εκεß üσο περισσüτερο στρατü μπüρεσε Ýκανε πανιÜ για την ¸φεσσο.
     ¼ταν Ýφτασε εκεß, ο ΤισσαφÝρνης Ýστειλε αμÝσως ανθρþπους και τον ρþτησε για ποιο λüγο Þρθε κι εκεßνος απÜντησε: "Για να γßνουν ανεξÜρτητες οι πüλεις της Ασßας, üπως εßναι και στην υπüλοιπη ΕλλÜδα". Σ' αυτÜ απÜντησε ο ΤισσαφÝρνης: "Αν εσý συμφωνεßς να κÜνουμε ανακωχÞ, þσπου να ενημερþσω το βασιλιÜ, νομßζω üτι θα μπορÝσεις να το πετýχεις αυτü κι Ýπειτα, αν θες, να φýγεις". "Θα συμφωνοýσα", απÜντησε ο Αγησßλαος, "αν δεν φοβüμουνα μη με γελÜσεις". "Μα μπορεßς να Ýχεις εγγυÞσεις üτι θα φερθþ στ' αλÞθεια τßμια". "Τüτε, αν φερθεßς στ' αλÞθεια τßμια, εμεßς καθüλου δεν θα πειρÜξουμε τα εδÜφη σου üσο θα ισχýει η ανακωχÞ".
     Με τÝτοια συμφωνßα ο ΤισσαφÝρνης ορκßστηκε μπρος στους απεσταλμÝνους του ΑγησιλÜου, Ηριππßδα, Δερκυλßδα και ΜÝγιλλο üτι θα διαπραγματευüταν τßμια την ειρÞνη κι εκεßνοι πÜλι ορκßστηκαν στον ΤισσαφÝρνη για λογαριασμü του ΑγησιλÜου üτι, εφüσον το Ýκανε αυτü, θα Ýμενε πιστüς κι ο Αγησßλαος στην ανακωχÞ. Ο ΤισσαφÝρνης, üμως, αμÝσως παραβßασε τον üρκο του, γιατß, αντß να φροντßσει να διατηρÞσει την ειρÞνη, Ýστειλε και ζÞτησε απü το βασιλιÜ δυνÜμεις περισσüτερες απü üσες εßχε προηγουμÝνως. Ο Αγησßλαος πÜλι, αν και τα μÜθαινε αυτÜ, Ýμεινε σταθερüς στην ανακωχÞ. Στο μεταξý εßχε συμπληρωθεß Ýνας χρüνος απü τüτε που ξεκßνησε ο Αγησßλαος, Ýτσι ο Λýσανδρος με τους 30 ΣπαρτιÜτες γýρισαν στην πατρßδα τους και στη θÝση τους Þρθε ο Ηριππßδας με Üλλους. Απü τοýτους διüρισε τον ΞενοκλÞ κι Ýναν Üλλο, διοικητÝς του ιππικοý, το Σκýθη διοικητÞ των νεοδαμþδων οπλιτþν, τον Ηριππßδα διοικητÞ των πÜλαι ποτÝ μισθοφüρων του Κýρου και το Μýγδωνα διοικητÞ των τμημÜτων των ασιατικþν πüλεων και τους ανÞγγειλε üτι σκüπευε να τους οδηγÞσει αμÝσως, απü τον συντομüτερο δρüμο, μες στη καρδιÜ της χþρας, για να  αρχßσουν αμÝσως να ετοιμÜζονται σωματικÜ και ψυχολογικÜ για τη μÜχη.
     Ο ΤισσαφÝρνης νüμισε üτι ο Αγησßλαος τα Ýλεγε αυτÜ θÝλοντας ξανÜ να τον ξεγελÜσει και üτι αυτÞ τη φορÜ θα εισÝβαλε πραγματικÜ στην Καρßα, γι αυτü, Ýστειλε στην Καρßα το πεζικü, üπως και την προηγοýμενη φορÜ, και τοποθÝτησε το ιππικü στην πεδιÜδα του ΜαιÜνδρου. Ο Αγησßλαος, πρÜγματι, δεν μπλüφαρε αλλÜ, üπως ακριβþς εßχε προαναγγεßλει, εισÝβαλε αμÝσως στην περιοχÞ των ΣÜρδεων. Προχωρþντας τρεις μÝρες χωρßς να συναντÞσει εχθροýς, Ýβρισκε Üφθονα τα   εφüδια για το στρατü. Την τÝταρτη μÝρα εμφανßστηκε το εχθρικü ιππικü. Ο  διοικητÞς του πρüσταξε τον αρχηγü των σκευοφüρων, αφοý περÜσει τον Πακτωλü ποταμü, να στÞσει στρατüπεδο, ενþ οι Üνδρες του, üταν εßδαν τους υπηρÝτες των ΕλλÞνων να εßναι διασκορπισμÝνοι για πλιÜτσικο, σκüτωσαν πολλοýς απ' αυτοýς. ¼ταν το εßδε αυτü ο Αγησßλαος, διÝταξε το ιππικü να σπεýσει σε βοÞθεια. Οι ΠÝρσες πÜλι, μüλις εßδαν τις ενισχýσεις, συγκεντρþθηκαν και παρÝταξαν απÝναντß τους πολλÝς μονÜδες ιππικοý. Τüτε ο Αγησßλαος, επειδÞ εßδε üτι οι εχθροß δεν εßχαν ακüμα μαζß το πεζικü τους, ενþ ο ßδιος εßχε üλες του τις δυνÜμεις, Ýκρινε τη στιγμÞ κατÜλληλη για να δþσει μÜχη, αν μποροýσε. Αφοý Ýκανε λοιπüν θυσßα, αμÝσως οδÞγησε τη φÜλαγγα ενÜντια στο παραταγμÝνο ιππικü, ενþ, ταυτüχρονα, πρüσταζε τις κλÜσεις των τριαντÜρηδων οπλιτþν να ορμÞσουν εναντßον του και τους πελταστÝς να τρÝξουν γρÞγορα μπροστÜ, εßπε και στο ιππικü να επιτεθεß, βεβαιþνοντας üτι ο ßδιος θ' ακολουθοýσε μ' üλο τον υπüλοιπο στρατü. Οι ΠÝρσες απüκρουσαν το ιππικü, üταν, üμως, επιτÝθηκαν üλα τα Üλλα τμÞματα ταυτüχρονα, υποχþρησαν κι Üλλοι απ' αυτοýς Ýπεσαν στο ποτÜμι κι Üλλοι τρÜπηκαν σε φυγÞ. Οι ¸λληνες, καταδιþκοντÜς τους, κατÝλαβαν το στρατüπεδü τους. Οι πελταστÝς, üπως Þταν φυσικü, τρÜπηκαν σε λεηλασßες, ο Αγησßλαος, üμως, στρατοπÝδευσε με τÝτοιο τρüπο, þστε να τους περικυκλþσει üλους μαζß, φßλους κι εχθροýς. Εκεß πÞρε πολλÜ χρÞματα, περισσüτερα απü 70 τÜλαντα, και τις καμÞλες, που πÞρε μαζß του στην ΕλλÜδα.
     ¼ταν Ýγινε αυτÞ η μÜχη, ο ΤισσαφÝρνης Ýτυχε να βρßσκεται στις ΣÜρδεις, γι' αυτü κι οι ΠÝρσες τον κατηγüρησαν üτι τους πρüδωσε. ΕπειδÞ κι ο ßδιος ο βασιλιÜς των Περσþν κατÝληξε στο συμπÝρασμα üτι ο ΤισσαφÝρνης Ýφταιγε για τη κακÞ τροπÞ των υποθÝσεþν του, Ýστειλε τον Τιθραýστη και του Ýκοψε το κεφÜλι. Ο Τιθραýστης, αφοý Ýκανε αυτü, Ýστειλε πρÝσβεις στον Αγησßλαο που εßπαν τα εξÞς: "Αγησßλαε, ο υπαßτιος για τις δυσκολßες μας, και τις δικÝς σας και τις δικÝς μας, τιμωρÞθηκε.  Τþρα ο βασιλεýς αξιþνει εσý να γυρßσεις στη πατρßδα σου κι οι πüλεις θα Ýχουν ανεξαρτησßα, αλλÜ θα του πληρþνουν τον πατροπαρÜδοτο φüρο". ¼ταν ο Αγησßλαος αποκρßθηκε üτι δεν μποροýσε να δεχτεß αυτÜ χωρßς τη συγκατÜθεση των αρχþν της πατρßδας του, ο Τιθραýστης του εßπε: "¿σπου να μÜθεις την απüφαση της πüλης σου, πÞγαινε στη περιοχÞ του ΦαρναβÜζου, αφοý εγþ τιμþρησα τον εχθρü σου". "Τüτε λοιπüν", απÜντησε ο Αγησßλαος, "þσπου να φτÜσω εκεß, δþσ' μου τα απαραßτητα τρüφιμα για το στρατü". Ο Τιθραýστης του Ýδωσε 30 τÜλαντα κι ο Αγησßλαος, αφοý τα πÞρε, ξεκßνησε για τη Φρυγßα που ανÞκε στο ΦαρναβÜζο.
     Ενþ βρισκüταν στη πεδιÜδα πÜνω απü τη Κýμη, πÞρε εντολÞ απü τους Üρχοντες της ΣπÜρτης να αναλÜβει και τη διοßκηση του ναυτικοý και να διορßσει ναýαρχο üποιον Þθελε ο ßδιος. Αυτü το Ýκαναν οι Λακεδαιμüνιοι με το εξÞς σκεπτικü, üτι δηλαδÞ, αν αρχηγüς και των δýο εßναι το ßδιο πρüσωπο, τüτε και το πεζικü θα εßναι πολý πιο δυνατü, μια και οι δυνÜμεις και των δýο θα εßναι ενωμÝνες και το  ναυτικü, αφοý θα ερχüταν για βοÞθεια το πεζικü, üποτε χρειαζüταν. ¼ταν Üκουσε αυτÜ ο Αγησßλαος, αρχικÜ παρÞγγειλε στις πüλεις των νησιþν και των παραλßων να ετοιμÜσουν πλοßα, üσα Þθελε η καθεμιÜ. Μ' αυτüν τον τρüπο συγκεντρþθηκαν συνολικÜ κÜπου 120 καινοýρια πολεμικÜ, Üλλα απ' αυτÜ που εßχαν αναλÜβει οι πüλεις κι Üλλα απü κεßνα που εξüπλισαν ιδιþτες, θÝλοντας να του φανοýν ευχÜριστοι. Κατüπιν, διüρισε ναýαρχο τον κουνιÜδο του Πεßσανδρο, Üνθρωπο φιλüδοξο και ψυχωμÝνο αλλÜ χωρßς την απαιτοýμενη εμπειρßα για σωστÞ προετοιμασßα. Ο Πεßσανδρος, λοιπüν, αφοý Ýφυγε, Üρχισε να ασχολεßται με τα ζητÞματα του ναυτικοý. Ο Αγησßλαος, πÜλι, συνÝχισε τη πορεßα του προς τη Φρυγßα.
     Ο Τιθραýστης, επειδÞ σχημÜτισε την Üποψη üτι ο Αγησßλαος περιφρονοýσε την εξουσßα του βασιλιÜ κι üτι δεν εßχε στο νου του να φýγει απ' την Ασßα αλλÜ αισιοδοξοýσε πολý üτι θα νικÞσει το βασιλιÜ, επειδÞ δεν Þξερε πþς να αντιμετωπßσει τη κατÜσταση, στÝλνει τον ΤιμοκρÜτη το Ρüδιο στην ΕλλÜδα με χρυσÜφι αξßας ενüς ταλÜντου ασημιοý και τον συμβουλεýει να το μοιρÜσει στους ηγÝτες των πüλεων, παßρνοντας σßγουρες διαβεβαιþσεις üτι θα πολεμÞσουν τους Λακεδαιμονßους. Εκεßνος, αφοý Ýφτασε στην ΕλλÜδα, δωροδοκεß στη ΘÞβα τον Ανδροκλεßδα, τον Ισμηνßα και το Γαλαξßδωρο, στη Κüρινθο τον Τιμüλαο και τον ΠολυÜνθη, στο ¢ργος τον Κýλωνα και τους οπαδοýς του. Οι Αθηναßοι, χωρßς να δεχτοýν μερßδιο απ' αυτÜ τα χρÞματα, Þταν πρüθυμοι για τον πüλεμο, πιστεýοντας üτι Ýτσι θα ανακτοýσαν την ηγεμονßα. Εκεßνοι που δÝχτηκαν τα χρÞματα, Üρχισαν να συκοφαντοýν τους Λακεδαιμονßους στις πüλεις τους κι αφοý πÝτυχαν να τους κÜνουν μισητοýς στους δικοýς τους, συνυπÝγραψαν συμμαχßα ανÜμεσα στις μεγαλýτερες πüλεις.
     ΕπειδÞ οι Θηβαßοι ηγÝτες Þξεραν üτι, αν δεν Üρχιζε κÜποιος τον πüλεμο, οι Λακεδαιμüνιοι δε θα αποφÜσιζαν να λýσουν τις σπονδÝς με τους συμμÜχους, πεßθουν τους Οποýντιους Λοκροýς να λεηλατÞσουν περιουσßες στη περιοχÞ που αμφισβητοýσαν αναμεταξý τους αυτοß κι οι Φωκεßς, πιστεýοντας üτι ýστερα απü αυτü οι Φωκεßς θα εισβÜλουν στη Λοκρßδα. Και δε διαψεýστηκαν, γιατß αμÝσως οι Φωκεßς εισÝβαλαν στη Λοκρßδα κι Üρπαξαν πολλαπλÜσιο βιος. Τüτε, οι οπαδοß του Ανδροκλεßδα Ýπεισαν αμÝσως τους Θηβαßους να βοηθÞσουν τους Λοκροýς, με το επιχεßρημα üτι οι Φωκεßς δεν εßχαν εισβÜλει στην αμφισβητοýμενη περιοχÞ αλλÜ στην ßδια τη Λοκρßδα, που Þταν αναγνωρισμÝνη ως φßλη και σýμμαχος της ΘÞβας. ¼ταν οι Θηβαßοι, αφοý εισÝβαλαν κι αυτοß στη Φωκßδα, Üρχισαν να λεηλατοýν τη χþρα, οι Φωκεßς Ýστειλαν αμÝσως πρÝσβεις στη ΣπÜρτη ζητþντας βοÞθεια κι εξηγþντας üτι δεν εßχαν αρχßσει εκεßνοι τον πüλεμο αλλÜ βρßσκονταν σε Üμυνα üταν επιτÝθηκαν στους Λοκροýς. Οι Λακεδαιμüνιοι τüτε βρÞκαν Üριστο πρüσχημα να εκστρατεýσουν εναντßον των Θηβαßων, γιατß Þταν καιρüς που Þταν οργισμÝνοι μαζß τους κι επειδÞ οι Θηβαßοι εßχαν προβÜλει την αξßωση στη ΔεκÝλεια να παßρνουν το δÝκατο της λεßας που ανÞκε στον Απüλλωνα και επειδÞ εßχαν αρνηθεß να τους ακολουθÞσουν στην επιχεßρηση εναντßον του ΠειραιÜ. Τους κατηγοροýσαν ακüμα üτι εßχαν πεßσει και τους Κορινθßους να αρνηθοýν. ¸φερναν επßσης στη μνÞμη τους üτι οι Θηβαßοι εßχαν εμποδßσει τον Αγησßλαο να κÜνει θυσßα στην Αυλßδα, üτι εßχαν πετÜξει τα θυσιασμÝνα σφÜγια πÜνω απ' το βωμü κι üτι δεν ακολοýθησαν τον Αγησßλαο στην Ασßα. Εκτιμοýσαν ακüμη üτι Þταν καλÞ η ευκαιρßα να στεßλουν στρατü εναντßον  τους και να σταματÞσουν την αυθÜδη συμπεριφορÜ των Θηβαßων απÝναντß τους, γιατß η κατÜσταση στην Ασßα Þταν ευνοúκÞ γι' αυτοýς, αφοý ο Αγησßλαος Þταν κυρßαρχος και στην ΕλλÜδα κανÝνας Üλλος πüλεμος δεν αποτελοýσε γι' αυτοýς εμπüδιο.
     Καθþς τÝτοιες Þταν οι αντιλÞψεις στην πüλη των Λακεδαιμονßων, οι Ýφοροι  κÞρυξαν επιστρÜτευση κι Ýστειλαν το Λýσανδρο στους Φωκεßς, με διαταγÞ να πÜει στην Αλßατρο επικεφαλÞς των ßδιων των ΦωκÝων και των Οιταßων, των  Ηρακλεωτþν, των ΜηλιÝων και των ΑινιÜνων. Στο ßδιο μÝρος συμφþνησε να βρßσκεται μια καθορισμÝνη μÝρα κι ο Παυσανßας, που επρüκειτο να αναλÜβει την αρχηγßα Ýχοντας μαζß του τους Λακεδαιμονßους και τους Üλλους συμμÜχους. Ο Λýσανδρος Ýκανε ü,τι του διÝταξαν και κατüρθωσε επιπλÝον να αποσπÜσει και τους Ορχομενßους απü τους Θηβαßους. Στο μεταξý ο Παυσανßας, αφοý Ýκανε τις καθιερωμÝνες θυσßες εξüδου και του βγÞκαν ευνοúκÝς, εγκαταστÜθηκε στην ΤεγÝα  κι Ýστειλε αποκεß αξιωματικοýς να παραλÜβουν τις δυνÜμεις των συμμÜχων και, ταυτüχρονα, περßμενε τους στρατιþτες απü τις Üλλες πüλεις της περιοχÞς της ΣπÜρτης. Μüλις κατÜλαβαν ωστüσο οι Θηβαßοι üτι οι Λακεδαιμüνιοι θα εισβÜλουν στη χþρα τους, Ýστειλαν πρÝσβεις στην ΑθÞνα, που εßπαν τα ακüλουθα:

   "¢νδρες Αθηναßοι, για üσα μας κατηγορεßτε üτι στο τÝλος του πολÝμου προτεßναμε σκληρÜ απÝναντß σας, Üδικα μας κατηγορεßτε, γιατß δεν τα ψÞφισε αυτÜ η πüλη μας αλλÜ Ýνας μüνο Üνθρωπος, που Ýτυχε τüτε να μας αντιπροσωπεýει στους συμμÜχους. ¼ταν, μÜλιστα, μας ζÞτησαν οι Λακεδαιμüνιοι να βαδßσουμε εναντßον του ΠειραιÜ, η πüλη ψÞφισε ομüφωνα να μην πÜρουμε μÝρος στην εκστρατεßα. ΕπειδÞ λοιπüν εξαιτßας σας οργßστηκαν οι Λακεδαιμüνιοι εναντßον μας, νομßζουμε üτι εßναι δßκαιο να βοηθÞσετε την πüλη μας. Πολý περισσüτερο αξιþνουμε  πρüθυμα να χτυπÞσουν τους Λακεδαιμονßους üσοι απü σας ανÞκαν στην ολιγαρχικÞ παρÜταξη. Γιατß εκεßνοι, αφοý πρþτα σας εγκαθßδρυσαν ολιγαρχικü καθεστþς και σας Ýκαναν μισητοýς στους δημοκρατικοýς, Þρθαν κατüπιν με πολý στρατü ως δÞθεν σýμμαχοß σας, και σας παρÝδωσαν στο λαü, Ýτσι, üσο εξαρτιüταν απ' αυτοýς Þσασταν ολüτελα χαμÝνοι, ενþ αυτüς εδþ ο λαüς σας Ýσωσε.
     Το ξÝρουμε βÝβαια üλοι μας, Üνδρες Αθηναßοι, üτι θα θÝλατε πολý να αποκτÞσετε ξανÜ την παλιÜ σας ηγεμονßα· πþς, üμως, εßναι πιθανüτερο να το πετýχετε αυτü, παρÜ αν βοηθÞσετε üσους αδικοýν εκεßνοι; Το üτι εξουσιÜζουν πολλοýς μην το φοβÜσθε, αλλÜ ßσα ßσα να παßρνετε θÜρρος, ανακαλþντας στη μνÞμη σας üτι, üταν και σεις εξουσιÜζατε πολλοýς, τüτε εßχατε και τους περισσüτερους εχθροýς, αλλÜ üσο δεν εßχαν σε ποιον να προσχωρÞσουν Ýκρυβαν το μßσος εναντßον σας. Μüλις üμως μπÞκαν επικεφαλÞς οι Λακεδαιμüνιοι, Ýδειξαν ποια αισθÞματα εßχαν απÝναντß σας. Και τþρα ασφαλþς, αν φανοýμε εμεßς και σεις üτι συνασπιζüμαστε εναντßον των Λακεδαιμονßων, να το ξÝρετε καλÜ üτι θα εκδηλωθοýν πολλοß που τους μισοýν. ¼τι μιλÜμε σωστÜ, αν το καλοσκεφθεßτε, αμÝσως θα το παραδεχτεßτε. Ποιος Ýχει απομεßνει στ' αλÞθεια φßλος τους; Ο Αργεßοι δεν εßναι ανÝκαθεν εχθροß τους; Οι Ηλεßοι, που Ýχασαν τüσα εδÜφη και πüλεις, προστÝθηκαν τþρα στους εχθροýς τους. Και τι να ποýμε για τους Κορινθßους, για τους ΑρκÜδες, για τους Αχαιοýς, που στον πüλεμο εναντßον σας με χßλια παρακÜλια τους πεßστηκαν απü τους Λακεδαιμονßους και πÞραν μÝρος σ' üλους τους μüχθους και τους κινδýνους  και τις δαπÜνες. Κι αφοý οι Λακεδαιμüνιοι πÝτυχαν üσα Þθελαν, ποια εδÜφη Þ τιμÝς Þ χρÞματα Ýδωσαν και σ' αυτοýς; Αντßθετα, αξßωσαν να διορßζουν εßλωτες ως διοικητÝς και, μüλις τους ευνüησε η τýχη, επÝβαλαν στους συμμÜχους, που Þταν πριν ελεýθεροι, την ολιγαρχßα τους. ΑλλÜ και üσους Ýκαναν να αποστατÞσουν απü σας, εßναι φανερü üτι τους ξεγÝλασαν· αντß για ελευθερßα τους Ýκαναν δýο φορÝς δοýλους, γιατß, τους διοικοýν τυραννικÜ και με δεκαρχßες που διüρισε ο Λýσανδρος σε κÜθε πüλη.
     Ο βασιλιÜς πÜλι της Ασßας, που τüσο πολý τους βοÞθησε να σας νικÞσουν, τþρα τι διαφορετικü απολαμβÜνει απü το αν εßχε πολεμÞσει μαζß σας εναντßον τους; Πþς λοιπüν δεν εßναι φυσικü, αν μπεßτε και πÜλι επικεφαλÞς αυτþν που ολοκÜθαρα αδικοýνται, να γßνετε η μεγαλýτερη δýναμη που υπÞρξε ποτÝ;  Γιατß, üταν εßχατε την ηγεμονßα, εßναι γνωστü üτι κυριαρχοýσατε μονÜχα στους θαλασσινοýς, τþρα θα εξουσιÜζετε üλους, κι εμÜς και τους Πελοποννησßους κι üσους εξουσιÜζατε Üλλοτε και τον ßδιο τον βασιλιÜ που Ýχει τη μεγαλýτερη δýναμη απ' üλους. ΒÝβαια σταθÞκαμε, üπως ξÝρετε, πολý Üξιοι σýμμαχοι για κεßνους, τþρα, üμως, εßναι φυσικü να εßμαστε στο πλευρü σας με περισσüτερη διÜθεση απü ü,τι με τους Λακεδαιμονßους· γιατß δεν θ' αγωνιζüμαστε, üπως τüτε, για νησιþτες Þ Συρακüσιους Þ ξÝνους, αλλÜ για μας τους ßδιους που αδικοýμαστε. Και τοýτο  πρÝπει να κατανοÞσετε καλÜ, üτι δηλαδÞ πολý πιο εýκολα μπορεß να πολεμηθεß η πλεονεξßα των Λακεδαιμονßων απ' ü,τι η πÜλαι ποτÝ δικÞ σας ηγεμονßα, εσεßς, Ýχοντας ναυτικü, εξουσιÜζατε Üλλους που δεν εßχαν, ενþ αυτοß αν και εßναι λßγοι, Ýχουν επιβληθεß και σε πολλοýς και σε εξοπλισμÝνους. ΤελικÜ, αυτü σας λÝμε. Να   το ξÝρετε, λοιπüν, καλÜ, Üνδρες Αθηναßοι, üτι νομßζουμε üτι σας προσκαλοýμε για πολý πιο ωφÝλιμα πρÜγματα για τη δικÞ σας πüλη παρÜ για τη δικÞ μας".


     Ο Αγησßλαος λοιπüν αυτÜ σχεδßαζε. Οι Λακεδαιμüνιοι üμως, üταν πληροφορÞθηκαν üτι εßχαν φτÜσει τα χρÞματα στην ΕλλÜδα κι üτι οι μεγαλýτερες πüλεις εßχαν συνασπισθεß εναντßον τους για πüλεμο, θεþρησαν üτι η πüλη τους βρßσκεται σε κßνδυνο κι Ýκριναν üτι Þταν ανÜγκη να εκστρατεýσουν εναντßον τους. Αυτοß λοιπüν ετοιμÜζονταν γι' αυτÜ και ταυτüχρονα στÝλνουν στον Αγησßλαο, τον Επικυδßδα. Κι αυτüς, μüλις Ýφτασε, ανακοßνωσε και για τα Üλλα πþς εßχαν κι üτι η πüλη του παραγγÝλνει να βοηθÞσει üσο το δυνατüν γρηγορüτερα τη πατρßδα. Ο Αγησßλαος, μüλις τα Üκουσε, στεναχωρÞθηκε βÝβαια, αναλογιζüμενος ποιες τιμÝς και ποιες ελπßδες ματαßωνε, üμως αμÝσως συγκÜλεσε τους συμμÜχους και τους ανακοßνωσε τα üσα του παρÜγγειλε η πüλη και τους εßπε üτι Þταν αναγκαßο να βοηθÞσει τη πατρßδα. "Αν εκεßνα εξελιχθοýν καλÜ" εßπε "να ξÝρετε καλÜ, Üνδρες σýμμαχοι, üτι δε θα σας ξεχÜσω αλλÜ πÜλι θα Ýλθω για να κÜνω üσα εσεßς Ýχετε ανÜγκη".
     Στο Üκουσμα αυτþν πολλοß δÜκρυσαν κι üλοι αποφÜσισαν μαζß με τον Αγησßλαο  να βοηθÞσουν τη ΣπÜρτη· και αν τα εκεß εξελιχθοýν καλÜ, θα τον Ýπαιρναν και θα γýριζαν πÜλι στην Ασßα. Αυτοß λοιπüν προετοιμÜζονταν να τον ακολουθÞσουν Κι ο Αγησßλαος Üφησε στην Ασßα διοικητÞ τον Εýξενο και κοντÜ του περισσüτερους απü 40000 φρουροýς, για να μπορεß να προστατεýει τις πüλεις· αυτüς, επειδÞ διαπßστωσε üτι πολλοß απü τους στρατιþτες προτιμοýσαν να παραμεßνουν εκεß περισσüτερο παρÜ να εκστρατεýσουν εναντßον των ΕλλÞνων, επιθυμþντας να πÜρει μαζß του üσο το δυνατüν περισσüτερους και καλλßτερους, προκÞρυξε βραβεßα για τις πüλεις,  που θα Ýστελνε το καλλßτερο στρÜτευμα και για τους λοχαγοýς των μισθοφüρων, για üποιον θα εξεστρÜτευε Ýχοντας τον πιο καλÜ εξοπλισμÝνο λüχο οπλιτþν και τοξοτþν και πελταστþν. ΠροανÞγγειλε και στους αρχηγοýς του ιππικοý üτι και σ' αυτοýς θα απονεßμει βραβεßα, σ' üποιον θα παρουσßαζε τη καλλßτερη ßλη σε Üλογα κι εξοπλισμü. Εßπε μÜλιστα üτι τη βρÜβευση θα την Ýκανε μüλις θα περνοýσαν απü την Ασßα στην Ευρþπη, στη Χερσüνησο, για να γνωρßζουν καλÜ üτι πρÝπει να επιλÝξουν καλÜ τους στρατιþτες. Τα βραβεßα Þταν τα περισσüτερα καλοδουλεμÝνα με διÜκοσμο üπλα για τους οπλßτες και τους ιππεßς· Þταν και χρυσÜ στεφÜνια· το σýνολο των βραβεßων δε στοßχισε λιγüτερο απü τÝσσερα τÜλαντα. ΜετÜ απü τüσο μεγÜλη δαπÜνη, κατασκευÜστηκαν για το στρατü üπλα μεγÜλης αξßας. Αφοý πÝρασε τον ΕλλÞσποντο, διορßστηκαν κριτÝς ο ΜÝνασκος και ο Ηριππßδας και ο ¼ρσιππος απü την πλευρÜ των Λακεδαιμονßων, και Ýνας απü κÜθε πüλη απü την πλευρÜ των συμμÜχων. Κι ο Αγησßλαος, αφοý Ýκανε την απονομÞ των επÜθλων, ακολουθοýσε με το στρÜτευμÜ του τον ßδιο δρüμο που εßχε ακολουθÞσει κι ο ΠÝρσης βασιλιÜς, üταν εξεστρÜτευσε εναντßον της ΕλλÜδας.
     Στο μεταξý οι Ýφοροι üρισαν και τοποθÝτησαν φρουρÜ, η πüλη, επειδÞ ο  Αγησßπολης Þταν ακüμη μικρüς, διÝταξε τον Αριστüδημο να ηγηθεß του στρατοý, καθþς Þταν απü τη βασιλικÞ γενιÜ κι επßτροπος του παιδιοý. Κι üταν εξεστρÜτευσαν οι Λακεδαιμüνιοι κι οι εχθροß Þταν συγκεντρωμÝνοι, συσκεφτÞκανε και συλλογßζονταν πþς θα δßνανε τη μÜχη üσο το δυνατüν με περισσüτερη επιτυχßα απü την πλευρÜ τους. Και ο Τιμüλαος ο Κορßνθιος εßπε:

   "Μου φαßνεται, Üνδρες σýμμαχοι, üτι το θÝμα των Λακεδαιμονßων εßναι üμοιο, üπως ακριβþς τα ποτÜμια. Γιατß και τα ποτÜμια στις πηγÝς τους δεν εßναι μεγÜλα αλλÜ ευκολοδιÜβατα, üσο üμως απομακρýνονται, επειδÞ χýνονται σ' αυτÜ κι Üλλα ποτÜμια, καθιστοýν τη ροÞ τους πιο ορμητικÞ. Το ßδιο κι οι Λακεδαιμüνιοι, üταν αρχικÜ εκστρατεýουν εßναι μüνοι τους, καθþς üμως προχωροýν και καταλαμβÜνουνε κι Üλλες πüλεις, γßνονται περισσüτεροι και πιο δυσκολοπολÝμητοι. Εγþ τουλÜχιστον διαπιστþνω, εßπε, üτι κι üσοι θÝλουν να εξουδετερþσουν σφÞκες, αν επιχειρÞσουν να τις κυνηγÞσουν Ýξω απü τη φωλιÜ τους, τους τσιμποýν πολλÝς  μαζß, αν üμως βÜλουν τη φωτιÜ üσο εßναι μÝσα, üτι δεν παθαßνουν αυτοß τßποτε κι εξουδετερþνουν τις σφÞκες (αγριομÝλισσες). Αναλογιζüμενος αυτÜ,  κρßνω üτι εßναι το καλλßτερο να δþσουμε τη μÜχη περισσüτερο κοντÜ στη ΣπÜρτη, ειδÜλλως üσο το δυνατüν πιο κοντÜ της".

     ΕπειδÞ Ýδωσε την εντýπωση ο Τιμüλαος üτι μßλησε σωστÜ, ψÞφισαν τα üσα εßπε. Και ενþ συζητοýσαν για την αρχηγßα και συμφωνοýσαν για πüσους σε βÜθος Ýπρεπε να Ýχει παραταγμÝνους üλο το στρÜτευμα, για να μην αφÞνουν περιθþριο στους εχθροýς για περικýκλωσÞ τους οι πüλεις με βαθιÜ διÜταξη των γραμμþν του στρατοý τους, στο μεταξý οι Λακεδαιμüνιοι, Ýχοντας μÜλιστα πÜρει μαζß τους τους ΤεγεÜτες και τους Μαντινεßς, εξεστρÜτευσαν προς την πüλη την περιβαλλüμενη απü δýο θÜλασσες. Και προχωρþντας, σχεδüν ταυτüχρονα οι σýμμαχοι με τους Κορßνθιους Ýφτασαν στη ΝεμÝα κι οι Λακεδαιμüνιοι με τους συμμÜχους τους στη Σικυþνα. Κι üταν εκεßνοι εισÝβαλαν προς την Επιεßκεια, οι γυμνÞτες των αντιπÜλων τους επÝφεραν δεινÜ πλÞγματα αρχικÜ χτυπþντας αυτοýς απü ψηλüτερα μÝρη με ακüντια και τüξα. Και üταν ανÝβηκαν προς τη θÜλασσα, απü κει προχωροýσαν μÝσα απü τη πεδιÜδα δενδροτομþντας και καßγοντας την ýπαιθρο· üμως και οι Üλλοι απομακρýνθηκαν και στρατοπÝδευσαν, Ýχοντας μπροστÜ τους τη χαρÜδρα· üταν  και οι Λακεδαιμüνιοι προχωρþντας δεν απεßχαν απü τους εχθροýς πÜνω απü 10 στÜδια, στρατοπÝδευσαν κι αυτοß και Ýμεναν αδρανεßς.
     ΜετÜ απü αυτü, üταν οι Λακεδαιμüνιοι Ýμαθαν απü τους εξüριστους Κορßνθιους üτι οι συμπολßτες τους εßχαν üλα τα κοπÜδια τους σþα και τα Ýβοσκαν στο Πεßραιο και τρÝφονταν απü εκεß, εκστρατεýουν πÜλι στην Κüρινθο με αρχηγü και τüτε τον Αγησßλαο. ΑρχικÜ Ýφτασε στον Ισθμü· Þταν ο μÞνας που γιορτÜζονταν τα ºσθμια, και οι Αργεßοι τýχαινε να βρßσκονται εκεß προσφÝροντας θυσßα στον Ποσειδþνα, γιατß η Κüρινθος ανÞκε στο ¢ργος. ¼ταν αντιλÞφθηκαν üτι πλησιÜζει ο Αγησßλαος, εγκατÝλειψαν τα ζþα που εßχαν θυσιÜσει και τα φαγητÜ που εßχαν προετοιμÜσει και Ýντρομοι αποχþρησαν στην πüλη απü το δρüμο προς τις ΚεχρειÝς. Αν και τους αντιλÞφθηκε ο Αγησßλαος, üμως δεν τους καταδßωξε, αλλÜ, αφοý κατασκÞνωσε στο ιερü, πρüσφερε ο ßδιος θυσßες στο θεü και περßμενε, þσπου οι εξüριστοι των Κορινθßων Ýκαναν τη θυσßα τους προς τιμÞ του Ποσειδþνα και τους αθλητικοýς αγþνες. Οι Αργεßοι πÜλι, μετÜ την αποχþρηση του ΑγησιλÜου γιüρτασαν απü την αρχÞ ξανÜ τα ºσθμια. ¸τσι, συνÝβη εκεßνη τη χρονιÜ σε κÜποια αγωνßσματα να Ýχουμε δυο ηττημÝνους και σε μερικÜ πÜλι δυο νικητÝς. Τη 4η μÝρα ο Αγησßλαος οδÞγησε το στρÜτευμα προς το Πεßραιο. ¼ταν διαπßστωσε üτι φρουροýνταν απü πολλοýς, αποχþρησε μετÜ το μεσημÝρι προς την πüλη, με την ιδÝα üτι θα του παραδινüταν η πüλη· Ýτσι οι Κορßνθιοι, απü φüβο μÞπως προδοθεß   η πüλη απü κÜποιους, Ýστειλαν και κÜλεσαν τον ΙφικρÜτη με τους περισσüτερους απü τους πελταστÝς του. Κι üταν ο Αγησßλαος Ýμαθε üτι αυτοß εßχαν περÜσει κατÜ   τη διÜρκεια της νýχτας, Üλλαξε κατεýθυνση και πρωß–πρωß βÜδιζε προς το Πεßραιο. Αυτüς προχωροýσε μÝσω της θερμÞς περιοχÞς παραλιακÜ, ενþ Ýνα τμÞμα Ýδωσε διαταγÞ να ανεβεß προς τα υψþματα. ΑυτÞ τη νýχτα ο ßδιος στρατοπÝδευσε κοντÜ στις θερμÝς πηγÝς και το στρατιωτικü τμÞμα διανυκτÝρευσε πÜνω στο βουνü.
     Τüτε ο Αγησßλαος διακρßθηκε για μια μικρÞ αλλÜ καßρια σκÝψη. ΕπειδÞ απü αυτοýς που μετÝφεραν το φαγητü στο τÜγμα κανεßς δεν εßχε φÝρει και φωτιÜ και επειδÞ επικρατοýσε κρýο, καθþς Þταν σε μεγÜλο υψüμετρο και εßχε συνÜμα βρÝξει και  εßχε πÝσει και χαλÜζι τις βραδινÝς þρες και εßχαν ανεβεß και με καλοκαιρινÜ, καθüτι Þταν καλοκαßρι, επειδÞ τους Ýπιασε σýγκρυο και μÝσα στο σκοτÜδι Ýδειχναν και απροθυμßα για το φαγητü, στÝλνει σ' αυτοýς ο Αγησßλαος περßπου δÝκα Üνδρες κουβαλþντας φωτιÜ μÝσα σε χýτρες. Και επειδÞ αυτοß διασκορπßστηκαν σε  διÜφορα σημεßα του βουνοý και Üναψαν πολλÝς και μεγÜλες φωτιÝς, καθþς υπÞρχε αφθονßα ξýλων, üλοι λοιπüν Üλειψαν τα σþματÜ τους με λÜδι και πολλοß Üρχισαν να παßρνουν το δεßπνο τους. Εκεßνο το βρÜδυ φÜνηκε να καßγεται και ο ναüς του Ποσειδþνα· ποιος βÝβαια Ýβαλε τη φωτιÜ κανεßς δεν το γνωρßζει. Μüλις αντιλÞφθηκαν οι Üνθρωποι που Þταν μÝσα στο Πεßραιο üτι κατÝχονταν οι κορυφÝς, δεν πρüβαλαν καμμιÜ Üμυνα, αλλÜ κατÝφυγαν στο Ηραßο κι οι Üνδρες κι οι γυναßκες κι οι δοýλοι κι οι ελεýθεροι και τα περισσüτερα κοπÜδια. Ο Αγησßλαος βÜδιζε με το στρατü του παραθαλÜσσια και το τÜγμα πÜνω απü το βουνü κατεβαßνει εναντßον της Οινüης και κυριεýει το τεßχος κι αφαιρεß τα υπÜρχοντα της πüλης, ενþ οι στρατιþτες εκεßνη τη μÝρα πÞρανε πολλÜ τρüφιμα απü τα γýρω χωριÜ. Αυτοß που εßχανε καταφýγει στο Ηραßο βγÞκανε τüτε Ýξω, για να αφÞσουνε στον Αγησßλαο ν' αποφασßσει γι' αυτοýς ü,τι Þθελε. Αυτüς αποφÜσισε να παραδþσει στους εξüριστους üσους απ' αυτοýς εßχαν συμμετοχÞ στις σφαγÝς κι üλοι οι Üλλοι   να πουληθοýν. ¸τσι, βγÞκαν απü το Ηραßο πολλοß αιχμÜλωτοι· στο μεταξý κατÝφθασαν πολλÝς αντιπροσωπßες και απü αλλοý, και Þρθαν και απεσταλμÝνοι  των Βοιωτþν για να ρωτÞσουν τι θα Ýπρεπε να κÜνουν για να πετýχουν ειρÞνη. Ο Αγησßλαος, με υπερβÜλλουσα Ýπαρση, Ýκρινε üτι οýτε καν Ýπρεπε να τους δει αυτοýς, αν και παραβρισκüταν και ο πρüξενος ΦÜρακας να τους παρουσιÜσει· καθισμÝνος στο κυκλικü οικοδüμημα γýρω απü τη λßμνη, παρακολουθοýσε τα üσα Ýβγαιναν (απü την πüλη Ηραßο). ¸νοπλοι Λακεδαιμüνιοι με τα δüρατα ακολουθοýσαν ως φýλακες τους αιχμαλþτους, προκαλþντας εξαιρετικü το θαυμασμü απü τους παρüντες· γιατß οι χαροýμενοι και οι νικητÝς ανÝκαθεν μοιÜζουν να εßναι κÜπως αξιοθÝατοι.
     Κι ενþ ακüμη Þταν καθισμÝνος ο Αγησßλαος και φαινüταν να χαßρεται με τα üσα γßνονταν, Ýτρεχε προς το μÝρος του κÜποιος ιππÝας με καταúδρωμÝνο το Üλογü του. Στις ερωτÞσεις πολλþν τι εßχε να αναγγεßλει δεν απαντοýσε σε κανÝναν, αλλÜ, üταν πλησßαζε τον Αγησßλαο, αφοý πÞδησε απü το Üλογü του, και τρÝχοντας κοντÜ του σκυθρωπüς, του ανακοινþνει τη συμφορÜ στο ΛÝχαιο. Αυτüς, μüλις το Üκουσε, αμÝσως ανασηκþθηκε απü το κÜθισμÜ του, πÞρε το δüρυ και διÝταξε τον κÞρυκα να καλÝσει τους πολÝμαρχους και τους λοχαγοýς και τους διοικητÝς των συμμαχικþν ταγμÜτων του. Κι üταν εκεßνοι Ýτρεξαν κοντÜ του, διÝταξε και τους Üλλους -γιατß δεν εßχαν ακüμη δειπνÞσει- να φÜνε κι αμÝσως να τον ακολουθÞσουν με τη μÝγιστη ταχýτητα, ενþ ο ßδιος με τους επιτελεßς του ξεκßνησε χωρßς να καθßσει για φαγητü. Οι δορυφüροι κρατþντας τα üπλα τον ακολουθοýσαν βιαστικÜ, καθþς ο ßδιος προπορευüταν κι οι Üλλοι Ýρχονταν πßσω του. Κι üταν εßχε διαβεß τις θερμÝς πηγÝς στα ανοιχτÜ του Λεχαßου, τον πλησßασαν 3 ιππεßς και του αναγγÝλλουν üτι Þδη εßχαν περισυλλεγεß οι νεκροß για ταφÞ. ¼ταν το Üκουσε αυτü, Ýδωσε διαταγÞ στο στρÜτευμα να αποθÝσει τα üπλα και να ξεκουρασθεß για λßγο και στη συνÝχεια βÜδισε πÜλι προς το Ηραßο, την επüμενη μÝρα ποýλησε τα λÜφυρα του πολÝμου.
    ¼ταν οι Λακεδαιμüνιοι Ýμαθαν üτι ο Κüνωνας με χρÞματα του ΠÝρση βασιλιÜ ανοικοδομεß το τεßχος των Αθηναßων και συντηρþντας με τα χρÞματα εκεßνου το ναυτικü φÝρνει στο πλευρü των Αθηναßων και τα νησιÜ και τις παραθαλÜσσιες πüλεις, Ýκριναν üτι, αν αναφÝρουν αυτÜ στον Τιρßβαζο, που Þταν στρατηγüς του βασιλιÜ, Þ θα προσÝλκυαν με το μÝρος τους τον Τιρßβαζο Þ θα τον απÝτρεπαν να ενισχýσει το ναυτικü του Κüνωνα. ΠÞραν λοιπüν απüφαση και στÝλνουν προς τον Τιρßβαζο τον Ανταλκßδα με την εντολÞ να ενημερþσει αυτüν γι' αυτÜ και να προσπαθÞσει να συνÜψει ειρÞνη ανÜμεσα στην πüλη τη ΣπÜρτη και στον ΠÝρση βασιλιÜ. ¼ταν το πληροφορÞθηκαν αυτü οι Αθηναßοι, στÝλνουν κι αυτοß πρÝσβεις μαζß με τον Κüνωνα, τους ΕρμογÝνη, Δßωνα, ΚαλλισθÝνη, ΚαλλιμÝδοντα. ΚÜλεσανε ταυτüχρονα και πρÝσβεις απü Üλλες συμμαχικÝς πüλεις· Ýτσι παραβρÝθηκαν και πρÝσβεις απü τη Βοιωτßα, τη Κüρινθο και το ¢ργος. ¼ταν Ýφτασαν εκεß, ο Ανταλκßδας εßπε προς τον Τιρßβαζο üτι Ýχει Ýλθει με πρüθεση να συνÜψει ειρÞνη ανÜμεσα στη ΣπÜρτη και τον ΠÝρση βασιλιÜ και μÜλιστα με üρους που θα πρüτεινε ο βασιλιÜς. ΠÜντως οι Λακεδαιμüνιοι δε διεκδικοýν απü το βασιλιÜ τις ελληνικÝς πüλεις της Ασßας και θα εßναι ικανοποιημÝνοι να κηρυχτοýν αυτüνομα üλα τα νησιÜ κι οι Üλλες πüλεις. "ΠρÜγματι", εßπε, "αφοý εμεßς δεχüμαστε κÜτι τÝτοιο, για ποιο λüγο θα πολεμοýσαν εναντßον μας οι ¸λληνες Þ ο βασιλιÜς και θα ξüδευε χρÞματα; Γιατß, αν οι πüλεις εßναι αυτüνομες, οýτε οι Αθηναßοι χωρßς τη δικÞ μας αρχηγßα, οýτε εμεßς οι ßδιοι θα μποροýσαμε να εκστρατεýσουμε".
     Στον Τιρßβαζο Üρεσαν πολý τα üσα εßπε ο Ανταλκßδας· για τους αντιπÜλους οι προτÜσεις εßχαν την εξÞς σημασßα. Οι Αθηναßοι δηλαδÞ φοβοýνταν να συναινÝσουν να κηρυχθοýν αυτüνομα τα νησιÜ, γιατß θα Ýχαναν τη ΛÞμνο, την ºμβρο και τη  Σκýρο κι οι Θηβαßοι φοβοýνταν μÞπως υποχρεωθοýν να αφÞσουν αυτüνομες τις πüλεις της Βοιωτßας,κι οι Αργεßοι, πρÜγμα που επιθυμοýσαν, Ýκριναν üτι δε θα μποροýσαν να Ýχουν την Κüρινθο ως νÝο ¢ργος, αν υπογρÜφονταν τÝτοιες συνθÞκες και σπονδÝς. ¸τσι αυτÞ η προσπÜθεια για ειρÞνη δεν τελεσφüρησε κι ο καθÝνας τους γýρισε στη πατρßδα του. Ο Τιρßβαζος λοιπüν Ýκρινε üτι δεν του Þταν πολý ασφαλÝς να ταχθεß με τους Λακεδαιμüνιους χωρßς την Ýγκριση του βασιλιÜ του· Ýδωσε üμως κρυφÜ χρÞματα στον Ανταλκßδα για να εξοπλισθεß ναυτικü απü τους Λακεδαιμüνιους και για να επιζητÞσουν την ειρÞνη περισσüτερο οι Αθηναßοι και οι σýμμαχοß τους, και φυλÜκισε τον Κüνωνα, γιατß τÜχα αδικοýσε το βασιλιÜ και γιατß οι Λακεδαιμüνιοι μιλοýσαν ορθÜ. ΜετÜ απü αυτÜ, ανÝβαινε προς το βασιλιÜ για να τον ενημερþσει για üσα πρüτειναν οι Λακεδαιμüνιοι και για το üτι εßχε συλλÜβει τον Κüνωνα ως αδικοπραγοýντα και για να ρωτÞσει τι Ýπρεπε να κÜνει για üλα αυτÜ.
     Ο βασιλιÜς λοιπüν, üταν Ýφτασε ο Τιρßβαζος κοντÜ του, στÝλνει το Στροýθα να φροντßσει τα σχετικÜ με τη θÜλασσα. ΑλλÜ ο Στροýθας ευνοοýσε ισχυρÜ τους Αθηναßους και  τους συμμÜχους τους, αναλογιζüμενος πüσα δεινÜ εßχε υποστεß η χþρα του βασιλιÜ απü τον Αγησßλαο. Και οι Λακεδαιμüνιοι, üταν διαπßστωσαν πüσο εχθρικÜ διÜκειται ο Στροýθας απÝναντß τους και πüσο φιλικÜ προς τους Αθηναßους, Ýστειλαν εναντßον του για πüλεμο το Θßβρωνα. Αυτüς, περνþντας απÝναντι, και με ορμητÞριο την ¸φεσο και τις πüλεις της πεδιÜδας του ΜαιÜνδρου ΠριÞνη και Λεýκοφρη και Αχßλλειο λεηλατοýσε τη χþρα του ΠÝρση βασιλιÜ. Με το πÝρασμα του χρüνου, διαπιστþνοντας ο Στροýθας üτι ο Θßβρωνας κÜθε φορÜ προσÝτρεχε σε βοÞθεια Üτακτα και περιφρονητικÜ, Ýστειλε στην πεδιÜδα ιππεßς με διαταγÞ να κÜνουν επιδρομÞ και να τους περικυκλþσουν στο μÝτρο που μποροýσαν. Ο Θßβρωνας τüτε τýχαινε να εßναι στη σκηνÞ του μετÜ το φαγητü με τον αυλητÞ ΘÝρσανδρο. Ο ΘÝρσανδρος δεν Þταν μüνο Üριστος αυλητÞς αλλÜ καυχιüταν και για τη σωματικÞ του ρþμη ως λÜτρης των Σπαρτιατþν. ¼ταν ο Στροýθας εßδε üτι εκεßνοι βοηθοýσαν ασýντακτα και üτι οι πρþτοι τους Þταν λßγοι, εμφανßζεται οδηγþντας μαζß του πολλοýς και πειθαρχημÝνους ιππεßς. Πρþτους σκüτωσαν το Θßβρωνα και το ΘÝρσανδρο· μüλις Ýπεσαν αυτοß νεκροß, στρÜφηκαν και εναντßον του Üλλου στρατεýματος και κατÜ την καταδßωξη σκüτωσαν πÜρα πολλοýς –υπÞρξαν και κÜποιοι απü αυτοýς που σþθηκαν καταφεýγοντας στις φιλικÝς πüλεις– και περισσüτερους γιατß αργÜ αντιλÞφθηκαν την επιχεßρηση. ΕξÜλλου πολλÝς φορÝς, üπως και τüτε, αναλÜμβανε (ο Θßβρωνας) επιχειρÞσεις χωρßς απü νωρßτερα να δßδει τις απαραßτητες διαταγÝς. ΑυτÜ λοιπüν Ýτσι Ýγιναν.
¸τσι, üταν ανακοßνωσε ο Τιρßβαζος να Ýλθουν σε σýσκεψη üσοι Þθελαν να πληροφορηθοýν τους üρους της ειρÞνης που υπαγüρευε ο ΠÝρσης βασιλιÜς, αμÝσως ανταποκρßθηκαν üλοι τους. Κι üταν συγκεντρþθηκαν, ο Τιρßβαζος παρουσßασε τα γραπτÜ του βασιλιÜ και διÜβαζε το περιεχüμενü τους. Αυτü Þταν το εξÞς:

   "Ο βασιλιÜς ΑρταξÝρξης θεωρεß δßκαιο να εßναι δικÝς του οι πüλεις της Ασßας και απü τα νησιÜ οι ΚλαζομενÝς και η Κýπρος, ενþ οι Üλλες ελληνικÝς πüλεις και μικρÝς και μεγÜλες να αφεθοýν αυτüνομες εκτüς απü τη ΛÞμνο και την ºμβρο και τη Σκýρο· αυτÝς, üπως και απü παλιÜ, να ανÞκουν στους Αθηναßους. ¼σοι δεν αποδÝχονται αυτÞ την ειρÞνη, αυτοýς εγþ θα τους πολεμÞσω με üσους συμφωνοýν μ' αυτÜ και στη στεριÜ και στη θÜλασσα και με πλοßα και με χρÞματα".

     Αφοý Üκουσαν λοιπüν αυτÜ οι πρÝσβεις απü τις πüλεις, γýρισαν και τα  ανακοßνωσαν ο καθÝνας στην πüλη του. Και üλοι οι Üλλοι διαβεβαßωσαν με üρκο üτι θα τα τηρÞσουν αυτÜ, αλλÜ οι Θηβαßοι πρüβαλαν την αξßωση να ορκισθοýν εκ μÝρους üλων των Βοιωτþν. Ο Αγησßλαος üμως εßπε üτι δε θα δεχθεß τους üρκους,   αν δεν ορκισθοýν σýμφωνα με το κεßμενο του ΠÝρση βασιλιÜ, να εßναι δηλαδÞ αυτüνομες και οι μικρÝς και οι μεγÜλες πüλεις. Οι πρÝσβεις των Θηβαßων Ýλεγαν üτι δεν εßχε δοθεß σ' αυτοýς τÝτοια εξουσιοδüτηση. "Πηγαßνετε λοιπüν" εßπε ο Αγησßλαος "και ρωτÞστε· πÝστε τους επßσης και τα εξÞς, üτι αν δεν αποδεχθοýν αυτÜ, θα μεßνουν Ýξω απü τις σπονδÝς". Αυτοß λοιπüν Ýφυγαν. Ο Αγησßλαος πÜλι, λüγω της Ýχθρας του εναντßον των Θηβαßων, δεν καθυστÝρησε, αλλÜ αφοý Ýπεισε τους εφüρους, πρüσφερε θυσßες. Και επειδÞ οι θυσßες βγÞκαν ευνοúκÝς για Ýξοδο στρατοý, αφοý Ýφτασε στην ΤεγÝα, Ýστελνε ιππεßς στους περßοικους να  επισπεýσουν τη στρατολüγηση ανδρþν, Ýστελνε και αρχηγοýς συμμαχικοý στρατοý στις πüλεις. Πριν üμως ξεκινÞσει απü την ΤεγÝα, κατÝφτασαν οι Θηβαßοι λÝγοντας  üτι αφÞνουν αυτüνομες τις πüλεις. ¸τσι οι Λακεδαιμüνιοι επÝστρεψαν στην πατρßδα τους και οι Θηβαßοι εξαναγκÜστηκαν να μπουν στις σπονδÝς, αφοý πρþτα Üφησαν αυτüνομες τις πüλεις της Βοιωτßας.
     Οι Κορßνθιοι πÜλι δεν Ýδιωχναν τη φρουρÜ των Αργεßων. ΑλλÜ ο Αγησßλαος προειδοποßησε κι αυτοýς, τους πρþτους üτι αν δεν απομακρýνουν τους Αργεßους και τους δεýτερους αν δε φýγουν απü την Κüρινθο, θα κηρýξει πüλεμο εναντßον τους. Και καθþς φοβÞθηκαν και οι δυο αποχþρησαν οι Αργεßοι και η πüλη των Κορινθßων αισθÜνθηκε ανεξÜρτητη, οι δολοφüνοι και πρωταßτιοι αυτοý του κακοý το κατÜλαβαν και Ýφυγαν απü την Κüρινθο· οι υπüλοιποι πολßτες εθελοýσια δÝχτηκαν την επιστροφÞ των πρþην εξορßστων ολιγαρχικþν. Αφοý τακτοποιÞθηκαν αυτÜ και διαβεβαßωσαν με üρκο οι πüλεις üτι θα μεßνουν σταθερÝς στην ειρÞνη που τους υπαγüρευσε ο ΠÝρσης βασιλιÜς, διαλýθηκαν ýστερα οι  πεζικοß στρατοß και οι ναυτικÝς τους δυνÜμεις. ΑνÜμεσα στους Λακεδαιμüνιους και τους Αθηναßους και τους συμμÜχους τους, μετÜ τον τελευταßο πüλεμο και το γκρÝμισμα των τειχþν, αυτÞ Þταν η πρþτη ειρÞνη. ΚατÜ τη διÜρκεια του τωρινοý πολÝμου, αν και οι Λακεδαιμüνιοι δεν εßχαν σημειþσει μεγÜλες επιτυχßες εναντßον των αντιπÜλων τους, βγÞκαν πολý πιο κερδισμÝνοι λüγω της επονομαζüμενης Ανταλκßδειας ειρÞνης. Γιατß, αναλαμβÜνοντας εγγυητÝς της ειρÞνης που υπαγορεýτηκε απü τον ΠÝρση βασιλιÜ κι επιβÜλλοντας την αυτονομßα στις πüλεις, πÞραν αρχικÜ την Κüρινθο σýμμαχο, κατÝστησαν αυτüνομες τις ΒοιωτικÝς πüλεις απü τη ΘÞβα, πρÜγμα που απü καιρü το επιθυμοýσαν, σταμÜτησαν και τους Αργεßους να ελÝγχουν την Κüρινθο, απειλþντας τους με εκστρατεßα αν δεν αποχωροýσαν απü την Κüρινθο.
     Ο Φοιβßδας, αφοý εßχαν συγκεντρωθεß και οι υπüλοιπες δυνÜμεις για τον Ευδαμßδα, τους πÞρε υπü την ηγεσßα του και ξεκßνησε. ¼ταν Ýφτασαν προς τη ΘÞβα, στρατοπÝδευσαν Ýξω απü την πüλη κοντÜ στο γυμναστÞριο· καθþς οι Θηβαßοι βρßσκονταν σε κατÜσταση πολιτικþν διαταραχþν, πολÝμαρχοι Þταν ο Ισμηνßας και ο ΛεοντιÜδης, πολιτικοß αντßπαλοι μεταξý τους και ο καθÝνας τους αρχηγüς στο πολιτικü του κüμμα. Ο Ισμηνßας λοιπüν, λüγω του μßσους του προς τους Λακεδαιμüνιους, δεν πλησßαζε το Φοιβßδα. Ο ΛεοντιÜδης üμως και με Üλλους τρüπους τον προσÝγγισε και üταν εξοικειþθηκε μαζß του, του εßπε τα εξÞς:

   "ΑυτÞ εδþ τη μÝρα, Φοιβßδα, σου δßνεται η ευκαιρßα να προσφÝρεις τη μÝγιστη υπηρεσßα στην πατρßδα σου· γιατß, αν με ακολουθÞσεις με τους οπλßτες σου, εγþ θα σε οδηγÞσω μÝσα στην ακρüπολη. Κι αν γßνει αυτü, να ξÝρεις üτι η ΘÞβα θα ανÞκει ανεπιφýλακτα στους Λακεδαιμüνιους και εμεßς θα εßμαστε με τους δικοýς σας φßλους. Τþρα βÝβαια, üπως βλÝπεις, Ýχει εκδοθεß διÜταγμα να μην εκστρατεýσει κανÝνας μαζß σου απü τους Θηβαßους εναντßον των Ολυνθßων· αν üμως εσý συνεργασθεßς μαζß μας σ' αυτÜ, αμÝσως εμεßς θα στεßλουμε μαζß σου πολλοýς οπλßτες και πολλοýς επßσης ιππεßς· Ýτσι θα βοηθÞσεις τον αδελφü σου με μεγÜλη δýναμη και, ενþ εκεßνος θα πασχßζει να υποτÜξει την ¼λυνθο, εσý θα Ýχεις Þδη κυριεýσει τη ΘÞβα, πüλη πολý μεγαλýτερη απü την ¼λυνθο".

     ¼ταν τα Üκουσε αυτÜ ο Φοιβßδας, ανακουφßστηκε, γιατß επιθυμοýσε σφοδρÜ να πετýχει κÜποιο λαμπρü κατüρθωμα παρÜ να ζÞσει στην αφÜνεια, μÜλιστα δεν Ýδιδε την εντýπωση üτι πρüκειται για λογικü και σþφρονα Üνθρωπο. Κι αφοý αποδÝχτηκε αυτÜ, του συνÝστησε να προωθηθεß, üπως εξÜλλου εßχε προετοιμασθεß για την αναχþρησÞ του: "¼ταν θα εßναι η κατÜλληλη στιγμÞ", εßπε ο ΛεοντιÜδης, "θα Ýλθω εγþ να σε συναντÞσω κι ο ßδιος θα σε κατευθýνω.".
     Τον επüµενο χρüνο, που µÜλιστα Ýγινε Ýκλειψη σελÞνης Ýνα βρÜδυ και κÜηκε ο παλιüς ναüς της ΑθηνÜς στη πüλη, που Þταν Ýφορος ο Πιτýας κι Üρχοντας στην ΑθÞνα ο Καλλßας, Ýληξε η θητεßα του ΛυσÜνδρου, αφοý συµπληρþνονταν 24 χρüνια πολݵου κι οι Λακεδαιµüνιοι Ýστειλαν αρχηγü του στüλου τον Καλλικρατßδα. ¼ταν ο Λýσανδρος του παρÝδιδε τα πλοßα, Ýλεγε στον Καλλικρατßδα üτι του παραδßδει την ηγεσßα σε στιγµÞ που κυριαρχεß στη θÜλασσα, Ýχοντας κερδßσει ναυµαχßα. Αυτüς του απÜντησε üτι θα τον παραδεχτεß για θαλασσοκρÜτορα, αν ξεκινÞσει απü την ¸φεσο, περÜσει απü τ' αριστερÜ του τη Σܵο, üπου ναυλοχεß ο αθηναúκüς στüλος και του παραδþσει τα πλοßα στη Μßλητο. ¼ταν ο Λýσανδρος αποκρßθηκε üτι δε µπερδεýεται σε ξÝνες υποθÝσεις τη στιγµÞ που Üλλος Ýχει τη διοßκηση, ο ßδιος ο Καλλικρατßδας επÜνδρωσε, πÝρα απü τα πλοßα που εßχε παραλÜβει απü το Λýσανδρο, Üλλα 50 απü τη Χßο, τη Ρüδο κι απü Üλλους συµµÜχους. Αφοý συγκÝντρωσε Ýτσι συνολικÜ 140 πλοßα, ετοιµÜστηκε να αντιµετωπßσει τον εχθρü. Κι üταν ݵαθε üτι υποσκÜπτεται απü τους φßλους του ΛυσÜνδρου, που üχι µüνο Ýδειχναν απροθυµßα στην υπηρεσßα τους αλλÜ διÝδιδαν στις πüλεις üτι οι Λακεδαιµüνιοι κÜνουν µεγÜλα λÜθη στις αλλαγÝς των ναυÜρχων, τοποθετþντας Üσχετους και χωρßς γνþσεις για το ναυτικü, οι οποßοι δεν ξÝρουν να µεταχειρßζονται το ݵψυχο υλικü τους, στÝλνοντας Üλλους, ανßδεους απü θÜλασσα κι Üγνωστους στους πληθυσµοýς της περιοχÞς, κι üτι απü κÜτι τÝτοια κινδυνεýουν οι Λακεδαιµüνιοι να πÜθουν συµφορÝς, ο Καλλικρατßδας µετÜ απü αυτÜ συγκÝντρωσε üσους Λακεδαιµονßους βρßσκονταν εκεß κι Ýτσι τους μßλησε:

  "ΕµÝνα µου Þταν αρκετü να καθÞσω στον τüπο µου κι αν ο Λýσανδρος Þ κÜποιος Üλλος πιστεýει πως Ýχει περισσüτερη πεßρα στα ναυτικÜ πρÜγµατα, ας κοπιÜσει. Δεν εßµαι εγþ που θα τον εµποδßσω, üµως, µια κι η πüλη µ' Ýστειλε αρχηγü του στüλου, δε µπορþ να κÜνω τßποτε Üλλο παρÜ να εκτελÝσω, üσο µπορþ καλλßτερα, τις διαταγÝς που πÞρα. Εσεßς ωστüσο, αφοý ξÝρετε εξßσου καλÜ και τις φιλοδοξßες µου και τις κατηγορßες εναντßον της πüλη µας, πεßτε µου τι θεωρεßτε προτιµüτερο, να µεßνω δηλαδÞ Þ να γυρßσω πßσω, για να αναφÝρω ποια εßναι η κατÜσταση εδþ".

     Κι ενþ η βουλÞ συνεδρßαζε στη στοÜ της αγορÜς, καθüτι οι γυναßκες γιüρταζαν τα Θεσμοφüρια στη Καδμεßα, και λüγω του θÝρους και της μεσημεριανÞς þρας επικρατοýσε μεγÜλη ερημιÜ στους δρüμους, τüτε ακριβþς ο ΛεοντιÜδης Ýτρεξε πÜνω σε Üλογο προς το Φοιβßδα, του λÝει να γυρßσει πßσω και τον οδÞγησε κατευθεßαν προς την ακρüπολη. Κι αφοý εγκατÝστησε το Φοιβßδα και τους Üνδρες του εκεß κι αφοý του Ýδωσε και τα κλειδιÜ των πυλþν κι αφοý εßπε να μην πλησιÜσει κανÝνας στην ακρüπολη χωρßς την ÜδειÜ του, αμÝσως κατευθýνθηκε προς τη βουλÞ. Κι üταν Ýφτασε, εßπε τα εξÞς:

  "Για το üτι οι Λακεδαιμüνιοι κατÝχουν την ακρüπολη μη στενοχωριÝστε, Θηβαßοι, γιατß υποστηρßζουν üτι δεν Þρθαν μ' εχθρικÝς διαθÝσεις εναντßον κανενüς που δεν επιθυμεß τον πüλεμο, εγþ προσωπικÜ, επειδÞ ο νüμος δßνει το δικαßωμα στον πολÝμαρχο να συλλÜβει üποιον πιστεýει üτι Ýχει διαπρÜξει Ýργα που αξßζουν το θÜνατο, συλλαμβÜνω αυτüν εδþ τον Ισμηνßα, γιατß υποκινεß τον πüλεμο. Κι εσεßς οι λοχαγοß κι ο περßγυρüς σας σηκωθεßτε, πιÜστε τον κι οδηγÞστε τον εκεß που εßπαμε".

     Αυτοß που εßχαν μυηθεß στη συνωμοσßα παραβρßσκονταν εκεß και υπÜκουσαν και Ýσπευσαν να τον συλλÜβουν• απü üσους δε γνþριζαν τßποτε και απü τους πολιτικοýς αντιπÜλους του ΛεοντιÜδη, κÜποιοι αμÝσως Ýφευγαν Ýξω απü την πüλη, φοβοýμενοι μÞπως τους σκοτþσουν• Üλλοι πÜλι αρχικÜ κατευθýνθηκαν προς τα σπßτια τους. Κι üταν πληροφορÞθηκαν αυτοß που Þταν στην Καδμεßα üτι ο Ισμηνßας εßχε συλληφθεß, τüτε οι πολιτικοß φßλοι του Ανδροκλεßδα και του Ισμηνßα, περßπου τριακüσιοι, αποχþρησαν για την ΑθÞνα.
     Το ßδιο περßπου διÜστημα φτÜνει στο κοινü των Λακεδαιμονßων απü τη Θεσσαλßα ο ΠολυδÜμας ο ΦαρσÜλιος. Αυτüς Þταν σε μεγÜλη εκτßμηση και στην υπüλοιπη Θεσσαλßα και στην ßδια την πüλη εßχε τÝτοια μεγÜλη αποδοχÞ καλοý και γενναßου, þστε οι ΦαρσÜλιοι σε φÜση εμφýλιας διαμÜχης üχι μüνο του εμπιστεýτηκαν την ακρüπολη αλλÜ του ανÝθεσαν να εισπρÜττει και τους δημüσιους φüρους, üσοι εßχαν καθορισθεß βÜσει των νüμων, και να τους διαχειρßζεται τüσο για τις λατρευτικÝς ανÜγκες (της πüλης) üσο και για τη δημüσια διοßκηση. Εκεßνος λοιπüν μ' αυτÜ τα χρÞματα και την ακρüπολη την προστÜτευε και κÜθε χρüνο Ýκανε απολογιστικÞ συνÝλευση για τις Üλλες δαπÜνες της διοßκησης. Και üσες φορÝς τα Ýσοδα δεν επαρκοýσαν, Ýβαζε απü τα δικÜ του, και üταν παρουσßαζαν πλεüνασμα, τα Ýπαιρνε πßσω. Και γενικÜ Þταν φιλüξενος και γενναιüδωρος με το γνωστü Θεσσαλικü τρüπο. ¼ταν λοιπüν αυτüς Ýφτασε στη ΣπÜρτη, εßπε τα εξÞς:

     "Εγþ, Üνδρες Λακεδαιμüνιοι, ως πρüξενος σε σας και ευεργÝτης παραδοσιακÜ απü üλες τις γενεÝς που θυμüμαστε, Ýχω την αξßωση, αν αντιμετωπßζω κÜποιο πρüβλημα, να Ýρχομαι σε σας, και αν προκýπτει κÜτι το κακü για σας στη Θεσσαλßα, να σας ενημερþνω. ΞÝρω λοιπüν καλÜ üτι και εσεßς ασφαλþς Ýχετε ακοýσει το üνομα του ΙÜσονα, ο Üνθρωπος Ýχει και μεγÜλη δýναμη και εξαιρετικÞ φÞμη. Αυτüς λοιπüν, αφοý συνθηκολüγησε μαζß μου, με συνÜντησε και μου εßπε τα εξÞς: üτι θα μποροýσα, ΠολυδÜμα, να υποτÜξω την πüλη σου ΦÜρσαλα και χωρßς τη θÝλησÞ της, εßναι δυνατüν να το αντιληφθεßς απ' τα παρακÜτω, εγþ δηλαδÞ, εßπε, Ýχω συμμÜχους μου τις περισσüτερες και μεγαλýτερες πüλεις της Θεσσαλßας, και τις κυρßεψα, παρüλο που και εσεßς συστρατευτÞκατε μαζß τους εναντßον μου. Ασφαλþς γνωρßζεις ακüμη üτι διαθÝτω και πÜνω απü Ýξι χιλιÜδες ξÝνους μισθοφüρους, τους οποßους, üπως εγþ πιστεýω, καμμιÜ πüλη δε θα μποροýσε εýκολα να τους αντιμετωπßσει. ΑλλÜ και απü Üλλη μÝρη, εßπε, δε θα εξεστρÜτευε (μαζß μου) μικρüτερος αριθμüς (στρατιωτþν), απü τους στρατιþτες των Üλλων πüλεων Üλλοι εßναι Þδη ηλικιωμÝνοι και Üλλοι σχεδüν ανÞλικοι, σε κÜθε πüλη ασκοýνται για τον πüλεμο πÜρα πολý λßγοι, αντßθετα σε μÝνα δεν υπÜρχει κανÝνας μισθοφüρος που να μη με συναγωνßζεται στους κüπους". Και ο ßδιος ο ΙÜσονας -γιατß πρÝπει να πω σε σας üλη την αλÞθεια– εßναι και πολý γεροδεμÝνος και γενικÜ σκληραγωγημÝνος. Τους Üνδρες του λοιπüν καθημερινÜ τους Ýχει υπü δοκιμασßα, γιατß μπαßνει μπροστÜ Ýνοπλος και στις ασκÞσεις και σε κÜθε εκστρατεßα. ¼ποιους απü τους ξÝνους καταλÜβει üτι εßναι δειλοß, τους απολýει, και üποιους διαπιστþνει üτι εßναι φιλüπονοι και ριψοκßνδυνοι στους πολÝμους, τους τιμÜ, Üλλους με διπλü και με τριπλü, ακüμη και με τετραπλü μισθü, και Üλλους με δþρα και με φροντßδα στις ασθÝνειÝς τους και με εξαιρετικÝς τιμÝς, αν σκοτωθοýν, Ýτσι, üλοι οι μισθοφüροι του γνωρßζουν καλÜ üτι η πολεμικÞ τους αρετÞ τους εξασφαλßζει εντιμüτατη και πλουσιüτατη ζωÞ. Ταυτüχρονα υπενθýμιζε σε μÝνα, που το Þξερα, üτι Þδη Þταν υπÞκοοß του οι Μαρακοß κι οι Δüλοπες κι ο αρχηγüς της Ηπεßρου ΑλκÝτας, þστε, εßπε, τι θα μποροýσα εγþ να φοβηθþ για να μην πßστευα üτι πανεýκολα θα κυρßευα και εσÜς; ¸νας που δε με γνωρßζει καλÜ θα αντÝτεινε: Γιατß λοιπüν καθυστερεßς και δεν εκστρατεýεις Þδη εναντßον των ΦαρσÜλων; Γιατß, μα το Δßα, νομßζω üτι εßναι πολý καλýτερο να σας κερδßσω περισσüτερο με τη θÝλησÞ σας παρÜ ακοýσια, γιατß, αν σας εßχα μαζß μου Ýχοντας χρησιμοποιÞσει βßα, εσεßς θα σκεφτüσασταν τι κακü θα μποροýσατε να μου κÜνετε, ενþ εγþ θα φρüντιζα να εßσθε üσο το δυνατüν ασθενÝστατοι, αν üμως συμπαρατασσüσασταν μαζß μου εκοýσια, εßναι ολοφÜνερο üτι θα αυξÜναμε ο Ýνας τη δýναμη του Üλλου στο μεγαλýτερο βαθμü. Γνωρßζω ασφαλþς, ΠολυδÜμα, üτι η πατρßδα σου προσβλÝπει σε σÝνα, αν μου την προετοιμÜσεις να διÜκειται φιλικÜ προς εμÝνα, εγþ σου υπüσχομαι, εßπε, να σε κÜνω τον πιο σπουδαßο μετÜ απü μÝνα Üνδρα στην ΕλλÜδα. ¢κουσε για ποια πρÜγματα σου δßνω τη δεýτερη θÝση και μην πιστεýεις σε τßποτα που κατÜ την κρßση σου δε σου φαßνεται αληθινü. ΣυμπερασματικÜ λοιπüν αυτü εßναι σε μας ολοφÜνερο, üτι δηλαδÞ, αν προσχωρÞσουν τα ΦÜρσαλα κι οι πüλεις που εξαρτþνται απü σας, εγþ θα γινüμουν Üνετα αρχηγüς üλων των Θεσσαλþν, γιατß, üταν η Θεσσαλßα εßναι υπü ενιαßα διοßκηση, το ιππικü της ξεπερνÜ τις Ýξι χιλιÜδες και το πεζικü της ανÝρχεται σε πÜνω απü δÝκα χιλιÜδες οπλßτες".

     Οι Αθηναßοι τüτε, επειδÞ Ýβλεπαν τους Πλαταιεßς, που Þταν φßλοι τους, να Ýχουν εκδιωχθεß απü τη Βοιωτßα και να Ýχουν καταφýγει κοντÜ τους, και τους Θεσπιεßς να τους παρακαλοýν να μην αδιαφορÞσουν γι' αυτοýς που Ýχαναν την πατρßδα τους, δεν επαινοýσαν ασφαλþς τους Θηβαßους πια, αλλÜ απü τη μια δßσταζαν να αρχßσουν πüλεμο εναντßον τους κι απü την Üλλη Ýκριναν üτι τους εßναι ασýμφορος. ΒÝβαια, δεν Ýδειχναν διÜθεση να συμμετÝχουν μ' αυτοýς σε üσα Ýκαναν, γιατß τους Ýβλεπαν να εκστρατεýουν εναντßον παραδοσιακþν τους φßλων, των ΦωκÝων, και να καταστρÝφουν πüλεις πιστÝς κατÜ τον πüλεμο εναντßον των βαρβÜρων και φιλικÝς προς αυτοýς. ΜετÜ απü αυτÜ, αφοý ο λαüς ψÞφισε να συνÜψουν ειρÞνη, αρχικÜ Ýστειλαν πρÝσβεις στη ΘÞβα, για να τους καλÝσουν να τους ακολουθÞσουν, αν Þθελαν, στη ΣπÜρτη για ειρÞνη, Ýπειτα Ýστειλαν και οι ßδιοι πρÝσβεις. Μεταξý αυτþν που εκλÝχθηκαν Þταν ο Καλλßας του Ιππüνικου, ο ΑυτοκλÞς του Στρομβιχßδη, ο Δημüστρατος του Αριστοφþντα, ο ΑριστοκλÞς, ο Κηφισüδοτος, ο ΜελÜνωπος και ο Λýκαιθος. ¼ταν παρουσιÜστηκαν στη συνÝλευση των Λακεδαιμονßων και των συμμÜχων τους, Þταν και ο ρÞτορας Καλλßστρατος. Γιατß, εßχε δþσει υπüσχεση στον ΙφικρÜτη üτι, αν του επÝτρεπε να φýγει, θα κατÜφερνε Þ να του στεßλουν (οι Αθηναßοι) χρÞματα για το ναυτικü Þ να συνÜψουν ειρÞνη, και γι' αυτü βρισκüταν στην ΑθÞνα και συμμετεßχε στην αποστολÞ (στη ΣπÜρτη) για ειρÞνη, κι üταν παρουσιÜστηκαν μπροστÜ στη συνÝλευση των Λακεδαιμονßων και των συμμÜχων τους, πρþτος απ' αυτοýς μßλησε ο Καλλßας, ο δαδοýχος. Αυτüς Þταν τÝτοιος, þστε το απολÜμβανε πÜρα πολý να αυτοπροβÜλλεται Þ να επαινεßται απü τους Üλλους, σ' εκεßνη την περßπτωση κÜπως Ýτσι Üρχισε την ομιλßα του:

   "¢νδρες Λακεδαιμüνιοι, το αξßωμα του προξÝνου δεν το Ýχω μüνο εγþ, αλλÜ και ο πατÝρας μου απü τον παπποý μου το Ýχει πατροπαρÜδοτα και το κληροδüτησε στη γενιÜ μας. ΘÝλω να σας καταστÞσω σαφÝς και το εξÞς, πþς δηλαδÞ συμπεριφÝρεται η πüλη μας απÝναντß μας. Εκεßνη λοιπüν, üταν Ýχουμε πüλεμο, μας εκλÝγει στρατηγοýς, και üταν επιθυμÞσει ειρÞνη, μας στÝλνει ως πρεσβευτÝς ειρÞνης. Εγþ λοιπüν στο παρελθüν Þρθα δυο φορÝς, για να σταματÞσουμε τον (μεταξý μας) πüλεμο, και πÝτυχα και στις δýο αποστολÝς την ειρÞνη και για το δικü μας και για το δικü σας καλü, τþρα Ýρχομαι για τρßτη φορÜ και πιστεýω δικαιωματικÜ και πÜλι üτι θα πετýχω τη συμφιλßωση. Γιατß βλÝπω üτι συμπßπτουν οι απüψεις μας και üτι και εσεßς και εμεßς αγανακτοýμε με την καταστροφÞ των Πλαταιþν και των Θεσπιþν. Πþς λοιπüν δεν εßναι φυσικü, üταν Ýχουμε τις ßδιες απüψεις, να εßμαστε μεταξý μας περισσüτερο φßλοι παρÜ εχθροß; Και εßναι ασφαλþς γνþρισμα συνετþν ανθρþπων να αποφεýγουν τον πüλεμο, ακüμη κι αν υπÜρχουν μικρÝς (μεταξý τους) διαφορÝς, üταν μÜλιστα συμπßπτουν οι απüψεις μας, δε θα Þταν απü τα παρÜξενα να μη συνÜψουμε ειρÞνη; ΜÜλιστα Þταν δßκαιο εμεßς ποτÝ να μη σηκþσουμε τα üπλα ο Ýνας εναντßον του Üλλου, γιατß υπÜρχει η παρÜδοση üτι ο δικüς μας πρüγονος Τριπτüλεμος φανÝρωσε τα Üρρητα ιερÜ της ΔÞμητρας και της Περσεφüνης σε ξÝνους πρþτα στο δικü σας γενÜρχη ΗρακλÞ και στους Διüσκουρους, δικοýς σας πολßτες, και üτι δþρισε τους σπüρους για τους καρποýς της ΔÞμητρας πρþτα στην Πελοπüννησο. Πþς λοιπüν εßναι δßκαιο, εσεßς που πÞρατε τους σπüρους απü μας να Ýλθετε και να καταστρÝψετε κÜποτε τους καρποýς, και εμεßς που σας τους δωρßσαμε να μη θÝλουμε να Ýχετε μεγÜλη αφθονßα καρπþν απü αυτοýς; Αν πÜλι εßναι γραμμÝνο απü τους θεοýς να γßνονται ανÜμεσα στους ανθρþπους πüλεμοι, εμεßς πρÝπει να τους αρχßζουμε με πολý περßσκεψη και, üταν αρχßσουν, να τους σταματοýμε με τη μεγαλýτερη σπουδÞ".

     ΜετÜ απü αυτüν ο ΑυτοκλÞς, που εßχε τη φÞμη πολý καλοý ρÞτορα, μßλησε ως εξÞς:

   "¢νδρες Λακεδαιμüνιοι, üτι βÝβαια üσα πρüκειται να πω δε θα λεχθοýν προς χÜρη σας, δεν το αγνοþ, αλλÜ νομßζω üτι, üσοι επιθυμοýν, üποια τυχüν φιλßα κÜνουν, αυτÞ να παραμεßνει για üσο το δυνατüν περισσüτερο χρüνο, πρÝπει να αλληλοεξετÜσουν τα αßτια των πολÝμων. Εσεßς βÝβαια λÝτε πÜντα, πρÝπει οι πüλεις να εßναι αυτüνομες, αλλÜ οι ßδιοι σας πÜντοτε εßσθε εμπüδιο στην αυτονομßα. Γιατß συμφωνεßτε με τις συμμαχικÝς πüλεις σ' αυτü πρþτα, να σας ακολουθοýν δηλαδÞ üπου τυχüν εσεßς τους οδηγÞσετε. Κι üμως πþς αυτü συμβιβÜζεται με την αυτονομßα; Δημιουργεßτε μÜλιστα εχθροýς χωρßς να ενημερþνετε τους συμμÜχους και τους οδηγεßτε εναντßον τους, Ýτσι, πολλÝς φορÝς αναγκÜζονται να εκστρατεýουν αυτοß που λογßζονται αυτüνομοι εναντßον των πιο καλþν τους φßλων. Και το πιο αντιφατικü απü üλα σχετικÜ με την αυτονομßα, εγκαθιστÜτε αλλοý δεκαρχßες και αλλοý τριακονταρχßες, και καθοδηγεßτε αυτοýς τους Üρχοντες üχι πþς να κυβερνοýν εφαρμüζοντας νüμους, αλλÜ πþς θα μπορÝσουν να κρατοýν υπü την εξουσßα τους τις πüλεις ασκþντας βßα. ¸τσι, μοιÜζετε να χαßρεσθε περισσüτερο με τυραννßα παρÜ με δημοκρατßα. ¼ταν πÜλι ο (ΠÝρσης) βασιλιÜς διÝτασσε οι πüλεις να εßναι αυτüνομες, το καταλαβαßνατε ολοκÜθαρα üτι, αν οι Θηβαßοι δεν Üφηναν κÜθε πüλη να αυτοδιοικεßται και να χρησιμοποιεß üποιους τυχüν νüμους Þθελε, δε θα εφÜρμοζαν τις βασιλικÝς διαταγÝς, κι üταν καταλÜβατε την Καδμεßα, δεν επιτρÝπατε οýτε στους Θηβαßους να εßναι αυτüνομοι. ΠρÝπει λοιπüν, üσοι πρüκειται να εßναι μεταξý τους φßλοι, να μην απαιτοýν απ' τη μßα απü τους Üλλους να σÝβονται το δßκαιο, και οι ßδιοι τους να φαßνονται üτι επιζητοýν να Ýχουν üσα μποροýν περισσüτερα".

     Μ' αυτÜ τα λüγια ο ΑυτοκλÞς προκÜλεσε σιγÞ στους πÜντες κι Ýκανε να χαροýν αυτοß που δυσανασχετοýσαν με τους Λακεδαιμονßους. ΜετÜ απü αυτüν πÞρε το λüγο ο Καλλßστρατος κι εßπε:

   "¢νδρες Λακεδαιμüνιοι, εγþ ασφαλþς δε θα μποροýσα να υποστηρßξω üτι δεν Ýγιναν λÜθη και απü την πλευρÜ μας και απü την πλευρÜ σας, δεν εßμαι üμως της Üποψης üτι δεν πρÝπει ποτÝ πια να τα βρουν üσοι Ýχουν σφÜλει μεταξý τους, γιατß βλÝπω üτι κανεßς απü τους ανθρþπους δεν εßναι αναμÜρτητος, μου φαßνονται μÜλιστα μερικÝς φορÝς οι Üνθρωποι που σφÜλλουν üτι γßνονται σοφüτεροι, ιδßως αν πληρþσουν για τα λÜθη τους, üπως εμεßς. ΒλÝπω üμως και σας αρκετÝς φορÝς να την πληρþνετε για üσα απερßσκεπτα Ýχετε διαπρÜξει, Ýνα απü αυτÜ Þταν και η κατÜληψη της Καδμεßας στη ΘÞβα, τþρα λοιπüν, καθþς υποστηρßξατε να εßναι οι πüλεις αυτüνομες, μüλις αδικÞθηκαν οι Θηβαßοι, üλες πÜλι πÞγαν με το μÝρος τους. ¸τσι, καθþς το μÜθαμε με τßμημα üτι η πλεονεξßα δεν ωφελεß, ελπßζω τþρα üτι θα "βÜζαμε μυαλü" για τη μεταξý μας φιλßα. ¼σο για üσα μας διαβÜλλουν αυτοß που επιθυμοýν να ματαιþσουν την ειρÞνη, üτι δηλαδÞ εμεßς Ýχουμε Ýλθει εδþ üχι για φιλßα αλλÜ απü φüβο μÞπως Ýλθει ο Ανταλκßδας με χρÞματα απü το βασιλιÜ, σκεφθεßτε üτι εßναι ανοησßες. Γιατß ο βασιλιÜς υπüγραψε ως γνωστüν να εßναι αυτüνομες üλες οι ΕλληνικÝς πüλεις, κι εμεßς λοιπüν που υποστηρßζουμε και πρÜττουμε τα ßδια με εκεßνον, γιατß θα φοβüμασταν το βασιλιÜ; ¹ μÞπως κÜποιος φρονεß αυτÜ, üτι δηλαδÞ εκεßνος θÝλει να κÜνει Üλλους μεγÜλους περισσüτερο, ξοδεýοντας χρÞματα, παρÜ χωρßς νÝα δαπÜνη να του πραγματοποιηθοýν üσα Ýκρινε üτι του εßναι Üριστα; Ας εßναι. ΑλλÜ γιατß εμεßς Ýχουμε Ýλθει; ¼τι βÝβαια δεν εßμαστε σε δýσκολη θÝση θα το παραδεχüσασταν, αν θÝλατε να εξετÜσετε εßτε την τωρινÞ κατÜσταση στις θαλÜσσιες επιχειρÞσεις εßτε στη στεριÜ. Και ποια εßναι αυτÞ; Εßναι ολοφÜνερο üτι κÜποιοι απü τους συμμÜχους κÜνουν πρÜγματα που δεν αρÝσουν σε μας Þ αρÝσουν σε σας. ºσως πÜλι και θα θÝλαμε να σας ενημερþσουμε για üσα σωστÜ αποφασßσαμε ως αντÜλλαγμα για ü,τι κÜνατε εσεßς για τη δικÞ μας (Üλλοτε) σωτηρßα. Και για να θυμÞσω επιπλÝον και αυτü που (αμοιβαßα) μας συμφÝρει, απü το σýνολο των πüλεων υπÜρχουν κÜποιες που πρüσκεινται σε σας και κÜποιες σε μας, και σε κÜθε πüλη Üλλοι πολιτικÜ συμπαθοýν το πολßτευμα της ΣπÜρτης κι Üλλοι της ΑθÞνας. Στη περßπτωση λοιπüν που εμεßς θα γινüμασταν φßλοι, απü ποý θα περιμÝναμε εýλογα να συμβεß κÜποιο κακü; Και στην ξηρÜ, αν εσεßς γßνετε φßλοι μας, ποιος θα μποροýσε να μας ενοχλÞσει; Στη θÜλασσα, αντßστοιχα, αν εμεßς γßνουμε φßλοι σας, ποιος θα μποροýσε να σας βλÜψει; ΒÝβαια üλοι το γνωρßζουμε üτι πÜντοτε γßνονταν πüλεμοι και üτι σταματοýν και üτι εμεßς, αν üχι τþρα, οπωσδÞποτε κÜποτε θα επιθυμÞσουμε ειρÞνη. Γιατß λοιπüν πρÝπει να περιμÝνουμε εκεßνο το χρüνο, μÝχρι που θα Ýχουμε κουρασθεß απü το πλÞθος των δεινþν, και δε συνÜπτουμε τþρα την ειρÞνη το ταχýτερο, προτοý μας συμβεß κανÝνα αθερÜπευτο κακü; Οýτε πÜλι επαινþ εκεßνους που, μετÜ απü Üλλους αγþνες και νßκες και δüξες, εßναι τüσο φιλüδοξοι, þστε δε σταματοýν νωρßτερα, παρÜ τερματßζουν το "Üθλημα" αφοý ηττηθοýν, οýτε (επαινþ) αυτοýς που παßζουν ζÜρια, που πÜλι, αν κερδßσουν Ýνα ποσü, διακινδυνεýουν στη συνÝχεια το διπλÜσιο, γιατß βλÝπω τους περισσüτερους απü αυτοýς να χÜνουν τα πÜντα τελικÜ. ¾στερα λοιπüν απü τις τÝτοιες διαπιστþσεις μας, δεν πρÝπει ποτÝ να μποýμε σε τÝτοιες περιπÝτειες, þστε Þ να κερδßσουμε Þ να χÜσουμε τα πÜντα, αλλÜ üσο εßμαστε δυνατοß και ευτυχοýμε, πρÝπει να γßνουμε μεταξý μας φßλοι. Γιατß Ýτσι μüνο εμεßς με εσÜς και εσεßς με εμÜς θα αναδεικνυüμασταν ακüμη ισχυρüτεροι απ' ü,τι στο παρελθüν στην ΕλλÜδα".

     ΕπειδÞ κρßθηκε πως αυτοß μßλησαν σωστÜ, οι Λακεδαιμüνιοι αποφÜσισαν να δεχθοýν τη προσφερüμενη ειρÞνη, με τους üρους να ανακαλÝσουν τους αρμοστÝς τους απü τις πüλεις, να διαλýσουν τις ναυτικÝς και πεζικÝς δυνÜμεις και να αφÞσουν τις πüλεις αυτüνομες. Αν κÜποιος ενεργοýσε αντßθετα προς αυτÜ, μποροýσε οποιοσδÞποτε Üλλος Þθελε να βοηθÞσει τους αδικοýμενους, üποιος üμως δεν το επιθυμοýσε, δεν Þταν δεσμευμÝνος απü τους üρκους να συμμαχÞσει με τους αδικοýμενους. ΠÜνω σ' αυτÜ ορκßστηκαν οι Λακεδαιμüνιοι για λογαριασμü τους και για λογαριασμü των συμμÜχων τους, ενþ οι Αθηναßοι και οι σýμμαχοß τους ο καθÝνας τους χωριστÜ. Και ενþ συγκαταλÝγονταν στις πüλεις που εßχαν ορκισθεß και οι Θηβαßοι, Þρθαν πßσω την Üλλη μÝρα οι πρÝσβεις τους και απαιτοýσαν να διορθþσουν την υπογραφÞ τους και αντß για τους Θηβαßους να γραφεß üτι ορκßστηκαν οι Βοιωτοß. Ο Αγησßλαος τüτε απÜντησε üτι δε θα αλλÜξει τßποτε απü üσα ορκßστηκαν αρχικÜ και υπüγραψαν, κι αν τυχüν δεν Þθελαν να συμπεριληφθοýν στην ειρÞνη, εßπε üτι θα τους διÝγραφε αν επÝμεναν. Κι ενþ λοιπüν οι Üλλοι εßχαν υπογρÜψει την ειρÞνη και μüνο απü τους Θηβαßους υπÞρχε διαφωνßα, οι Αθηναßοι πßστευαν üτι τþρα υπÞρχε ελπßδα να πληρþσουν οι Θηβαßοι τη λεγüμενη δεκÜτη και οι ßδιοι οι Θηβαßοι Ýφυγαν καταστενοχωρημÝνοι.
     ¼ταν Ýγιναν αυτÜ, ο αγγελιοφüρος που στÜλθηκε στη ΣπÜρτη για να αναγγεßλει τη συμφορÜ Ýφτασε την τελευταßα μÝρα της γιορτÞς των γυμνοπαιδιþν και την þρα που ο χορüς των ανδρþν Þταν μÝσα (πÜνω στη σκηνÞ), κι üταν οι Ýφοροι πληροφορÞθηκαν το κακü, λυπÞθηκαν βÝβαια, νομßζω, üπως το επÝβαλλε η περßσταση, üμως δεν Ýβγαλαν Ýξω (απü το θÝατρο) το χορü, αλλÜ τον Üφησαν να συνεχßσει. Ανακοßνωσαν βÝβαια τα ονüματα καθενüς απü τους νεκροýς στους οικεßους τους, εßπαν ταυτüχρονα στις γυναßκες να μην ξεσπÜσουν σε θρÞνους, αλλÜ να υπομÝνουν το κακü σιωπηλÝς. Και την επüμενη μÝρα μποροýσε κανεßς να δει να κυκλοφοροýν Üνετα περÞφανοι και με φωτεινÜ πρüσωπα οι συγγενεßς üσων εßχαν φονευθεß, ενþ οι οικεßοι αυτþν που εßχε αναφερθεß üτι εßναι ζωντανοß Þταν Ýξω λßγοι, που μÜλιστα κυκλοφοροýσαν σκυθρωποß και ταπεινωμÝνοι.
     ΜετÜ απü αυτÜ οι Ýφοροι κÞρυξαν επιστρÜτευση των δυο Üλλων ταγμÜτων μÝχρι την τεσσαρακοστÞ κλÜση, Ýστειλαν ταυτüχρονα και απü τα Ýξω τÜγματα στρατιþτες της ßδιας ηλικßας, γιατß, νωρßτερα εßχαν εκστρατεýσει στη Φωκßδα στρατιþτες μÝχρι την τριακοστÞ πÝμπτη κλÜση, διÝταξαν επßσης να ακολουθÞσουν και üσοι εßχαν μεßνει στη ΣπÜρτη στις διÜφορες πολιτικÝς θÝσεις. Ο Αγησßλαος δεν εßχε ακüμη αναρρþσει απü την αρρþστια του, η πüλη τüτε αποφÜσισε να ηγηθεß στο εκστρατευτικü σþμα ο γιος του Αρχßδαμος. Πρüθυμοι εξεστρÜτευσαν μαζß του και οι ΤεγεÜτες, γιατß ζοýσε ακüμη η "φουρνιÜ" του ΣτÜσιππου, με φιλολακωνικÜ αισθÞματα και μεγÜλη επιρροÞ στην πüλη. ΣθεναρÜ επßσης ακολοýθησαν την εκστρατεßα κι οι Μαντινεßς απ' τα χωριÜ τους, γιατß Ýτυχε να κυβερνοýνται τüτε απü ολιγαρχικοýς. Με την ßδια προθυμßα ακολουθοýσαν και οι Κορßνθιοι και οι Σικυþνιοι κι οι ΦλειÜσιοι και οι Αχαιοß, και Ýστειλαν στρατιþτες και Üλλες πüλεις. ΕπÜνδρωσαν και τριÞρεις και οι ßδιοι οι Λακεδαιμüνιοι και οι Κορßνθιοι, και απαßτησαν και απü τους Σικυþνιους να κÜνουν το ßδιο, πÜνω στις οποßες σχεδßαζαν να περÜσουν απÝναντι το πεζικü. Ο Αρχßδαμος τüτε Ýκανε θυσßες για να περÜσουν εýκολα απÝναντι με τη βοÞθεια των θεþν.
     Οι Θηβαßοι αμÝσως μετÜ τη μÜχη Ýστειλαν στην ΑθÞνα αγγελιοφüρο στεφανωμÝνο και απü τη μια ενημÝρωναν για το μÝγεθος της νßκης κι απü την Üλλη ζητοýσαν βοÞθεια, λÝγοντας üτι τþρα Þταν η στιγμÞ να πληρþσουν οι Λακεδαιμüνιοι για üλα üσα εßχαν κÜνει μÝχρι τüτε σε βÜρος τους. Η βουλÞ των Αθηναßων Ýτυχε εκεßνη την þρα να συνεδριÜζει στην Ακρüπολη. ¼ταν Üκουσαν αυτü που εßχε γßνει, Ýγινε ολοφÜνερο σε üλους üτι λυπÞθηκαν πολý, γιατß οýτε τον κÞρυκα κÜλεσαν για φιλοξενßα οýτε απÜντησαν τßποτε σχετικÜ με τη βοÞθεια. ¸τσι λοιπüν Ýφυγε ο κÞρυκας απü την ΑθÞνα. ¸πειτα οι Θηβαßοι Ýστειλαν εσπευσμÝνα απεσταλμÝνο στον ΙÜσονα, που Þταν σýμμαχüς τους, ζητþντας του να βοηθÞσει, αναλογιζüμενοι τις επüμενες εξελßξεις. Αυτüς αμÝσως επÜνδρωσε τριÞρεις για να βοηθÞσει απü τη θÜλασσα, κι αφοý συγκÝντρωσε τους μισθοφüρους του και το ιππικü, παρüλο που οι Φωκεßς Þταν μαζß του σε ακÞρυχτο πüλεμο, κατευθýνθηκε απü τη στεριÜ προς τη Βοιωτßα, με τÝτοια ταχýτητα που οι περισσüτερες πüλεις τον Ýβλεπαν μπροστÜ τους παρÜ πληροφοροýνταν απü νωρßτερα üτι επελαýνει. ΠρÜγματι, πριν να προλÜβουν να συγκεντρþσουν κÜποιες δυνÜμεις απü γýρω τους, προλÜβαινε να απομακρυνθεß, αποδεικνýοντας üτι σε πολλÝς περιπτþσεις η ταχýτητα πετυχαßνει αυτÜ που χρειÜζονται καλλßτερα απü τη χρÞση βßας.
     Το επüμενο Ýτος Þρθαν στην ΑθÞνα πρÝσβεις των Λακεδαιμονßων και συμμÜχων τους, εξουσιοδοτημÝνοι απüλυτα να συζητÞσουν τους üρους που θα συναπτüταν συμμαχßα ανÜμεσα στους Λακεδαιμονßους και τους Αθηναßους. Καθþς πολλοß και ξÝνοι και Αθηναßοι υποστÞριζαν üτι η συμμαχßα Ýπρεπε να γßνει με ßσους και üμοιους üρους, ο ΠροκλÞς ο ΦλειÜσιος εκφþνησε τον εξÞς λüγο:

   "ΕπειδÞ, Üνδρες Αθηναßοι, εκτιμÞσατε üτι εßναι σωστü να γßνετε φßλοι με τους Λακεδαιμονßους, μου φαßνεται üτι πρÝπει να εξετÜσετε αυτü, πþς δηλαδÞ η φιλßα θα διατηρηθεß üσο το δυνατüν περισσüτερο χρüνο. ΕÜν λοιπüν, üπως συμφÝρει κατεξοχÞν και στους δυο, Ýτσι συνÜψουμε τις συνθÞκες, μ' αυτüν τον τρüπο θα μεßνουμε φßλοι σýμφωνα με την κοινÞ λογικÞ για μεγαλýτερο χρονικü διÜστημα. ¹δη για τα περισσüτερα θÝματα Ýχει επιτευχθεß συμφωνßα και τþρα το θÝμα που εκκρεμεß εßναι η αρχηγßα. Η βουλÞ σας λοιπüν Ýχει προτεßνει να ανÞκει η ηγεσßα στη θÜλασσα σε εσÜς και στην ξηρÜ στους Λακεδαιμονßους, κι εγþ προσωπικÜ πιστεýω üτι αυτÜ Ýχουν καθοριστεß Ýτσι üχι απü την ανθρþπινη φýση και τýχη αλλÜ απü θεúκÞ. ΑρχικÜ Ýχετε απü τη φýση τüπο προνομιακüτατο γι' αυτü, γιατß υπÜρχουν πÜρα πολλÝς πüλεις γýρω απü τη δικÞ σας που στηρßζουν την ýπαρξÞ τους στη θÜλασσα και üλες αυτÝς εßναι ασθενÝστερες απü τη δικÞ σας πüλη. ΕπιπλÝον διαθÝτετε και λιμÜνια, που χωρßς αυτÜ δεν μπορεß κανεßς να συντηρεß ναυτικÞ δýναμη. ¸χετε επßσης πολλÝς τριÞρεις και εßναι πατροπαρÜδοτο σε εσÜς να αυξÜνετε το ναυτικü. Ακüμη, εßσασθε πολý εξοικειωμÝνοι με üλες τις τÝχνες τις σχετικÝς με αυτÜ. ΠρÜγματι, ως προς την εμπειρßα στα θÝματα του ναυτικοý υπερτερεßτε πολý Ýναντι üλων των Üλλων, γιατß η ζωÞ για τους περισσüτερους απü σας εξαρτÜται απü τη θÜλασσα, Ýτσι, φροντßζοντας για την ιδιωτικÞ σας ζωÞ γßνεσθε συνÜμα Ýμπειροι για τους αγþνες στη θÜλασσα. ¸χετε ακüμα το εξÞς πλεονÝκτημα: Απü πουθενÜ δε θα μποροýσαν αθροιστικÜ να εκπλεýσουν περισσüτερες τριÞρεις απ' ü,τι απü σας. Κι αυτü δεν εßναι ασÞμαντο για να αναλÜβετε την ηγεμονßα, γιατß üλοι ευχαρßστως συμπαρατÜσσονται αρχικÜ με τον πιο ισχυρü. Ακüμη, Ýχετε ευνοηθεß και απü τους θεοýς να διακρßνεσθε σ' αυτü, γιατß, ενþ Ýχετε συνÜψει πÜρα πολλÝς και πολý μεγÜλες ναυμαχßες, σε ελÜχιστες Ýχετε χÜσει και τις περισσüτερες τις Ýχετε κερδßσει. ¸τσι, εßναι φυσικü οι σýμμαχοι ευχαρßστως να συμμετÝχουν μαζß σας σ' αυτοýς τους αγþνες. Για το üτι εßναι αναγκαßα και ταιριαστÞ σε εσÜς η φροντßδα να το συνÜγετε απü το εξÞς: Οι Λακεδαιμüνιοι Þταν σε πüλεμο εναντßον σας κÜποτε για πολλÜ χρüνια και, αν και εßχαν επικρατÞσει στην ýπαιθρü σας, δεν μποροýσαν τελικÜ να σας καταστρÝψουν.
     Κι üταν κÜποτε ο θεüς τους αξßωσε να αποκτÞσουν δýναμη στη θÜλασσα, αμÝσως υποταχθÞκατε ολοκληρωτικÜ σ' αυτοýς. Εßναι λοιπüν ολοφÜνερο απü αυτÜ üτι η σωτηρßα σας ολοκληρωτικÜ εξαρτÜται απü τη θÜλασσα. Καθþς λοιπüν Ýτσι Ýχουν απü τη φýση τους τα πρÜγματα, πþς θα Þταν σωστü για σας να εκχωρÞσετε στους Λακεδαιμüνιους την αρχηγßα στη θÜλασσα, που αρχικÜ και οι ßδιοι τους παραδÝχονται üτι εßναι πολý πιο Üπειροι απü σας σ' αυτüν τον τομÝα και δευτερευüντως δε διακινδυνεýετε τα ßσα στους κατÜ θÜλασσα αγþνες, αλλÜ εκεßνοι θÝτουν σε κßνδυνο μüνο τους Üνδρες πÜνω στις τριÞρεις τους, ενþ εσεßς θÝτετε σε κßνδυνο και τα παιδιÜ σας και τις γυναßκες σας και üλη την πüλη;
     Τα δικÜ σας πρÜγματα λοιπüν Ýτσι Ýχουν, εκτιμÞστε τþρα και την κατÜσταση των Λακεδαιμονßων. Πρþτα–πρþτα βÝβαια αυτοß εßναι στεριανοß, Ýτσι, καθþς εξουσιÜζουν στην ξηρÜ, ακüμη κι αν αποκλεßονταν απü τη θÜλασσα, θα μποροýσαν να ζÞσουν καλÜ. ΕπειδÞ λοιπüν τα γνωρßζουν καλÜ και οι ßδιοι τους αυτÜ, αμÝσως απü την παιδικÞ ηλικßα εξασκοýνται για τον πüλεμο στην ξηρÜ. Και στο πιο αξιüλογο απ' üλα, στο να υπακοýουν δηλαδÞ στους Üρχοντες, αυτοß εßναι οι πιο αξιüλογοι στην ξηρÜ και εσεßς στη θÜλασσα. ¸πειτα, üπως εσεßς με το ναυτικü, Ýτσι και εκεßνοι στην ξηρÜ θα μποροýσαν να εκστρατεýσουν πÜρα πολλοß και με μεγÜλη ταχýτητα, Ýτσι, εßναι αντßστοιχα φυσικü να συμπαρατÜσσονται οι σýμμαχοι μαζß τους με περισσüτερη εμπιστοσýνη. Ακüμη, και ο θεüς τους αξßωσε, üπως και εσÜς να διακρßνεσθε στη θÜλασσα, Ýτσι και εκεßνοι στη στεριÜ, γιατß, ενþ Ýχουν δþσει και αυτοß πÜρα πολλÝς μÜχες στη στεριÜ, σε ελÜχιστες Ýχασαν και τις περισσüτερες τις κÝρδισαν. Και üτι και γι' αυτοýς εßναι υποχρεωτικÞ εξßσου η φροντßδα τους στη στεριÜ, üπως για σας στη θÜλασσα, εßναι δυνατüν να το διαπιστþσει κανεßς στην πρÜξη. Γιατß εσεßς, ενþ για πολλÜ χρüνια βρισκüσασταν σε πüλεμο μαζß τους και πολλÝς φορÝς τους συντρßψατε στη θÜλασσα, δεν κατορθþσατε να τους υποτÜξετε. Κι üταν μÜλιστα μια φορÜ νικÞθηκαν στη στεριÜ, αμÝσως προÝκυψε γι' αυτοýς κßνδυνος και για τα παιδιÜ τους και για τις γυναßκες τους και για üλη την πüλη. Πþς λοιπüν δεν εßναι αφýσικο γι' αυτοýς να εκχωρÞσουν σε Üλλους την αρχηγßα στην ξηρÜ, ενþ οι ßδιοι φροντßζουν Üριστα τα σχετικÜ με την ξηρÜ; Εγþ λοιπüν, ανÜλογα και με την πρüταση στη βουλÞ σας, αυτÜ εßχα να πω και θεωρþ üτι εßναι τα πλÝον συμφÝροντα και για τις δυο πüλεις, κι εσεßς μακÜρι να ευτυχÞσετε να πÜρετε τις καλýτερες αποφÜσεις για üλους εμÜς".

     Καθþς λοιπüν ο καθεßς απü τους συμμÜχους για δικοýς του λüγους στηριζüταν πολý στις δυνÜμεις του, Ýρχεται απü τον ΑριοβαρζÜνη ο Φιλßσκος ο Αβυδηνüς με πολλÜ χρÞματα. ΑρχικÜ κÜλεσε στους Δελφοýς για σýναψη ειρÞνης τους Θηβαßους και τους συμμÜχους και τους Λακεδαιμονßους. Κι αφοý συγκεντρþθηκαν εκεß, δε ζÞτησαν τη γνþμη του μαντεßου για το πþς θα συναφθεß η ειρÞνη, αλλÜ το συζητοýσαν μüνοι τους. Και επειδÞ οι Θηβαßοι δε συμφωνοýσαν να εßναι η ΜεσσÞνη υπü την κατοχÞ των Λακεδαιμονßων, ο Φιλßσκος στρατολογοýσε πολλοýς ξÝνους μισθοφüρους για να πολεμÞσει στο πλευρü των Λακεδαιμονßων.
     Κι ενþ αυτÝς Þταν οι τρÝχουσες εξελßξεις, φτÜνει δεýτερη βοÞθεια απü το Διονýσιο. Οι Αθηναßοι τüτε υποστÞριζαν üτι αυτοß Ýπρεπε να διοχετευθοýν προς τη Θεσσαλßα εναντßον των Θηβαßων, ενþ οι Λακεδαιμüνιοι προς τη ΛακωνικÞ, και τελικÜ αυτÜ αποφÜσισαν οι σýμμαχοι. Κι üταν οι δυνÜμεις απü το Διονýσιο Ýπλευσαν προς τη ΣπÜρτη, τους συμπεριÝλαβε ο Αρχßδαμος στις δικÝς του δυνÜμεις και Ýκανε εκστρατεßα. Και κυριεýει ολüτελα την ΚαρυÜ και üσους συνÝλαβε ζωντανοýς τους κατÝσφαξε, κι αφοý αμÝσως εξεστρÜτευσε απü εκεß στους ΠαρρÜσιους της Αρκαδßας, λεηλατοýσε μαζß τους την ýπαιθρο. Κι üταν βγÞκαν να βοηθÞσουν οι ΑρκÜδιοι και οι Ηλεßοι, γýρισε (ο Αρχßδαμος της ΣπÜρτης) πßσω και στρατοπÝδευσε στους λüφους πÜνω απü τη ΜηλÝα. Κι üσο αυτüς Þταν εκεß, ο διοικητÞς των δυνÜμεων της βοÞθειας απü το Διονýσιο Κισσßδας ανακοßνωσε üτι Ýληξε ο καθορισμÝνος χρüνος για την παραμονÞ του. Εßπε αυτÜ και ταυτüχρονα αποχþρησε για τη ΣπÜρτη. Και επειδÞ κατÜ την επιστροφÞ του οι ΜεσσÞνιοι τον απÝκλεισαν σε Ýνα στενü πÝρασμα, Ýστειλε τüτε εßδηση στον Αρχßδαμο και του ζητοýσε να τον βοηθÞσει, κι εκεßνος ανταποκρßθηκε. Κι üταν Ýφτασαν στη στροφÞ προς τους ΕυτρÞσιους, οι ΑρκÜδες και οι Αργεßοι βÜδιζαν προς τη ΛακωνικÞ για να αποκλεßσουν και αυτοß το δρüμο για την επÜνοδü του στην πατρßδα. Κι εκεßνος βγÞκε στο ßσιωμα, στη διασταýρωση των δρüμων Ευτρησßων και ΜηλÝας και παρατÜχτηκε για μÜχη. ¸λεγαν μÜλιστα üτι ο ßδιος περνοýσε μπροστÜ απü τους λüγους και ενθÜρρυνε τους στρατιþτες του μ' αυτÜ τα λüγια:

   "¢νδρες, ας πολεμÞσουμε γενναßα, για να κοιτÜζουμε τους συμπολßτες μας κατÜματα, ας παραδþσουμε στα παιδιÜ μας την πατρßδα, üπως την παραλÜβαμε απü τους πατÝρες μας, ας σταματÞσουμε να ντρεπüμαστε τα παιδιÜ, τις γυναßκες, τους γεροντüτερους και τους ξÝνους για θÝματα που στο παρελθüν Þμασταν οι πιο περßβλεπτοι μεταξý üλων των ΕλλÞνων".

     Κι üταν τÝλειωσε το λüγο του, λÝνε üτι Üστραψε μες στην αιθρßα και ακοýστηκαν κεραυνοß ευοßωνοι, υπÞρχε μÜλιστα εκεß κοντÜ προς τη δεξιÜ πτÝρυγα και ιερü Üλσος και Üγαλμα του ΗρακλÞ, που λÝγεται üτι Þταν και απüγονüς του. Απü üλες λοιπüν αυτÝς τις συγκυρßες λÝνε üτι κατÝλαβε τους στρατιþτες τÝτοιο πολεμικü μÝνος και γενναιüτητα, þστε Þταν δýσκολο στους αξιωματικοýς να εμποδßσουν τους στρατιþτες, αφοý Ýσπρωχνε ο Ýνας τον Üλλον εξωθþντας να βαδßσουν μπροστÜ. Και μüλις μπÞκε επικεφαλÞς ο Αρχßδαμος, λßγοι απü τους εχθροýς που τüλμησαν να αντισταθοýν σε απüσταση που Ýφτανε Ýνα δüρυ σκοτþθηκαν, οι Üλλοι φονεýονταν κατÜ την καταδßωξη, πολλοß κÜτω απü τα δüρατα των ιππÝων και πολλοß απü τους ΚÝλτες του Διονýσου. Και μüλις Ýστησε τρüπαιο νßκης μετÜ τη λÞξη της μÜχης, αμÝσως Ýστειλε στην πατρßδα τον κÞρυκα ΔημοτÝλη να ανακοινþσει το μÝγεθος τη νßκης και üτι οι Λακεδαιμüνιοι δεν εßχαν κανÝναν νεκρü, ενþ οι εχθροß θρηνοýσαν πÜρα πολλοýς. Και πρüσθεταν üτι, üταν το Üκουσαν στη ΣπÜρτη, Üρχισαν üλοι να κλαßνε με πρþτους τον Αγησßλαο και τη γερουσßα και τους εφüρους, τüσο τα δÜκρυα εßναι κοινÜ και στη χαρÜ και στη λýπη. Για το πÜθημα των ΑρκÜδων δε χÜρηκαν λιγüτερο απü τους Λακεδαιονßους οι Θηβαßοι και οι Ηλεßοι, γιατß, τους ενοχλοýσε πολý η μεγαλοφροσýνη τους.
     ¸χοντας μüνιμα στη σκÝψη τους οι Θηβαßοι πþς θα πÜρουν αυτοß την αρχηγßα στην ΕλλÜδα, Ýκριναν üτι, αν Ýστελναν αντιπροσωπßα στον ΠÝρση βασιλιÜ, θα εξασφÜλιζαν την εýνοιÜ του. Λüγω αυτÞς της επιθυμßας τους, αφοý συγκÜλεσαν τους συμμÜχους με την πρüφαση üτι κι ο Λακεδαιμüνιος ΕυθυκλÞς βρισκüταν απεσταλμÝνος στην αυλÞ του βασιλιÜ, τον επισκÝπτονται απü τη ΘÞβα ο Πελοπßδας, απü τους ΑρκÜδες ο νικητÞς στο παγκρÜτιο Αντßοχος, και απü τους Ηλεßους ο Αρχßδαμος, ακολουθοýσε και Ýνας Αργεßος. ¼ταν το πληροφορÞθηκαν αυτü οι Αθηναßοι, Ýστειλαν κι αυτοß τον Τιμαγüρα και το ΛÝοντα. Κι üταν Ýφτασαν εκεß, ο Πελοπßδας βρισκüταν σε πολý πλεονεκτικÞ θÝση κοντÜ στον ΠÝρση βασιλιÜ. Γιατß εßχε να πει πως οι Θηβαßοι μüνοι απü τους ¸λληνες πολÝμησαν στο πλευρü του βασιλιÜ στις ΠλαταιÝς και üτι και αργüτερα ποτÝ μÝχρι τüτε δεν εßχαν εκστρατεýσει εναντßον του βασιλιÜ και üτι οι Λακεδαιμüνιοι γι' αυτü τους πολεμοýσαν, διüτι δηλαδÞ αρνÞθηκαν να ακολουθÞσουν τον Αγησßλαο εναντßον του και δεν του επÝτρεψαν οýτε καν να θυσιÜσει στην Αυλßδα προς τιμÞ της ¢ρτεμης, üπου εßχε θυσιÜσει και ο ΑγαμÝμνονας üταν εξεστρÜτευσε στην Ασßα και κυρßευσε την Τροßα. Πολý εξÜλλου συνÝτεινε να τιμηθεß ο Πελοπßδας και το üτι οι Θηβαßοι εßχαν νικÞσει στη μÜχη στα Λεýκτρα και το üτι φαßνονταν να Ýχουν κυριεýσει την ýπαιθρο των Λακεδαιμονßων. Και πρüσθετε ο Πελοπßδας üτι οι Αργεßοι και οι ΑρκÜδες εßχαν ηττηθεß σε μÜχη απü τους Λακεδαιμονßους, διüτι δεν εßχαν βοηθÞσει εκεßνοι. Και επιβεβαßωνε üτι üλα αυτÜ Þταν αληθινÜ ο Αθηναßος Τιμαγüρας και εßχε δεýτερος στη σειρÜ την εκτßμηση των Περσþν μετÜ τον Πελοπßδα. Κι üταν ο βασιλιÜς ρþτησε τον Πελοπßδα τι επιθυμοýσε να γραφεß στο κεßμενο της ειρÞνης, εßπε να εßναι αυτüνομη η ΜεσσÞνη απü τους Λακεδαιμονßους και να ανελκýσουν στην ξηρÜ οι Αθηναßοι τις τριÞρεις, κι αν δεν συμφωνοýσαν μ' αυτÜ, να επιτεθοýν εναντßον τους, κι αν κÜποια πüλη αρνοýνταν να ακολουθÞσει, να βαδßσουν πρþτα εναντßον της. Κι üταν αυτÜ γρÜφτηκαν και διαβÜστηκαν στους αντιπροσþπους (των πüλεων), ο ΛÝοντας εßπε μπροστÜ στο βασιλιÜ: "Μα το Δßα, Αθηναßοι, εßναι, üπως φαßνεται, καιρüς να ψÜξετε Üλλον φßλο εκτüς απ' το βασιλιÜ". Κι üταν ο διερμηνÝας μετÝφρασε τα üσα εßπε ο Αθηναßος, Ýφερε πÜλι πßσω το κεßμενο με την εξÞς προσθÞκη:

   "Αν οι Αθηναßοι κρßνουν κÜτι δικαιüτερο απü αυτÜ, ας επισκεφθοýν το βασιλιÜ κι ας τον ενημερþσουν".

     ¼ταν λοιπüν οι πρÝσβεις γýρισαν ο καθÝνας στην πüλη του, οι Αθηναßοι τιμþρησαν με θÜνατο τον Τιμαγüρα ýστερα απü την κατηγορßα του ΛÝοντα üτι δε δÝχτηκε οýτε στην ßδια σκηνÞ να μεßνουν (στην Περσßα), αλλÜ üλα τα μεθüδεψε με τον Πελοπßδα. Απü τους Üλλους πρÝσβεις ο Ηλεßος Αρχßδαμος, επειδÞ (ο βασιλιÜς) ευνüησε την Ηλεßα περισσüτερο απü τους ΑρκÜδες, επαινοýσε την ειρÞνη, ενþ ο Αντßοχος, επειδÞ περιφρονÞθηκε το Αρκαδικü Ýθνος, οýτε τα δþρα δÝχτηκε αλλÜ μετÝφερε και στους ΔÝκα χιλιÜδες (συνÝδρους των ΑρκÜδων) üτι ο βασιλιÜς διαθÝτει χιλιÜδες μαγεßρους και ψωμÜδες και ανθρþπους που σερβßρουν κρασß και θυρωροýς, ενþ ψÜχνοντας, εßπε, δεν μπüρεσε να δει Üνδρες που θα Þταν ικανοß να πολεμÞσουν με τους ¸λληνες. Ακüμη εßπε üτι και ο μεγÜλος τους πλοýτος του Ýμοιαζε με αλαζονεßα, γιατß και το φημολογοýμενο χρυσü πλατÜνι Ýλεγε üτι δεν μποροýσε να προσφÝρει σκιÜ οýτε σε τζιτζßκι.
     ¼ταν οι Θηβαßοι συγκÜλεσαν αντιπροσþπους απ’ üλες τις πüλεις να πληροφορηθοýν τα κεßμενα του βασιλιÜ κι ο ΠÝρσης που Ýφερε τα κεßμενα Ýδειξε τη σφραγßδα του βασιλιÜ και διÜβασε τα κεßμενα, οι Θηβαßοι απαßτησαν να δεσμευθοýν με üρκο στο βασιλιÜ και απü εκεßνους üσοι Þθελαν να εßναι φßλοι, αλλÜ οι αντιπρüσωποι απÜντησαν üτι εßχαν Ýλθει για ενημÝρωση και üχι για να δþσουν üρκους. Αν απαιτοýσαν üρκους, συνιστοýσαν να στεßλουν απεσταλμÝνους στις πüλεις τους. ΜÜλιστα ο ΛυκομÞδης των ΑρκÜδων Ýλεγε και αυτü, üτι δηλαδÞ δεν Ýπρεπε να γßνει η συγκÝντρωση στη ΘÞβα, αλλÜ εκεß που θα εκδηλωνüταν ο πüλεμος. Κι üταν οι Θηβαßοι δυσανασχÝτησαν μ' αυτüν και Ýλεγαν üτι υποσκÜπτει τη συμμαχßα, δε θÝλησε οýτε να παρακολουθÞσει το συνÝδριο, αλλÜ Ýφυγε απü εκεß και μαζß του üλοι οι αντιπρüσωποι απü την Αρκαδßα. Και επειδÞ οι σýνεδροι στη ΘÞβα αρνÞθηκαν να ορκισθοýν, οι Θηβαßοι Ýστειλαν πρÝσβεις στις πüλεις, ζητþντας να ορκισθοýν üτι θα επικροτÞσουν τα üσα γρÜφει ο ΠÝρσης βασιλιÜς, πιστεýοντας üτι θα διστÜσει κÜθε πüλη χωριστÜ να Ýλθει σε αντιπαρÜθεση με εκεßνους και με το βασιλιÜ. ΑλλÜ üταν οι πρþτοι τους πρÝσβεις Ýφτασαν στην Κüρινθο, οι Κορßνθιοι εναντιþθηκαν και απÜντησαν üτι δεν τους χρειÜζονταν τους κοινοýς üρκους με το βασιλιÜ, ακολοýθησαν και Üλλες πüλεις που Ýδωσαν την ßδια απÜντηση. ΑυτÞ λοιπüν η απüπειρα του Πελοπßδα και των Θηβαßων να αναλÜβουν την ηγεμονßα της ΕλλÜδας Ýτσι απÝτυχε.
     Οι Κορßνθιοι τüτε, αναλογιζüμενοι üτι εßναι δýσκολο γι' αυτοýς να εßναι ασφαλεßς, γιατß και στο παρελθüν υστεροýσαν σε δυνÜμεις στη στεριÜ και τþρα Ýχουν γßνει και οι Αθηναßοι αντßπαλοß τους, αποφÜσισαν να δημιουργÞσουν τÜγμα απü οπλßτες και ιππεßς μισθοφüρους. Και μπαßνοντας επικεφαλÞς αυτþν, απü τη μια φρουροýσαν την πüλη τους κι απü την Üλλη Ýβλαπταν με εισβολÝς τους εχθροýς που γειτüνευαν μ' αυτοýς, Ýστειλαν λοιπüν και στη ΘÞβα ανθρþπους τους για να διερευνÞσουν αν θα πετýχαιναν ειρÞνη σε περßπτωση που θα τη ζητοýσαν. Κι üταν οι Θηβαßοι απÜντησαν üτι θα γßνουν δεκτοß, με πρüθεση να συναφθεß ειρÞνη, οι Κορßνθιοι ζÞτησαν να τους επιτραπεß να πÜνε και στους συμμÜχους, για να συνÜψουν ειρÞνη και με üσους θα το επιθυμοýσαν, ενþ με üποιους προτιμοýσαν τον πüλεμο να τους επιτρÝψουν να πολεμÞσουν εναντßον τους. Κι üταν οι Θηβαßοι δÝχτηκαν να κÜνουν και αυτÜ, οι Κορßνθιοι πÞγαν στη ΣπÜρτη κι εßπαν τα εξÞς:

   "Εμεßς, Üνδρες Λακεδαιμüνιοι, εßμαστε κοντÜ σας ως φßλοι σας κι επιθυμοýμε, αν βλÝπετε κÜποια σωτηρßα για μας, αν επιμÝνουμε να πολεμοýμε, να την πεßτε και σε μας, αν üμως αναγνωρßζετε üτι βρισκüμαστε σε πολý δýσκολη θÝση, αν βÝβαια συμφÝρει και σε σας, ας συνÜψετε μαζß μας ειρÞνη, γιατß με κανÝναν δε θα σωζüμασταν πιο ευχÜριστα απ' ü,τι με σας, αν πÜλι εσεßς κρßνετε üτι σας συμφÝρει να εßσθε σε εμπüλεμη κατÜσταση, σας παρακαλοýμε να επιτρÝψετε σε μας να συνÜψουμε ειρÞνη. Γιατß, αν σωθοýμε, ßσως κÜποτε σε κÜποια καßρια στιγμÞ σας βοηθÞσουμε πÜλι, αν üμως τþρα καταστραφοýμε, ασφαλþς ποτÝ δε θα σας εßμαστε χρÞσιμοι".

     ¼ταν τα Üκουσαν αυτÜ οι Λακεδαιμüνιοι, και τους Κορινθßους τους συμβοýλευσαν να συνÜψουν ειρÞνη και στους Üλλους συμμÜχους που δεν Þθελαν μαζß τους να συνεχßσουν τον πüλεμο επÝτρεψαν να αποσυρθοýν. Οι ßδιοι εßπαν üτι πολεμþντας θα κÜνουν ü,τι αρÝσει στο θεü, και δε θα ανεχθοýν ποτÝ να στερηθοýν τη ΜεσσÞνη που πατροπαρÜδοτα ανÞκει σ' αυτοýς. Οι Κορßνθιοι μετÜ απü αυτÜ επισκÝφτηκαν τη ΘÞβα για τη σýναψη της ειρÞνης, αλλÜ οι Θηβαßοι απαßτησαν απü αυτοýς να υπογρÜψουν και συμμαχßα μαζß τους, εκεßνοι üμως απÜντησαν üτι η συμμαχßα δεν εßναι ειρÞνη, αλλÜ Üλλη μορφÞ πολÝμου κι αν συμφωνοýν, υποσχÝθηκαν να τους ξαναεπισκεφθοýν για να συνÜψουν ειρÞνη. Οι Θηβαßοι τους παραδÝχτηκαν γιατß, αν και διÝτρεχαν κßνδυνο, δε δÝχονταν να εμπλακοýν σε πüλεμο με τους ευεργÝτες τους, και συμφþνησαν οι Κορßνθιοι και οι ΦλειÜσιοι και üσοι Üλλοι μαζß τους εßχαν Ýλθει στη ΘÞβα να συνÜψουν ειρÞνη με τον üρο ο καθÝνας να εßναι κýριος της πατρßδας του. Και μ' αυτοýς τους üρους Ýγινε η ειρÞνη. Οι ΦλειÜσιοι λοιπüν, με βÜση τους προβλεπüμενους üρους της ειρÞνης, αποσýρθηκαν αμÝσως απü τη Θυαμßα, και οι Αργεßοι που εßχαν ορκισθεß να ισχýει η ειρÞνη με τους ßδιους üρους, επειδÞ δεν μποροýσαν να πετýχουν να παραμεßνουν οι εξüριστοι των Φλειασßων στο ΤρικÜρανο, που το εßχαν στη δικÞ τους περιοχÞ, αφοý το κατÝλαβαν, εγκατÝστησαν φρουροýς, υποστηρßζοντας üτι αυτü εßναι δικü τους μÝρος, ενþ πριν απü λßγο το λεηλατοýσαν ως εχθρικü, και ενþ οι ΦλειÜσιοι ζητοýσαν να προσφýγουν σε διαιτησßα, εκεßνοι το αρνοýνταν.
     Αναλογιζüμενος üτι σε λßγες μÝρες üφειλε να γυρßσει στην πατρßδα του, γιατß εξÝπνεε ο χρüνος της εκστρατεßας, και üτι, αν εγκαταλεßψει μüνους εκεßνους για τους οποßους Þλθε ως σýμμαχος, θα πολιορκοýνταν εκεßνοι απü τους αντιπÜλους τους, και üτι ο ßδιος θα Ýχει χÜσει γενικÜ τη δüξα, ηττημÝνος στη ΣπÜρτη απü λßγους στρατιþτες, ενþ αυτüς διÝθετε πολλοýς, και ηττημÝνος στην ιππομαχßα της Μαντßνειας, και üτι εßχε γßνει αßτιος λüγω της εκστρατεßας του στην Πελοπüννησο να συνασπισθοýν μαζß οι Λακεδαιμüνιοι και οι ΑρκÜδες και οι Αχαιοß και οι Ηλεßοι και οι Αθηναßοι, δεν το θεωροýσε σωστü να περÜσει ανÜμεσα απü τους εχθροýς χωρßς μÜχη, κρßνοντας üτι, αν βÝβαια νικοýσε, üλα αυτÜ θα τα διüρθωνε, αν üμως σκοτωνüταν, θα θεωροýσε üτι θα Þταν Ýνδοξος ο θÜνατüς του πÜνω στην προσπÜθειÜ του να αφÞσει την πατρßδα του ως εξουσßα της ΠελοποννÞσου. Το üτι εκεßνος εßχε τÝτοιες σκÝψεις δε μου φαßνεται üτι εßναι πολý παρÜξενο, γιατß αυτÜ τα ορÜματα χαρακτηρßζουν τους φιλüδοξους ανθρþπους, το üτι üμως εßχε εξασκÞσει το στρατü του στο να μην καταβÜλλεται απü κανÝνα κüπο οýτε μÝρα οýτε νýχτα, και να μην αποφεýγει κανÝνα κßνδυνο, και να εßναι πρüθυμος να υπακοýει (σ' αυτüν) ακüμη και üταν αντιμετþπιζε Ýλλειψη τροφÞς, αυτÜ μου φαßνονται üτι εßναι τα περισσüτερο αξιοθαýμαστα
     Γιατß, üταν για τελευταßα του φορÜ εξÝδωσε διαταγÞ να προετοιμασθοýν για να δþσουν μÜχη, πρüθυμα εκεßνοι γυÜλιζαν τα κρÜνη τους μετÜ τη διαταγÞ του, και χÜραξαν και οι οπλßτες των ΑρκÜδων (στις ασπßδες τους) το εθνüσημο με ρüπαλο, σα να Þταν Θηβαßοι, και üλοι ακüνιζαν τις λüγχες και τα μαχαßρια τους και γυÜλιζαν τις ασπßδες τους. Κι αφοý Ýτσι ετοßμασε τους Üνδρες του και τους Ýβγαλε για μÜχη, αξßζει πÜλι να κατανοÞσει κανεßς αυτÜ που Ýκανε. ΑρχικÜ λοιπüν, üπως Þταν φυσικü, παρÝταξε το στρατü του, και κÜνοντας αυτü, δÞλωνε καθαρÜ üτι ετοιμαζüταν να συνÜψει μÜχη, κι üταν παρÝταξε το στρÜτευμα üπως το επιθυμοýσε, δεν το οδÞγησε απü τον πιο σýντομο δρüμο εναντßον των εχθρþν, αλλÜ επικεφαλÞς αυτüς το Ýφερε προς τα δυτικÜ üρη και απÝναντι απü την ΤεγÝα, Ýτσι Ýδιδε την εντýπωση στους εχθροýς üτι δε σχεδßαζε να συνÜψει μÜχη εκεßνη την ημÝρα. Και üταν Ýφτασε κοντÜ στα υψþματα, ανÝπτυξε τη φÜλαγγα και διÝταξε να αποθÝσουν εκεß τα üπλα, Ýτσι που Üφηνε να νοηθεß üτι εßχε στρατοπεδεýσει.
     Μ' αυτü που Ýκανε αποδυνÜμωσε στις ψυχÝς των περισσüτερων αντιπÜλων την ορμÞ τους για μÜχη και προκÜλεσε τη διÜλυση του σχηματισμοý τους. Κι üταν οδÞγησε τους λüχους που πορεýονταν κατÜ πτÝρυγες και σχημÜτισε με τους δικοýς του το Ýμβολο με μÝτωπο ισχυρü, τüτε Ýδωσε εντολÞ να πÜρουν τα üπλα και μπÞκε επικεφαλÞς τους, κι εκεßνοι τον ακολουθοýσαν. Μüλις εßδαν οι εχθροß απρüσμενα να επελαýνουν εναντßον τους, κανεßς δεν μποροýσε να μεßνει αδρανÞς, αλλÜ Üλλοι Ýτρεχαν στις γραμμÝς τους, Üλλοι παρατÜσσονταν, Üλλοι φοροýσαν στα ÜλογÜ τους τα χαλινÜρια, Üλλοι φοροýσαν τους θþρακες, και üλοι γενικÜ Ýμοιαζαν με ανθρþπους που θα υποστοýν κÜτι παρÜ θα πρÜξουν. Κι εκεßνος οδηγοýσε εναντßον τους το στρÜτευμα σαν τριÞρη με προτεταμÝνο το Ýμβολο της πλþρης, πιστεýοντας üτι, üπου με την επßθεσÞ του θα διασποýσε τη φÜλαγγα των εχθρþν, θα κατÝστρεφε στη συνÝχεια üλο τους το σχηματισμü. Εßχε προετοιμασθεß να συνÜψει τη μÜχη με το πιο ισχυρü του τμÞμα, ενþ το κÜπως πιο ασθενικü το κρÜτησε πιο πßσω, γιατß γνþριζε üτι, αν Ýχανε στη σýγκρουση, θα προξενοýσε ηττοπÜθεια στους αγωνιζüμενους μαζß του και ενßσχυση του φρονÞματος στους εχθροýς. Οι αντßπαλοι αντιπαρÝταξαν τους ιππεßς σα φÜλαγγα οπλιτþν με βÜθος Ýξι ανδρþν και χωρßς στÞριξÞ τους απü βοηθητικü πεζικü, αντßθετα, ο Επαμεινþνδας σχημÜτισε και με το ιππικü ισχυρü Ýμβολο και παρÝταξε κοντÜ του και βοηθητικü πεζικü επειδÞ πßστευε üτι, αν συνÝτριβε το εχθρικü ιππικü, θα εßχε ηττηθεß üλο το στρÜτευμÜ τους, γιατß θα Þταν πολý δýσκολο να βρει κÜποιους να θελÞσουν να παραμεßνουν στις θÝσεις τους, üταν θα Ýβλεπαν κÜποιους δικοýς τους να τρÝπονται σε φυγÞ, ακüμη, για να μην τρÝξουν σε βοÞθεια οι Αθηναßοι απü την αριστερÞ πτÝρυγα προς τη διπλανÞ τους, τοποθÝτησε πÜνω σε μερικοýς γÞλοφους απÝναντß τους και ιππεßς και οπλßτες, επιδιþκοντας να φοβßσει και αυτοýς üτι, αν Ýτρεχαν για βοÞθεια, εκεßνοι θα τους επιτßθενταν απü πßσω τους.

     ¸τσι λοιπüν σχεδßασε την επßθεση και δεν διαψεýστηκε στους υπολογισμοýς του, γιατß, αφοý επικρÜτησε στο σημεßο που εξαπÝλυσε την επßθεση, ανÜγκασε üλο το εχθρικü στρÜτευμα να τραπεß σε φυγÞ. ¼ταν üμως Ýπεσε νεκρüς εκεßνος, οι υπüλοιποι Üνδρες του δεν μπüρεσαν να εκμεταλλευθοýν σωστÜ τη νßκη, αλλÜ αν και τρÜπηκε σε φυγÞ η εχθρικÞ φÜλαγγα, οι οπλßτες δε σκüτωσαν κανÝναν εχθρü οýτε προχþρησαν μακρýτερα απü το σημεßο, üπου Ýγινε η μÜχη. Κι ενþ εßχαν τραπεß σε φυγÞ και οι ιππεßς τους, οýτε οι δικοß τους ιππεßς προχþρησαν σε καταδßωξη των ιππÝων και των οπλιτþν, αλλÜ φοβισμÝνα, λες και εßχαν ηττηθεß, περνοýσαν ανÜμεσα απü τους εχθροýς που τρÝπονταν σε φυγÞ. Οι βοηθοß πεζοß των ιππÝων και οι πελταστÝς, που εßχαν νικÞσει μαζß με τους ιππεßς, Ýφτασαν βÝβαια μÝχρι την αριστερÞ πτÝρυγα των εχθρþν, ως νικητÝς που Þταν, εκεß üμως οι περισσüτεροι απü αυτοýς σκοτþθηκαν απü τους Αθηναßους.
     ΜετÜ απü αυτÝς τις εξελßξεις, Ýγινε το αντßθετο απü ü,τι πßστευαν üλοι οι Üνθρωποι üτι θα γßνει. Γιατß, ενþ εßχανε συγκεντρωθεß εκεß στρατοß απü üλη σχεδüν την ΕλλÜδα και βρÝθηκαν αντιμÝτωποι, δεν υπÞρχε κανεßς που να μην πßστευε üτι, αν γινüταν κÜτι, θα ασκοýσαν την ηγεμονßα οι νικητÝς, ενþ οι ηττημÝνοι θα Þταν υπÞκοοß τους, ο θεüς üμως Ýτσι τα Ýφερε, þστε και οι δυο Ýστησαν τρüπαιο ως νικητÝς και κανÝνας απü τους δυο δεν εμπüδισε τον Üλλον να το στÞσει, και τους νεκροýς αμφüτεροι τους παρÝδωσαν για ταφÞ ýστερα απü ανακωχÞ, ως νικητÝς κι αμφüτεροι τους παρÝλαβαν μετÜ απü ανακωχÞ ως ηττημÝνοι, και υποστηρßζοντας ο καθÝνας απü τους δυο χωριστÜ üτι εßχαν νικÞσει, δε φÜνηκαν να κατÝχουν οýτε μÝρη οýτε πüλη οýτε εξουσßα περισσüτερη απü ü,τι πριν γßνει η μÜχη. Κι επικρÜτησε στην ΕλλÜδα σýγχυση και ταραχÞ μετÜ τη μÜχη μεγαλýτερη απü ü,τι νωρßτερα. Απü μÝνα λοιπüν μÝχρι εδþ ας Ýχουν γραφεß. Για τα μετÜ απü αυτÜ ßσως φροντßσει κÜποιος Üλλος.


                                                Τ  Ε  Λ  Ο  Σ

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers