ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Äïêßìéá 

ÃÕÍÁÉÊÅÓ ÔÏÕ ÊÏÓÌÏÕ Ó': ÔñõöåñÞ ÊáñäéÜ Áðü ÁôóÜëé

 Πρüλογος

     Αισßως φτÜσαμε στο 13ο χρüνο ζωÞς των Γυναικþν Του Κüσμου, στο 18ο Üρθρο της -τελικÜ- λατρεμμÝνης αυτÞς σειρÜς και σας ομολογþ, πως üταν τη ξεκινοýσα με τη ΣαλομÝ, το 2006, δε φανταζüμουνα στιγμÞ πως θα 'φτανε ως εδþ. ΜÜλιστα περßπου στο 5ο με 6ο Üρθρο και μετÜ, εßχα σταματÞσει και περßμενα εναγωνßως να βρω στοιχεßα για την επüμενη -και τελευταßα, üπως εßχα προαποφασßσει τüτε, Γυναßκα Του Κüσμου, που δεν Þταν Üλλη απü τη... Ζοζεφßν ΜπÝηκερ, που τελικÜ βγÞκε πολý αργüτερα. Και τþρα εßμαστε στα μÝσα του 2019!
     ΤÝλος πÜντων να μη φλυαρþ, εδþ εßμαι για να υμνÞσω Üλλη μια γυναßκα, ελÜχιστα γνωστÞ στο κοινü, μια καλλιτÝχνιδα της γης, μια, üπως λÝω και στον τßτλο, τρυφερÞ κι ευαßσθητη καρδιÜ, αλλÜ και παρÜλληλα, με ατσÜλινη θÝληση και πολλÝς δυνÜμεις.
     ΞÝρετε, τα μεγÜλα κατορθþματα, τα μεγÜλα επιτεýγματα σε τοýτο τον κüσμο, μπορεß να 'ναι πολλÜ αλλÜ και ποικßλλα. Μπορεß να βÜλεις το νικητÞριο γκολ στο φινÜλε ενüς πολý σπουδαßου τελικοý, μπορεß να κατακτÞσεις με τα στρατεýματÜ σου Ýνα κÜστρο Üπαρτο, μπορεß να διασχßσεις ολÜκερη τη γη με τα γüνατα... και τÝλος πÜντων, πολλÜ, πολλÜ μπορεßς να κÜνεις. ΜερικÜ εξ αυτþν μπορεß να μνημονεýονται στους αιþνες, μερικÜ μπορεß να ξεχαστοýνε, μερικÜ μπορεß να μην Ýχουνε τη δημοσιüτητα που θα περßμενε κανεßς και μερικÜ σχετικÜ παρ' ολßγον  αφανÞ, μÝχρι να τα εντοπßσει κÜποιος και να τα βγÜλει στο φως, να τ' αναδεßξει. που λÝνε. Ε λοιπüν Ýνα τÝτοιο περßπου κατüρθωμα, Ýρχομαι να το κÜνω γνωστüτερο και να το σημειþσω, μιας γυναßκας, που Ýμεινε στην ιστορßα μεν, αλλÜ σε πολý κüσμο εξακολουθεß να 'ναι Üγνωστη.
     ΑυτÞ η γυναßκα, δεν Ýβαλε γκολ, οýτε κατÝκτησε κανÝνα κÜστρο, δεν θα μποροýσεν Üλλωστε. ΑυτÞ η γυναßκα Ýκαμε αυτü που μποροýσε να κÜνει./ ¼χι, συγγνþμη, δεν το διατýπωσα καλÜ. ΑυτÞ η γυναßκα Ýκανε αυτü που ΔΕΝ μποροýσε (λογικÜ και τηρουμÝνων των αναλογιþν) να κÜνει. Γι' αυτü και παßρνει δικαιωματικÜ τη θÝση της σε τοýτη τη σειρÜ των Üρθρων μου. Και κλεßνω τον πρüλογο αυτü λÝγοντας, πως πÜλι δεν Ýχω στοιχεßα πολλÜ, üπως σε Üλλες, αλλÜ πιστÝψτε με: αυτÜ που Þδη Ýχω -κι υπÜρχουν- εßναι αρκετÜ γιια να τη περιγρÜψουνε.



     ΤÝλος, Ýχω να δηλþσω, πως εßμαι ερωτευμÝνος τρελλÜ, με üλες τις Γυναßκες μου!!!

                                                ΕισαγωγÞ

     ¹τανε καταμεσÞμερο μÝσα Αυγοýστου κι οι πüνοι τη πιÜσανε στο λιβÜδι. Σα μαθημÝνη απü καιρü, πÞγε, βρÞκε μια καλÞ θÝση στα χορτÜρια και γÝννησε Ýνα κοριτσÜκι. Το αφαλüκοψε, το τýλιξε στα ροýχα της και το 'βαλε στο βυζß. Προς το βραδÜκι φþναξε τη μÜγισσα της φυλÞς να το "διαβÜσει". Εκεßνη το πÞρε στα δυο της χÝρια ενþ κεßνο Ýκλαιιγε και το σÞκωσε ψηλÜ.
 -"Πþς θα τη πεις";
 -"Παποýσσα (Κοýκλα)".
     Η μÜγισσα Ýκανε τα δικÜ της, μουρμουρßζοντας ακαταλαβßστικα ξüρκια και στο τÝλος απεφÜνθη:
 -"ΒλÝπω εμπüδια! ΚÜτι τηνε σταματÜει... Δεν μπορþ να το εντοπßσω... Δεν θα 'χει καλÞ τýχη!" της εßπε κι Ýφυγε αφÞνοντÜς τη σκεφτικÞ.
     ¸τσι Þρθε στον κüσμο Η Παποýσσα (Papusza). ¸να ακüμα τσιγγανÜκι μες στ' Üλλα. ΑπλÜ κι απÝριττα. Η τýχη της Þτανε προδιαγεγραμμÝνη, -Þ μÞπως üχι; Θα δοýμε! ΠÜμε παρακÜτω.


                                      Για να μποýμε στο κλßμα

    Η Gigi Thibodeau καθηγÞτρια αγγλικþν και δημιουργικÞς γραφÞς στο πανεπιστÞμιο της ΜασαχουσÝτης, φωτογρÜφος, επßσης ποιÞτρια και συγγραφÝας του βιβλßου Τhe Gypsy Chronicles, γρÜφει: "ΓεννÞθηκα στο κÜρρο ενüς περιοδεýοντος θιÜσου", τραγοýδησε η Cher για τους 45 τσιγγÜνους, τους αλÞτες και τους κλÝφτες που Ýπαιζα ξανÜ και ξανÜ σα νεαρü κορßτσι στα πρþτα χρüνια της 10'ετßας του '70. ΘυμÜμαι να βγαßνω απü τη χορωδßα με τη Cher, και να κÜθομαι ανακοýρκουδα στο γαλÜζιο χαλß στη κρεβατοκÜμαρÜ μου, ντυμÝνη με μια μπλοýζα αγρüτη και παντελüνι-καμπÜνα, το ßδιο λεκιασμÝνο τσαλακωμÝνπ hippie garb τζην, που φοροýσαν üλα τα κορßτσια της γειτονιÜς. Τα βραχιüλια της μητÝρας μου βροντÞσανε καθησυχαστικÜ στους καρποýς μου, καθþς ασκοýσα τις δεξιüτητÝς μου με μια παλιÜ τρÜπουλα απü τις παρτßδες πüκερ του πατÝρα μου. ΦαντÜστηκα üτι Þμουν εξωτικü, παρατημÝνο τσιγγÜνικο παιδß που 'χε μεßνει στο κατþφλι ενüς δασκÜλου οικονομολüγου μικρÞς πüλης και της συζýγου του, μιας πωλÞτριας σοýπερ μÜρκετ. Για να εßμαι τσιγγÜνα, Þμουνα σßγουρη üτι σÞμαινε την ýπαρξη κÜποιου εßδους ελευθερßας κι εξουσßας που υπÞρχε κÜπου πÝρα ​​απü τους στενÜ περιτυλιγμÝνους φρÜχτες της πüλης της ΝÝας Αγγλßας, σ' Ýνα μÝρος Ýξω απü το χρüνο üπου τα δÜση ξυλωθÞκανε και στη θÝση τους οι χωματüδρομοι γινÞκανε  δρüμοι ασφαλτοστρωμÝνοι και πλατεßες και μαγαζιÜ, τριγýρω περιφρÜξεις και χþροι üπου οι τζογαδüροι οι τεχνßτες των τατοý κι οι δημορρÞτορες φÝρνουνε τα εμπορεýματÜ τους Þ τις ικανüτητÝς τους κÜτω απü τρελλÜ στημÝνα τσαντÞρια.
     ΑυτÞ η παλιÜ θýμηση των ΤσιγγÜνων -την οποßα απÝκτησα απü μια χοýφτα πολιτιστικþν φωτογραφιþν, εικüνων και παραστÜσεων που ποικßλλουν üπως οι ρüλοι των παραμυθιþν, οι χορευτÝς φλαμÝνκο των παλαιþν βωβþν ταινιþν του Χüλιγουντ, ο ΤσιγγÜνος Ρüυς Λι και τα κοστοýμια περιπÝτειας στα ρÜφια των καταστημÜτων κÜθε αποκριÜς -θα συνÝχιζαν να γßνονται ακüμα πιο περßτεχνα στα εφηβικÜ μου χρüνια καθþς Üρχισα να διαβÜζω τÝτοια κλασσικÜ μυθιστορÞματα üπως: Jane Eyre, Emma, David Copperfield, Wuthering Heights και Dracula, üπου οι ΤσιγγÜνοι κι οι ταξιδιþτες Þτανε συχνÜ φανταστικοß χαρακτÞρες που χρησιμοποιοýν οι συγγραφεßς για να δημιουργÞσουν αßσθηση ανομßας, παραβßαση της ηθικÞς Þ σýνδεση με το υπερφυσικü. ¹τανε συνÞθως ανþνυμοι, liminal figures που Ýρχονταν σ' Ýντονη αντßθεση με τους "καλοýς" πρωταγωνιστÝς των μυθιστορημÜτων και πρüσθεταν Ýνα κομμÜτι πικÜντικου γοτθικοý στοιχεßου ακüμα και στην πιο συμβατικÞ πλοκÞ. ¹ στο πιο συμβατικü ποπ τραγοýδι.



     Στις αρχÝς της 10ετßας του '80 η Cher αντικαταστÜθηκε απü τη Stevie Nicks, στροβιλßζοντας με διαφανÞ αργÞ κßνηση στο MTV, κλωνοποιþντας αüριστα μυστηριþδεις στßχους για τσιγγÜνους και μÜγισσες. ΣχεδιαστÝς τζην Þταν δþσανε πρþτη φορÜ Ýν εμπορικü üνομα Gitano, ο ισπανικüς üρος για τον τσιγγÜνο. Κι üταν Ýφτασα στο κολλÝγιο στα τÝλη των '80, κÜπνιζα πακÝτα γαλλικþν Gitanes με τους φßλους μου στα μπαρ. Οι εικüνες των ΤσιγγÜνων γκρεμιστÞκανε κι Þμουν μαγεμÝνη. ¸κανα τα μαλλιÜ μου σε πλεξοýδες, κρεμοýσα μεγÜλους ασημÝνιους κρßκους στα αυτιÜ μου και ντυμÝνη με μακρυÝς φοýστες πλισσÝ που ανεμßζαν üταν περπατοýσα. Στο πιο συμβατικü ποπ τραγοýδι, στις αρχÝς των '80, η Cher δεν γνþρισε ποτÝ Ýνα
ΤσιγγÜνο, δεν εßχε ξαναδιαβÜσει για τη τσιγγÜνικη ζωÞ και δεν γνþριζε τßποτα για τις οικονομικÝς, πολιτικÝς και πολιτιστικÝς πραγματικüτητες των περßπου 12 εκατομμυρßων τσιγγÜνων που ζοýσανε στη διασπορßÜ σ' üλο τον κüσμο. ¹μουν τυχερÞ που απü τη στιγμÞ που Üρχισα να διαβÜζω για τους ΤσιγγÜνους στα μÝσα των '90, το διαδßκτυο κυκλοφüρησε 1η φορÜ ειδησεογραφικÜ δελτßα, ιστορικÝς αναφορÝς, στοιχεßα κι επιστημονικÞ Ýρευνα για τους ΤσιγγÜνους Þ τους ΡομÜ, - Üλλο üνομα των ΤσιγγÜνων- σε  ευρý κοινü πÝρα ​​απü τους ανθρωπολüγους, τους λαογρÜφους, τους γλωσσολüγους και τους ιεραποστüλους.



     Την ßδια στιγμÞ, σημαντικÝς διατριβÝς πραγματοποιÞθηκαν απü διÜφορους μελετητÝς για τους ΡομÜ, Ýνα πεδßο το οποßο εδþ και 10ετßες παρεμποδßστηκε απü διÜφορους παρÜγοντες, μεταξý των οποßων πρωταρχικü εßναι üτι οι ΡομÜ υπÜρχουνε στα περιθþρια των πολιτισμþν που κατοικοýν, μιλþντας και τη γλþσσα της χþρας Þ της περιοχÞς στην οποßα ζουν αλλÜ και τη ΡομÜ, μια γλþσσας με πολλÝς διαλÝκτους που μÝχρι πρüσφατα υπÞρχε μüνο σε προφορικÞ μορφÞ. Η μÜθηση ΡομÜ, για μη τσιγγÜνο Þ γκÜντζο, εßναι δýσκολη, üχι μüνο λüγω των διαλÝκτων και της Ýλλειψης γραπτþν κειμÝνων, αλλÜ επειδÞ κι οι ßδιοι οι ΤσιγγÜνοι προστατεýουνε στενÜ τη γλþσσα και τον πολιτισμü τους. Στο πρωτοποριακü βιβλßο του 1995 Bury Me Standing: Οι τσιγγÜνοι και το ταξßδι τους, η Isabel Fonseca γρÜφει για μια συνÜντηση μ' Ýνα τσιγγÜνο ακτιβιστÞ και δÜσκαλο των ΡομÜ. "Δεν θα μÜθεις ποτÝ τη γλþσσα μας", της λÝει: "Για κÜθε λÝξη που γρÜφεις στο μικρü σου σημειωματÜριο, Ýχουμε μιαν Üλλη -Ýνα συνþνυμο, το οποßο χρησιμοποιοýμε και το οποßο δεν μπορεßς ποτÝ να το ξÝρεις. Μπορεßς να μÜθεις αυτÜ αλλÜ δεν θα μπορεßς να τα χρησιμοποιÞσεις σωστÜ Þ με ποιες αποχρþσεις και τι ακριβþς νοÞματα αναλüγως, μεταφÝρουν. Δεν θÝλουμε να το ξÝρεις. Θα 'πρεπε να γεννÞσεις μια ΡομανικÞ διÜλεκτο".
    Η Fonseca επισημαßνει πως ενþ αυτüς ο Üνθρωπος Ýχει περÜσει τη ζωÞ του με τα στερεüτυπα και το ρατσισμü που αντιμετωπßζουν οι ΤσιγγÜνοι, ο ßδιος βοηθÜ να διαιωνßζεται μßα απü τις παλαιüτερες συκοφαντßες: üτι τα ΡομÜνι δεν εßναι η σωστÞ γλþσσα, αλλÜ οι κλÝφτες λεξοτομοýν. Παραδüξως, τα στερεüτυπα κι οι üροι που συχνÜ οδÞγησανε στο διωγμü των ΤσιγγÜνων, υπÞρξαν επßσης η προστασßα τους απü την αφομοßωση στον κýριο πολιτισμü κατÜ τη διÜρκεια των αιþνων. ΠρÜγματι, οι παραστÜσεις γκÜντζο των ΤσιγγÜνων που με ενÝπνευσαν για τüσα χρüνια εßναι μεταξý των φαντασμÜτων που επÝτρεψαν στους ΡομÜ να διατηρÞσουν Ýναν ορισμÝνο βαθμü αυτονομßας μÝσα σ' Ýνα κüσμο που τους πßεζε επανειλημμÝνα να συμμορφþνονται. ¸τσι σε πολλÝς περιπτþσεις επÝτρεψαν να παραμεßνουν τÝτοιες εικüνες κι ορισμÝνες φορÝς βοÞθησαν να ενισχυθοýν.
     ΣυμπληρωματικÜ θÝματα εßναι η απουσßα μιας συνεκτικÞς καταγεγραμμÝνης ιστορßας των ΡομÜ. Με τη πÜροδο του χρüνου, οι προφορικÝς ιστορßες για την προÝλευση και τα ταξßδια τους Ýχουν αλλÜξει τüσο πολý þστε οι περισσüτεροι ΤσιγγÜνοι σÞμερα δεν Ýχουν ιδÝα üτι οι πρüγονοß τους προÝρχονταν αρχικÜ απü την Ινδßα, απ' üπου ξεκινÞσανε περßπου το 900 τη μετανÜστευσÞ τους στη ΜÝση ΑνατολÞ και την Ευρþπη. Οι μεταναστευτικÝς διαδρομÝς των μελετþντας τη γλþσσα τους, που αποτελεßται κυρßως απü τα χßντι, αλλÜ κι απü τη τουρκικÞ, την ελληνικÞ, την αρμενικÞ κι απü κομμÜτια απü διÜφορες ευρωπαúκÝς γλþσσες. ΑλλÜ οι παραδοσιακÝς ιστορßες και τα τραγοýδια των ΡομÜ αναφÝρονται γενικÜ στο λατÜτο ντρομ, τον μακρý δρüμο που Ýχουνε ταξιδÝψει κι üχι στο τüπο καταγωγÞς τους. Στη πραγματικüτητα, η ßδια η ταυτüτητα των ΡομÜ ταιριÜζει Üρρηκτα συνδεδεμÝνη με αυτÞ την Ýλλειψη τüπου ενüς φιλüξενου σπιτιοý, μια νοσταλγßα για κÜτι που ποτÝ δεν εßχανε πραγματικÜ.



     ΑυτÞ η νοσταλγßα Ýγινε αισθητÞ κατÜ τη διÜρκεια των τελευταßων 70 ετþν, καθþς οι κυβερνÞσεις σε ολüκληρη την Ευρþπη βλÝποντας τους ΡομÜ ως θεμελιþδη αιτßα ευρÝος φÜσματος κοινωνικþν δεινþν Ýχουν εντατικοποιÞσει τις εκστρατεßες τους για να τερματßσουνε το νομαδικü τρüπο ζωÞς τους μια και καλÞ. ΜÝσα απü διÜφορα πογκρüμ και τη δημιουργßα κατοικιþν (λÝγε με γκÝττο), αναναγκÜσανε τους ΤσιγγÜνους να εγκατασταθοýν με την ελπßδα üτι θα γßνουν νüμιμοι πολßτες. ΕπανειλημμÝνα, τÝθηκε το "ΤσιγγÜνικο Ερþτημα", μüνο για να απαντηθοýνε, στη καλλßτερη περßπτωση, τα ανεπαρκÞ μÝτρα σταδιακÞς απομüνωσης και στη χειρüτερη περßπτωση, πολιτικÝς που καταστρÝψανε τον παραδοσιακü πολιτισμü και την τÝχνη των ΡομÜ κι Üφησαν πολλÝς οικογÝνειες φτωχÝς κι ορφανÝς.
     Η επιθυμßα να σταματÞσει η τρομοκρατßα των ΡομÜ δεν εßναι κÜτι νÝο. Ωστüσο, μÝχρι τον 20ü αι., οι σαρωτικÝς αλλαγÝς στη τεχνολογßα και τα μÝσα μαζικÞς μεταφορÜς Ýκαναν το ΤσιγγÜνιο Ερþτημα περισσüτερο ζÞτημα -το οποßο βρÞκε τη πιο δραματικÞν απÜντησÞ του στη 10ετßα του '30, στη "τελικÞ λýση" του Χßτλερ. Το Ολοκαýτωμα, Þ το porraimos, üπως αποκαλεßται απü τους ΡομÜ και που σημαßνει καταβροχθßζω, περιλÜμβανε τη δολοφονßα περισσüτερων απü 500.000 ΤσιγγÜνων 1/3 και πλÝον του ευρωπαúκοý τσιγγÜνικου πληθυσμοý κεßνα τα χρüνια. Η καταβρüχθιση των ΡομÜ σÞμαινε üχι μüνο τη γενοκτονßα του λαοý τους, αλλÜ και τη συνεχιζüμενη Üρνηση του πüνου τους, τη μακρüχρονη διεθνÞ αμνησßα που εκτεßνεται σε αρκετÝς εκατοντÜδες χρüνια απü τη σκλαβιÜ, τη δßωξη και την εξορßα αυτþν των νομÜδων ταξιδευτþν. Ωστüσο, αν η εξορßα, ο πüνος κι η λαχτÜρα εßναι ουσιαστικÜ στοιχεßα του πολιτισμοý των ΡομÜ, το ßδιο ισχýει και για την αντοχÞ και τη συνεκτικüτητÜ τους. Απü τις στÜχτες των προκýψανε μερικÝς απü τις πιο üμορφες κι Ýντονες τσιγγÜνικες μουσικÝς κι οι στßχοι του 20οý αιþνα, üπως βλÝπουμε στη μετÜφραση ενüς ντουÝτου απü τους ΤσιγγÜνους της Πολωνßας:

Δεν Ýχω πλÝον μÜνα,

¹ πατÝρα με μαýρα μαλλιÜ.
¸μεινα μüνος
σαν
Ýνα πεσμÝνο δÝντρο.

Αλλ' αυτü το δÝντρο

δεν εßν' τελεßως μüνο:
Ο κρýος Üνεμος φυσÜ
κ
ι αγγßζει τα κλαδιÜ του.

     Στη 1η στροφÞ, ο τραγουδιστÞς φωνÜζει üτι εßναι ορφανüς, μüνος του. συγκρßνει τον εαυτü του μ' Ýνα πεσμÝνο δÝντρο, ξερριζωμÝνο κι ως εκ τοýτου χωρßς σýνδεση με το παρελθüν Þ την οικογÝνειÜ του. Κι εßναι η μοναξιÜ του που θα τονε κρατÞσει απ' την ανÜπτυξη, που πρÜγματι θα τονε σκοτþσει. Η 2η στροφÞ, που τραγουδÜ ο Üλλος, εßναι μια τυπικÞ τσιγγÜνικη απÜντηση, δεδομÝνου üτι προσφÝρει Ýνα εßδος ειρωνικÞς Üνεσης. Δεν λÝει, "¼μως δεν εßμαι αρκετÜ μüνος", λÝει, "Αλλ' αυτü το δÝντρο δεν εßν' τελεßως μüνο", επεκτεßνοντας τη μεταφορÜ μÝχρι το τÝλος του τραγουδιοý, þστε να μη φανταστοýμε το Üτομο αλλÜ το δÝντρο του οποßου η μοναξιÜ αναμιγνýεται με τον κρýο Üνεμο. ΨυχρÞ Üνεση, ναι, αλλÜ προσφÝρει παρηγοριÜ στο Üτομο και, το σημαντικþτερο, στους ΤσιγγÜνους στο σýνολü τους, επειδÞ δεßχνει μια βαθειÜ κατανüηση της μοναξιÜς και της εξορßας, μια κατανüηση που γεννιÝται απü την εμπειρßα. Η παρÜδοση τραγουδιþν σχετικÜ με την εξορßα εßναι ακριβþς αυτü που συνÝνωσε και κρÜτησε τους ΡομÜ μαζß απü γενιÜ σε γενιÜ: Εßμαστε μüνοι ναι, αλλÜ εßμαστε μüνοι μαζß.



                                             Βιογραφικü


     Η ΜπρονισλÜβα ΒÜισς (Bronisława Wajs (17 Αυγοýστου 1908, Lublin - 8 ΦλεβÜρη 1987, Inowrocław) Þτανε κλασσικÞ ποιÞτρια  και τραγουδßστρια των ΡομÜ της Πολωνßας. ¸μειινε κοινþς γνωστÞ με τ' üνομα που της Ýδωσε η μητÝρα της κατÜ τη γÝννα, στα ΡομÜ: Παποýσσα (Papusza = Κοýκλα) κι υπÞρξε μια απü τις πιο γνωστÝς ποιÞτριες ΡομÜ που γßνανε ποτÝ ευρÝως γνωστÝς. ΜεγÜλωσε νομαδικÜ μαζß με την οικογÝνειÜ της στη Πολωνßα ως μÝλος ενüς kumpania Þ μιας οικογÝνειας. ¹τανε καλλιτεχνικÞ φλÝβα, ασυνÞθιστη για τους Polska Roma κεßνης της εποχÞς. ¸μαθε να διαβÜζει δßνοντας κοτüπουλα που Ýκλεβε, σε αντÜλλαγμα για μαθÞματα με τους ντüπιους χωρικοýς. ΚÜθε φορÜ üμως που τη πιÜνανε να διαβÜζει, καθþς αυτü Þταν εντελþς ασυνÞθιστο στην εποχÞ, στην ομÜδα, αλλÜ και στο φýλο της, τη δÝρνανε και το βιβλßο της το σκßζανε κι αυτÞ Ýκλαιγε.
     Τη παντρÝψανε απü μικρÞ στα 15 (κατÜ τα συνÞθειÜ τους), με το ζüρι, με το θεßο της που Þτανε πολý μεγαλýτερüς της αλλÜ σεβαστü πρüσωπο στη φυλÞ κι αρπßστας δεξιοτÝχνης, ονüματι Dionizy Wajs, με μια παραδοσιακÞ τελετÞ. ¹τανε πολý δυσαρεστημÝνη και δυστυχισμÝνη με το γÜμο της και πÞρε  τη συνÞθεια να τραγουδÜ. σα διÝξοδο για τις απογοητεýσεις με το σýζυγü της, ο οποßος üμως, συχνÜ τη συνüδευε με την Üρπα. Σýντομα αφοý Ýμαθε να τραγουδÜ, Üρχισε να συνθÝτει δικÝς της μπαλλÜντες και τραγοýδια βασισμÝνα σε παραδοσιακÝς ιστορßες και τραγοýδια των ΡομÜ, στη γλþσσα αυτÞ.



     Το 1949 Ýτυχε να την ακοýσει ο Πολωνüς ποιητÞς Jerzy Ficowski που αναγνþρισε αμÝσως το ταλÝντο της. ΠολλÜ απü τα ποιÞματÜ της ασχολÞθηκαν με τη νομαδικÞ ζωÞ, κοινü θÝμα στη ποßηση των ΡομÜ. Παρüλο που το χρησιμοποιÞσανε για να περιγρÜψουνε την επιθυμßα να επιστρÝψουνε στον ανοιχτü δρüμο, ο Ficowski διÝκρινε τη λαχτÜρα της για ρßζωμα και πως πρÝπει να εγκατασταθεß κÜπου, þστε να μην εßναι πια νομÜδα. Δημοσßευσε αρκετÜ απü τα ποιÞματÜ της σ Ýνα περιοδικü με τßτλο Problemy μαζß με μια συνÝντευξη με τον Πολωνü ποιητÞ Julian Tuwim. Αν κι απü τη μßα πλευρÜ τα ποιÞματα κÜνανε γνωστÞ για 1η φορÜ τη Παποýσσα στο πολωνικü ακροατÞριο, απü την Üλλη, η συνÝντευξη και, πÜνω απ 'üλα, η μαρτυρßα της για τους Πολωνοýς ΡομÜ, που συνδÝεται μ' αυτÜ, προκÜλεσε αρνητικÞ στροφÞ στη ζωÞ της, της αποκÜλυψης των μυστικþν της γηγενÞς κουλτοýρας της στους gadjos (οι μη ΡομÜ).
     ΑυτÞ η δρÜση της που συνδεüτανε με τη δρÜση των ΡομÜ, Ýτυχε να συμπÝσαι με τις κινÞσεις της πολωνικÞς κομμουνιστικÞς κυβÝρνησης που φτÜσανε στο αποκορýφωμÜ τους το ΣεπτÝμβρη του 1952 (γνωστÞ κι ως ΔρÜση Γ Þ Η ΜεγÜλη ΑνÜσταση), που 'χε σα στüχο τη δημιουργßα της πρþτης απογραφÞς των Πολωνþν Sinti και Roma, την εγγραφÞ τους στα μητρþα την υποχρεωτικÞ παραχþρηση δελτßων ταυτüτητας κσι παρÜλληλα τη δημιουργßα οικισμþν, üπου θα στεγÜζονταν üλοι μαζß, -κÜτι σαν Ýνα γκÝττο δηλαδÞ.



     Οι καταγγελßες της Παποýσσα και του Φιτσüφσκι ως υποστηρικτÝς, ακüμη κι αντßθετες με την αναγκαστικÞν αυτÞ διευθÝτηση των ΡομÜ, δεν λÞφθηκαν υπüψιν, αν κι ο νüμος που επιβÜλλει την απαγüρευση της περιπλÜνησης δεν εισÞχθη παρÜ το 1964. Παρüμοια νομοθεσßα Üρχισε να εκδηλþνεται σε γειτονικÝς χþρες üπως η Τσεχοσλοβακßα (1958 ), η Βουλγαρßα (1958) κι η Ρουμανßα (1962). Η ßδια η Παποýσσα εγκαταστÜθηκε στη δυτικÞ πολωνικÞ πüλη Gorzów Wielkopolski, περνþντας το μεγαλýτερο μÝρος της ζωÞς της σ' Ýνα σπßτι στην οδü Kosynierów Gdyńskich, που σÞμερα φÝρει μια πλÜκα αφιερωμÝνη σε αυτÞν.

     Η κοινüτητα των ΡομÜ σýντομα Üρχισε να θεωρεß τη Παποýσσα ως προδüτρια, την απειλοýσε που μßλησε ανοιχτÜ, εßτε για να αποκαλýψει τις λεπτομÝρειες της γλþσσας, του πολιτισμοý, των εθßμων και του κοινοý νüμου των ρουμÜνων, εßτε για τις επαφÝς της με τους gadjos,  με συνÝπεια -Ýτσι νομßσανε- τις αντινομιακÝς κινÞσεις της κυβÝρνησης. Η Παποýσσα ισχυρßστηκε üτι ο Φιτσüβσκι εßχε εκμεταλλευτεß το Ýργο της, αλλÜ η φυλÞ την απÝβαλε. Οι εκκλÞσεις της Ýπεσαν στο κενü κι ο ΣÜρο Μπαρü (ΜεγÜλο κεφÜλι, ΠρωτογÝροντας στη κοινüτητα των ΡομÜ) τη κÞρυξε ακÜθαρτη. Εξορßστηκε απü τον κüσμο των ΡομÜ και σταμÜτησε τις επαφÝς της με τον Ficowski. Στη συνÝχεια, πÝρασε 8 μÞνες σε Üσυλο κι ýστερα, τα επüμενα 34 χρüνια της ζωÞς της Ýζησε μüνη κι απομονωμÝνη ως το θÜνατü της, το 1987 (Ýφυγε κοντÜ στα 80 της χρüνια). Ο Ficowski παρÝμεινε ο σημαντικþτερος θαυμαστÞς και γνωρßζοντας τη μεγαλοπρεπÞ κληρονομιÜ και τη μοναδικÞ της θÝση στη πολωνικÞ τÝχνη των ΡομÜ, τη λÜτρευε για üλη του τη ζωÞ.



     Το μεγαλýτερο μÝρος του Ýργου της Παποýσσα περιελÜμβανε παραδοσιακοýς τσιγγÜνικους στßχους μαζß με κÜποιες ασυνÞθιστες πτυχÝς üπως η γραφÞ των σε μια μοναδικÞ μορφÞ και γλþσσα. Το μεγαλýτερο μÝρος της δουλειÜς της αφοροýσε νοσταλγßα, λαχτÜρα για τη φýση κι (ιδιαßτερα) αßσθημα απþλειας κι απουσßας.
    Δημοσßευσε ποιÞματα συχνÜ απü τα τÝλη της 10ετßας του '40 ως τα μÝσα του '50, üταν απεβλÞθη απü τη ζωÞ των ΡομÜ, πρþτα στα πολωνικÜ λογοτεχνικÜ περιοδικÜ κι Ýπειτα σε δικÜ της βιβλßα. Δημοσßευσε και πÜλι για μικρü χρονικü διÜστημα στα τÝλη του '60. ΥπÜρχει Ýνας μýθος üτι η Παποýσσα τιμωρÞθηκε για την ýπαρξÞ της ως ποιÞτρια, διüτι, üπως λÝνε, οι γυναßκες ΡομÜ δεν επιτρÝπεται να εßναι ποιÞτριες. Ωστüσο, η σýνταξη ποιημÜτων αποτελεß συχνü χüμπι ανδρþν και γυναικþν ΡομÜ.
     Προς τιμÞ της:

 * Το ρομανικü θÝατρο Romance στην Ουκρανßα, Ýκανε μια παρÜσταση για τη Παποýσσα.

 * ΥπÜρχει Ýνα μνημεßο  στη μνÞμη της Papusza στο Gorzów Wielkopolski.



 * YπÜρχει μια πλÜκα που φÝρει τ' üνομÜ της στο σπßτι της οδοý Kosynierów Gdyńskich, üπου διÝμενε τα τελευταßα χρüνια της ζωÞς της:



 * Η Zoli, το 4ο μυθιστüρημα του Αμερικανοý συγγραφÝα Colum McCann, που γεννÞθηκε στην Ιρλανδßα, ακολουθεß τη ζωÞ της Marienka Novotna, με το παρατσοýκλι "Zoli", μια φανταστικÞ ΣλοβÜκα γυναßκα ΡομÜ. Η ζωÞ της εßναι χαλαρÜ βασισμÝνη σ' αυτÞ της Bronisława Wajs: Η Zoli διερευνÜ τις διþξεις των ΡομÜ που αντιμετωπßζουνε στη διÜρκεια του Β' Παγκ. Πολ., καθþς και τις επιπτþσεις του σοσιαλισμοý στη κουλτοýρα και τον τρüπο ζωÞς των ΡομÜ.

 * Μßα πολωνικÞ ταινßα που ονομÜζεται Papusza κι αφορÜ στη ζωÞ της κυκλοφüρησε το 2013.

 

ΠερνÜνε οι ΤσιγγÜνοι
με μεγÜλο καραβÜνι,
οι ρüδες γυρνÜν και τρßζουν
τ' ÜλογÜ τους χλιμιντρßζουν
τα σκυλιÜ πεινÜνε και γαυγßζουν
κÜτω απ' τα κÜρρα τους, δεμÝνα.

Το μÞνυμÜ τους χÝεται στον Üνεμο.
Οι Üντρες λÝνε στις γυναßκες
τα τσαντÞρια να μαζÝψουνε,
γιατß απü παντοý μας διþχνουν.

ΦωνÜζουν απü μακρυÜ, μας διþχνουν.
ΘεÝ μου σταμÜτα τη βροχÞ,
κüψε τη καταιγßδα,
το τσαντÞρι μ' εßναι τρýπιο
κι η σκεπÞ κατεστραμμÝνη.

 *
Μια οδüς στη γενÝτειρÜ της Ýχει πÜρει τ' üνομÜ της: Παποýσσα!



=======================

                                Για να μεßνουμε στο κλßμα

     Η Τριγκοντþ συνεχßζει: Μεταξý των ισχυρüτερων στßχων που προÝκυψαν απü τα πογκρüμ Þταν εκεßνοι που συγκροτÞθηκαν απü μια νεαρÞ ΠολωνÞ ΤσιγγÜνα που λεγüτανε Bronislawa Wajs, αλλÜ Þτανε γνωστÞ σα Papusza, η λÝξη ΡομÜ για τη "κοýκλα" -το παιγνßδι κι üχι η λÝξη που χρησιμοποιοýμε για να περιγρÜψουμε μιαν üμορφη κοπÝλλα. ΓεννÞθηκε κÜπου μεταξý 1908-10, Þταν μÝρος μιας μεγÜλης κομπανßας, μιας οικογÝνειας που ταξßδεψε σε ολüκληρη τη Πολωνßα και τη Λιθουανßα σε κÜρρα με Üλογα μÝχρι τα μÝσα της 10ετßας του '60, üταν η πολωνικÞ κυβÝρνηση, üπως κι οι υπüλοιπες, Ýβαζε τÝλος στην περιπλÜνηση ζωÞς τους. Τα μÝλη της οικογÝνειας της Παποýσσα Þταν μουσικοß, που, üπως λÝει κι η Fonseca, "κρεμÜσανε τα μεγÜλα τους πουκÜμισα σε üρθια θÝση πÜνω απü τα βαγüνια σαν πανιÜ". ¸ν ασυνÞθιστο παιδß, η Papusza Ýμαθε να διαβÜζει και να γρÜφει κλÝβοντας κοτüπουλα στα χωριÜ üπου σταματοýσανε. Θα φÝρνει τα πουλιÜ στους ντüπιους με αντÜλλαγμα τα μαθÞματα και βιβλßα, τα οποßα κρατοýσε καλÜ κρυμμÝνα, γιατß üταν μεγÜλωνε στη διÜρκεια της 10ετßας του '20, απαγορεýτηκε η παιδεßα στους ΤσιγγÜνους. Þταν μια πρακτικÞ gadjo κι επομÝνως ακÜθαρτη. (Οι ΡομÜ Ýχουν αυστηροýς νüμους καθαρüτητας -Ýναν Üκαμπτο κþδικα πρακτικþν, τελετουργιþν και ταμποý που πρÝπει να ακολουθοýνται για να διατηρηθεß η καθαριüτητα. Οι Gadje, οι συνÞθειες και τα υπÜρχοντÜ τους θεωροýνται ιδιαßτερα ακÜθαρτα, mahrime κι Üρα üποιος συνδÝεται μαζß τους για οποιονδÞποτε λüγο πÝρα ​​απü το εμπüριο Þ Üλλες αναπüφευκτες συναλλαγÝς εßναι εκτεταμÝνα βρþμικος, μαχρßμε, κι υπüκειται σε απομÜκρυνση απü την ομÜδα).



     ¼πως εßδαμε πριν με το τσιγγÜνικο ντουÝτο, τα περισσüτερα ΤσιγγÜνικα τραγοýδια, διüτι Ýχουν περÜσει απü το στüμα σε στüμα δια μÝσου των ετþν, μιλÜνε για μια καθολικÞ εμπειρßα, που δεν κατÝχει κανÝνας συγγραφÝας κι ως εκ τοýτου δεν υπÜρχει ιδιαßτερος μÜρτυρας Þ καταγραφÝας, γεγονüς,που τα καθιστÜ και διαφορετικÜ απü τα συνÞθη αλλÜ και μοναδικÜ στο εßδος τους. Θα μποροýσαν να ποýνε την ιστορßα σχεδüν κÜθε τσιγγÜνου. üπως κι οι ßδιοι οι τσιγγÜνοι, τα τραγοýδια αυτÜ υπÜρχουν εκτüς του εγγεγραμμÝνου χρüνου και της ιστορßας, καθþς λειτουργοýν ως σýνδεσμοι σε Ýνα παρελθüν που Ýχει ξεχαστεß πολý καιρü. ΠολλÜ απü τα τραγοýδια της Παποýσσα Ýχουνε ρßζες σε αυτÞ τη προφορικÞ παρÜδοση. Αυτοσχεδßασε σε πολλοýς απü τους υπÜρχοντες στßχους κατÜ την εκτÝλεση, κι οι περισσüτεροι απü αυτοýς Þτανε για τη μοναξιÜ της και τη λαχτÜρα της για το παρελθüν. Μερικοß απ' αυτοýς Ýχουνε τη παραδοσιακÞ γενικÞ διαχρονικüτητα και τη καθολικüτητα του τσιγγÜνικου τραγουδιοý, αλλÜ Üλλοι Ýχουν Ýνα εßδος εξειδßκευσης κι οικειüτητας ακüμα σπÜνιο στη ποßηση και το τραγοýδι των ΡομÜ σÞμερα. Τραγοýδισε για συγκεκριμÝνους ανθρþπους Þ στιγμÝς, üπως σε αυτÞ τη μπαλÜντα που ονομÜζεται Σκουλαρßκια Απü Φýλλα:

Το φτωχü κορßτσι του δÜσους
¼μορφο σα πιπεριÜ
ΘÝλησε να φορÝσει
ΧρυσÜ σκουλαρßκια.

Πρεσβýτερες τσιγγÜνες

και νεαρÜ κορßτσια
ΜαζÝψανε ξýλα στο δÜσος.
¢ναψαν μια τερÜστια φωτιÜ στο ποτÜμι
Και τραγοýδησε Ýνα üμορφο τραγοýδι
ΤσιγγÜνικα σκουλαρßκια:
Ω! üμορφο σκουλαρßκι μου,
Μου δßνεις ομορφιÜ,
Ραγßζεις τη καρδιÜ του καθενüς!

Ο Üνεμος εßχε φουντþσει τις φλüγες,
Ο ποταμüς Üκουσε το τραγοýδι
Και το πÞγε μακρυÜ στον κüσμο.
Δεν Þξεραν πþς Þ απü ποý
¸να δρýινο φýλλο με μÞλα βελανιδιÜς
ΠÞγε στην αγκαλιÜ του κοριτσιοý
-Θα τους κÜνουμε υπÝροχους-

ΤσιγγÜνικα σκουλαρßκια!
Πüσο üμορφη εßσαι,
Σκουλαρßκια απü φýλλα!
Τα δρýινα μÞλα που φÝρνεις
¼πως οι πολýτιμες πÝτρες!

    Το καλοκαßρι του 1949, ο Πολωνüς ποιητÞς Jerzy Ficowski Ýτυχε ν' ακοýει τη Παποýσσα να παßζει τα τραγοýδια της. ΠολλÜ χρüνια πριν εßχε μελετÞσει τους πολωνοýς τσιγγÜνους. Þτανε σýμβουλος της κυβÝρνησης για το ΤσιγγÜνικο Ερþτημα και γρÜφει Ýνα βιβλßο που τελικÜ θα γßνει η πρþτη σε βÜθος δημοσιευμÝνη μελÝτη των Πολωνþν ΤσιγγÜνων. ΑμÝσως αναγνωρßζει το μοναδικü ταλÝντο της Παποýσσα κι üταν ανακαλýπτει πως εßναι καταγεγραμμÝνο, την ωθεß να γρÜψει τα τραγοýδια της και στα πολωνικÜ για να τα δημοσιεýσει. Την Ýπεισε üτι, μοιρÜζοντας τους στßχους της με τους μη ΤσιγγÜνους, θα βοηθοýσε στη καλλßτερη κατανüηση τους. Οι Ναζß τους εßχανε σκοτþσει üλους εκτüς απü τους 15.000 Πολωνοýς ΡομÜ κι η τýχη εκεßνων που επιβßωσαν Þταν σε μεγÜλο βαθμü στα χÝρια της κυβÝρνησης. Ο Φιτσüφσκι εßπε στη Παποýσσα üτι θα μποροýσε να επηρεÜσει την απüφασÞ της με τρüπο που θα βοηθοýσε τους ανθρþπους της. ¢ρχισε να γρÜφει τα τραγοýδια της στα ΡομÜνικα, χρησιμοποιþντας το πολωνικü αλφÜβητο. Ο Ficowski στη συνÝχεια τους μεταφρÜζει στα πολωνικÜ. Η Fonseca εξηγεß: "Τον Οκτþβρη του 1950, πολλÜ απü τα ποιÞματα της Παποýσσα δημοσιευτÞκανε σ' Ýνα περιοδικü με τßτλο Problemy, παρÜλληλα με μια συνÝντευξη με τον Ficowski απü τον διακεκριμÝνο ποιητÞ Julian Tuwim, μιλþντας για τα δεινÜ της περιπλÜνησης και το κομμÜτι τελειþνει με μια μετÜφραση των ΡομÜ της Κομμουνιστικοý Διεθνοýς".


Mε τον Üνεμο
τα πρÜσινα φýλλα ταλαντεýονται,
οι νεαρÝς κουκουβÜγιες
μπρος στη γερασμÝνη
υποκλßνονται.
¸να πρÜσινο φýλλο ψιθυρßζει,
μια περιπλανþμενη καρδιÜ αργοσβýνει
κι Ýνα μαýρο κορÜκι θρηνεß
για το χαμü της.

Το μεγÜλο δÜσος

σιγοτραγουδÜ απαλÜ,
η μαýρη γη να τρÝμει
πενθþντας την εμφαντικÜ.
Το θÜνατο αρνεßται να δεχτεß,
ενüς μικροý παιδιοý,
καθþς αυτü τα μαýρα μÜτια του
τα κλεßνει αργÜ.

Πατρικü δÜσος, μεγÜλο δÜσος,

λυπÞσου με,
σφÜλισε τα σκÝλια μου!

     Ο Φιτσüβσκι συζÞτησεν επßσης τα δεινÜ της περιπλÜνησης "στη 1η Ýκδοση του βιβλßου του,Οι ΤσιγγÜνοι Στη Πολωνßα, που δημοσιεýθηκε το 1953. Στο σημεßο αυτü η κυβÝρνηση ασκεß πιÝσεις για την αναγκαστικÞ διευθÝτηση του θÝματος ων ΤσιγγÜνων. εßχε δημιουργÞσει και θεσπßσει Ýν ευρý πρüγραμμα που ονομαζüτανε Great Halt. Ο Ficowski υιοθÝτησε το πρüγραμμα, χρησιμοποιþντας την ßδια τη Papusza σαν απüδειξη των πλεονεκτημÜτων μιας καθιερωμÝνης ζωÞς. που προκλÞθηκε απü κρατικÞ επιχορÞγηση, και την εγκατÝστησε σε Ýνα τσιγγÜνικο συγκρüτημα κατοικιþν. Ο Φιτσüφσκι γρÜφει:

   "Η μεγαλýτερη περßοδος γραφÞς της ποßησης της Papusza Þτανε κοντÜ στο 1950, αμÝσως μετÜ την εγκατÜλειψη του νομαδικοý τρüπου ζωÞς, σε μια κρßσιμη καμπÞ στην ιστορßα των ΤσιγγÜνων της Πολωνßας και σε μια περßοδο αυξανüμενου δρÜματος για ολüκληρο το λαü. Η Papusza συμμετεßχε και πÞρε μÝρος σ' αυτÜ τα κινÞματα, και τα τραγοýδια της εßναι οι μοναδικοß καλλιτεχνικοß περιγραφικοß στßχοι που δοθÞκανε στο δρÜμα".

    Για να περιγρÜψει τη περßοδο γýρω στο 1950 ως το πιο παραγωγικü της κομμÜτι, η αιτßα Þτανε το να τη πεßσει να μεταφÝρει τα λüγια στο χαρτß, ξεφεýγοντας πια απü το στüμα σε στüμα. Η Παποýσσα εßχε συνθÝσει εκατοντÜδες τραγοýδια τα τελευταßα χρüνια πριν συναντÞσει τον Ficowski. Οι γραπτÝς καταγραφÝς των ποιημÜτων της δεν μποροýν να εξομοιωθοýν με τη παραγωγικüτητα, γιατß εßναι αδýνατο να ποýμε ποια απü αυτÜ τα ποιÞματα Þτανε καινοýργια και ποια Þταν αυτÜ που απλÜ αντιγρÜφηκαν απü τη μνÞμη. ¼σο για τη περιγραφÞ του Ficowski της ως "συμμετÝχουσα και δια στüματος σε αυτÜ", θα πρÝπει να κρατÞσουμε αυτÞ τη φρÜση στο μυαλü μας üταν διαβÜζουμε αποσπÜσματα απü το τραγοýδι της Παποýσσα με τßτλο (üπως πολλÜ απü τα τραγοýδια της), ΤσιγγÜνικο Τραγοýδι ΒγαλμÝνο Απü Το Νου Της Παποýσσα.

Λατρεýω τη φωτιÜ σα τη καρδιÜ.

Οι Üνεμοι εßναι μικροß και ζοφεροß
Κτýπησαν τη τσιγγÜνα τη μικρÞ
Και την οδÞγησαν στο κüσμο μακρυÜ.

Οι βροχÝς σβÞσαν τα δÜκρυα μου,
Ο Þλιος-ο χρυσüς ρομÜ πατÝρας-
ΖÝστανε το σþμα μου
Κι υπÝροχα τραγοýδησε στη καρδιÜ μου
-τ' Üλογα των ρομÜ εßναι κοντÜ!
Ξýπνησε τους γκÜτζες
ΑλλÜ χαßρεται μια τσιγγÜνικη καρδιÜ.

Ω πüσον üμορφο να ζεις
και τη νυχτιÜ να πηαßνεις στο ποτÜμι,
Να δρÜχνεις εýκολα το ψÜρι,
üπως το κρýο νερü, στο χÝρι σου
Στο ουρανü η κüτα, τα κοτüπουλα
Και το τσιγγÜνικο το κÜρρο,
ΠροβÜλλουν üλο των ρομÜ το μÝλλον,
Και το ασημÝνιο το φεγγÜρι,
Ο πατÝρας των προγüνων απü την Ινδßα,
Μας δßνει λÜμψη με το φως,
ΚοιτÜζει τα παιδιÜ μες στη σκηνÞ,
Φωτßζει τη τσιγγÜνα μÜνα
να μπορεß να νανουρεß το μωρü καλÜ.

Κανεις δεν με καταλαβαινει,
Σ' αυτÜ που χρüνια τþρα λÝω.
Μüνο το δÜσος και το ποτÜμι.
Τα εßχεν üλα, üλα χαθÞκανε,
Τα πÜντα, üλα πÞγανε μ' αυτÜ.
Κι αυτÜ της νιüτης μου τα χρüνια.

     Αυτü το βαθý προσωπικü τραγοýδι, αντß να μιλÜ για οποιαδÞποτε κυβÝρνηση, χαρÜζει Ýνα χαμÝνο τρüπο ζωÞς.
     Ο Ficowski πßστευε πραγματικÜ πως η διευθÝτηση αυτÞ θα βελτßωνε τη κατÜσταση των ΤσιγγÜνων, θα 'φερνε παιδεßα, θÝσεις εργασßας και μια καλλßτερη ζωÞ. ΑλλÜ προσπαθþντας να βοηθÞσει τους ΤσιγγÜνους, υποστÞριξε επßσης Ýνα τρüπο για να τους αποξενþσει περαιτÝρω, αυτÞ τη φορÜ με τη γκετοποßηση τους σε κυβερνητικÜ ελεγχüμενους οικισμοýς. Σε μια πολý πιο πρüσφατη, αναθεωρημÝνη Ýκδοση των ΤσιγγÜνων Της Πολωνßας, που δημοσιεýθηκε στη 10ετßα του '80,  θα γρÜφει με μεγÜλη λýπη για τα αποτελÝσματα του ΜεγÜλου ΕρωτÞματος, λÝγοντας üτι αν κι Ýχει βελτιωθεß το θÝμα, τα περισσüτερα απü τα Üτομα που 'λαβαν εκπαßδευση Ýφυγαν απü τη τσιγγÜνικη κοινüτητα κι οι περισσüτερες παραδοσιακÝς τÝχνες κι Ýθιμα των ΡομÜ αδρανÞσανε και ξεχαστÞκανε σχετικÜ. "Σε μερικÝς ομÜδες," Ýγραψε, "μετÜ την απþλεια ευκαιριþν να ασκÞσουνε παραδοσιακÜ επαγγÝλματα, η κýρια πηγÞ ζωÞς Ýγινε απαραßτητη στην υπüλοιπη κοινωνßα".



    Η μοßρα της Παποýσσα δεν Þτανε καλλßτερη. Ο λαüς της την εßδε ως συνεργÜτη της κυβÝρνησης στη καταστροφÞ του παραδοσιακοý τρüπου ζωÞς των ΤσιγγÜνων. Λßγους μÞνες μετÜ απü την εμφÜνιση των ποιημÜτων της στο Problemy, μια ομÜδα τσιγγÜνων την επισκÝφτηκε και την απειλοýσε με απÝλαση, αν επÝτρεπε να δημοσιευθοýν Üλλα τραγοýδια για το κοινü του gadjo. ΑλλÜ κεßνη τη στιγμÞ πολλÜ απü τα ποιÞματÜ της προετοιμÜζονταν για Ýκδοση στο βιβλßο του Ficowski. ΠÞγε στην ¸νωση Πολωνþν ΣυγγραφÝων στη Βαρσοβßα για να ζητÞσει τη βοÞθειÜ τους. Þθελε απελπισμÝνα να τραβÞξει τα ποιÞματÜ της απü το βιβλßο. ¼ταν δεν της βοÞθησαν, γιατß το πρÜγμα πλÝον εßχε δρμολογηθεß, πÞγε στον εκδοτικü, αλλÜ οι συντÜκτες δε μποροýσαν να καταλÜβουν Ýνα ποιητÞ που δεν Þθελε να δημοσιευθοýνε τα ποιÞματÜ του. Αφοý απÝτυχε,, επÝστρεψε στο σπßτι, Ýκαψε üλα τα ποιÞματÜ της -τουλÜχιστον 300 απü αυτÜ- κι Ýγραψε στο Ficowski να τον ικετεýσει να σταματÞσει την Ýκδοση. "Αν Ýρθουνε στο φως αυτÜ τα τραγοýδια", του εßπε, "θα με γδÜρουνε ζωντανÞ... ο λαüς μου θα 'ναι γυμνüς μπρος σε τüσα στοιχεßα. ΑλλÜ ποιος ξÝρει, ßσως να δημιουργÞσω Ýν Üλλο δÝρμα, ßσως Ýνα πιο üμορφο", μας αναφÝρει η ΦονσÝκα.
    Αυτü το απüσπασμα αντικατοπτρßζει πÜλι πως τη παλιÜ τσιγγÜνικη ψυχρÞ Üνεση. Η ΠÜπουσσα Þξερε πως Þτανε πια πολý αργÜ κι üτι δεν Þταν η δημοσßευση των τσιγγÜνικων ποιημÜτων εν γÝνει που θα Üφηνε τους ανθρþπους της γυμνοß ενÜντια στα στοιχεßα -οι γλωσσολüγοι κι οι ανθρωπολüγοι εßχανε καταγρÜφει τσιγγÜνικα τραγοýδια για αρκετÝς 10ετßες κι οι τσιγγÜνοι παßζανε τραγοýδια για τους gadje για αιþνες. Αντßθετα, η δημοσßευση αυτþν των συγκεκριμÝνων ποιημÜτων σε αυτü το συγκεκριμÝνο πλαßσιο Þτανε τüσον επικßνδυνη. ΠαραδοσιακÜ, οι ΡομÜ εκτελοýνε δýο εßδη τραγουδιþν: αυτÜ για τους gadje κι αυτÜ για τον εαυτü τους. Τα τραγοýδια για την ευρεßα κατανÜλωση προς τους ξÝνους προορßζονται να παρουσιÜσουνε μüνο τη πρüσοψη, στην εικüνα των ΤσιγγÜνων που üλοι Ýχουμε να περιμÝνουμε. ΑλλÜ το αληθινü τσιγγÜνικο τραγοýδι, το "βαθý τραγοýδι" διατηρÞθηκε για να παßζεται μüνο ανÜμεσα σε ΤσιγγÜνους. Τα τραγοýδια της Παποýσσα εξÝθεσαν τη δικÞ τους εικüνα εκεßνη τη βαθειÜ κι επομÝνως την ßδια τη ψυχÞ των ΤσιγγÜνων.
     Τα ποιÞματα εκδüθηκαν κι η Παποýσσα προσÞχθη ενþπιον του ΣÝρρο ΜπÜρο (ΜεγÜλο ΚεφÜλι Þ πρεσβýτερος) η ανþτατη πολωνικÞ τσιγγÜνικη αρχÞ. Δηλþθηκε μαχρßμη κι αποβλÞθηκε απü τη κοινüτητα. ΜετÜ απ' αυτü, εßχε κλειστεß σ' Ýνα ψυχιατρικü Üσυλο üπου πÝρασε 8 μÞνες. Στη συνÝχεια ζοýσε μüνη της για τα επüμενα 34 χρüνια μÝχρι το θÜνατü της στις 8 ΦλεβÜρη του 1987, σε ηλικßα κοντÜ στα 80 της χρüνια. 34 χρüνια απÝραντης κι απßστευτης μοναξιÜς. Μια απüβλητη απ' üλα üσα αγÜπησε και την αγαπÞσανε. ΑλλÜ κυρßως αυτοαπεβλÞθη -απεκδýθηκε- το μÝρος εκεßνο του εαυτοý της που το αγαποýσε πιüτερο απ' üλα: τη γραφÞ και παρουσßαση Þ τραγοýδισμα των βαθιþν της στßχων. Μια παρßας, ξÝνη μÝσα στο ßδιο της το σþμα.
    Η απÝλαση της Παποýσσα μπορεß να φαßνεται ακραßα, αλλÜ εßναι σημαντικü να 'χουμε κατÜ νου πως αυτÞ Þταν η αρχÞ της 10ετßας του '50 κι üτι το Ολοκαýτωμα εξακολουθοýσε να 'ναι ζωντανÞ μνÞμη για τους ΤσιγγÜνους. Πολλοß απü τους επιζþντες εßχαν ανακριθεß κι εξετÜστηκαν απü ναζιστÝς εθνογρÜφους, οι οποßοι κατÜφεραν να καταγρÜψουνε περισσüτερα απü 30.000 γενεαλογικÜ δÝντρα των ΡομÜ. Στο ¢ουσβιτς, τα παιδιÜ των τσιγγÜνων Þταν τα αγαπημÝνα αντικεßμενα του Δρ Joseph Mengele -σχεδüν κανÝν απü αυτÜ δεν επÝζησε. Για την οπτικÞ των ΤσιγγÜνων, οι gadje -üλοι οι gadje-Þταν επικßνδυνοι. Να θυμÞσω εδþ πως στην ßδια περßπου εποχÞ, ßσως λßγο νωρßτερα, Ýζησε, Ýδρασε αλλÜ κι υπÝφερε κι ο Üλλος μεγÜλος τσιγγÜνος κιθαρßστας της τζαζ, ο ΤζÜνγκο ΡÜινχαρντ.



     Η ßδια η Παποýσσα εßχε γρÜψει τραγοýδια για τη καταστροφÞ. ¸ν απü αυτÜ περιγρÜφει το πως κρýφτηκε και ξÝφυγε απü τους Ναζß στα δÜση στη διÜρκεια του χειμþνα. Αυτü το απüσπασμα παρμÝνο απü το Bloody Tears: What We Went Through Under the Germans in Volhynia in the Years '43 and '44 (ΜατωμÝνα ΔÜκρυα: Αυτü Που ΠερÜσαμε Απü Τους Γερμανοýς Στη Βολυνßα Στα 1943-4) καταδεικνýει τη συμμαχßα των ΤσιγγÜνων με τους Εβραßους στη διÜρκεια του Ολοκαυτþματος:

Ω, μικρü μου αστÝρι,
ω χαραυγÞ, πüσο μεγÜλη εßσαι!
Τýφλωσε των Γερμανþν τα μÜτια!
Δεßξ' τους üλα τα λÜθος μονοπÜτια!
Μη τους δþσετε τον σωστü δρüμο,
Δεßξτε τους το λÜθος δρüμο,
¸τσι þστε τα εβραιüπουλα
και τα τσιγγανÜκια παιδιÜ
να μπορÝσουνε να ζÞσουν.

Ο χρυσüς χειμþνας προελαýνει,
Χιüνι πÝφτει στο χþμα, στα χÝρια
¼πως τα μικρÜ αστÝρια.
Τα μαýρα μÜτια εßναι παγωμÝνα.
Οι καρδιÝς üλες πεθαßνουν...

    Αυτü το τραγοýδι, μεταξý Üλλων, δημοσιεýθηκε στις αρχÝς της 10ετßας του '50 απü το Ficowski στο βιβλßο Songs of Papusza. Απ' üσο ξÝρω, αγγλικÞ μετÜφραση αυτοý του τüμου δεν Ýχει ακüμη δημοσιευθεß, αλλÜ μια αγγλικÞ ανασκüπησÞ του δημοσιεýθηκε το 1956 στην εφημερßδα ΧρονικÜ Της Κοινωνßας ΤσιγγÜνων Lore. Ο δε συντÜκτης της αναθεþρησης αυτÞς Ε. Mann, γρÜφει πως η απÜντηση στα ποιÞματα της Παποýσσα εßναι διαφορετικÞ απ' αυτÞ που ο Φιτσüβσκι επιθυμεß να δημιουργÞσει με τη δημοσßευσÞ τους, υπονοþντας πως τα τραγοýδια της εßναι λιγþτερο προúüντα Ýμπνευσης, παρÜ συνειδητÜ τυχαßα συντεταγμÝνα. 
    Εκτüς απü μια πολý σýντομη περßοδο στη 10ετßα του '60, η Papusza δεν Ýγραψε ποτÝ ξανÜ μετÜ τη τακτοποßησÞ της. ¼ταν ρωτÞθηκε γιατß, απÞντησε απλÜ: "Το ψÜρι που κολυμπÜ Ýχει καλλßτερη γεýση".

                         ΜÝσα Στη Ποßηση Της Παποýσσα

    Η ζωÞ κι η ποßηση της Παποýσσα δεν μποροýν να περιοριστοýνε σε μιαν απλÞ αναπαρÜσταση της τýχης των ΤσιγγÜνων τον 20ü αι.. Ωστüσο, üταν κÜποιος δει προσεκτικÜ, βλÝπει μες στη ζωÞ και τη δουλειÜ της, πως διαφαßνεται να η μετÜβαση του πολιτισμοý της απü την ορμητικüτητα, τη νομαδικüτητα, στη παιδεßα. Πρüκειται για μια μετÜβαση που για το μεγαλýτερο μÝρος της Δýσης πραγματοποιÞθηκε σε μια περßοδο αρκετþν εκατοντÜδων ετþν. ΑλλÜ για τους ΤσιγγÜνους Ýχει επιταχυνθεß απü τη τεχνολογßα και τη τερÜστια ανÜγκη για τη διÜρκεια μιας ζωÞς. Ενþ για πολλοýς αιþνες Þταν ο αναλφαβητισμüς των ΤσιγγÜνων που τους βοÞθησε να επιβιþσουν κρατþντας τους ξεχωριστοýς κι αυτοσυντηροýμενους, σÞμερα εßναι η παιδεßα τους που θα τους βοηθÞσει να επιβιþσουν, ακüμα κι αν καταστρÝφουν μεγÜλο μÝρος της παραδοσιακÞς τους κουλτοýρας -του τρüπου ζωÞς τους. Η Παποýσσα αρÝσει και σ' Ýνα Üλλο ΤσιγγÜνικο Τραγοýδι ΒγαλμÝνο Απü Το Νου Της Παποýσσα:

Ο καιρüς των περιπλανþμενων ΤσιγγÜνων
¸χει περÜσει προ πολλοý.
ΑλλÜ τους βλÝπω, εßναι φωτεινοß
Δυνατοß και καθÜριοι üπως το νερü.
.
Μπορεßτε να το ακοýσετε
Κυκλοφορεß σαν θÝλει να μιλÞσει.
ΑλλÜ το φτωχü, δεν Ýχει τι να πει
Εκτüς απü το ασημÝνιο πÜφλασμα
Και τον αναστεναγμü.

Μüνο το Üλογο, βüσκωντας το χορτÜρι,
Ακοýει και καταλαβαßνει το αχ.
ΑλλÜ το νερü δεν κοιτÜ πßσω.
ΚυλÜ και φεýγει, τρÝχει μακρυÜ,
¼που μÜτιÜ δεν θα τη δει,
Εκεß περιπλανιÝται το νερü.

    Αυτü που αγαπþ σ' 'αυτü το ποßημα εßναι πþς η Παποýσσα θρηνεß την απþλεια του ποταμοý, του δÜσους, της ταξιδιÜρικης ζωÞς, ακüμα κι üταν τα λüγια της δεßχνουν üτι εξακολουθεß να εßναι Üρρηκτα συνδεδεμÝνη με üλα αυτÜ τα πρÜγματα, αν üχι κυριολεκτικÜ, τüτε πνευματικÜ. Ο ποταμüς γßνεται μια συλλογικÞ μεταφορÜ για τους Üγριους κι ανßσχυρους ΤσιγγÜνους. ¼πως και στο παραδοσιακü τσιγγÜνικο τραγοýδι για το πεσμÝνο δÝντρο, η ανθρþπινη κι η φυσικÞ οντüτητα (δÝντρο, ποτÜμι) σταδιακÜ δεν μποροýν να φαßνονται, να διακρßνονται. Ακüμη πιο ενδιαφÝρον εßναι μια μεταμüρφωση που συμβαßνει üταν μετατοπßζει την αντωνυμßα για τον ποταμü απü "αυτü" σε "αυτÞ". Με τη μετÜβαση στο θηλυκü, η Παποýσσα δεν μιλÜ πια για τον ποταμü Þ τον λαü της σα κÜτι ξεχωριστü απü τον εαυτü της: Εßναι ο Ποταμüς.



Πüση πεßνα! Πüση φτþχεια!

Τüσο πολý θλßψη! Δρüμοι πιüτεροι!
Τüσες σκληρÝς πÝτρες σκßζουν τα πüδια μας
Πüσες σφαßρες συρßζουνε στ' αυτιÜ μας!
Πüση λÜσπη! Πüση θýελλα!
Πüσα ματωμÝνα δÜκρυα ακüμα!
Πüσα μαλλιÜ, πüσες πλεξοýδες
Στολßζουνε κλαδιÜ τη νýχτα,
απ' τα ΡομÜ κεφÜλια μας!

ΜÝγα ΘεÝ, που 'σαι στον Ουρανü,
σ' εκλιπαροýμε, σþσε τη ζωÞ μας!
Τüση φτþχεια και μιζÝρια βιþσαμε!
ΤÜχα μοßρα δε μ' αφÞνει τη ξεκοýραση;
Σαν του χειμþνα τα πουλιÜ Þ τα ψÜρια,
που πιÜνονται σε κÜποιο αγκßστρι,
Ýτσι κι ο φüβος μας μαστßζει,
κι η κακÞ τýχη μας σκοτþνει.

ΑφÞστε üλους τους ΤσιγγÜνους
να μαζευτοýν εδþ σιμÜ μου
εδþ στο δÜσος, το μεγÜλο
που μια τερÜστια φωτιÜ θ' ανÜψω
κι üλα απü τον Þλιο λÜμπουν.
Ας τους να ρθοýνε στο τραγοýδι μου
¼λοι απü παντοý τσιγγÜνοι,
Για να ακοýσουνε τα λüγια μου,
Και να τους απαντÞσω.

    ΣÞμερα, 10ετßες μετÜ την απομÜκρυνσÞ της απü τη κοινüτητα των ΡομÜ, η σημασßα της Παποýσσα σα ποιÞτρια και πολιτιστικÞ μορφÞ, αναγνωρßζεται ευρÝως απü τους ΤσιγγÜνους και τους μη. ΜÝσα απü αυτÞν, εγþ ο ßδιος καταλαβαßνω üχι μüνο τον περßπλοκο και συχνÜ αντιφατικü χαρακτÞρα της τσιγγÜνικης ζωÞς, αλλÜ και τους τρüπους με τους οποßους η ανÜγνωση κι η γραφÞ μεταβÜλλουνε βαθιÜ τους ατομικοýς και συλλογικοýς τρüπους ýπαρξης, προωθþντας τη γενεαλογικÞ σýνδεση καθþς και την ανακατωσοýρα. Ακüμη κι üπως πολλοß ηλικιωμÝνοι Πολωνοß ΡομÜ εξακολουθοýν να θεωροýν üτι η Παποýζα εßναι προδüτρια του λαοý της, αλλÜ κι ακÜθαρτη, γιορτÜζεται απü τους νεαροýς τσιγγÜνους καλλιτÝχνες σα μßα απü τις μεγαλýτερες επιρροÝς τους. Τα ποιÞματÜ της μελωποιοýνται με τη παραδοσιακÞ τους μουσικÞ κι Ýργα γρÜφονται και παßζονται για τη ζωÞ της. ¼πως ο Adam Bartosz, διευθυντÞς του Εθνογραφικοý Μουσεßου Tarnów στην Πολωνßα, δηλþνει:

   "Η Papusza εßναι εξßσου σημαντικÞ για τους ΡομÜ üπως ο Jan Kochanowski Þτανε στους Πολωνοýς κι ο Σαßξπηρ στην Ευρþπη".


     
                                Επßλογος-ΣυμπÝρασμα

     Εδþ κλεßνει ακüμα Ýνα Üρθρο για το οποßο καμαρþνω εξ ßσου με τα πριν, και κλεßνοντας θα 'θελα να δεßξω το μεγÜλο κατüρθωμα αυτÞς της κατÜ τ' Üλλα -κι ßσως και για πολλοýς μÜλιστα- ασÞμαντης τσιγγÜνας. Στην αρχÞ πως διαβÜσατε, Ýγραψα: "η μοßρα της Þτανε προδιαγεγγραμμÝνη" κι αμÝσως Ýσπευσα να το θολþσω, ρωτþντας: Þ μÞπως üχι; Ε λοιπüν αυτü αποτελεß και το κατüρθωμÜ της! Κι εξηγοýμαι:
     ¼ταν κανεßς γεννηθεß με τη ρετσινιÜ του κλÝφτη, του αλÞτη, του καιροσκüπου και του ΝονÝημ, σπÜνια δεν επαληθεýει αυτÞ τη ρετσινιÜ. ΕιδικÜ δε αν δεν Ýχει τις ευκαιρßες και φυσικÜ και την απαιτοýμενη Ýστω στοιχειþδη μüρφωση. Σε üλα τοýτα, προσθÝστε και το γεγονüς πως το Üτομο αυτü Þτανε γυναßκα και φυσικÜ και τη χρονολογßα πρþτης δρÜσης της, κοντÜ στα 1920, üπου π.χ. στο Παρßσι εßχαμε τη μπελ επüκ. Ε λοιπüν εκεßνη η γυναßκα, κατÜφερε να τα πολεμÞσει üλα τοýτα. Τα 'βαλε με Ýναν ολÜκερο κüσμο -üχι μüνο τη ρÜτσα της- και κατÜφερε να αποτÜξει πÜνωθÝ της τη ρετσινιÜ της ανýπαρκτης χαμÝνης ψυχÞς σ' Ýνα δÜσος, Ýνα ποταμü, σ' Ýνα κüσμο αντρικü κι εχθρικü. ΑλλÜ αν διαθÝτει κανεßς σκληρÞ κι ατσÜλινη καρδιÜ στις αντιξοüτητες, αλλÜ τρυφερÞ κι ευαßσθητη σε üλα τα ωραßα πρÜγματα του κüσμου τοýτου, τüτε θα τα καταφÝρει συνÞθως να ανταπεξÝλθει κι η Παποýσσα Þταν Ýτσι ακριβþς!
     ¹δη με το που 'μαθε να διαβÜζει εßχε ξεπερÜσει üλες μα üλες τις απανταχοý τσιγγÜνες κι εßχε μπει Þδη στη... γραμμÞ των αντρþν. ¼ταν δε, μÝσω των στßχων της βγÞκε στον κüσμο. εßχε προσπερÜσει κι αυτοýς αλλÜ και πολλÝς γυναßκες γκÜτζο και Üντρες επßσης γκÜτζο. Κι üταν οι στßχοι της αλλÜξανε τον κüσμο κÝρδισε τη θÝση της στην αιωνιüτητα, παραμÝνοντας ωστüσο σεμνÞ και ταπεινÞ και χωρßς κωδωνοκρουσßες και πανηγυρισμοýς στις εξÝδρες. Ελπßζω να πιÜνετε το νüημα γιατß τÝλειωσα και θα κλεßσω με την απÜντησÞ της προς τον Φιτσüβσκι σε μια συζÞτησÞ τους για τον κüσμο. Απü μÝνα που χαιρετþ, Ýυχομαι να εßχατε μιαν απολαυστικÜ καλÞν ανÜγνωση:
(Σημ: τα 2 σσ που χρησιμοποιþ τüσο στο Παποýσσα, üσο και στο ΒÜισς υποδηλþνουνε προφορÜ. ΠρÝπει να ακουστεß πολý παχý σßγμα και στις 2 περπτþσεις!)

"Τα μÜτια μου εßναι πρÜσινα και τα δικÜ σου μαýρα.
  ΒλÝπουμε τον ßδιο κüσμο, αλλÜ διαφορετικÜ.
  Οι δικοß σου εßναι ισχυροß, οι δικοß μου αδýναμοι.
  Εßμαστε αδýναμοι γιατß δεν Ýχουμε φωνÞ, δεν Ýχουμε επιστÞμη, οýτε και μνÞμη.
  Καλλßτερα Ýτσι!
  Αν εßχαν οι ΤσιγγÜνοι μνÞμη, θα πεθαßναν απü την αγωνßα.
  Σαν εßσαι νÝος με καρδιÜ γιομÜτη ελπßδα,
  ξεκλειδþνεις τον κüσμο ολÜκερο μ' ü,τι διαθÝτεις"!

                     Παποýσσα ΜπρονισλÜβα ΒÜισς

                                        Τ   Ε   Λ   Ο   Σ

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers