ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Ó÷üëéá-Áñèñá 

×éþôçò ÈïäùñÞò: Ó÷üëéï Ãéá Ôéò Áüñáôåò Ðüëåéò Ôïõ Êáëâßíï

    Ο ΜÝγας Χαν ξεφýλλιζε στον ÜτλαντÜ του, τους χÜρτες των πüλεων που απειλοýν μÝσα στους εφιÜλτες και τις κατÜρες: Ενüχ, Βαβυλþνα, ΓιÜχου, Μποýτουα, Γενναßος ΝÝος Κüσμος. Εßπε:
- ''¼λα εßναι ανþφελα, αν ο τüπος της τελικÞς Üφιξης δεν μπορεß παρÜ να εßναι η κολασμÝνη πüλη κι εßναι εκεß που μας τραβÜει το ρεýμα, με κýκλους που üλο και στενεýουν''.
     Κι ο Πüλο:
- ''Η κüλαση των ζωντανþν δεν εßναι κÜτι που θα υπÜρξει, αν υπÜρχει μιÜ, εßναι αυτÞ που βρßσκεται Þδη εδþ, η κüλαση που κατοικοýμε κÜθε μÝρα, που φτιÜχνουμε με το να ζοýμε μαζß. Δýο τρüποι υπÜρχουν για να γλυτþσεις απü το μαρτýριü της. Ο πρþτος εßναι εýκολος σε πολλοýς: δÝξου την κüλαση και γßνε μÝρος της Ýτσι που να μην την βλÝπεις πιÜ. Ο δεýτερος εßναι επικßνδυνος κι απαιτεß συνεχÞ επαγρýπνηση και γνþση: ψÜξε και μÜθε ν' αναγνωρßζεις ποιüς και τι στην μÝση της κüλασης, δεν εßναι κüλαση κι αυτÜ κÜνε να διαρκÝσουν, δþσε τους χþρο
"!

=====================================

ΠραγματικÝς πüλεις: ΔιαβÜζοντας τις Αüρατες Πüλεις του 'Ιταλο Καλβßνο'
ΘοδωρÞς Χιþτης
th.chiotis@gmail.com
________________________________________

ΕισαγωγÞ

     Αν αυτÞ εßναι η πρþτη φορÜ που Ýρχεστε σε επαφÞ με τις Αüρατες πüλεις του ‘Ιταλο Καλβßνο , το κεßμενο αυτü θα επιχειρÞσει να λειτουργÞσει σαν ξεναγüς σε Ýνα απü τα γοητευτικüτερα κεßμενα της νεüτερης ιταλικÞς γραμματεßας. Ο τßτλος του βιβλßου αμÝσως μας βÜζει σε σκÝψεις: Τι εννοεß ο ºταλο Καλβßνο  με τον τßτλο Αüρατες πüλεις; ¢λλωστε, οι πüλεις εßναι πÜντα ορατÝς: ζοýμε σε αυτÝς. Οι πüλεις στις οποßες αναφÝρεται ο Καλβßνο στον τßτλο του εßναι πüλεις οι οποßες δεν μποροýν να εντοπιστοýν σε κÜποιο χÜρτη— υπÜρχουν μüνο σε Ýνα νοητü χÜρτη: στο χÜρτη της φαντασßας και της μνÞμης. Συγγραφεßς στην ελληνικÞ και στην παγκüσμια λογοτεχνßα μας μεταφÝρουν μÝσα απü τα Ýργα τους σε πüλεις γνþριμες και Üγνωστες, πüλεις και τοποθεσßες εξωτικÝς και μυστηριþδεις. ΜυθιστορÞματα της κλασσικÞς λογοτεχνßας μας μεταφÝρουν σε πüλεις οι οποßες πλÝον δεν υπÜρχουν με την μορφÞ η οποßα μας περιγρÜφεται στο λογοτεχνικü Ýργο. Ο ΚÜρολος Ντßκενς  στο μυθιστüρημα του ΜεγÜλες Προσδοκßες μεταφÝρει τους αναγνþστες του σε Ýνα ομιχλþδες Λονδßνο, o Τüμας ΧÜρντυ  απεικονßζει το δικü του ¸σσεξ στο Mayor of Casterbridge, ο ΚÜρολος Μπωντλαßρ  μας μεταφÝρει στο δικü του Παρßσι με το ποßημα «Ο κýκνος», ο ΣτρατÞς Τσßρκας  στην τριλογßα ΑκυβÝρνητες Πολιτεßες ανασýρει στην επιφÜνεια μια ΙερουσαλÞμ, Ýνα ΚÜιρο και μια ΑλεξÜνδρεια οι οποßες Ýχουν χαθεß, ο Γιþργος ΙωÜννου  και ο Γιþργος ΣεφÝρης  καταγρÜφουν τη σταδιακÞ μεταμüρφωση της ΑθÞνας στη μεγαλοýπολη που üλοι γνωρßζουμε. ΒλÝπουμε λοιπüν πως λογοτεχνικÜ κεßμενα μποροýν να μας δþσουν üχι μüνο περιγραφÝς και αναπαραστÜσεις πüλεων οι οποßες Ýχουν χαθεß στα βÜθη του χρüνου αλλÜ και να μας μεταφÝρουν την ατμüσφαιρα, την εμπειρßα της κατοßκησης σε μια πüλη. Οι σýγχρονοι γεωγρÜφοι και κοινωνιολüγοι πολλÝς φορÝς χρησιμοποιοýν λογοτεχνικÜ κεßμενα για να συλλÝξουν πληροφορßες για τη σχÝση μεταξý του ανθρþπου και του χþρου σε μια συγκεκριμÝνη περιοχÞ.
     ΛογοτεχνικÜ κεßμενα üπως αυτÜ που ανÝφερα αλλÜ και πολλÜ Üλλα λειτουργοýν και ως μια Ýμμεση χαρτογρÜφηση μιας συγκεκριμÝνης εποχÞς και ενüς συγκεκριμÝνου χþρου. Ο ºταλο Καλβßνο στιςΑüρατες πüλεις επιχειρεß να καταγρÜψει και να χαρτογραφÞσει üλα εκεßνα τα στοιχεßα και τις παραμÝτρους οι οποßες συνθÝτουν την «πüλη» και ως Ýννοια αλλÜ και ως εμπειρßα. Το λογοτεχνικü εγχεßρημα αυτü του Καλβßνο και ως σýλληψη, αλλÜ κυρßως απü την Üποψη της εκτÝλεσης, απü μια πρþτη üψη μπορεß να φαντÜζει üτι δεν Ýχει αντιστοιχßα στον πραγματικü κüσμο. Εντοýτοις, üπως θα δοýμε, ο Καλβßνο καταφÝρνει να γρÜψει Ýνα «παραμýθι» για τη ζωÞ στη σýγχρονη πüλη· Ýνα παραμýθι με ευφυÞ αλλÜ και συνÜμα παιγνιþδη δομÞ. Οι Αüρατες πüλεις εßναι συνÜμα μια ελεγεßα για τη δυσκολßα της καλλιÝργειας της πνευματικÞς ζωÞς στο αστικü περιβÜλλον και Ýνα κÜλεσμα για την ανακÜλυψη των στοιχεßων τα οποßα χαρακτηρßζουν την αστικÞ ζωÞ, στα οποßα πρÝπει να δοθεß χþρος και χρüνος. Ο Καλβßνο στις Αüρατες πüλεις ως Üλλος ΜÜρκο Πüλο, ως Üλλη ΣεχεραζÜντε  μας αφηγεßται ιστορßες απü πüλεις εξωτικÝς και μακρινÝς . Στην πραγματικüτητα, üμως, ο Καλβßνο με τις αφηγÞσεις του μας λÝει üτι κÜθε πüλη αποτελεß Ýνα καζÜνι με ιστορßες οι οποßες δεν τελειþνουν ποτÝ. Η κÜθε πüλη αποτελεß Ýνα ιδανικü προορισμü για τον ταξιδιþτη και τον εξερευνητÞ που ξÝρουν να χρησιμοποιÞσουν τις αισθÞσεις τους. Οι Αüρατες πüλεις εßναι Ýνα κÜλεσμα για να μÜθουμε να διαβÜζουμε την πüλη στην οποßα ζοýμε σαν Ýνα βιβλßο -το κεßμενο του Καλβßνο εßναι Ýνας ταξιδιωτικüς οδηγüς για τους νομÜδες της πüλης.

Η υπüθεση κι η δομÞ του κειμÝνου

Η υπüθεση των Αüρατων πüλεων μπορεß να συνοψιστεß ως εξÞς: ο αυτοκρÜτορας της Κßνας ΚουμπλÜι Χαν (ο οποßος αποκαλεßται και ΜεγÜλος Χαν) ζητÜ απü τον βενετü ταξιδιþτη ΜÜρκο Πüλο να επισκεφθεß την αχανÞ κινÝζικη αυτοκρατορßα  και να γυρßσει και να του αφηγηθεß üλες τις πüλεις τις οποßες επισκÝφθηκε. Η Κßνα εßναι τüσο μεγÜλη που ο αυτοκρÜτορας της δε θα μπορÝσει ποτÝ να την επισκεφθεß ολüκληρη οπüτε ζητÜ απü Ýνα ξÝνο ταξιδιþτη να κÜνει εκεßνος το ταξßδι και να επιστρÝψει στον αυτοκρÜτορα για να του διηγηθεß üλες τις ιστορßες που Ýχει συλλÝξει. Το ενδιαφÝρον εßναι üτι ο Καλβßνο εγκαινιÜζει απü την πρþτη γραμμÞ του βιβλßου Ýνα παιχνßδι διακειμενικüτητας: ο ΜÜρκο Πüλο ο οποßος üντως ταξßδεψε  στην Κßνα και Ýγραψε Ýνα πολυσÝλιδο ταξιδιωτικü αφÞγημα σχετικÜ με τις εμπειρßες του μεταπλÜθεται εδþ σε Ýνα λογοτεχνικü χαρακτÞρα ο οποßος μεταφÝρει τις εντυπþσεις του στον αυτοκρÜτορα της Κßνας. Ο ρüλος του ΚουμπλÜι Χαν εδþ εßναι συγκεκριμÝνος: ο αυτοκρÜτορας της Κßνας γßνεται Ýνας καθρÝφτης του αναγνþστη. Ο ΜεγÜλος Χαν ακοýει απü τον Πüλο τις περιγραφÝς των πüλεων τις οποßες επισκÝφθηκε και επιχειρεß να αποκρυπτογραφÞσει το νüημα πßσω απü üλες αυτÝς τις αφηγÞσεις. Ο ΜεγÜλος Χαν δεν μπορεß να ξÝρει καν αν οι αφηγÞσεις του εξερευνητÞ ανταποκρßνονται στην πραγματικüτητα:
     Κανεßς δεν μπορεß να πει με βεβαιüτητα üτι ο ΚουμπλÜι Χαν πιστεýει üλα üσα του λÝει ο ΜÜρκο Πüλο üταν του περιγρÜφει τις πüλεις που γνþρισε στις αποστολÝς του, αλλÜ σßγουρα ο αυτοκρÜτορας των ΤαρτÜρων συνεχßζει να ακοýει τον νεαρü Βενετü με μεγαλýτερη περιÝργεια και προσοχÞ απü üσο οποιονδÞποτε Üλλον απεσταλμÝνο Þ ανιχνευτÞ του.
     Ο ΚουμπλÜι Χαν κι ο αναγνþστης του κειμÝνου ακοýνε και διαβÜζουν αντßστοιχα τις περιγραφÝς του βενετοý εξερευνητÞ καθþς δεν μποροýν να εßναι σßγουροι αν οι αφηγÞσεις του Πüλο ανταποκρßνονται στην πραγματικüτητα Þ αποτελοýν απλþς επινοÞσεις και ευφυολογÞματα ενüς μεγÜλου παραμυθÜ. Ο ΚουμπλÜι ακοýει με μεγÜλη προσοχÞ τις αφηγÞσεις του Πüλο üχι επειδÞ μπορεß να εßναι ανακριβεßς Þ ψευδεßς αλλÜ επειδÞ ο Πüλο με τις περιγραφÝς του φαßνεται να εντοπßζει και να εξερευνÜ üλες εκεßνες τις παραμελημÝνες και κρυμμÝνες πτυχÝς των πüλεων. Η εξερεýνηση του Πüλο αποτελεß μια περιπλÜνηση η οποßα αποσκοπεß στη χαρτογρÜφηση των πολλαπλþν εμπειριþν των κατοßκων της πüλης. Ο ΜÜρκο Πüλο περιπλανιÝται και εξερευνÜ τη κινÝζικη αυτοκρατορßα και επιστρÝφει με αφηγÞσεις οι οποßες συνδÝονται και διασταυρþνονται μεταξý τους. Η αφÞγηση του ΜÜρκο Πüλο αποτελεß το νÞμα το οποßο δÝνει üλες αυτÝς τις πüλεις μεταξý τους, τη βελüνα που τις «ρÜβει» και τις τοποθετεß üλες στον ßδιο χþρο, στο ßδιο «κÝντημα» αν θÝλετε. ¼λες αυτÝς οι περιγραφÝς εßναι τρüπον τινÜ μια αντßσταση στην αναπüφευκτη φθορÜ και στην κατÜρρευση της αστικÞς ζωÞς:
   …εßναι η απελπισμÝνη στιγμÞ üποιου ανακαλýπτει üτι τοýτη η αυτοκρατορßα, που μας φαινüταν η συνισταμÝνη üλων των θαυμÜτων, δεν Þταν παρÜ μια διαλυμÝνη Ýκταση χωρßς μορφÞ και τÝλος, üτι η διαφθορÜ της Ýχει μετατραπεß πλÝον σε Ýνα καρκßνωμα απü το οποßο δεν μπορεß να μας σþσει οýτε το σκÞπτρο μας, üτι ο θρßαμβος εναντßον κÜθε αντßπαλου βασιλÝως μας μετÝτρεψε σε κληρονüμους της ατÝρμονης καταστροφÞς τους. ΜονÜχα στις αναφορÝς του ΜÜρκο Πüλο ο ΚουμπλÜι Χαν κατüρθωνε να διακρßνει, πßσω απü τεßχη και πýργους προορισμÝνους να καταρρεýσουν, το φιλιγκρÜν ενüς σχεδßου τüσο λεπτοý, þστε να ξεφεýγει απü το δÜγκωμα των τερμιτþν...
     Η μεταφορÜ στην τελευταßα πρüταση του αποσπÜσματος λειτουργεß διπλÜ: το συρμÜτινο λεπτοýργημα (φιλιγκρÜν) το οποßο διαγρÜφει Ýνα λεπτοκαμωμÝνο, (περßπου) αüρατο κατασκεýασμα αναφÝρεται απü τη μια στο ßδιο το βιβλßο και την περßτεχνη δομÞ του και απü την Üλλη στην Ýννοια της πüλης. Η πüλη ως Ýννοια και ως πρακτικÞ üσες φορÝς και αν καταστραφεß θα συνεχßσει να υπÜρχει, φαßνεται να μας λÝει ο Καλβßνο. ¼μως περισσüτερα για τη σημασßα των περιγραφþν των πüλεων θα συζητÞσουμε στο επüμενο μÝρος. Ας δοýμε πρþτα με ποιες δομικÝς αρχÝς επιλÝγει ο Καλβßνο να συνθÝσει το κεßμενο του.
     Οι πüλεις οι οποßες περιγρÜφονται στο βιβλßο εßναι στο σýνολο τους πενÞντα πÝντε. Η αφÞγηση του βιβλßου χωρßζεται σε εννÝα ενüτητες. Η πρþτη και η τελευταßα ενüτητα περιÝχουν δÝκα περιγραφÝς πüλεων ενþ οι υπüλοιπες επτÜ περιÝχουν απü πÝντε περιγραφÝς η κÜθε μßα. ΚÜθε μßα απü τις εννÝα αυτÝς ενüτητες πλαισιþνεται στην αρχÞ και στο τÝλος της απü μια συνομιλßα του Πüλο και του αυτοκρÜτορα. Η συνομιλßα των δýο ανδρþν ταυτüχρονα πλαισιþνει και σχολιÜζει τις περιγραφÝς ενþ δßνει þθηση στη σχηματικÞ πλοκÞ του κειμÝνου. Ο Καλβßνο ταξινομεß τις πüλεις τις οποßες επινοεß σε 11 κατηγορßες:

  1.    Οι πüλεις και η μνÞμη
  2.    Οι πüλεις και η επιθυμßα
  3.    Οι πüλεις και τα σημÜδια
  4.    Οι λεπτÝς πüλεις
  5.    Οι πüλεις και οι ανταλλαγÝς
  6.    Οι πüλεις και τα μÜτια
  7.    Οι πüλεις και το üνομα
  8.    Οι πüλεις και οι νεκροß
  9.    Οι πüλεις και ο ουρανüς
10.    Οι συνεχüμενες πüλεις
11.    Οι κρυφÝς πüλεις

     Σε κÜθε μια απü αυτÝς τις κατηγορßες ο Καλβßνο τοποθετεß πÝντε πüλεις -αυτü üμως δεν σημαßνει üτι üλες οι πüλεις οι οποßες ανÞκουν στην ßδια κατηγορßα βρßσκονται στην ßδια αφηγηματικÞ ενüτητα. Η δομÞ των ενοτÞτων εßναι πιο πολýπλοκη απü ü,τι αρχικÜ φαßνεται. Ας πÜρουμε ως παρÜδειγμα τη δομÞ της πρþτης ενüτητας (σε παρÝνθεση το üνομα κÜθε πüλης στην οποßα ο Πüλο αναφÝρεται στην αφÞγησÞ του):

(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)
Οι πüλεις και η μνÞμη 1. (Διομßρα)
Οι πüλεις και η μνÞμη 2 (Ισιδþρα)
Οι πüλεις και η επιθυμßα 1 (ΔωροθÝα)
Οι πüλεις και η μνÞμη 3 (Ζαúρα)
Οι πüλεις και η επιθυμßα 2 (Αναστασßα)
Οι πüλεις και τα σημÜδια 1 (ΤαμÜρα)
Οι πüλεις και η μνÞμη 4 (Ζüρα)
Οι πüλεις και η επιθυμßα 3 (ΔÝσποινα)
Οι πüλεις και τα σημÜδια 2 (Ζßρμα)
Οι λεπτÝς πüλεις 1 (Ισαýρα)
(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)

     ΒλÝπουμε λοιπüν üτι στην πρþτη ενüτητα Ýχουμε τÝσσερις πüλεις οι οποßες ανÞκουν στην κατηγορßα «Οι πüλεις και η μνÞμη», τρεις οι οποßες ανÞκουν στην κατηγορßα «Οι πüλεις και η επιθυμßα», δýο οι οποßες ανÞκουν στην κατηγορßα «Οι πüλεις και τα σημÜδια» και μßα που ανÞκει στην κατηγορßα «Οι λεπτÝς πüλεις». ΚαταλÜβατε τι κÜνει ο Καλβßνο με τη δομÞ του κειμÝνου του; Αν üχι ξαναδιαβÜστε την παρÜγραφο: η αρßθμηση και η δüμηση της ενüτητας αποτελεß Ýνα εßδος αντßστροφης μÝτρησης (4-3-2-1) που θα μας «ωθÞσει» στην επüμενη ενüτητα. Η επüμενη αφηγηματικÞ ενüτητα εßναι δομημÝνη ως εξÞς:

(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)
Οι πüλεις και η μνÞμη 5 (Μαυριλßα)
Οι πüλεις και η επιθυμßα 4 (Φεδþρα)
Οι πüλεις και τα σημÜδια 3 (ΖωÞ)
Οι λεπτÝς πüλεις 2 (Ζηνοβßα)
Οι πüλεις και οι ανταλλαγÝς 1 (Ευφημßα)
(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)

     Το παιγνιþδες μοτßβο της αντßστροφης μÝτρησης συνεχßζεται και εδþ (μüνο που εδþ αρχßζει απü τον αριθμü 5). Στην αρχÞ κÜθε ενüτητας (απü τη δεýτερη ως την üγδοη ενüτητα) ο Καλβßνο εισαγÜγει μια καινοýργια κατηγορßα πüλης. Με αυτü τον τρüπο ο Καλβßνο üταν το βιβλßο θα Ýχει φτÜσει στην Ýνατη ενüτητα θα Ýχει περιγρÜψει πενÞντα πÝντε πüλεις τις οποßες θα Ýχει ταξινομÞσει σε Ýντεκα διαφορετικÝς κατηγορßες. ΚÜθε ενüτητα, με τον τρüπο με τον οποßο Ýχει δομηθεß μας Ýχει ωθÞσει τρüπον τινÜ στην επüμενη ενüτητα – βÝβαια στην τελευταßα ενüτητα η δομÞ μας λÝει κÜτι Üλλο. Ας δοýμε πρþτα τη δομÞ της Ýνατης ενüτητας:

(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)
Οι πüλεις και οι νεκροß 5 (Λαυδομßα)
Οι πüλεις και ο ουρανüς 4 (Περινθßα)
Οι συνεχüμενες πüλεις 3 (Προκοπßα)
Οι κρυφÝς πüλεις 2 (Ραúσα)
Οι πüλεις και ο ουρανüς 5 (Ανδρßα)
Οι συνεχüμενες πüλεις 4 (Καικιλßα)
Οι κρυφÝς πüλεις 3 (Μαροζßα)
Οι συνεχüμενες πüλεις 5 (Πενθεσιλεßα)
Οι κρυφÝς πüλεις 4 (Θεοδþρα)
Οι κρυφÝς πüλεις 5 (Βερενßκη)
(συνομιλßα του ΜÜρκο Πüλο και του ΚουμπλÜι Χαν)

     Τι παρατηροýμε; ΒλÝπουμε το εξÞς σχÞμα ταξινüμησης να παßρνει μορφÞ: 5-4-3-2, 5-4-3, 5-4, 5. ¸τσι ενþ στις Üλλες ενüτητες αυτü το σχÞμα μας Ýδινε την αφηγηματικÞ þθηση για να προχωρÞσουμε στην επüμενη ενüτητα τþρα που τελειþνει το κεßμενο, ο Καλβßνο δεν φαßνεται να μας λÝει απλÜ üτι τελειþνει το κεßμενο· με την επιλογÞ του να τελειþσει το κεßμενο με την Βερενßκη (νοýμερο 5 στην κατηγορßα «Οι κρυφÝς πüλεις») επιτυγχÜνει δýο πρÜγματα: πρþτα, αντιστρÝφει τους κανüνες (οι περιγραφÝς των πüλεων ξεκινοýν πÜντα με τον μεγαλýτερο αýξοντα αριθμü, δεν τελειþνουν με αυτüν) και Ýπειτα με την αντιστροφÞ αυτÞ εßναι σαν να λÝει στον ΜεγÜλο Χαν (και στον αναγνþστη) üτι δεν μπορεß να μας οδηγÞσει στην επüμενη αφηγηματικÞ ενüτητα γιατß δεν εßναι δυνατüν να υπÜρξουν καινοýργιες ιστορßες Ýξω απü την περßμετρο της πüλης.
     Στις Αüρατες πüλεις το υπÜρχον αφηγηματικü μοτßβο δημιουργεß μια αφÞγηση που δεν εßναι σπονδυλωτÞ αλλÜ αρθρωτÞ. Τι εννοοýμε εδþ üταν λÝμε «αρθρωτÞ αφÞγηση»; Το σýνολο των πüλεων οι οποßες περιγρÜφονται στο κεßμενο εßναι üπως η σýνθεση του χþρου σε μια τουριστικÞ περιοχÞ, π.χ. στην ΠλÜκα. Η δομÞ των Αüρατων πüλεων μπορεß να παρομοιαστεß με Ýνα ταξιδιωτικü χÜρτη: σειρÝς απü παρüμοια αξιοθÝατα μπαßνουν στην ßδια κατηγορßα στη συνÝχεια, οι διÜφορες κατηγορßες απü αυτÜ τα αξιοθÝατα τοποθετοýνται στον ßδιο χÜρτη και Ýτσι δημιουργεßται Ýνα γεωγραφικü κολÜζ απü ετερüκλητες τοποθεσßες. Αυτü το κολÜζ üμως εßναι μια αναπαρÜσταση του πραγματικοý γεωγραφικοý χþρου στον οποßο αναφÝρονται και τον οποßο περιγρÜφουν διαφορετικÝς αφηγÞσεις.
     Η παιγνιþδης δομÞ του βιβλßου εßναι Ýνα σημαντικü στοιχεßο γιατß τα παιχνßδια εßναι Ýνα μοτßβο το οποßο εμφανßζεται ξανÜ και ξανÜ καθ’üλη τη διÜρκεια του αφηγÞματος: στην αρχÞ οι δýο συνομιλητÝς συνεννοοýνται με νοÞματα, στη συνÝχεια αλλÜζουν ρüλους (ο ΚουμπλÜι γßνεται ο αφηγητÞς και ο Πüλο ο ακροατÞς) ενþ ο ΚουμπλÜι Χαν προς το τÝλος του βιβλßου ζητÜ απü τον Πüλο να αφηγηθεß ü,τι εßδε χρησιμοποιþντας τα πιüνια του σκακιοý. Ο ΚουμπλÜι Χαν επιχειρεß καθ’ üλη τη διÜρκεια των συζητÞσεων του με τον Πüλο να ανακαλýψει αν ο βενετüς του αφηγεßται ιστορßες τις οποßες Ýχει επινοÞσει Þ ιστορßες που του Ýχουν συμβεß στο παρελθüν -μπορεß μüνο να κÜνει υποθÝσεις. Η παιγνιþδης διÜθεση αντικατοπτρßζεται και στον τρüπο με τον οποßο το βιβλßο αποκαλýπτει το «μυστικü» της αφÞγησÞς του: η πρþτη πüλη (Διομßρα) την οποßα περιγρÜφει ο Πüλο ανÞκει στην κατηγορßα «Οι πüλεις και η μνÞμη» ενþ η τελευταßα πüλη (Βερενßκη) ανÞκει στην κατηγορßα «Οι κρυφÝς πüλεις». Ο Καλβßνο με τη συγκεκριμÝνη επιλογÞ Ýναρξης και κλεισßματος του βιβλßου κατ’ αυτü τον τρüπο εßναι σαν να κλεßνει το μÜτι στον αναγνþστη του προσφÝροντας Ýνα πολýτιμο στοιχεßο για την αποκρυπτογρÜφηση του νοÞματος του κειμÝνου. Στην επüμενη ενüτητα θα δοýμε με ποιο τρüπο ο Καλβßνο στις Αüρατες πüλεις επιχειρεß να ανιχνεýσει üλα εκεßνα τα στοιχεßα τα οποßα συνθÝτουν την αναπαρÜσταση της πüλης αλλÜ και τις ιδÝες οι οποßες συνθÝτουν την Ýννοια της πüλης.

ΔιαβÜζοντας Αüρατες πüλεις: σýντομος οδηγüς Ýρευνας στις πüλεις του νου

     Στην λογοτεχνßα οι πüλεις στις οποßες διαδραματßζονται διÜφορα διηγÞματα και μυθιστορÞματα αποκτοýν και αυτÝς με τη σειρÜ τους πρωταγωνιστικü ρüλο στην αφÞγηση. Στην εισαγωγÞ ενδεικτικÜ αναφÝραμε το Λονδßνο στις ΜεγÜλες Προσδοκßες του Καρüλου Ντßκενς, το Παρßσι του Καρüλου Μπωντλαßρ, την ΑθÞνα στις ¸ξι νýχτες στην Ακρüπολη και την τριÜδα των πüλεων της μÝσης ΑνατολÞς στην τριλογßα ΑκυβÝρνητες Πολιτεßες του ΣτρατÞ Τσßρκα. Οι πüλεις σε üλες αυτÝς τις αφηγÞσεις κατÝχουν και αυτÝς πρωταγωνιστικü ρüλο. Δεν παρÝχουν μüνο Ýνα φüντο για τους πρωταγωνιστÝς τους αλλÜ Ýχουν οι ßδιες σημαντικü ρüλο στην ιστορßα η οποßα ξεδιπλþνεται μπροστÜ μας. Μπορεß εκ πρþτης üψεως να φαßνεται üτι αυτü που χαρακτηρßζει και καθορßζει μια πüλη εßναι τα κτßρια και οι δρüμοι των πüλεων, οι πüλεις üμως κουβαλÜνε σημαντικÜ σημασιολογικÜ φορτßα: μÝσα στις πüλεις, στα κτßσματα και στις κατασκευÝς που συνθÝτουν το αστικü τοπßο Ýχουν κωδικοποιηθεß και ενσωματωθεß τα üνειρα, οι φιλοδοξßες, οι νευρþσεις, οι ελπßδες και οι εφιÜλτες των κατοßκων της πüλης. Η αφÞγηση του Καλβßνο στοχεýει στο να περιγρÜψει üχι μüνο τα ορατÜ μÝρη τα οποßα απαρτßζουν μια πüλη αλλÜ και üλα üσα απαρτßζουν τις πüλεις και εßναι αüρατα: τις συνÞθειες και τα Ýθιμα των κατοßκων τους.
Ο κοινωνιολüγος Ρüμπερτ Παρκ υποστÞριξε üτι η πüλη εßναι κÜτι παραπÜνω απü μια στοßβα ξεχωριστþν ανθρþπων και κοινωνικþν μÝσων -δρüμοι, κτßρια, ηλεκτρικÜ φþτα, γραμμÝς του τραμ και τηλÝφωνα, κτλ. Εßναι κÜτι παραπÜνω επßσης απü Ýναν απλü αστερισμü θεσμþν και διοικητικþν συσκευþν: δικαστÞρια, νοσοκομεßα, σχολεßα, αστυνομßα και δημüσιους υπαλλÞλους κÜθε εßδους. Η πüλη εßναι περισσüτερο μια κατÜσταση του μυαλοý, Ýνα σýνολο απü Ýθιμα και παραδüσεις, και απü τις οργανωμÝνες νοοτροπßες και συναισθÞματα τα οποßα ενυπÜρχουν σε αυτÜ τα Ýθιμα και τα οποßα μεταδßδονται με αυτÞ την παρÜδοση. Η πüλη δεν εßναι, με Üλλα λüγια, απλÜ Ýνας υλικüς μηχανισμüς και μια τεχνητÞ κατασκευÞ. Η πüλη εμπλÝκεται στις ζωτικÝς διαδικασßες των ανθρþπων οι οποßοι την αποτελοýν, η πüλη εßναι Ýνα προúüν της φýσης, και ειδικüτερα της ανθρþπινης φýσης.  
     Η πüλη üπως την ορßζει ο Ρüμπερτ Παρκ δεν αποτελεßται μüνο απü τα κτßρια, αλλÜ και απü τις κοινωνικÝς διεργασßες οι οποßες λαμβÜνουν χþρα μÝσα σε αυτÝς. Ο Παρκ λοιπüν εßναι σαν να μας λÝει üτι οι πüλεις δεν εßναι μüνο αυτü που βλÝπουμε (τα κτßρια, οι δρüμοι, τα πÜρκα, οι χωματερÝς) αλλÜ και πολλÜ Üλλα πρÜγματα που δεν εßναι ορατÜ και απτÜ (κοινωνικÝς διεργασßες και οικονομικÝς συναλλαγÝς). Υπü αυτÞ την Ýννοια, ο Παρκ πριν τον Καλβßνο εßχε υποστηρßξει üτι οι πüλεις δεν εμπεριÝχουν μüνο ü,τι βλÝπουμε αλλÜ και πολλÜ Üλλα τα οποßα δεν βλÝπουμε αλλÜ στα οποßα εμπλεκüμαστε. Δεν υπÜρχει λοιπüν μüνο η ορατÞ πλευρÜ των πüλεων αλλÜ και πολλÝς Üλλες, οι οποßες εßναι αüρατες.
Οι Αüρατες πüλεις εßναι μια ονειρικÞ απεικüνιση της σýγχρονης εποχÞς: η αλλαγÞ και ο πολλαπλασιασμüς των πüλεων. Οι πüλεις και ιδιαßτερα οι μητρüπολεις πλÝον δεν υπÜρχουν μüνο ως μÝρος ενüς κρÜτους αλλÜ, üπως τονßζει ο καθηγητÞς κοινωνιολογßας Ρßτσαρντ ΣÝνετ σε Ýνα Üρθρο  το οποßο δημοσßευσε το BBC, οι πüλεις εξελßσσονται: η σχÝση τους με την χþρα στην οποßα ανÞκουν αλλÜζει επßσης. Ο καθηγητÞς ΣÝνετ τονßζει χαρακτηριστικÜ: «Το πιο σημαντικü μÝρος για το Λονδßνο εßναι η ΝÝα Υüρκη και για τη ΝÝα Υüρκη το πιο σημαντικü μÝρος εßναι το Λονδßνο και το Τüκυο….Το Λονδßνο ανÞκει σε μια χþρα η οποßα αποτελεßται απü το ßδιο και τη ΝÝα Υüρκη». Ο Καλβßνο μÝσα απü την ιδιüτυπη κατηγοριοποßηση στις Αüρατες πüλεις επιχειρεß να ανακαλýψει τους πιθανοýς τρüπους με τους οποßους οι πüλεις μπορεß να συνδÝονται μεταξý τους. Το κεßμενο του Καλβßνο μοιÜζει με την εφαρμογÞ των θεωριþν για την πüλη σε Ýνα λογοτεχνικü πλαßσιο. Oι σýγχρονες πüλεις μοιÜζουν με θýλακες, με αυτüνομους χþρους μÝσα στους οποßους ο σýγχρονος Üνθρωπος γεννιÝται, ζει και πεθαßνει. Ας πÜρουμε για παρÜδειγμα τις πüλεις στις ταινßες του βρετανοý σκηνοθÝτη ΜÜικλ Γουßντερμπüτομ— οι πüλεις στις ταινßες του συγκεκριμÝνου σκηνοθÝτη Ýχουν πρωταγωνιστικü ρüλo χαρακτηριστικÜ αναφÝρω τις ταßνιες Η χþρα των θαυμÜτων η οποßα εκτυλßσσεται στο Λονδßνο και το Κþδικας 46  η οποßα εκτυλßσσεται σε μια μελλοντικÞ ΣαγκÜη. ¼ταν αρχßζει ο Κþδικας 46 βλÝπουμε üτι οι χαρακτÞρες κατοικοýν σε αστικÜ τοπßα τα οποßα εßναι τερÜστια και αχανÞ. Οι χαρακτÞρες της ταινßας πηγαßνουν απü πüλη σε πüλη- δεν υπÜρχει τßποτε Ýξω απü αυτÝς. Οι πüλεις στην ταινßα φαßνονται να αποτελοýν αυτüνομα κρατßδια μÝσα στο κρÜτος στο οποßο ανÞκουν. Η παρουσßα της πüλης, üπως και η μετÜβαση απü τη μßα πüλη στην Üλλη, παρουσιÜζουν δυσκολßες. Οι πüλεις εßναι αüρατες αλλÜ ταυτüχρονα μας περικυκλþνουν και μας περιÝχουν. Στο βιβλßο του Καλβßνο συμβαßνει το ßδιο: οι πüλεις αποτελοýν μια οντüτητα, μια κατασκευÞ η οποßα απλþνεται πÝρα απü τα γεωγραφικÜ της üρια και αναδομεß την περιοχÞ στην οποßα ανÞκει, αλλÜ και το κρÜτος στο οποßο ανÞκει.  Οι πüλεις εßναι πλÝον μικρÜ κρατßδια τα οποßα εμπεριÝχουν τις ιστορßες üλων των κατοßκων τους – κÜτι τÝτοιο αποτελεß χαρακτηριστικü και των πüλεων στις Αüρατες πüλεις του Καλβßνο.
Οι Αüρατες πüλεις μποροýν λοιπüν να διαβαστοýν ποικιλοτρüπως: διακειμενικÜ, ως φüρος τιμÞς στο βιβλßο Τα ταξßδια μου του ΜÜρκο Πüλο• ως Ýνα λογοτεχνικü παιχνßδι• σαν μια εγκυκλοπαßδεια της εμπειρßας της ζωÞς στην πüλη• ως χÜρτης της ιδÝας της φανταστικÞς πüλης· ως μια αστικÞ φαντασßωση· ως γρÜμμα αγÜπης στην Πüλη. ¼λοι αυτοß οι τρüποι αφÞγησης των Πüλεων δεν εξαντλοýν τους τρüπους με τους οποßους μποροýμε να διαβÜσουμε το κεßμενο του Καλβßνο. Το κεßμενο του Καλβßνο εßναι ιδιαßτερο καθþς ζητÜ απü τον αναγνþστη να εßναι ιδιαßτερα προσεκτικüς στην ανÜγνωση του. Το ενδιαφÝρον üμως εßναι üτι κÜθε πüλη εßναι γÝνους θηλυκοý· απü τις πενÞντα πÝντε πüλεις οι πενÞντα δýο Ýχουν την κατÜληξη –α και οι δεκαεννÝα απü τις πενÞντα πÝντε Ýχουν γυναικεßα ονüματα. Οι πüλεις üλες μοιÜζουν να εßναι γυναßκες οι οποßες περιμÝνουν τον αναγνþστη-ταξιδιþτη που θα τις ανακαλýψει και θα μπορÝσει να τις διαβÜσει και να τις καταλÜβει. Εδþ ο Καλβßνο φαßνεται να δημιουργεß Ýνα Üτλαντα απü Πüλεις-γυναßκες τις οποßες πρÝπει και να «κατακτÞσει».
     Ο ΔημÞτρης Δημηροýλης, στο εισαγωγικü του κεßμενο στην Ýκδοση των κειμÝνων του ΕμμανουÞλ Ροúδη για την ΑθÞνα των Ολυμπιακþν Αγþνων του 1896, τονßζει üτι η πüλη «ανÞκει στην κατηγορßα εκεßνων των λÝξεων οι οποßες, Ýχοντας ισχυρü πολιτισμικü εκτüπισμα, τροφοδοτοýν τη φαντασιακÞ επινüηση του ανθρþπου, üταν επιχειρεß να συνθÝσει τον κρßσιμο λüγο του πολιτισμοý του».  Αυτü το οποßο μας υπενθυμßζει ο Δημηροýλης εßναι üτι οι πüλεις αποτελοýν Ýνα εßδος καθρÝφτη τον οποßο ο Üνθρωπος χρησιμοποιεß üχι μüνο για να αντιληφθεß τον εαυτü του αλλÜ κυρßως για να δημιουργÞσει μια εικüνα για τον ßδιο του τον εαυτü. ΑυτÞ η εικüνα δεν εßναι απαραßτητα η σωστÞ αντικειμενικÜ αλλÜ εßναι μια εικüνα η οποßα ανταποκρßνεται στη φαντασßωση του ανθρþπου για τον ßδιο του τον εαυτü. Σκεφτεßτε το περßφημο σκßτσο του Ντα Βßντσι για τον Üνθρωπο  με τις τÝλειες αναλογßες: η απεικüνιση δεν αντιστοιχεß σε üλους τους ανθρþπους αλλÜ ο Ντα Βßντσι με αυτü το περßφημο σκßτσο απεικονßζει μια διαχρονικÞ, ιδεατÞ εικüνα του ανθρþπου. Ας δοýμε λοιπüν τον τρüπο με τον οποßο ο συγγραφÝας επιχειρεß να συνθÝσει τον «κρßσιμο λüγο του πολιτισμοý του».
     Στον πρüλογο του βιβλßου, ο Καλβßνο σημειþνει üτι «στις Αüρατες πüλεις δεν υπÜρχουν αναγνωρßσιμες πüλεις. Εßναι üλες επινοημÝνες». Ο ßδιος ο ΜÜρκο Πüλο üμως κατÜ τη διÜρκεια της αφÞγησης Ýρχεται σε αντßθεση με το δημιουργü του. Στην εισαγωγικÞ σκηνÞ της Ýκτης αφηγηματικÞς ενüτητας εκτυλßσσεται η ακüλουθη σκηνÞ η οποßα και αναιρεß τον ισχυρισμü του συγγραφÝα:

[μιλÜ ο Πüλο] ‘…Κýριε, σου μßλησα πλÝον για üλες τις πüλεις που γνωρßζω.’
ΑπομÝνει μüνο μια για την οποßα δεν μιλÜς ποτÝ’.
Ο ΜÜρκο Πüλο Ýσκυψε το κεφÜλι.
Η Βενετßα’, εßπε ο Χαν.
Ο ΜÜρκο χαμογÝλασε. ´Και για τι Üλλο νομßζεις σου μιλοýσα;’

     ΟπουδÞποτε και να ταξιδεýει, οποιαδÞποτε πüλη και να εξερευνÜ, σε οποιαδÞποτε πüλη και να αναφÝρεται, η πüλη της Βενετßας αποτελεß σημεßο αναφορÜς για τον ΜÜρκο Πüλο. Με αυτü τον τρüπο ο Καλβßνο προσφÝρει στους αναγνþστες του Ýνα πολý σημαντικü στοιχεßο üσον αφορÜ την αστικÞ ζωÞ: η ταυτüτητα του ατüμου και η αντßληψη για τον εαυτü του επηρεÜζεται, καθορßζεται και δημιουργεßται απü το χþρο στον οποßο ζει. Η ταυτüτητα του κÜτοικου κÜθε πüλης καθορßζεται απü την πüλη στην οποßα ζει. Ο ΜÜρκο Πüλο βλÝπει κÜθε πüλη που επισκÝπτεται μÝσα απü το πρßσμα της αγαπημÝνης του Βενετßας. Ο ºταλο Καλβßνο με αυτü τον τρüπο αφενüς αναγνωρßζει το χρÝος του βιβλßου του στην πüλη της Βενετßας και στον βενετü εξερευνητÞ και, αφετÝρου, παραδÝχεται üτι το πþς βλÝπει ο κÜθε ταξιδιþτης Ýναν ξÝνο τüπο εßναι αναπüφευκτα επηρεασμÝνο απü την πüλη στην οποßα ζει.
     Ολüκληρο το κεßμενο των Αüρατων πüλεων αναφÝρεται σε μια Βενετßα η οποßα βρßσκεται πολý μακριÜ απü την Κßνα γεωγραφικÜ αλλÜ η οποßα αναπαρßσταται με κÜθε αφÞγηση. ¼ταν ο ΚουμπλÜι Χαν σκÝφτεται «¹ρθε ο καιρüς η αυτοκρατορßα μου, που Þδη μεγÜλωσε υπερβολικÜ προς τα Ýξω…. να αρχßσει να μεγαλþνει και προς τα μÝσα»(97), αυτü σηματοδοτεß απü την μια την ανÜγκη του αυτοκρÜτορα να αποκτÞσει βαθýτερη γνþση και αßσθηση της αυτοκρατορßας του· απü την Üλλη, αποτελεß μια φαντασμαγορικÞ αναφορÜ στη πüλη της Βενετßας: η δαιδαλþδης Βενετßα με τα κανÜλια της αποτελεß στην αφÞγηση του Πüλο την ιδεατÞ Πüλη, απü την οποßα üλες οι Üλλες πüλεις προÝρχονται και στην οποßα αναφÝρονται. Η Βενετßα στην οποßα αναφÝρεται ο Πüλο στο κεßμενο του χαρακτηρßζεται απü την αχανÞ, ατελεßωτη εσωτερικÞ της Ýκταση. Η ιδεατÞ αυτÞ Πüλη περιÝχει τα πÜντα, ακüμη και τρομερÝς δομικÝς αντιθÝσεις, αλλÜ κατ’ αυτü τον τρüπο ο Καλβßνο με Ýνα πολý ποιητικü τρüπο εξετÜζει και δοκιμÜζει σε Ýνα λογοτεχνικü πλαßσιο διÜφορες θεωρßες για τη πüλη. Ο Christopher Jencks λÝει üτι «στη πραγματικüτητα, üλες οι θεωρßες για την πüλη εßναι σωστÝς ιδßως üμως εκεßνες που δεν μποροýν να συμβιβαστοýν μεταξý τους». Η πüλη η οποßα συντßθεται σαν Ýνα παζλ μÝσα απü πολλαπλÝς αφηγÞσεις εßναι και η ßδια μια μεγÜλη αφÞγηση, μια γλωσσικÞ κατασκευÞ. Ο γÜλλος θεωρητικüς ΡολÜν Μπαρτ στο βιβλßο του Μυθολογßες τονßζει: «Η πüλη εßναι Ýνας λüγος και αυτüς ο λüγος εßναι στ’ αλÞθεια μια γλþσσα». Ο Καλβßνο üταν γρÜφει για το Παρßσι αναφÝρει üτι η γαλλικÞ πρωτεýουσα «εßναι Ýνα τερÜστιο Ýργο αναφορÜς, μια πüλη την οποßα μπορεßς να συμβουλευθεßς üπως μια εγκυκλοπαßδεια: σε κÜθε σελßδα που ανοßγεις σου δßνει μια πλÞρη λßστα πληροφοριþν πλουσιüτερη απü αυτÞ που προσφÝρει κÜθε Üλλη πüλη. ΠÜρτε για παρÜδειγμα τα μαγαζιÜ τα οποßα εßναι ο πιο ανοιχτüς, ο πιο επικοινωνιακüς λüγος που η πüλη χρησιμοποιεß για να εκφραστεß: üλοι διαβÜζουμε μια πüλη, Ýνα δρüμο, μια λωρßδα πεζοδρομßου ακολουθþντας τη σειρÜ των μαγαζιþν.….Η ιδÝα της πüλης ως εγκυκλοπαιδικüς λüγος, ως συλλογικÞ μνÞμη, εßναι μÝρος μιας ολüκληρης παρÜδοσης: σκεφθεßτε τους Γοτθικοýς καθεδρικοýς ναοýς  στους οποßους κÜθε αρχιτεκτονικÞ και διακοσμητικÞ λεπτομÝρεια, κÜθε χþρος και στοιχεßο, αναφερüταν σε απüψεις οι οποßες Þταν μÝρος μιας παγκüσμιας σοφßας, Ýνα σημÜδι το οποßο συναντοýσε τον απüηχü του σε διαφορετικÜ συμφραζüμενα». Ο Καλβßνο υποστηρßζει με θÝρμη üτι οι πüλεις εßναι τüποι κατ’ εξοχÞν γλωσσικοß: ο κÜτοικος καταφÝρνει να προσανατολιστεß μÝσα στην πüλη διαβÜζοντας τον αστικü χþρο σαν Ýνα βιβλßο. Η πρακτικÞ της ανÜγνωσης του αστικοý χþρου σαν να Þταν βιβλßο üμως δεν Ýχει μüνο σκοπü την κατεýθυνση και προσανατολισμü του κατοßκου μÝσα σε αυτÞ· Ýχει σκοπü και να προτρÝψει τον κÜτοικο να ονειρευτεß, να επινοÞσει τρüπους για να μπορÝσει αν üχι να βγει Ýξω απü αυτüν σßγουρα να τον μεταμορφþσει. Στην εισαγωγικÞ συζÞτηση της πÝμπτης ενüτητας ο ΚουμπλÜι Χαν αφηγεßται στον ΜÜρκο Πüλο Ýνα üνειρο του:

 -‘Θα σου διηγηθþ τι ονειρεýτηκα χθες βρÜδυ’, εßπε στον ΜÜρκο. ‘ΚαταμεσÞς μιας επßπεδης και κßτρινης γης, σπαρμÝνης με μετεωρßτες και πλÜνητες λßθους, Ýβλεπα να υψþνονται απü μακριÜ τα βÝλη μιας πüλης με λεπτÝς οξυκüρυφες σκεπÝς, φτιαγμÝνα Ýτσι þστε η ΣελÞνη στο ταξßδι της να μπορεß να ακουμπÜ πüτε στο Ýνα και πüτε στο Üλλο, Þ να κÜνει κοýνια κρεμασμÝνη στα σýρματα των γερανþν’.
Και ο Πüλο:
 -‘Η πüλη που ονειρεýτηκες εßναι η ΛαλÜγη. Οι κÜτοικοß της φρüντισαν Ýτσι þστε ο νυχτερινüς ουρανüς να κοντοστÝκεται σε αυτÞ και η ΣελÞνη να επιτρÝπει στο κÜθε στοιχεßο της πüλης να μεγαλþνει και να ξαναμεγαλþνει χωρßς τÝλος’.
 -‘Εßναι üμως κÜτι που οýτε εσý ξÝρεις’, πρüσθεσε ο Χαν. ‘Ευγνωμονοýσα η ΣελÞνη Ýδωσε στην πüλη της ΛαλÜγης Ýνα ακüμη πιο σπÜνιο προνüμιο: να μεγαλþνει με ελαφρýτητα’.

     Δεν εßναι τυχαßο üτι η πüλη που περιγρÜφεται μετÜ απü αυτü το üνειρο εßναι η Οκταβßα, η πρþτη απü τις πÝντε πüλεις οι οποßες εμπßπτουν στην κατηγορßα «Οι λεπτÝς πüλεις». Η Οκταβßα εßναι μια πüλη η οποßα κρÝμεται πÜνω απü την Üβυσσο βασισμÝνη πÜνω σε Ýνα δßχτυ το οποßο χρησιμεýει και ως πÝρασμα αλλÜ και ως στÞριγμα. Ο Πüλο υποστηρßζει üτι «κρεμασμÝνη πÜνω απü την Üβυσσο, η ζωÞ των κατοßκων της Οκταβßας εßναι λιγüτερο αβÝβαιη απü ü,τι στις Üλλες πüλεις. ΞÝρουν üτι το δßχτυ δεν θα αντÝξει περισσüτερο απü üσο εßναι να αντÝξει». Ο Καλβßνο στην εισαγωγÞ του αποκαλεß αυτÝς τις λεπτÝς, νηματοειδεßς πüλεις ως τη «φωτεινüτερη ζþνη του βιβλßου». Οι λεπτÝς πüλεις ως σýνολο εßναι οι πüλεις στις οποßες το πεπερασμÝνο της ýπαρξÞς τους τοποθετεßται σε πρþτο πλÜνο: ο Καλβßνο εßναι σαν μας λÝει üτι η γνþση üτι «το δßχτυ δεν θα αντÝξει περισσüτερο απü üσο εßναι να αντÝξει» κÜνει τους κατοßκους της πüλης να αισθÜνονται πιο ελεýθεροι. Η Οκταβßα, με τον τρüπο που μας παρουσιÜζεται, αποτελεß και το ιδανικü μοντÝλο της πüλης η οποßα εßναι Ýνα λογοτεχνικü κατασκεýασμα, μια λογοτεχνικÞ ονειροπüληση. Το λογοτεχνικü και νοηματικü δßχτυ το οποßο κατασκευÜζει με την αφÞγησÞ του ο Καλβßνο δεν εßναι σßγουρο πüσο θα αντÝξει, Þ ακüμη κι αν θα αντÝξει, στη φαντασßα του αναγνþστη. Οι πüλεις στο κεßμενο του Καλβßνο εßναι üλες επινοημÝνες, εßναι üλες του γλωσσικοß τüποι οι οποßοι βασßζονται στη χρÞση της δημιουργικÞς λειτουργßας της μνÞμης.
     Ο Καλβßνο, üπως Ýχουμε Þδη πει, στις Αüρατες πüλεις βÜζει τον αναγνþστη του σε Ýνα παιχνßδι διακειμενικüτητας. Στα περισσüτερα διακεßμενα οι αναφορÝς γßνονται σε διαφορετικÝς πηγÝς, οι οποßες μποροýν να εντοπιστοýν στις Αüρατες πüλεις üλες οι πüλεις στις οποßες ο ΜÜρκο Πüλο αναφÝρεται εßναι η πüλη της Βενετßας. Το κÜνει αυτü με Ýνα πλÜγιο, ασαφÞ τρüπο – με «σκÝψεις που κÜνει üποιος κÜθεται να δροσιστεß στο κατþφλι του σπιτιοý του το βρÜδυ». Ο ΜÜρκο Πüλο βλÝπει σε κÜθε πüλη της κινεζικÞς αυτοκρατορßας τη σκιÜ της πüλης της Βενετßας. Τα ταξßδια του ΜÜρκο Πüλο σκοπü Ýχουν üχι μüνο να δουν καινοýργιους τüπους αλλÜ και να ανακαλýψουν ξανÜ μÝσα απü τις νÝες εξερευνÞσεις τις παλιÝς, γνþριμες πüλεις. ΚÜθε ταξßδι του Πüλο του επιτρÝπει να κατανοÞσει τις πüλεις τις οποßες Ýχει Þδη επισκεφτεß, στις οποßες Ýχει Þδη ζÞσει: η κÜθε πüλη αποτελεß σκιÜ και απüηχο μιας Üλλης πüλης -με αυτü τον τρüπο ο ταξιδευτÞς μπορεß και αποκωδικοποιεß την εμπειρßα της αστικÞς ζωÞς. Ο Πüλο λÝει στον ΜεγÜλο Χαν:
Το αλλοý εßναι Ýνας αντßστροφος καθρÝφτης. Ο ταξιδιþτης αναγνωρßζει το λßγο που εßναι δικü του, ανακαλýπτοντας το πολý που δεν εßχε και που ποτÝ δεν θα Ýχει.
Ο ταξιδιþτης χρησιμοποιεß την αφÞγηση μιας προηγοýμενης πüλης και την πρüτερη εμπειρßα για να αποκωδικοποιÞσει τη ζωÞ στην πüλη. Η εμπειρßα του να εßσαι ξÝνος αλλÜ και η συνÜντηση με το ξÝνο παßζουν καταλυτικü ρüλο στην προσÝγγιση του χþρου γýρω μας αλλÜ και μÝσα μας. Δεν εßναι Üλλωστε τυχαßο üτι ο ΚουμπλÜι Χαν ζητÜ απü τον ΜÜρκο Πüλο -Ýναν ξÝνο- να γυρßσει την αυτοκρατορßα του και να του περιγρÜψει τι εßδε. Ο Καλβßνο με αυτü τον τρüπο εßναι σαν να λÝει üτι η επαφÞ με το ΞÝνο μας φÝρνει σε επαφÞ με το ενδüτερο εαυτü μας -εßμαστε για πÜντα αποξενωμÝνοι απü την «ενδοχþρα» μας οπüτε χρειÜζεται η περιγραφÞ απü Ýνα ξÝνο για να την προσεγγßσουμε χωρßς ποτÝ να την προσπελÜσουμε. Ο ΚουμπλÜι Χαν μοιÜζει να εßναι εξüριστος στο κÝντρο της ßδιας του της αυτοκρατορßας. Ο Καλβßνο μοιÜζει να λÝει üτι εßμαστε πÜντοτε εξüριστοι ακüμη κι üταν εßμαστε στο σπßτι μας και δεν μποροýμε να μετακινηθοýμε και να εξερευνÞσουμε Þ τουλÜχιστον να ανταλλÜξουμε και να αφηγηθοýμε ιστορßες για το χþρο στον οποßο ζοýμε.
     ΚÜθε μια απü τις Αüρατες πüλεις εßναι Ýνας τüπος γλωσσικüς: υπÜρχουν μüνο ως υποθÝσεις. ¼λες αυτÝς οι πüλεις δεν Ýχουν αντιστοιχßα στην πραγματικüτητα Þ μÜλλον αναφÝρονται σε μια πραγματικüτητα η οποßα πλÝον δεν υπÜρχει. Ας πÜρουμε για παρÜδειγμα τις δýο πρþτες πüλεις για τις οποßες μας μιλÜ ο Πüλο:

Οι πüλεις και η μνÞμη 1.

     Αν Ýνας Üνθρωπος ξεκινÞσει απü εκεß και προχωρÞσει για τρεις μÝρες προς την ανατολÞ, θα βρεθεß στη Διομßρα, πüλη με εξÞντα ασημÝνιους τροýλους, μπροýντζινα αγÜλματα üλων των θεþν, δρüμους τÝλεια λιθοστρωμÝνους, Ýνα κρυστÜλλινο θÝατρο, Ýναν χρυσü πετεινü που τραγουδÜ κÜθε πρωß πÜνω σ’ Ýναν πýργο. Ο ταξιδιþτης γνωρßζει Þδη üλες αυτÝς τις ομορφιÝς γιατß τις εßδε και σε Üλλες πüλεις. Το χαρακτηριστικü üμως αυτÞς της πüλης εßναι πως üποιος φτÜνει εδþ μια βραδιÜ του ΣεπτÝμβρη, üταν οι μÝρες μικραßνουν και οι πολýχρωμες λÜμπες ανÜβουν üλες μαζß στις πüρτες των ψητοπωλεßων και απü Ýνα μπαλκüνι μια γυναικεßα φωνÞ φωνÜζει: αχ! αρχßζει να ζηλεýει εκεßνους που πιστεýουν πως Ýχουν Þδη ζÞσει μια νýχτα ßδια με αυτÞ και πως εκεßνη τη φορÜ Þταν ευτυχισμÝνοι.

Οι πüλεις και η μνÞμη 2.

     Ο Üντρας που ιππεýει για μÝρες πολλÝς σε Üγρια εδÜφη ποθεß να συναντÞσει μια πüλη. ΚÜποτε φτÜνει στην Ισιδþρα, πüλη üπου τα μÝγαρα Ýχουν κρεμαστÝς ελικοειδεßς κλßμακες καλυμμÝνες απü θαλÜσσιους κοχλßες, πüλη üπου κατασκευÜζονται με üλους τους κανüνες της τÝχνης κιÜλια και βιολιÜ, πüλη üπου üταν ο ξÝνος εßναι αναποφÜσιστος ανÜμεσα σε δýο γυναßκες συναντÜει πÜντα μια τρßτη, πüλη üπου οι κοκορομαχßες εκφυλßζονται σε αιματηροýς καβγÜδες ανÜμεσα σ’ αυτοýς που βÜζουν στοιχÞματα. ¼λα αυτÜ τα πρÜγματα σκεφτüταν κÜθε φορÜ που ποθοýσε μια πüλη. Η Ισιδþρα εßναι επομÝνως η πüλη των ονεßρων του: με μßα μüνο διαφορÜ. Η ονειρεμÝνη πüλη τον εμπεριεßχε νεαρü· στην Ισιδþρα φτÜνει σε προχωρημÝνη ηλικßα. Στην πλατεßα εßναι το πεζοýλι των γÝρων που κοιτÜζουν τη νεολαßα να περνÜ βρßσκεται καθισμÝνος στη σειρÜ μαζß τους. Οι επιθυμßες Ýχουν Þδη γßνει μνÞμες.


     Ο Καλβßνο και σε Üλλα κεßμενα του Ýχει μιλÞσει για πüλεις οι οποßες Ýχουν ως χþρο Ýνα αüριστο παρελθüν. Οι δýο αυτÝς περιγραφÝς εßναι ενδεικτικÝς του τüνου ο οποßος διατρÝχει την αφÞγηση ολüκληρου του βιβλßου. ΠροσÝξτε τις περιγραφÝς σε αυτÜ τα δýο αποσπÜσματα: αναφÝρονται σε περßτεχνα οικοδομÞματα και κατασκευÝς, το ýφος και η γλþσσα τα οποßα χρησιμοποιοýνται üμως εßναι ψυχρÜ, χωρßς ßχνος συναισθηματισμοý. Ο συγγραφÝας μας αφηγεßται το πþς Ýχουν τα πρÜγματα στις δýο αυτÝς πüλεις χωρßς ßχνος περιττοý συναισθηματισμοý. Η Διομßρα και η Ισιδþρα υπÜρχουν μüνο στην ουτοπßα της Γλþσσας και της Λογοτεχνßας – και στις δýο αυτÝς πüλεις ο βενετüς εξερευνητÞς φαßνεται να επανÝρχεται ξανÜ και ξανÜ με σκοπü να βρει κÜτι το οποßο εßχε χÜσει στο παρελθüν (μια εμπειρßα, τη νιüτη του). Και ο ßδιος ο συγγραφÝας φαßνεται να επιβεβαιþνει αυτÞ την υπüθεση χρησιμοποιþντας τον Κοýμπλαú Χαν ως φερÝφωνο του στο βιβλßο:

 ‘ΕπομÝνως εßναι πρÜγματι Ýνα ταξßδι στη μνÞμη, το ταξßδι σου!’ Ο ΜεγÜλος Χαν, πÜντα με ανοιχτÜ τα αυτιÜ, αναπηδοýσε στη αιþρα κÜθε φορÜ που στην κουβÝντα του ΜÜρκο αντιλαμβανüταν Ýνα νοσταλγικü τσÜκισμα της φωνÞς. ‘Εßναι λοιπüν για να ξεπερÜσεις τη νοσταλγßα σου που ταξßδεψες τüσο μακριÜ!’

     Ο ταξιδιþτης που περιδιαβαßνει τις πüλεις τεßνει να χÜσει την ατομικüτητÜ του και να γßνει Ýνα με την πüλη στην οποßα βρßσκεται. Η λογοτεχνικÞ αποτýπωση του χþρου και του χρüνου της πüλης δεν εßναι μια απλÞ υπüθεση: κÜθε πüλη δεν εßναι μüνο τα κτßρια που την αποτελοýν αλλÜ και üλα αυτÜ τα οποßα συνθÝτουν την πüλη· üλες εκεßνες οι πρακτικÝς και οι συνÞθειες που επιτρÝπουν στους κατοßκους της να κινοýνται και να Ýρχονται σε συναλλαγÞ μεταξý τους. Ο ΜÜρκο Πüλο (και ο αναγνþστης) στις Αüρατες πüλεις διαμορφþνονται απü τις πüλεις την ßδια στιγμÞ που και εκεßνοι τις «διαβÜζουν». Η ταυτüτητα του εξερευνητÞ και του αναγνþστη επιδÝχονται αλλαγÝς απü τις περßτεχνες περιγραφÝς και την ψυχρüτητα της μνÞμης που ανακαλεß γεγονüτα και τοποθεσßες απü το παρελθüν. ΚÜθε καινοýργια πüλη την οποßα επισκÝπτεται κανεßς θυμßζει μια Üλλη—η αστικÞ εμπειρßα εßναι λοιπüν Ýνα μεßγμα του γνþριμου και του ξÝνου. Στο απüσπασμα που ακολουθεß η συνομιλßα ανÜμεσα στον Πüλο και τον ΜεγÜλο Χαν φαßνεται να εντεßνει αυτÞ την οδυνηρÞ αßσθηση του γνþριμου το οποßο υπÜρχει μÝσα στο ξÝνο, το πρωτüγνωρο:

 -'¸τυχε ποτÝ να δεις μια πüλη που να μοιÜζει με αυτÞ;' ρωτοýσε ο ΚουμπλÜι τον ΜÜρκο Πολο βγÜζοντας το γεμÜτο δαχτυλßδια χÝρι Ýξω απü το μεταξωτü κουβοýκλιο του αυτοκρατορικοý βουκÝνταυρου για να δεßξει τις γÝφυρες που κυρτþνουν πÜνω απü τα κανÜλια, τα πριγκιπικÜ παλÜτια με τα μαρμÜρινα κατþφλια που βυθßζονται στο νερü, το πηγαινÝλα των ελαφρþν πλεοýμενων που σεργιανÜνε σε τεθλασμÝνες γραμμÝς σπρωγμÝνα απü μακριÜ κουπιÜ, τις φορτηγßδες που ξεφορτþνουν καλÜθια με ζαρζαβατικÜ στις πλατεßες των αγορþν, τα μπαλκüνια, τις αλτÜνες, τους τροýλους, τα καμπαναριÜ, τους κÞπους των νησιþν που πρασινßζουν στο γκρßζο της λιμνοθÜλασσας. Ο αυτοκρÜτορας, συνοδευüμενος απü τον ξÝνο αξιωματοýχο του, επισκεπτüταν την ΚινσÜι, αρχαßα πρωτεýουσα εκθρονισμÝνων δυναστειþν, τελευταßα πÝρλα της κορüνας του ΜεγÜλου Χαν.
 -'¼χι, κýριε', απÜντησε ο ΜÜρκο, 'ποτÝ δεν θα φανταζüμουν üτι υπÜρχει μια πüλη σαν κι αυτÞ'.

     Ο Καλβßνο στο απüσπασμα αυτü προσδιορßζει το χþρο της πüλης του ΚινσÜι: η εμπορικÞ κßνηση στην πüλη (τα πλοιÜρια τα οποßα εφοδιÜζουν την πüλη με τρüφιμα,) η παρουσßα των ανθρþπων η οποßα γßνεται αντιληπτÞ üχι ρητÜ αλλÜ μÝσω των Ýργων τους (γÝφυρες, πλατεßες, κÞποι, καμπαναριÜ, κτλ.). Η απÜντηση στην ερþτηση που κÜνει ο ΜεγÜλος Χαν στον Πüλο («¸τυχε ποτÝ να δεις μια πüλη που να μοιÜζει με αυτÞ;») θαρρεß κανεßς üτι εßναι αυτονüητη: μα και βÝβαια! Το αστικü περιβÜλλον μπορεß να μην εßναι τüσο φαντασμαγορικü üπως μας περιγρÜφει ο ΜεγÜλος Χαν αυτÞ την πüλη αλλÜ κÜθε πüλη Ýχει παρüμοια χαρακτηριστικÜ -και ειδικÜ αυτÞ εδþ η πüλη με τη Βενετßα, την γενÝτειρα του ΜÜρκο Πüλο, μια πüλη η οποßα εßναι χτισμÝνη πÜνω στο νερü. Η πüλη μοιÜζει τüσο με τη Βενετßα και η αρνητικÞ απÜντηση του Πüλο στην ερþτηση του ΚουμπλÜι κρýβει απü πßσω της περισσüτερο μια δημιουργικÞ αντιμετþπιση της νοσταλγßας: ü,τι Ýχει χαθεß μπορεß να ξαναφτιαχτεß και να ξαναδημιουργηθεß σε Ýνα λογοτεχνικü Ýργο. Ο Καλβßνο μας υπενθυμßζει üτι üλες αυτÝς οι πüλεις εßναι τüποι γλωσσικοß. Οι περιγραφÝς των πüλεων δεν αφοροýν την Üμεση εμπειρßα αλλÜ εμπειρßες του παρελθüντος üπως μας μεταφÝρονται μÝσα απü λογοτεχνικÜ αραβουργÞματα. ¼λες οι περιγραφÝς του ΜÜρκο Πüλο εßναι προορισμÝνες για ανÜγνωση.
     Ο συγγραφÝας θÝτει μια σειρÜ απü ερωτÞματα με αυτü τον τρüπο üχι μüνο για τη ζωÞ στην πüλη αλλÜ και για τη λογοτεχνßα εν γÝνει. Η πüλη του ΚινσÜι, η «αρχαßα πρωτεýουσα εκθρονισμÝνων δυναστειþν» που αναπαριστÜται στο κεßμενο του Καλβßνο, εßναι μια πüλη Ýρημη απü ανθρþπους αλλÜ συγχρüνως φαßνεται να εßναι και μια πüλη η οποßα συνδÝεται με Üλλες πüλεις. Η αναπαρÜσταση της πüλης ΚινσÜι δεν εßναι η αναπαρÜσταση μιας πραγματικÞς πüλης αλλÜ η αναπαρÜσταση μιας ιδεατÞς πüλης. Ο Καλβßνο σε Ýνα σημεßωμα του αποκαλοýμενο «Ο συγγραφÝας και η πüλη» γρÜφει:
Αν κανεßς παραδεχτεß üτι η δουλειÜ ενüς συγγραφÝα μπορεß να επηρεαστεß απü το περιβÜλλον μÝσα στο οποßο παρÜγεται, απü τα στοιχεßα του περιβÜλλοντος τοπßου, τüτε κανεßς πρÝπει να παραδεχθεß üτι το Τορßνο εßναι η ιδανικÞ πüλη να εßναι κανεßς συγγραφÝας. Δεν καταλαβαßνω πως καταφÝρνει κανεßς να γρÜψει σε μια απü εκεßνες τις πüλεις üπου οι εικüνες του παρüντος εßναι τüσο συντριπτικÝς και ισχυρÝς þστε να μην αφÞνουν κανÝνα περιθþριο χþρου Þ σιωπÞς στον συγγραφÝα. Εδþ στο Τορßνο μπορεßς να γρÜψεις επειδÞ το παρελθüν και το μÝλλον διαθÝτουν υπεροχÞ απÝναντι στο παρüν, η δýναμη της παλαιüτερης ιστορßας και η αναμονÞ του μÝλλοντος προσδßδουν μια στερεüτητα και νüημα στις ασυνεχεßς, παραταγμÝνες εικüνες του σÞμερα.
     Στο σημεßωμα αυτü ο Καλβßνο ασφαλþς μιλÜ για τον εαυτü του üταν λÝει «αν κανεßς παραραδεχτεß…» -το σημεßωμα εßναι η παραδοχÞ του! Το Τορßνο αποτελεß για τον Καλβßνο την ιδανικÞ πüλη, την πüλη της οποßας κÜθε Üλλη πüλη εßναι απλÜ η σκιÜ της. Η αναπαρÜσταση της ιδανικÞς πüλης μÝσα απü την αφÞγηση του ΜÜρκο Πüλο αποτελεß Ýνα μυθοπλαστικü παιχνßδι στο οποßο γνωστÝς τοποθεσßες αλλοιþνονται, αποκτþντας εκ νÝου νüημα και σημασßα. ΚÜθε νÝα πüλη που συναντÜ ο Πüλο αποτελεß μια καινοýργια ευκαιρßα να ξαναεπισκεφθεß μια πüλη απü κÜποιο ταξßδι που Ýκανε στο παρελθüν· μια νÝα τοποθεσßα αποτελεß ευκαιρßα για τον Ιταλü εξερευνητÞ να αναπολÞσει τις πüλεις που εßχε επισκεφθεß παλαιüτερα. Ο Καλβßνο λοιπüν με Ýνα πλÜγιο και ιδιαßτερα επιδÝξιο τρüπο μας δεßχνει üτι η πüλη ως οντüτητα δεν καθορßζεται ως σýνολο μüνο απü τις αναμνÞσεις μας, τις ανÜγκες μας (δßκτυα μαζικþν μεταφορþν, τηλεπικοινωνιþν, οικονομικþν συναλλαγþν και οýτω καθεξÞς) και τις προσδοκßες μας, αλλÜ καθορßζει και τη δικÞ μας ταυτüτητα εßτε βρισκüμαστε σε μια πüλη ως ταξιδιþτες εßτε ως κÜτοικοι. Η συμπαγÞς υπüσταση και ταυτüτητα του υποκειμÝνου (ταξιδιþτη η αναγνþστη) καταλýονται και καταρρÝουν μÝσα στις πüλεις του Καλβßνο· με αυτÞ την κατÜλυση της ταυτüτητας του υποκειμÝνου εννοοýμε üτι ο ταξιδιþτης-αναγνþστης στην προσπÜθεια του να βρει τη γενÝτειρα-πüλη χÜνεται στις αφηγÞσεις και χÜνει την επαφÞ με την πραγματικüτητα Ýξω απü την αφÞγηση. Η αοριστßα του αφηγηματικοý χρüνου (ο οποßος εντοπßζεται σε Ýνα παρελθüν το οποßο εßναι περισσüτερο λογοτεχνικü παρÜ πραγματικü, περισσüτερο αüριστο και συλλογικü παρÜ συγκεκριμÝνο και προσωπικü) και η δυσκολßα εντοπισμοý του αφηγηματικοý χþρου συμβÜλλουν στην ανατροπÞ της ταυτüτητας του ταξιδιþτη-αναγνþστη. Ο εαυτüς του ταξιδιþτη-αναγνþστη αποτελεß λοιπüν Ýνα κενü πλαßσιο πÜνω στο οποßο επαναλαμβÜνεται μια ματαιωμÝνη Üφιξη στην πüλη την οποßα ψÜχνει ο ταξιδιþτης. Η πüλη της ΕιρÞνης για την οποßα μαθαßνουμε στην üγδοη ενüτητα ενσαρκþνει αυτü ακριβþς το αρχÝτυπο της ματαιωμÝνης Üφιξης:
     Στο σημεßο αυτü ο ΚουμπλÜι Χαν περιμÝνει üτι ο ΜÜρκο θα μιλÞσει για την ΕιρÞνη Ýτσι üπως την εßδε απü μÝσα. Ο ΜÜρκο üμως δεν μπορεß να το κÜνει: üποια κι αν εßναι η πüλη που εκεßνοι του οροπεδßου ονομÜζουν ΕιρÞνη, ο ßδιος δεν κατüρθωσε να τη γνωρßσει· Üλλωστε δεν Ýχει μεγÜλη σημασßα: αν τη δει κανεßς στÝκοντας στο κÝντρο της εßναι μια Üλλη πüλη· ΕιρÞνη εßναι το üνομα μιας πüλης που βλÝπεις απü μακριÜ, αν την πλησιÜζεις, αλλÜζει.
     ¢λλη εßναι η πüλη για üποιον περνÜ χωρßς να μπει μÝσα, και Üλλη για üποιον εγκλωβßζεται σε αυτÞ και δεν μπορεß να ξεφýγει· Üλλη εßναι η πüλη στην οποßα φτÜνει κανεßς για πρþτη φορÜ, Üλλη εßναι εκεßνη που αφÞνει πßσω του για να μην ξαναγυρßσει ποτÝ· η καθεμιÜ αξßζει Ýνα διαφορετικü üνομα· ßσως, για την ΕιρÞνη, να μßλησα Þδη χρησιμοποιþντας Üλλα ονüματα ßσως να μη μßλησα παρÜ μüνο για την ΕιρÞνη. (156)
Η πüλη της ΕιρÞνης μπορεß να εμπεριÝχει και üλες τις Üλλες πüλεις του κüσμου. Δεν υπÜρχει μüνο Ýνας χÜρτης για την πüλη αυτÞ αλλÜ πολλοß. Η ΕιρÞνη εßναι μια πüλη που δεν μπορεß να γßνει αντιληπτÞ στο σýνολü της γιατß αλλÜζει συνεχþς -υπÜρχει Ýνα ασýμπτωτο μεταξý της υποκειμενικÞς αντßληψης της ΕιρÞνης και του πραγματικοý της χþρου. Η εμπειρßα της ΕιρÞνης σημαßνει üτι η πüλη ως χþρος και η πüλη ως σημασßα πολλÝς φορÝς δεν συμπßπτουν και υπüκεινται συνεχþς σε αλλαγÝς.
     Η πüλη ως σýνολο αποτελεß Ýνα δßκτυο απü πολλαπλÜ νοÞματα. Η πüλη μπορεß να διαβαστεß και ως Ýνα κεßμενο. Ας πÜρουμε ως παρÜδειγμα τους ταξιδιωτικοýς οδηγοýς που κυκλοφοροýν στο εμπüριο και υπÜρχουν στο διαδßκτυο. ΚÜθε τουριστικüς χÜρτης, κÜθε ταξιδιωτικüς οδηγüς  Ýχει ως σκοπü να προτρÝψει τον επισκÝπτη να επισκεφθεß συγκεκριμÝνα σημεßα στην πüλη την οποßα Ýχει φτÜσει. Με αυτü τον τρüπο η γεωγραφßα της πüλης και η σημασßα της κατÜ κÜποιο τρüπο διαμορφþνονται εκ νÝου. Οι Del Casino και Ηanna υποστηρßζουν üτι «πολλοß τουριστικοß χÜρτες συμπεριλαμβÜνουν εικüνες των ανθρþπων Þ των ‘οικοδεσποτþν’ οι οποßοι κÜνουν τους τουριστικοýς χþρους μοναδικοýς, εξωτικοýς και συναρπαστικοýς. Οι τουρßστες χρησιμοποιοýν αυτÝς τις εικüνες για να τους βοηθÞσουν να καταλÜβουν ποιοι εßναι αυτοß οι Üνθρωποι και πþς διαφÝρουν απü τους ßδιους. ΚÜποιοι χÜρτες απεικονßζουν τουρßστες που εμπλÝκονται στις δραστηριüτητες για τις οποßες οι τουριστικοß χþροι παρÜγονται, επιβεβαιþνοντας την ταυτüτητα του τουρßστα και κατευθýνοντας την αναπαραγωγÞ της σε αυτοýς τους χþρους. Με αυτοýς και με Üλλους τρüπους, οι τουριστικοß χÜρτες συνεισφÝρουν στην παραγωγÞ της ταυτüτητας και μποροýν να μας βοηθÞσουν να καταλÜβουμε τις σχÝσεις ανÜμεσα στην ταυτüτητα, την αναπαρÜσταση και τον χþρο». Ποιος ο λüγος üμως να κÜνουμε αυτü τον παραλληλισμü ανÜμεσα στο κεßμενο του Καλβßνο και τον ΜÜρκο Πüλο, απü τη μια μεριÜ, και τον τρüπο που φτιÜχνονται και χρησιμοποιοýνται οι τουριστικοß χÜρτες απü την Üλλη; Μα, αν το σκεφτοýμε καταλαβαßνουμε üτι ο ΚουμπλÜι Χαν ζητÜ απü τον ΜÜρκο Πüλο να του φτιÜξει τρüπο τινÜ Ýνα τουριστικü χÜρτη της αχανοýς κινεζικÞς αυτοκρατορßας -η αφÞγηση με αυτü τον τρüπο επιχειρεß να δημιουργÞσει üχι μüνο μια καινοýργια γεωγραφικÞ αναπαρÜσταση της αυτοκρατορßας αλλÜ και να την εγγρÜψει στο χþρο της λογοτεχνßας για πÜντα. Το ßδιο το κεßμενο μας το θÝτει ως εξÞς:
ΕπιστρÝφοντας απü τις αποστολÝς που του ανÝθετε ο ΚουμπλÜι, ο επινοητικüς ξÝνος αυτοσχεδßαζε παντομßμες που ο ηγεμüνας Ýπρεπε να ερμηνεýσει: μια πüλη εßχε σχεδιαστεß απü το Üλμα ενüς ψαριοý που προσπαθþντας να ξεφýγει απü το στüμα ενüς κορμορÜνου Ýπεφτε σε Ýνα δßχτυ, μια Üλλη πüλη απü Ýναν γυμνü Üνθρωπο που περνοýσε μÝσα απü τη φωτιÜ χωρßς να καßγεται, μια τρßτη απü Ýνα κρανßο που Ýσφιγγε ανÜμεσα στα πρασινισμÝνα απü τη μοýχλα δüντια του μια στρογγυλÞ, πÜλλευκη πÝρλα. Ο ΜεγÜλος Χαν αποκωδικοποιοýσε τα σημÜδια, üμως ο δεσμüς ανÜμεσα σε αυτÜ και τους ταξιδεμÝνους τüπους παρÝμενε αβÝβαιος: δεν Þξερε ποτÝ αν ο ΜÜρκο Þθελε να του απεικονßσει μια περιπÝτεια που του εßχε λÜχει σε κÜποιο του ταξßδι, κÜποιο απü τα κατορθþματα του ιδρυτÞ της πüλης, την προφητεßα ενüς αστρολüγου, Ýνα αßνιγμα Þ Ýναν συλλαβüγριφο απλþς για να υποδεßξει Ýνα üνομα…Στο μυαλü του Χαν η αυτοκρατορßα αντικαθρεφτιζüταν σε μια Ýρημο απü ευμετÜβλητα και ανταλλÜξιμα μεταξý τους στοιχεßα, üπως εßναι οι κüκκοι της Üμμου, απü τα οποßα αναδýονταν για κÜθε πüλη και επαρχßα οι φιγοýρες που υπονοοýσαν οι λογüγριφοι του Βενετοý.
     Οι πüλεις τις οποßες περιγρÜφει ο Πüλο εßναι φαντασμαγορικÝς, παρÜδοξες και μÜλλον πρÝπει να θεωρεßται απßθανο üτι μπορεß να υπÜρξουν. Ο Καλβßνο μας το λÝει: «ºσως η αυτοκρατορßα, σκÝφτηκε ο ΚουμπλÜι, να μην εßναι τßποτε Üλλο απü Ýνα ζωδιακü κýκλο φαντασμÜτων του νου». Οι Αüρατες πüλεις αποτελοýν φευγαλÝους τüπους μνÞμης και επιθυμßας· εßναι για πÜντα ‘παγωμÝνες’ στον χþρο της μνÞμης και της λογοτεχνßας. Οι πüλεις που παρουσιÜζονται στο βιβλßο αποτελοýν Ýναν φαντασμαγορικü κýκλο απü ονειρικÝς πüλεις:

     Δεν Ýχει οýτε üνομα, οýτε τüπο. Σου επαναλαμβÜνω το λüγο για τον οποßο σου την περιÝγραφα: απü τον αριθμü τον πüλεων που μπορεß κανεßς να φανταστεß, πρÝπει να αποκλεßσουμε εκεßνες των οποßων τα στοιχεßα αθροßζονται χωρßς να υπÜρχει κÜτι που να τα συνδÝει, χωρßς Ýναν εσωτερικü κανüνα, μια προοπτικÞ, μια λογικÞ. Στις πüλεις εßναι üπως στα üνειρα: ü,τι εßναι δυνατü να φανταστεß κανεßς μπορεß και να το ονειρευτεß αλλÜ και το πιο αναπÜντεχο üνειρο εßναι Ýνας γρßφος που κρýβει μια επιθυμßα, Þ το αντßστροφü της μια φοβßα. Οι πüλεις, üπως τα üνειρα, εßναι χτισμÝνες με επιθυμßες και φοβßες, παρüτι το νÞμα που τις συνδÝει εßναι μυστικü, οι κανüνες τους παρÜλογοι, οι προοπτικÝς παραπειστικÝς, και κÜθε πρÜγμα κρýβει Ýνα Üλλο πρÜγμα… Μα και οι πüλεις νομßζουν üτι εßναι Ýργο του μυαλοý Þ της τýχης, αλλÜ οýτε το Ýνα οýτε η Üλλη αρκοýν για να κρατÞσουν üρθια τα τεßχη τους. Απü μια πüλη δεν απολαμβÜνεις τα εφτÜ Þ τα τριÜντα εφτÜ θαýματα, αλλÜ την απÜντηση που δßνει σε κÜποιο ερþτημα σου.

     Ο ΜÜρκο Πüλο λοιπüν αντιμετωπßζει τις πüλεις με μια λογικÞ που μπορεß να περιγραφεß ως «ονειρικÞ λογικÞ»: οι πüλεις αποτελοýν Ýνα λογüγριφο ο οποßος εßναι δýσκολο να ερμηνευθεß γιατß οι πüλεις αποτελοýνται απü ασταθεßς, Üγνωστους κανüνες. Οι Αüρατες πüλεις ζητοýν απü τον αναγνþστη να αφεθεß στο φαινομενικÜ παρÜλογο του üλου εγχειρÞματος του Καλβßνο και να κÜνει Ýνα ταξßδι μαζß του στις πüλεις του κüσμου. ΕπιστρÝφοντας απü την τελευταßα του αποστολÞ, ο βενετüς ταξιδευτÞς βρÞκε τον κινÝζο αυτοκρÜτορα να τον περιμÝνει καθισμÝνος μπροστÜ σε μια σκακιÝρα. Ο ΚουμπλÜι ζÞτησε απü τον Πüλο να του περιγρÜψει, χρησιμοποιþντας το σκÜκι, τις πüλεις τις οποßες εßχε επισκεφθεß σε αυτü το τελευταßο του ταξßδι. Ο Πüλο χρησιμοποιþντας τα πιüνια του σκακιοý και το ßδιο το σκÜκι σαν Ýνα καμβÜ Ýκανε αναπαραστÜσεις των πüλεων και των τοπßων στα οποßα εßχε ταξιδÝψει:

   Παρατηρþντας τα βασικÜ αυτÜ τοπßα, ο ΚουμπλÜι αναλογιζüταν την αüρατη τÜξη που στηρßζει τις πüλεις, τους κανüνες που τις κÜνει να γεννιοýνται, να παßρνουν μορφÞ, να ευδοκιμοýν, να προσαρμüζονται στις εποχÝς, να μελαγχολοýν, να καταστρÝφονται. ΚÜποιες φορÝς εßχε την αßσθηση πως ακüμα λßγο και θα ανακÜλυπτε Ýνα αρμονικü και συνεπÝς σýστημα που θα υπüκειτο στις αναρßθμητες συμφωνßες και δυσαρμονßες, αλλÜ κανÝνα μοντÝλο δεν Üντεχε τη σýγκριση με εκεßνο του σκακιοý…. Τþρα πια ο ΚουμπλÜι Χαν δεν εßχε ανÜγκη να στÝλνει τον ΜÜρκο Πüλο σε μακρινÝς αποστολÝς: τον κρατοýσε να παßζει ατÝλειωτες παρτßδες σκακιοý. Η γνþση της αυτοκρατορßας Þταν κρυμμÝνη στο σχÝδιο που χÜραζαν τα απüτομα Üλματα του αλüγου, τα διαγþνια περÜσματα του τρελοý, το σερνÜμενο και επιφυλακτικü βÞμα του βασιλιÜ και του ταπεινοý στρατιþτη, οι αδυσþπητες εναλλακτικÝς λýσεις του κÜθε παιχνιδιοý.

     Ο Καλβßνο με την ιδιαßτερη αγÜπη του για τα παιχνßδια μας δßνει τη λýση σχετικÜ με τη λογικÞ η οποßα ενυπÜρχει πßσω απü τη δημιουργßα και λειτουργßα κÜθε πüλης –λογοτεχνικÞς και πραγματικÞς. Η ιδιüτυπη «ονειρικÞ λογικÞ» του Καλβßνο δεν εξηγεßται και οýτε μπορεß να πιστοποιηθεß επιστημονικÜ – μüνο λογοτεχνικÜ μπορεß κανεßς να την πλησιÜσει: η λογικÞ αυτÞ Ýγκειται στη δυνατüτητα της διαßσθησης. Δεν εßναι τυχαßο Üλλωστε üτι ο ΚουμπλÜι ζÞτησε να του αφηγηθοýν τις πüλεις οι οποßες απαρτßζουν την αυτοκρατορßα του – με αυτü τον τρüπο τονßζεται απü τη μια η λογοτεχνικÞ υπüσταση του εν λüγω κειμÝνου και απü την Üλλη ο συγγραφÝας μας δßνει να καταλÜβουμε üτι η πüλη ως σýνολο μπορεß να μετρηθεß με μια μÝθοδο η οποßα εßναι καθαρÜ διαισθητικÞ. Ο ΜεγÜλος Χαν μÜλλον διαισθÜνεται üτι η αυτοκρατορßα του üπως την ξÝρει πρüκειται να χαθεß σε λßγο, οπüτε ζητÜ απü κÜποιον ξÝνο να την επισκεφθεß, να την καταγρÜψει και να μεταφÝρει αυτÞ την αφÞγηση στη Δýση. Εκεß üμως που ο ΜÜρκο Πüλο στο Εκατομμýριο Ýφερνε στη Δýση ιστορßες απü μια εξωτικÞ, μυστηριþδη ΑνατολÞ, ο Καλβßνο στις Αüρατες πüλεις χρησιμοποιεß το αφηγηματικü σχÞμα του εξερευνητÞ για να φÝρει στον αναγνþστη της μεγαλοýπολης ιστορßες απü το υποσυνεßδητο των πüλεων. Με αυτü τον τρüπο ο ΜÜρκο Πüλο ως αφηγητÞς επιχειρεß να μας οδηγÞσει και να μας ξεναγÞσει üχι μüνο στις πüλεις τις οποßες «επισκÝφθηκε» αλλÜ κυρßως να μας πεßσει üτι η δýναμη της φαντασßας μπορεß να ανασκÜψει την καθημερινüτητα και να ανασýρει στην επιφÜνεια, να κÜνει ορατü, ü,τι συμβÜλλει στο να γßνει πιο υποφερτÞ η ζωÞ στην «κüλαση» της καθημερινüτητας.

Επßλογος

     Ο Πüλο στην τελευταßα παρÜγραφο του βιβλßου σημειþνει üτι εßτε θα γßνουμε μÝρος αυτÞς της κüλασης εßτε μποροýμε «να προσπαθÞσουμε και να μÜθουμε να αναγνωρßζουμε ποιος και τι, μÝσα στην κüλαση, δεν εßναι κüλαση, και να του δþσουμε διÜρκεια, να του δþσουμε χþρο». Στην αρχÞ του βιβλßου ο συγγραφÝας μας εßχε υπενθυμßσει üτι «Στη ζωÞ των αυτοκρατüρων υπÜρχει πÜντα μια στιγμÞ κατÜ την οποßα την περηφÜνια για την κατÜκτηση τüσων απÝραντων εκτÜσεων Ýρχεται να διαδεχτεß η μελαγχολικÞ και ανακουφιστικÞ διαπßστωση üτι πολý σýντομα θα πÜψουμε να θÝλουμε να τις γνωρßσουμε και να τις κατανοÞσουμε». Το βιβλßο λοιπüν μπορεß να θεωρηθεß σαν μια απüπειρα γνωριμßας και κατανüησης üλων αυτþν των πüλεων που εßναι πολý δýσκολο να γνωρßσουμε ουσιαστικÜ. Ο Καλβßνο/Πüλο χρησιμοποιεß εδþ τη λογοτεχνικÞ φιγοýρα του οραματιστÞ ταξιδιþτη για να μας προτρÝψει να διαβÜσουμε τον χþρο στον οποßο ζοýμε με Ýναν ιδιαßτερα λογοτεχνικü-δημιουργικü τρüπο. O θεωρητικüς Ανρß ΛεφÝβρ τονßζει: «Το να σκεφτοýμε σχετικÜ με την πüλη εßναι να συγκρατÞσουμε και να διατηρÞσουμε τις αλληλοσυγκρουüμενες πλευρÝς της: περιορισμοýς και δυνατüτητες, γαλÞνη και βßα, συναντÞσεις και μοναξιÜ, συγκεντρþσεις και αποχωρισμοýς, το τετριμμÝνο και το ποιητικü, την ανελÝητη λειτουργιοκρατßα και τον αναπÜντεχο αυτοσχεδιασμü». H πüλη μπορεß λοιπüν να διαβαστεß σαν Ýνα κεßμενο του οποßου την σýνθετη φýση πρÝπει να αναγνωρßσουμε και με το οποßο διαπραγματευüμαστε σε καθημερινÞ βÜση για να μπορÝσουμε να ενþσουμε τη ζωÞ μÝσα στο σπßτι με τη ζωÞ μας Ýξω απü αυτü.


==============================================
    
     ΔημιουργÞθηκε στο πλαßσιο του προγρÜμματος της ΣχολÞς Ανθρωπιστικþν Σπουδþν του Ελληνικοý Ανοικτοý Πανεπιστημßου «ΑνÜπτυξη σýγχρονης μεθοδολογßας για τη διδασκαλßα της λογοτεχνßας σε πλαßσιο ΑνοικτÞς και εξ ΑποστÜσεως Εκπαßδευσης»
(Πυθαγüρας-Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. ΙΙ) με συγχρηματοδüτηση απü το Ευρωπαúκο Κοινωνικü Ταμεßο και εθνικοýς πüρους. .

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers