Εισαγωγή
Το καινούριο άρθρο που πλέον κοσμεί το Στέκι μου και παίρνει τη σειρά του, ήτανε κάτι αναμενόμενο. Μετά τις αρχαίες Μούσες, τις αρχαίες σοφές, τις μεταγενέστερες κλπ, καιρός ήτανε να μπει και μια πιο πρόσφατη σχετικά. Υποτίθεται πως εδώ και μάλιστα στη λίστα με τις υποψήφιες, υπάρχουνε πάντα κάποιες που προσπεράσανε με χίλια την εποχή τους, δυσκολευτήκανε με χίλια στην εποχή τους και τελικά καταφέρανε παρ’ όλες τις αντιξοότητες να πετύχουνε πράματα που σπανίως πετύχαινε γυναίκα στην εποχή της. Σήμερα όμως το πράγμα παίρνει άλλη στράτα. Ναι μεν δεν θα την έλεγες και σύγχρονη τη σημερινή, αλλά δεν θα την έλεγες και παλιά πολύ. Δε θα λεγες πως βρήκε σπαρμένα ρόδα στη πορεία της, αλλά δε θα ‘λεγες πως ζορίστηκε δα και πάρα πολύ, υποφέροντας για να πετύχει. Οτι ζορίστηκε ναι, ζορίστηκε, όχι όπως η Σατλέ ή η σορ Χουάνα ή Κορνάρο, αλλά λιγότερο απ’ αυτές. Δεν είναι λοιπόν αυτοί οι λόγοι που με σπρώξανε να τη συμπεριλάβω στη λίστα με τις “αγαπημένες μου Γυναίκες Του Κόσμου”. Τους λόγους, για να κρατάμε και λιγάκι το σασπένς, θα τους μάθετε έναν-έναν, ή μάλλον δυο-δυο, στις γραμμές τούτου του νέου άρθρου και… άντε γιατί είπαμε και πολλά κι έχουμε κι έν άρθρον να τελειώσουμε: Εγώ να το στήσω κι εσείς να το διαβάσετε, γι’ αυτό ας μη χασομεράμε με κουβέντες, αμφότεροι. Πάμε γερά! Π. Χ.
=====================================
Ήταν 7 Νοέμβρη 1867, όταν στην οδό Νοβολπίκι στη Βαρσοβία, στο σπιτικό του καθηγητή Φυσικής & Μαθηματικών Βλαντισλάβ Σκλοντόβσκι, γεννιόταν η κόρη του Μαρία, το 5ο και στερνοπαίδι του σπιτιού. Θα μεγαλώσει μες στην αγάπη που όμως τη σκεπάζει βαρειά σκιά. Δεν θυμάται ποτέ να την έχει φιλήσει η μητέρα της. Μόνον ένα τρυφερό χάδι στη καμπύλη του μετώπου της. Γιατί η κυρία Σκλοντόβσκα είχε παρουσιάσει ήδη τα πρώτα συμπτώματα φυματίωσης όταν γεννήθηκε η Μαρία και παρά τους γιατρούς, επί 5 χρόνια, το κακό προχωρούσε σταθερά. Χρησιμοποιούσε λοιπόν το δικό της σερβίτσιο και δε φιλούσε ποτέ το γιο και τις κόρες της. Τα μικρά λίγα ξέρανε για τη φοβερή αρρώστια, αλλά κάτι μαντεύανε στη θλίψη που σκίαζε το πρόσωπο του καθηγητή-πατέρα και στη φράση: “Θεέ μου κάνε καλά τη μητέρα μας” που τους είχε προσθέσει στη βραδυνή προσευχούλα τους. Το πρώτο συναπάντημα με το θάνατο συνέβη το 1876 όταν πέθανε από τύφο η αδελφή της Ζόσια, ενώ 2 χρόνια μετά, το 1878, πέθανε κι η μητέρα. Η μικρή Μαρία μαθαίνει από νωρίς πως η ζωή είναι σκληρή κι εφεξής θα την αντιμετωπίσει με άγρια περηφάνεια και χωρίς καρτερία. Τα πρώτα ισχυρά θέμελα είχαν ήδη μπει, θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει, διαβάζοντας αυτή την ιστορία. Αποτέλεσμα; Ένα χρυσό μετάλλιο, λόγω των επιδόσεών της, σφραγίζει τις γυμνασιακές της σπουδές στις 12 Ιουνίου 1883. Η Μαρία δε δίστασε στιγμή, πιάνει δουλειά σαν εσωτερική δασκάλα σε κάποια οικογένεια εξασφαλίζοντας τροφή, στέγη κι ένα μισθό που θα ‘στελνε στην αδελφή της που ήδη σπούδαζε στο Παρίσι, κι όλα τούτα μόλις 16 χρονώ.
Δούλεψε έτσι για 8 χρόνια, όμως το πάθος της μάθησης τη καίει κι αυτή. Παρακολούθησε στη Βαρσοβία το Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο, μια σειρά δηλαδή -παράνομων- μαθημάτων ανατομίας, φυσικής, ιστορίας και κοινωνιολογίας από εθελοντές δασκάλους. Ήτανε στον αριθμό 66 της οδού Κρακοβίας στο βάθος μιας αυλής με πασχαλιές. Μια πρόσκληση από τη Μπρόνια, το 1891, της επιτρέπει να εγκατασταθεί στο Παρίσι στο σπίτι της αδελφής της, στη λεωφόρο Ζαν Ζωρές, τότε οδός Γερμανίας, για να παρακολουθήσει μαθήματα στη σχολή Θετικών Επιστημών της Σορβόννης.
-“Παίρνω τον ήλιο και τον εκσφενδονίζω…” της είπε, πετώντας κυριολεκτικά από τη χαρά της.
Το δεκεμβριάτικο φως ρίχνει τις χλωμές του ακτίνες στο μεγάλο αμφιθέατρο. Τα νεανικά κεφάλια σκυμμένα αντιγράφουνε τις εξισώσεις που χαράζει στον πίνακα το χέρι του καθηγητή Πολ Απέλ. Στα πρώτα έδρανα ένα κορίτσι χαμογελά εκστατικά. Τη μεγάλη καμπύλη του μετώπου της, στεφανώνουν ατίθασες ξανθές μπούκλες. Πώς είναι δυνατόν να θεωρεί κανείς την επιστήμη “στεγνή”;
Καθώς ήταν αδύνατον να μελετήσει, λόγω της συνεχούς κίνησης στο ιατρείο της αδελφής της και του συζύγου της, αποφασίζει να μείνει μόνη της. Διάβαζε συνεχώς και μόνον οι λιποθυμίες από τη κόπωση της υπενθύμιζαν ότι έπρεπε που και που να τρώει. Κάνει αιματηρές οικονομίες. Πηγαινοέρχεται με τα πόδια στη Σορβόννη κι όταν αρχίζει να νυχτώνει καταφεύγει στη βιβλιοθήκη Σεν Ζενεβιέβ όπου καίει το φωταέριο κι είναι ζεστά.
Αυτά τα κόπια, αυτοί οι μόχθοι κι οι στερήσεις, οι τρομερές, επίμονες κι επίπονες προσπάθειες, νομίζατε πως θ’ άφηνε να πάνε στα χαμένα; Οόοοχι φυσικά! Κι ιδού, το 1893 κατακτά τη πρώτη θέση στις εξετάσεις για το πτυχίο των Φυσικών Επιστημών, αλλά και την επόμενη χρονιά, το 1894, κατάκτά τη δεύτερη θέση, στις εξετάσεις για το πτυχίο των Μαθηματικών τούτη τη φορά! Από δω και πέρα, αρχίζει πλέον στη ζωή της να τα κάνει όλα διπλά αυτό το κορίτσι από τη Βαρσοβία, και θυμηθείτε που σας το λέω.
Αφού μάζεψε ό,τι πτυχίο υπήρχε και δεν υπήρχε -που λέει ο λόγος- επιστρέφει στη γενέτειρά της, τη Βαρσοβία. Επιστρέφοντας εκεί, της δόθηκε μια υποτροφία 600 ρουβλίων που προοριζότανε για άξιους φοιτητές, σαν τιμής ένεκεν ας πούμε. Λίγα χρόνια αργότερα, μετρώντας όπως πάντα, δεκάρα-δεκάρα, από τη πρώτη της κιόλας αμοιβή για μια μελέτη, επέστρεψε τα 600 ρούβλια στο γραμματέα του ιδρύματος, που έμεινε άναυδος από τη χειρονομία της. Η ίδια είχε δεχθεί την υποτροφία σαν ένδειξη εμπιστοσύνης ευγνωμοσύνης κι επιβράβευσης και τη κράτησεν όσο χρειαζότανε για τις ανάγκες της. Θα το ένιωθε σαν ατιμία αν κρατούσε έστω και μια στιγμή παραπάνω απ’ όσο έπρεπε, αυτά τα χρήματα που, με την επιστροφή τους, θα μπορούσαν να είναι στήριγμα για κάποια άλλη φτωχή κοπέλα που θα ήθελε να σπουδάσει. Μάλιστα κυρίες και κύριοι! Αυτό που ακούσ… εεεε διαβάσατε! Θα το θεωρούσε ατιμία… λέει.
Το 1894 κυλά προς το χειμώνα της σύντομης ζωής του, αλλά δεν είχανε τελειώσει και τα ωραία του για τη νεαρή πια γυναίκα, τη Μαρία μας. Της χρωστούσε κάτι ακόμα φαίνεται! Η Εταιρεία Προώθησης της Εθνικής Βιομηχανίας αναθέτει στη Μαρία μια μελέτη για τη προώθηση της βιομηχανίας στη χώρα. Η κοπέλλα μας ζορίστηκε, καθώς δεν είχε κατάλληλο χώρο για εργαστήρι κι έτσι ήρθε σε επαφή με τον αγαπημένο της καθηγητή στο σχολείο, τον κύριο Κοβάλσκι. Αυτός τσακίστηκε να τηνε βοηθήσει καθώς ήτανε πολύ αγαπητό πλάσμα κι ήσυχο, πέραν από τις επιδόσεις της στα μαθήματα. Την έφερε σ’ επαφή με έναν επίσης επιστήμονα, που διέθετε όλα τα μέσα που της χρειάζονταν και… παραπάνω μη σας πω! Εκεί λοιπόν γνώρισε τον έρωτα της ζωής της, αλλά κι ένα θαυμάσιο συνεργάτη κι εφάμιλλο της αξίας της, τον Πέτρο. Ήτανε λαμπρός επιστήμονας κι αμέσως μόλις την είδε την ερωτεύτηκε. Να μη πολυλογούμε και με …ακατάλληλες λεπτομέρειες, τα δυο πιτσουνάκια συνήψανε γάμου κοινωνίαν με συνοπτικές διαδικασίες. Καλά και να θέλανε φιοριτούρες και τα ρέστα, δε θα μπορούσανε καθώς εξόν από δυο ποδήλατα που αγοράσανε για να κάνουνε περιπάτους στην εξοχή, κατά τ’ άλλα, δεν υπήρχε μαντήλι για να φυσήξουνε τη μύτη τους, που λέει ο λόγος. Για την ακρίβεια κάνανε γάμο χωρίς νυφικό, χωρίς βέρες, χωρίς γαμήλια δεξίωση -χα!- χωρίς τούρτα, χωρίς κοστούμια, χωρίς θρησκευτικό μυστήριο, αλλά και χωρίς συμβολαιογράφο, δηλαδή κάνανε γάμο χωρίς… γάμο! Και τα ποδήλατα μη φανταστείτε, δώρο γάμου σε μετρητά ήτανε και τα θέλανε για να γυρίζουνε σε περιπάτους, πικ-νικ κι εκδρομές αλλά και το καλοκαίρι για τη παραλία.
Τσούλησε λιγάκι ο καιρός και φτάνουμε στο 1897, αρχές Σεπτέμβρη κι η μοίρα της φύλαξε άλλα δυο δωράκια: Πρώτα έρχεται η κορούλα της η Ερηνούλα και στο καπάκι έρχεται κι η άδεια διδασκαλίας για τη Μέση Εκπαίδευση, την οποίαν είχε αιτηθεί πριν από κάμποσο! Παράλληλα με τούτα όμως τα… γήινα, είχε να φροντίσει να φέρει σε πέρας και το διδακτορικό της. Έτσι έσπευσε να ξεκινήσει το ψάξιμο για το που και πως θα μπορέσει κάπου, κάπως, να το τελειώσει. Τη προσοχή της τράβηξε η εργασία ενός άλλου επιστήμονα, Γάλλου, του φυσικού Ανρί Μπεκερέλ. Εκείνος πάλι λέει πως είχε παρατηρήσει, ότι τα άλατα ενός σπάνιου μετάλλου, του ουρανίου για την ακρίβεια, χωρίς τη πριν επίδραση φωτός εξέπεμπαν κάποιο είδος παράξενων ακτίνων κι η προσπάθειά του συνίστατο στο να τις ανακαλύψει.
Χαράς ευαγγέλια η Μαριώ καθώς βρήκε το θέμα της. Θα μελετήσει αυτές τις άγνωστες ακτίνες κείνου του άγνωστου εν πολλοίς, μετάλλου. Μόνο που ξεκινά ανάποδα! Παρατά τα πάντα τα αφορώντα το συγκεκριμένο και καταπιάνεται με όλα τα λοιπά μέταλλα. Με αυτή τη… κυκλωτική κίνηση, δεν αργεί να ανακαλύψει πως κι άλλο μέταλλο έχει τα ίδια… συμπτώματα. Και τα άλατα κι οι ενώσεις του στοιχείου φθορίου εκπέμπουν επίσης αυτόματα ακτίνες όμοιες με κείνες του ουρανίου. Δεν σταματά στιγμή να ψάχνει και τώρα μάλιστα που μύρισε… ψητό, ένας λόγος παραπάνω. Εξετάζει ένα προς ένα όλα τα ορυκτά στοιχεία και μη και κάνει τη πρώτη παρατήρηση-ανακάλυψη: όσα φέρουνε φθόριο ή ουράνιο εκπέμπουν ακτίνες πολύ περισσότερο απ’ όση κανονικά θα αναμενόταν αν περιείχανε μόνον ουράνιο ή φθόριο, ενώ αντίθετα όσα δεν περιέχουνε, δεν εκπέμπουνε τίποτε. Εκεί συλλαμβάνει μιαν ιδέα και διακινδυνεύει να διατυπώσει μιαν υπόθεση: Τα ορυκτά κρύβουνε σίγουρα ένα νέο άγνωστο υλικό στοιχείο, που ακτινοβολεί, ένα νέο χημικό στοιχείο! Μπάμμμμ!!!
Οργασμός επικρατεί στο εργαστήρι της, έρευνες, πειράματα, φιαλίδια κλπ, αλλά κι ο άντρας της δεν την αφήνει μονάχη, μια τέτοια δύσκολη στιγμή. Εγκαταλείπει τη δική του έρευνα κι ενώνουνε τις δυνάμεις τους το Μάη του 1898! Διασπούν όλες τις ενώσεις του ουρανίου σε διάφορα χημικά που τις απαρτίζουνε και προσμετρούνε τις ακτίνες που εκπέμπουν. Επικεντρώνονται ιδιαίτερα στον πισσουρανίτη, ένωση που προσμετρήθηκε ιδιαίτερα πιο δραστήρια από τις άλλες και τελικά εντοπίζουνε δυο κι όχι μια, δυο ενώσεις του να μετρώνται διαφορετικά κι ενεργέστερες από τις άλλες, και πολύ πιο έντονα! Άρα δεν είναι μόνον ένα το νέο υλικό, αλλά δυο!!! Μπαμμμμ Μπάμμμμμ!!
Όπως είδαμε αυτό το κορίτσι εξ αρχής πάντα δυο-δυο τσι βαρεί τσι ντουφεκιές! Γιάλα!
Δυο μήνες αργότερα, είναι πια σε θέση να ανακοινώσουν την ανακάλυψη και των δύο, πρώτα εκείνου που ονομάστηκε πολώνιο προς τιμή της πατρίδας της Μαρίας και μετά του ραδίου, από το οποίο πήρε το όνομά της αργότερα η ραδιενέργεια (ενέργεια που εκπέμπεται από το ράδιο). Εδώ πιάσανε τα δύσκολα όμως! Προσπαθώντας να παρασκευάσει σε καθαρή μορφή τα δύο στοιχεία, το ζέυγος εργάστηκε σκληρότατα για πάνω από 4 χρόνια, σε μια παράγκα, καθώς το επίσημο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης δεν τους παραχωρούσε εργαστήριο, ούτε τους επιδοτούσε. Το πιθανώτερο να τους περνούσε γραφικούς και παλαβούς μάλλον. Εν τω μεταξύ ο πισσουρανίτης ήτανε πανάκριβος και τονε κατεργάζονταν τα μεταλλεία του Γιοάχιμσταλ στη Βοημία. Η Μαρία σκέφτηκε ότι αφού το πολώνιο και το ράδιο βρίσκονται στο ορυκτό, θα βρίσκονται και στα κατάλοιπά του κι έτσι ζήτησε από αυστριακούς συναδέλφους της να μεσολαβήσουνε στα μεταλλεία της Βοημίας. Το ζεύγος θα πλήρωνε τα κατάλοιπα από τις πενιχρές του οικονομίες. Τελικά σταθήκανε τυχεροί! Το Εργοστάσιο της Βοημίας αποφάσισε να διαθέσει στους δυο αυτούς παλαβιάρηδες -όπως τους νόμιζε και καλά είπα εγώ πως κι η Σορβόννη ετοιμαζότανε να τους περάσει κείνες τις άσπρες μπλούζες με τα μακρυά μανίκια, ξέρετε…-ένα τόνο καταλοίπων από τα περισσέμματα, που άλλωστε τα είχανε για πέταμα. Τελικά με τα πολλά, αρχές του 1902, μετά από τιτάνιες προσπάθειες ετών, στερήσεις, κακουχίες, κι εργαζόμενοι κάτω από απίστευτες συνθήκες στερήσεων, φτώχειας και κόπων, κατάφερε η Μαριώ να παρασκευάσει εν δέκατο του γραμμαρίου καθαρό ράδιο κι εν εικοστό του γραμμαρίου καθαρό πολώνιο. Άλλη μια φορά είχεν ηχήσει η διπλοντουφεκιά της Μπαμ – μπαμ!
Ο Πέτρος, ο σύζυγος δηλαδή, πήρε έδρα καθηγητού στη Σορβόννη, το 1904 αλλά μη βιαστείτε να πανηγυρίσετε καθώς εργαστήριο δεν πήρε ποτέ, πιθανόν να του κρατάγανε κανένα μανιάτικο, ποιός ξέρει; Του ‘χανε προτείνει είναι αλήθεια, το 1900, έδρα στη Γενεύη κι αν τη δεχότανε θα λύνανε μεν το οικονομικό τους πρόβλημα, αλλά θα ‘πρεπε να παρατήσει εντελώς την εργασία τους πράγμα που δεν δέχθηκε. Εν τω μεταξύ, η Μαρία μας; Χμμ καλή ερώτηση: Η Μαρία διορίστηκε καθηγήτρια Φυσικής στη Σχολή Θηλέων των Σεβρών. Θα μου πείτε κι εύλογα, ο ένας στη Σορβόννη με τιμές κι η άλλη -που στο κάτω κάτω έκανε όοοολη τη βρώμικη δουλειά, να διδάσκει λυκειοκόριτσα; Ε εντάξει μη βιάζεστε, κάτι είναι κι αυτό και μάλιστα, όχι και λίγο… έρχονται κι άλλοι ντουμπλέδες εν τω μεταξύ, υπομονή!
Όσο γίνονταν αυτά τα θαμαστά, οι δυο μας ήρωες είχανε καταβληθεί πάρα πολύ. 2 χρόνια πριν, το 1902 η Μαρία συγκλονίζεται από το θάνατο του πατέρα της. Σπατάλη δυνάμεων σε συνδυασμό με το θάνατο του πατέρα κι η γέννα που έρχεται -δεν είναι και λίγο πράμα ξέρετε- της 2ης κορούλας τους της Εύας, προσθέτει ακόμα ένα επιπλέον βάρος και φυσικά με την ανάλογη πρόσθετη καταπόνηση. Αλλά το κορίτσι συνεχίζει να μη παίρνει χαμπάρι (σχεδόν την έχω ερωτευτεί ενώσο γράφω) κι ο ερχομός της μικρής έρχεται και τη βρίσκει μόνη, καθώς ο Πέτρος έχει να δώσει ακόμα μια σειρά διαλέξεων στη Γενεύη και δεν τονε περιμένει και τόσο σύντομα -και γιατί παρακαλώ ο Πέτρος κι όχι η Μαρία στις διαλέξεις; Ηρέμησε ήταν ετοιμόγεννη! Α εντάξει, ας το δεχτούμε- κι έτσι όταν χτυπά η πόρτα, παραξενεύευεται πάρα πολύ. Ιδιαίτερα δε, όταν βλέπει τρεις κυρίους καθωςπρέπει και καλοντυμένους με μαύρα κοστούμια, αγριεύτηκε λιγουλάκι στην αρχή, να λέμε και την αλήθεια, έτσι; Τώρα φοβήθηκε ή όχι ήταν υποχρεωμένη να τους υποδεχτεί και να τους μπάσει μέσα. Εκεί αφού τους τράταρε γλυκάκι και ποτό πολωνικό βαρύ, τους ρώτησε τί θέλουνε. Αυτοί πρώτα σηκώθηκαν με μιαν υπόκλιση μέχρι το έδαφος, που να τρώει η μύτη χώμα και του ματιού να μη δίνει, συστήθηκαν με όλες τις τιμές -κ.κ. Μπουτί, Λιπμάν και Μουασάν- κι ήρθαμε να σας ανακοινώσουμε κα Κιουρί πως “Το Πανεπιστήμιον των Παρισίων σας απονέμει τον τίτλο του διδάκτορος των Φυσικών Επιστημών με το βαθμόν ‘Άριστα‘” και την ανακοίνωση τηνε κάνει πρώτος ο κ. Λιπμάν, πρώην καθηγητής της αγαπημένος που τηνε λάτρευε κι αυτός. Το ημερολόγιο έδειχνε 25 Ιουνίου 1903!
Άτιμο κορίτσι όμως ε; Πάλι δυο μπαμ: κορούλα και θέση καθηγητού πανεπιστημίου!!! Ε δε το λες και μικρό πράμα; (και πούσαι ακόμα; να λες)!
Ένα ενδεικτικό του ήθους τους χαρακτηριστικότατο θα έλεγα, ήτανε το ότι ΔΕΝ κατοχυρώσανε ΠΟΤΈ καμμιά τους εργασία. Δεν έσπευσαν να εξασφαλίσουνε καμμιάν από τις μεθόδους τους για την απομόνωση των στοιχείων, επειδή θεωρούσαν ότι δε συμβάδιζε με το επιστημονικό πνεύμα, καθώς η επιστήμη είναι κοινωνική κατάκτηση και η “κατοχύρωση” (πατέντα) εμποδίζει τη συνέχιση της επιστημονικής έρευνας από τους επόμενους. Η σημασία της πράξης αυτής είναι ακόμα μεγαλύτερη, διότι το ζεύγος ανακάλυψε μεσούντων των ερευνών και μεταξύ άλλων, πως η ακτινοβολία του ραδίου κατέστρεφε τους καρκινικούς όγκους. Τρομερό να το σκεφτεί κανείς! Δεν περάσανε δα και πολλοί μήνες, καλοκαίρι και φθινόπωρο έφυγε και μπήκε ο Δεκέμβρης στο 1903 και νέα ευχάριστα μαντάτα φτάσανε στο σπιτάκι τους: Κάθε χρόνο τα τελευταία χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου επιχειρηματία Άλφρεντ Νόμπελ, είχε θεσπιστεί βραβείο για κάθε άτομο που προάγει τις ειρηνικές επιστήμες. Ο θεσμός είχε ξεκινήσει τότε πολύ πρόσφατα, ξεκίνησε αρχικά το 1895 αλλά όχι πλήρης, εν ολίγοις τα βραβεία Χημείας, Φυσικής και τα συναφή αυτών, είχανε θεσμοθετηθεί μόλις το 1901 και τώρα ήτανε μόλις 1903, δυο χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση και κάθε χρόνο τέτοιαν εποχή εδώ και πάνω από έναν αιώνα, εκεί αρχές Δεκέμβρη ανακοινώνονταιι. Κείνη τη χρονιά λοιπόν η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών ανακοινώνει στις 10 Δεκέμβρη πως το φετεινό Νόμπελ Φυσικής θα μοιραστεί εξ ίσου στον Ανρί Μπεκερέλ για την εργασία του με τη Ραδιενέργεια μαζί με το ζεύγος Κιουρί. Κακό ήτανε που το ζεύγος δεν μπόρεσε να παραστεί. Δυστυχώς όμως, δεν ήτανε μόνον αυτό το κακό. Τρία χρόνια μετά, η ζωή της Μαρίας σκοτείνιασε, καθώς έχασε το σύζυγό της σε ατύχημα. Απρόσεχτος κι αφηρημένος ως επιστήμων, βγήκε μια μέρα από το σπίτι χωρίς να προσέξει και τονε παρέσυρε θανατηφόρα μια περαστική άμαξα! Πένθος! Ήτανε 19 Απρίλη 1906!
Δυο μήνες μετά περίπου, στις 13 Μάη 1906, το Πανεπιστήμιο αποφάσισε να παραχωρήσει την έδρα καθηγητού που κατείχεν ο σύζυγός της, στην ίδια. Η Μαριώ μας θα γινόταν η 1η γυναίκα που πήρε ποτέ έδρα στη Γαλλία, σε Πανεπιστήμιο κι όχι μόνον αυτό, αλλά γινόταν επίσης η πρώτη γυναίκα παγκοσμίως που θα έδινε σειρά διαλέξεων στη Σορβόννη -πάλι ο ντουμπλές! Και πρέπει να πω και το εξής: Πριν ξεκινήσει για τη διάλεξη στους φοιτητές, κοίταξε τις σημειώσεις του Πιέρ και ξεκίνησε το μάθημα με την ίδια ακριβώς φράση που κείνος είχε κλείσει τη προηγούμενη παράδοση. Εκείνο όμως που τράνταξε και στριφογύρισε τον κόσμο, ήταν η 2η βράβευσή της με το Βραβείο Νόμπελ, τούτη τη φορά της Χημείας το Δεκέμβρη του 1911, για την ανακάλυψη των δυο νέων χημικών στοιχείων που προανέφερα. Και ξέρουμε τι σήμανε αυτό, την ίδια στιγμή κιόλας της ανακοίνωσής του; Πως η Μαρία μας θα γινότανε το 1ο άτομο ποτέ και παγκοσμίως κι ακόμα και μέχρι τώρα που σας γράφω, που θα έπαιρνε Νόμπελ για 2η φορά! Τρομερώτερο όλων! Μπράβο Μαράκι!!!!
Κυλούσε ο χρόνος ομαλώτερα πια και τελικά λίγα χρόνια μετά χρειάστηκε να κάνει μιαν επέμβαση στα νεφρά της και τελικά βρέθηκε πως τα καημένα ήτανε σε άθλια κατάσταση. Περνά κι αυτός ο σκόπελος και φτάνουμε… -δε θέλω να πω “αισίως” αλλά πάντως φτάνουμε- στον Α’ Παγκ. Πόλ. Αν νομίσατε πως η Μαρία θα κάτσει φρόνιμη κι ήσυχη και θα περιμένει το τέλος του, είσαστε πολύ γελασμένοι! Έχοντας ήδη προχωρήσει τη τεχνολογία στα τότε άκρα, είχε στήσει κι ένα καμιονάκι-όχημα με ακτίνες, σαν ακτινολογικό και θεραπευτικό συγχρόνως και πήρε σβάρνα κάθε στρατόπεδο, κάθε πεδίο μάχης και δεν άφησε τραυματία για τραυματία που να μη τονε γιατροπορέψει! Να! ύστερα με λέτε νευρικό: Τέτοιες ενέργειες πότε παίρνουνε Νόμπελ; Τέτοιο θάρρος και μεγαλείο ψυχής πότε επιβραβεύεται γηίνως υλικώς κι ηθικώς; Να σας το πω εγώ: Συνήθως ποτέ! Ούτε κι από το συχωρεμένο τον Νόμπελ, που ένιωσε τις απίστευτες τύψεις για το μπαρούτι και μετά θάνατον άφησε φετφά και καλά! Οοοοοόχι κύριε μετά θάνατον! Εν ζωή κι ούτω σε κρίνομεν! Η γιαγιά μου έλεγε -θιος σχωρέστην- “άμα πεθάνω γω φούρνος να μη καπνίσει”! Αλλά να συνεχίσω για να μη συγχιστώ παραπάνω κι έχω δουλειά να κάμω, άρθρο να στήσω. Λοιπόν ακούστε το επιμύθιο αυτού του κεφαλαίου και δώστε βάση:
Υπολογίζεται ότι η ίδια, με τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει από τα 2 βραβεία Νόμπελ, έστησε περίπου 250 ακτινολογικούς θαλάμους στα πολεμικά μέτωπα. Ακούτε; Όχι πείτε μου Ακούσατε; Αυτά είναι μάστορα! Πάλι ντουμπλέ το Μαράκι, έστω και μονό, αλλά πανίσχυρον ωστόσο!
Μερικές ακόμα πληροφορίες πριν κλείσω το εδώ κομμάτι: Το 1922 εξελέγη μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Πνευματικής Συνεργασίας, της Κοινωνίας των Εθνών ενώ το 1932 εγκαινίασε το Ινστιτούτο Ραδίου στη Βαρσοβία. Τον τελευταίο καιρό της, λίγο πριν το θάνατό της, οι γιατροί ανακάλυπταν αφύσικα συμπτώματα στο αίμα της. Ο καθηγητής Ρεγκό σημείωσε:
“Η κυρία Κιουρί μπορεί να καταμετρηθεί ανάμεσα στα μακροπρόθεσμα θύματα των ραδιενεργών σωμάτων, που ανακάλυψαν ο σύζυγός της κι η ίδια“.
Στη διάρκεια της αγωνίας έβγαζε μικρά βογκητά πόνου και κάποια παράπονα γεμάτα απορία. Ως το τέλος, η έννοιά της ήταν η δουλειά της: “οι παράγραφοι των κεφαλαίων… Να τις κάνουμε όλες όμοιες… Σκέφτηκα αυτή την ανακοίνωση…”
Στις 4 Ιουλίου 1934 ενταφιάστηκε δίπλα στον άντρα της στο κοιμητήρι του Σο, παρουσία μόνο των στενών συνεργατών της. Τα αδέλφια της ρίξανε στον τάφο της μια χούφτα χώμα πολωνικής γης.
Εδώ τελειώνει ο λυρισμός και τα αστεία και θα μπω σε πιο σοβαρά θέματα που και πρέπει να ειπωθούνε και με την απαιτούμενη σοβαρότητα, πράγματα που περαστήκανε ντούκου, χάριν της ευ-διήγησης. Τώρα το άρθρο ξεκινά σοβαρά και κλείνω αυτή τη παρένθεση!
=================
Η Μαρία Σαλώμη Σκλοντόφσκα-Κιουρί (Maria Salomea Skłodowska-Curie, 7 Νοέμβρη 1867 – 4 Ιουλίου 1934) ήτανε Πολωνή φυσικός, χημικός και καθηγήτρια. Σε συνεργασία με τον σύζυγό της, Πιερ Κιουρί, ανακάλυψε το ράδιο και μελέτησε τα φαινόμενα της ραδιενέργειας. Ανακάλυψε επίσης το πολώνιο κι υπήρξε η πρώτη γυναίκα που έγινε Καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης, η πρώτη γυναίκα που μίλησε σε διαλέξεις στη Σορβόννη, ενώ τιμήθηκε 2 φορές με το Βραβείο Νόμπελ για τη Φυσική και τη Χημεία. ‘Ηταν η πιο φημισμένη γυναίκα επιστήμων της εποχής της, ήταν γνωστή επίσης κι ως Μαντάμ Κιουρί.
Γεννήθηκε στις 7 Νοέμβρη 1867 στη Βαρσοβία κι ήτανε το 5ο και τελευταίο παιδί μιας ευκατάστατης οικογένειας. Ο πατέρας της, Βλαντισλάβ Σκλοντόφσκι (Władysław Skłodowski), ήτανε καθηγητής φυσικής και μαθηματικών κι υποδιευθυντής σε Λύκειο θηλέων της (με την επιτήρηση του πατέρα της, που ήταν δάσκαλος στο επάγγελμα, μελετούσε φυσική και μαθηματικά) Βαρσοβίας ενώ η μητέρα της, Μαρία, η οποία ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια χωρίς όμως οικονομική άνεση, ήτανε καθηγήτρια σε σχολή της ίδιας πόλης. Οι γονείς της τής είχαν δώσει τρία υποκοριστικά: Μάνια, Μανιούσια, Αντσιουπέτσιο. Η Μαρία Σκλοντόφσκα μαζί με τα 4 αδέλφια της μεγάλωσε σε δύσκολη εποχή για τη Πολωνία, αφού δεν είχανε περάσει πολλά χρόνια από την αποτυχημένη επανάσταση του 1863. Από μικρή ξεχώριζε στο σχολείο για τις ικανότητες της, κυρίως στη φυσική και στα μαθηματικά. Η δυστυχία όμως δεν άργησε να χτυπήσει την πόρτα της οικογένειάς της.
Το 1874 ήταν δύσκολη χρονιά, καθώς η μητέρα της πήγε στη Νίκαια για θεραπεία από φυματίωση και τον ίδιο χρόνο ο πατέρας της έπεσε σε κυβερνητική δυσμένεια, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο μισθός του και να του αφαιρεθεί το διαμέρισμα που του είχε παραχωρηθεί. Δύο χρόνια αργότερα η αδελφή της, Σοφία, πέθανε από τύφο, ενώ το 1878 η μητέρα της, Μαρία, απεβίωσε. Παρ’ όλες τις κακουχίες, η Μαρία συνέχισε τις σπουδές της σε κρατικό γυμνάσιο κι αποφοίτησε με επιτυχία. Εκείνη την εποχή δεν επιτρεπόταν η φοίτηση γυναικών στα πολωνικά πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα να πρέπει να μετακομίσει στο εξωτερικό. Όμως η φτώχεια της οικογένειας την ανάγκασε να αναζητήσει εργασία ως γκουβερνάντα και δασκάλα σε πλούσιες οικογένειες, ενώ ταυτόχρονα, μαζί με τη φίλη της Μαρία Ρακόφσκα και τις δύο αδελφές της, παρακολούθησε μαθήματα στο παράνομο Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο.
Η οξυδερκής κοπέλλα όμως ήταν ανικανοποίητη. Ονειρευόταν να σπουδάσει και να πάρει πτυχίο από πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Παρόλο που ήταν επιμελής και πανέξυπνη φοιτήτρια, η δυσμενής οικονομική κατάσταση την εμπόδιζε να πραγματοποιήσει τα όνειρά της. Δεν το έβαλε κάτω. Μαζί με την αδερφή της, Μπρόνια, ήρθαν σε μία συμφωνία. Όσο η Μπρόνια θα σπούδαζε στο Παρίσι Ιατρική, θα εργαζόταν η Μαρία για να πληρώσει τις σπουδές της αδερφής της. Όταν η Μπρόνια θα αποφοιτούσε θα έκανε το ίδιο για τη Μαρία. Για οχτώ ολάκερα χρόνια εργαζόταν ως παιδαγωγός και κουβερνάντα κι αφιέρωνε όλο τον ελεύθερο χρόνο της μελετώντας φυσική, χημεία και μαθηματικά. Στην οικογένεια όπου εργαζόταν γνώρισε κι ερωτεύτηκε τον Καζίμιεζ Μπουοντίφσκι, αλλά ύστερα από παρέμβαση των γονέων του το ειδύλλιο διαλύθηκε.
Το 1891, σε ηλικία 24 ετών, μετακόμισε στο σπίτι τής μεγαλύτερης αδελφής της, Μπρονισουάβα, στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα στη σχολή Θετικών επιστημών του πανεπιστημίου της Σορβόνης. Επειδή όμως ήθελε ησυχία για να διαβάζει, θέλησε να μείνει μόνη σε ένα διαμερισματάκι. Ζούσε σε ένα μικρό παταράκι με τα λιγοστά χρήματα που είχε καταφέρει να αποταμιεύσει. Τα φοιτητικά της χρόνια ήτανε δύσκολα λόγω των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της διαμονής της στο Καρτιέ Λατέν περιόρισε σε τόσο μεγάλο βαθμό τα γεύματα της, ώστε λιποθύμησε κι αναγκάστηκε να επιστρέψει, ύστερα από πιέσεις του γαμπρού της, Καζίμιερζ Ντουούσκι, στο σπίτι της αδελφής της. Αφού ανέρρωσε, επέστρεψε στο δικό της διαμέρισμα. Σημαντική οικονομική ενίσχυση για τη συνέχιση των σπουδών της έλαβε από ένα πολωνικό ίδρυμα, το οποίο της παραχώρησε υποτροφία 600 ρουβλίων. Η καθημερινή της ζωή περιελάμβανε διάβασμα και λίγες ώρες ύπνου, ενώ απέφευγε να κάνει παρέα με Γάλλους και διατηρούσε επαφές μόνο με λιγοστούς Πολωνούς φοιτητές κι επιστήμονες. Σε τρία χρόνια πήρε πτυχίο στη φυσική και την επόμενη χρονιά ήτανε και πτυχιούχος μαθηματικών. Τελικά αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της Σορβόνης με τα πτυχία των μαθηματικών, της χημείας και της φυσικής.
Συνάντησε για πρώτη φορά τον Πιέρ (Πέτρο) Κιουρί το Φλεβάρη του 1894. Γνωρίστηκαν μέσω του καθηγητή Φυσικής του Πανεπιστημίου Φριμπούρ της Πολωνίας Μ. Κοβάλσκι. Ο Πιέρ είχε σπουδάσει Φυσική στη Σορβόνη κι ήταν μερικά χρόνια μεγαλύτερος της. Στην αρχή της γνωριμίας τους αναπτύχθηκε αμοιβαίος αλληλοσεβασμός που εξελίχθηκε σε βαθύτερο αίσθημα. Η χαρά κι ο ενθουσιασμός της Μαρίας δεν περιγραφόταν όταν ο Πιέρ της χάρισε το βιβλίο του Περί της συμμετρίας στα φυσικά φαινόμενα. Συμμετρία μεταξύ ηλεκτρικού πεδίου και μαγνητικού πεδίου με αφιέρωση που έγραφε: “Στη δεσποινίδα Σκλοντόφσκα με το σεβασμό και τη φιλία του συγγραφέα Πιέρ Κιουρί“. Τον Μάη του 1894 ο Πιέρ έκανε πρόταση γάμου στη Μαρία, αλλά εκείνη απάντησε αρνητικά λόγω της προοπτικής να εγκαταλείψει για πάντα τη Βαρσοβία και τον πατέρα της. Τελικά, μετά από ένα χρόνο, η Μαρία αποδέχθηκε την πρόταση του Πέτρου και παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο στο δημαρχείο του Παρισιού. Στον γάμο δεν είχαν καν δαχτυλίδια επειδή ο Πιέρ Κιουρί δήλωνε άθεος. Ο μήνας του μέλιτος που ακολούθησε ήταν μάλλον ασυνήθιστος αφού πραγματοποίησαν τον γύρο της Γαλλίας με ποδήλατα. Από τότε η Μαρία απέκτησε το επώνυμο Κιουρί, με το οποίο έγινε ευρέως γνωστή.
Στις 12 Σεπτέμβρη 1897 απέκτησαν τη κόρη τους Ειρήνη και το 1904 τη 2η κόρη τους, Εύα. Η Εύα πέθανε σε ηλικία 103 ετών στις 22 Οκτωβρίου του 2007. Μετά τον γάμο της με τον Πιέρ συνέχισε τις επιστημονικές έρευνές της. Στην ανατροφή των δύο παιδιών τους βοήθησε ο πατέρας του Πιέρ, ο οποίος ήτανε χήρος. Χαρακτηριστικό στην ανατροφή που έδωσε στις κόρες της, είναι ότι δεν τις ώθησε σε καμία θρησκεία αφήνοντας αυτές να επιλέξουνε ποια προτιμάνε. Τα παιδιά της Κιουρί ακολούθησαν την εξής πορεία στη ζωή τους: η Εύα Κιουρί-Λαμπουίς έγινε συγγραφέας κι έγραψε τη βιογραφία της μητέρας της με τίτλο Μαντάμ Κιουρί, ενώ η Ιρέν Ζολιό-Κιουρί παντρεύτηκε τον μαθητή της μητέρας της και φυσικό Φρεντερίκ Ζολιό, σπούδασε φυσικός και βραβεύτηκε με το Νομπέλ Χημείας.
Το 1906 ο Πιέρ ενώ διέσχιζε το δρόμο, σε μια στιγμή αφηρημάδας, παρασύρθηκε από άμαξα και σκοτώθηκε. Αμέσως μετά το θάνατό του, χιλιάδες μηνύματα συμπαράστασης έφθασαν στο σπίτι τους από πολιτικούς, επιστήμονες κι αγνώστους. Η κηδεία έγινε στο νεκροταφείο του Σο, όπου συνοδευόταν από τον πεθερό της. Τον επικήδειο εκφώνησε ο φίλος του Πιέρ, Ανρί Πουανκαρέ.
Την ίδια περίοδο όμως η φήμη της Κιουρί στηλιτεύτηκε. Το 1911, τα γαλλικά μέσα τής χρέωσαν παράνομη ερωτική σχέση με ένα από τους μαθητές του Πιερ, τον Πολ Λανζεβίν. Ο Πολ ήτανε παντρεμμένος με παιδιά κι αναγκάστηκε να χωρίσει έπειτα από τη γνωστοποίηση της σχέσης. Η σύζυγός του ανακάλυψε τα ερωτικά γράμματα που του είχε γράψει και σύντομα αυτά άρχισαν να κυκλοφορούν. Η Μαρία για πολύ καιρό δεν μπορούσε να βγει ούτε από το σπίτι χωρίς να την ακολουθεί ο γαλλικός Τύπος (που δεν παρέλειπε σε κάθε ευκαιρία να την αποκαλεί “αντροχωρίστρα” και πολλοί ενοχλημένοι πολίτες που την κατηγορούσαν για το γεγονός ότι είχε συνάψει ερωτική σχέση μ’ ένα παντρεμένο με 3 παιδιά κι ένα… στο δρόμο, καθώς η γυναίκα του ήταν έγκυος) και πολλοί τη κατηγορούσανε για την “αμαρτωλή πράξη” της. Η ίδια επισήμανε μετά τη σχέση της πως “δεν πρέπει να φοβόμαστε την ανθρώπινη φύση, μόνο να προσπαθούμε να τη κατανοήσουμε“.
Στη πραγματικότητα, η παράνομη σχέση ήταν αφορμή. Η αλήθεια είναι πως η ιστορία της τροφοδότησε τη ξενοφοβία της εποχής και προκάλεσε διάφορα ξεσπάσματα κυρίως από ακραία στοιχεία. Εκείνη τη περίοδο ο αντισημιτισμός κι η ξενοφοβία είχαν ενταθεί αρκετά στη Γαλλία κι η Κιουρί καθώς ήταν από τη Πολωνία, έγινε εύκολος στόχος. Επειδή το πατρικό της όνομα ήταν Σκλοντόβσκα και θύμιζε εβραϊκό όνομα, πολλοί τη κατηγόρησαν ότι ήταν Εβραία. Η κατάσταση έγινε τόσο άσχημη ώστε μια νύχτα, η Κιουρί επιστρέφοντας από μια διάσκεψη στο Βέλγιο, συνάντησε έναν θυμωμένο όχλο γύρω από το σπίτι της ο οποίος βασάνιζε τις δύο κόρες της. Πήρε γρήγορα τα δύο κορίτσια και κατέφυγε στο σπίτι ενός φίλου. Οταν τα νέα άρχισαν να διαδίδονται πέρα από τα σύνορα της Γαλλίας, η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών προσπάθησε να την αποτρέψει από το να πάει στη Στοκχόλμη για να παραλάβει το 2ο για την ίδια βραβείο Νόμπελ, ώστε “η μοιχαλίδα να μη χρειαστεί να χαιρετήσει τον Σουηδό βασιλιά”. Η Μαρία Κιουρί ένιωσε προσβεβλημένη κι απάντησε: “Το βραβείο μου απονεμήθηκε για την ανακάλυψη του ραδίου και του πολωνίου. Θεωρώ ότι δεν υπάρχει σύνδεση μεταξύ της επιστημονικής μου δουλειάς και της προσωπικής μου ζωής. Δεν μπορώ να δεχθώ ότι η εκτίμηση της αξίας της επιστημονικής μου εργασίας μπορεί να επηρεαστεί από συκοφαντίες για τη προσωπική μου ζωή“. Τελικά η Μαρία Κιουρί εμφανίστηκε στην τελετή. Μετά τη 2η βράβευση της με Νόμπελ ήρθε σ’ επαφή με εξέχοντες επιστήμονες της εποχής. Παρευρέθηκε στο 1ο Συνέδριο Φυσικής Σολβέϋ και μοιράστηκε τις γνώσεις της με άλλους συναδέλφους της. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ερωτευμένο ζευγάρι παρότι είχε νοικιάσει και διαμέρισμα στη Σορβόννη για να ‘χει το χώρο του και το χρόνο του, τελικά δεν κατάφερε να είναι εν τέλει μαζί. Ο Πολ δε χώρισε ποτέ τη γυναίκα του κι η Κιουρί σε μια προσπάθεια εξιλέωσης γύρισε όλη τη Γαλλία με το “ακτινολογικό” βανάκι της βοηθώντας στα μέτωπα του πολέμου τραυματίες κι αρρώστους.
Το 1912 χειρουργήθηκε στα νεφρά. Από το 1933 η υγεία της είχε κλονιστεί σημαντικά λόγω της έκθεσής της στη ραδιενέργεια. Σημαντική είναι η προσφορά της στον Α’ Παγκ. Πόλ., όπου εφοδίασε με δικά της έξοδα πολλά πολεμικά νοσοκομεία με συσκευές ακτίνων Χ, έτσι ώστε να εντοπίζονται τα θραύσματα και οι σφαίρες που ήταν καρφωμένες στα σώματα των στρατιωτών. Υπολογίζεται ότι η ίδια, με τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει από τα δύο βραβεία Νομπέλ, έστησε περίπου 250 ακτινολογικούς θαλάμους στα πολεμικά μέτωπα.
Μερικά χρόνια μετά τον θάνατο του Πιερ Κιουρί, το 1910, η Μαρία σύναψε σχέση με τον Πολ Λανζεβάν, πέντε χρόνια μικρότερό της και πατέρα τεσσάρων παιδιών, πρώην μαθητή του άντρα της κι εν διαστάσει παντρεμμένο. Στο άκουσμα της είδησης από τον γαλλικό τύπο, η γαλλική κοινωνία κατέκρινε τη Μαρία Κιουρί με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει σοβαρά, σε συνδυασμό με μια αρρώστια που τη ταλαιπωρούσε, η υγεία της. Ενδεικτική περίπτωση της στάσης που κράτησε ο γαλλικός τύπος απέναντι της είναι η αποσιώπηση της απονομής του Νομπέλ Χημείας στη Μαρία Κιουρί το 1911. Σχεδόν καμμία εφημερίδα δεν έγραψε σχετικά με τη διάκρισή της. Παρ’ όλ’ αυτά εκείνη δε σταμάτησε ποτέ ν’ αποκαλεί τη Γαλλία 2η πατρίδα.
Έγινε γνωστή για την ανακάλυψη του ραδίου, του πολωνίου και τις μελέτες για τη ραδιενέργεια. Από το 1891 η Μαρία μελετούσε τις εργασίες του Μπεκερέλ με κύριο θέμα τις ακτινοβολίες που εξέπεμπαν τα άλατα του ουρανίου με αποτέλεσμα, ύστερα από παρότρυνση του ίδιου, να διαλέξει για θέμα της διατριβής της αυτά τα φαινόμενα. Για τη πρόοδο των ερευνών της το πανεπιστήμιο της Σορβόνης της παραχώρησε μια υπόγεια αποθήκη με στοιχειώδη εξοπλισμό. Παρ’ όλες τις κακές συνθήκες που επικρατούσαν στο εργαστήριο, αυτή η λεπτεπίλεπτη γυναίκα, που εργάζεται σκληρά κι επεξεργάζεται τόνους υλικού, για να παρασκευάσει μιαν ελάχιστη ποσότητα ενός μαγικού στοιχείου, του χλωριούχου ραδίου, η Μαρία Κιουρί, απέδειξε ότι η εκπομπή των ακτίνων ήταν μια ιδιότητα των ατόμων του ουρανίου κι ότι η ένταση της ακτινοβολίας που παραγόταν από το ουράνιο ήταν ανάλογη της ποσότητας. Επίσης διαπίστωσε ότι η εκπομπή των ακτίνων δεν επηρεαζόταν από τις εξωτερικές μεταβολές, καθώς κι ότι, εκτός από το ουράνιο, κάποιες ενώσεις του στοιχείου του θορίου εξέπεμπαν επίσης ακτινοβολία. Ύστερα από αυτές τις πρώτες ανακαλύψεις, πρότεινε την αλλαγή του ονόματος από ακτίνες ουρανίου σε ραδιενέργεια, η οποία περιγράφει γενικά την ιδιότητα της εκπομπής ακτινοβολιών. Η πιο σημαντική όμως παρατήρηση ήταν ότι μερικά ορυκτά ουρανίου παρουσίαζαν πολύ πιο ισχυρή ραδιενέργεια από το ουράνιο. Η συγκεκριμένη παρατήρηση συνάρπασε τον Πιέρ, που αποφάσισε να εγκαταλείψει τις έρευνές του στους κρυστάλλους για να βοηθήσει τη Μαρία στο δύσκολο έργο της.
Μαζί πήγανε την ανακάλυψη του Μπεκερέλ ένα βήμα παραπέρα. Η Μαρία υπέθεσε ότι οι ακτίνες παραμένουνε σταθερές άσχετα με τη κατάσταση ή το σχήμα του ουρανίου. Οι ακτίνες, φαντάστηκε, ήταν αποτέλεσμα της ατομικής δομής του χημικού στοιχείου. Η ιδέα ήταν αρκετά πρωτοποριακή στον τομέα της ατομικής φυσικής και η Κιουρί εκείνη την περίοδο ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τη λέξη ραδιενέργεια για να περιγράψει το νέο αυτό φαινόμενο. Το 1898 μαζί με τον Πιερ απομόνωσαν μια ουσία που εξέπεμπε 300 φορές περισσότερη ακτινοβολία από ότι το ουράνιο.
Στις 18 Ιουλίου 1898 οι Κιουρί ανακοινώνουν στην επιστημονική κοινότητα την ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου, του πολωνίου, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της. Στις 26 Δεκέμβρη του ίδιου έτους αναγγέλλεται από το ζεύγος Κιουρί -λίγους μήνες αργότερα- πως ανακάλυψε ένα ακόμη χημικό στοιχείο που είχε κοινή χημική συμπεριφορά με το χημικό στοιχείο βάριο και το ονόμασαν ράδιο. Τα συγκεκριμένα στοιχεία είχαν ανιχνευθεί με τη βοήθεια της ραδιενέργειας. Προσπάθησαν ν’ απομονώσουν τα δύο νέα στοιχεία. Για 4 έτη εξέταζαν τύπους ορυκτών που προμηθεύονταν από ορυχείο της Βοημίας. Το διαχωρισμό του ραδίου τον πέτυχαν με κλασματική κρυστάλλωση, εκμεταλλευόμενοι τη μικρότερη διαλυτότητα του χλωριούχου ραδίου σε σχέση με το χλωριούχο βάριο. Τελικά το 1902 κατάφεραν κι απομόνωσαν 1/10 του γραμμαρίου καθαρό ράδιο και 1/20 καθαρό πολώνιο. Επιπλέον προσδιορίσανε τα ατομικά τους βάρη. Έτσι, ύστερα από μερικές έρευνες των επιστημόνων, τα δύο νέα στοιχεία αναγνωρίστηκαν επισήμως από την επιστημονική κοινότητα. Μάλιστα, οι Κιουρί θεωρούνται κι οι πρώτοι επιστήμονες που εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια, χωρίς να γνωρίζουνε τις βλαβερές επιπτώσεις του ράδιου στον ανθρώπινο οργανισμό. Ακόμη και τώρα, όποιος επιθυμεί να διαβάσει τις σημειώσεις των επιστημόνων που βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, χρειάζεται να υπογράψει μια δήλωση αναφέροντας ότι με δική του ευθύνη θα τα διαβάσει επειδή τα σημειωματάρια εκπέμπουν μικρή ποσότητα ραδιενέργειας!
Εντύπωση προκαλεί ότι δεν κατοχύρωσαν τις μεθόδους τους για την απομόνωση των στοιχείων, επειδή δεν συμβάδιζε με το επιστημονικό πνεύμα. Οι Κιουρί ανακάλυψαν ότι η ακτινοβολία του ραδίου κατέστρεφε τους καρκινικούς όγκους (Ραδιοθεραπεία). Η μέθοδος της ραδιοθεραπείας τελειοποιήθηκε το 1906 από τη Μαρία Κιουρί, όταν υπολόγισε τις σωστές δόσεις για θεραπεία με ράδιο. Το 1910 δημοσίευσε το θεμελιώδες έργο της Μελέτη επί της ραδιενέργειας, ενώ τον επόμενο χρόνο κατάφερε να απομονώσει το μεταλλικό ράδιο. Μετά τον θάνατό της εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Ραδίου στο Παρίσι ένα έργο της με τίτλο: Ραδιενέργεια, συγγραφέν υπό της Μαρίας Κιουρί, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, κατόχου βραβείων Νομπέλ Φυσικής και Χημείας.
“Αισθάνομαι την ανάγκη να σας πω πόσο πολύ θαυμάζω το πνεύμα σας, την ενέργειά σας και τη τιμιότητά σας. Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή που είχα την ευκαιρία να σας γνωρίσω προσωπικά στις Βρυξέλλες“, έγραψε ο Αλβέρτος Αϊνστάιν στη Μαρί Κιουρί έπειτα από την συνάντησή τους στο Βέλγιο. Επίσης ο ίδιος είχε δηλώσει: “Η Μαρία Κιουρί είναι το μόνο διάσημο πλάσμα, του οποίου το ήθος δεν έχει διαφθαρεί από τη φήμη“.
Το 1903 η Μαρία Κιουρί έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης με βαθμό Άριστα. Τον ίδιο χρόνο το ζεύγος Κιουρί βραβεύθηκε με το Νομπέλ Φυσικής, το οποίο μοιράστηκαν με τον Ανρί Μπεκερέλ. Επίσης το 1903 βραβεύθηκαν από τη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου με το βραβείο Davy. Τον επόμενο χρόνο έλαβαν το βραβείο Matteucci. Το 1906 η Μαρία Κιουρί γινόταν η πρώτη γυναίκα στη Γαλλία που της δινόταν έδρα πανεπιστημίου, ενώ ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που έδωσε διάλεξη στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Το 1911 βραβεύθηκε με το Νομπέλ Χημείας από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, παρ’ όλο που λίγους μήνες νωρίτερα η Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας είχε αρνηθεί να τη δεχτεί ως μέλος της. Είναι η πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ κι ο μοναδικός άνθρωπος μέχρι σήμερα που έχει βραβεία Νόμπελ σε διαφορετικές επιστήμες. Το 1921 επισκέφθηκε τις Η.Π.Α. και προσκλήθηκε σε επίσημο δείπνο από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Ουόρεν Χάρντινγκ, που της δώρισε ένα γραμμάριο ραδίου αξίας 200.000 δολαρίων, το οποίο με τη σειρά της δώρισε στο Ινστιτούτο Ραδίου του Παρισιού. Τον ίδιο χρόνο αναγορεύεται επίτιμη διδάκτωρ σχεδόν σε όλα τα πανεπιστήμια των Η.Π.Α., ενώ γίνεται κι επίτιμη δημότης της Νέας Υόρκης. Το Φλεβάρη του 1922 εκλέγεται από την Ιατρική Ακαδημία του Παρισιού “ελεύθερος εταίρος” της. Μερικούς μήνες αργότερα εκλέγεται από το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών μέλος της διεθνούς επιτροπής πνευματικής συνεργασίας. Το 1929 ξαναεπισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο, προσκεκλημένη του προέδρου των Η.Π.Α. Χέρμπερτ Χούβερ. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Ινστιτούτου Ραδίου στην Βαρσοβία, το οποίο εγκαινίασε το 1932, παρουσία του προέδρου της Πολωνικής Δημοκρατίας. Το 1944 ονομάστηκε προς τιμήν της το Πολωνικό πανεπιστήμιο Μαρία Σκλοντόφσκα-Κιουρί. Τέλος, η επιστημονική κοινότητα, σε ένδειξη σεβασμού προς αυτήν, έδωσε το όνομά της σε μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας (το κιουρί ή Ci) και στο τεχνητό χημικό στοιχείο με ατομικό αριθμό 96 (το κιούριο). Επίσης απεικονιζόταν σε χαρτονομίσματα στη Γαλλία και στη Πολωνία.
Οι χημικοί της εποχής θεωρούσαν την ανακάλυψη του Ραδίου ως τη σημαντικότερη από την εποχή της ανακάλυψης του Οξυγόνου. Είναι πολλές οι πρωτιές που κατέκτησε η Μαρία Κιουρί χάρη στην επιστημονική δεινότητα και δραστηριότητά της. Υπήρξε η πρώτη ευρωπαία που έδωσε διδακτορική διατριβή στις θετικές επιστήμες. Η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε μαζί με τον άνδρα της Πιέρ Κιουρί με το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψη της ραδιενέργειας το 1903. Η πρώτη γυναίκα λέκτωρ και διευθύντρια εργαστηρίου στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1911 η Σουηδική Ακαδημία της απένειμε και δεύτερο βραβείο, αυτή τη φορά Νόμπελ Χημείας, για την ανακάλυψη και απομόνωση του καθαρού Ραδίου, πράγμα που συνέβη για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού (το ίδιο άτομο να τιμηθεί και με δεύτερο Νόμπελ). Τέλος μεταθανάτια πρωτιά, είναι η μόνη γυναίκα η οποία αναπαύεται στο Πάνθεον, το μαυσωλείο στο οποίο βρίσκονται θαμμένοι οι “μεγάλοι άνδρες” της Γαλλίας!
Η Κιουρί επισκέφτηκε τη Πολωνία για τελευταία φορά στις αρχές του 1934. Η υγεία της όμως χειροτέρευε μέρα τη μέρα. Λίγους μήνες αργότερα, στις 4 Ιουλίου 1934, πέθανε στο σανατόριο στο Πασί, στο Haute-Savoie, από απλαστική αναιμία που πιστεύονταν ότι είχε προκληθεί από τη μακρόχρονη έκθεσή της στην ακτινοβολία, αφήνοντας πίσω της πραγματικά μεγάλο έργο. Οι βλαβερές επιπτώσεις της ιονίζουσας ακτινοβολίας ήταν άγνωστες τη περίοδο της εργασίας της, η οποία διεξαγόταν χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι παράμετροι ασφάλειας που ωστόσο αναπτύχθηκαν αργότερα. Συχνά μετέφερε δοκιμαστικούς σωλήνες που περιήχαν ισότοπα στην τσέπη της και τους αποθήκευε στο συρτάρι του γραφείου της, παρατηρώντας στο αχνό φώς ό,τι εκλυόταν από τις ουσίες στο σκοτάδι. Η Κιουρί επιπλέον ήταν εκτεθειμένη σε ακτίνες Χ χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό, ενόσω υπηρετούσε ως ακτινολόγος σε διάφορα νοσοκομεία στη διάρκεια του πολέμου. Παρόλο που βρισκόταν σε συνεχή έκθεση δεκαετιών στην ακτινοβολία, ποτέ της δε συνειδητοποίησε τα προβλήματα υγείας που θα μπορούσε να είχε από την έκθεσή της στην ακτινοβολία.
Ένα χρόνο μετά το θάνατό της, ένας πελώριος τόμος προστέθηκε στα επιστημονικά συγγράμματα της βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Ραδίου. Ήταν το μήνυμά της στη νέα γενιά, στους νέους εραστές της επιστήμης, αλλά και στην ανθρωπότητα: Στο γκρίζο εξώφυλλο, το όνομα του συγγραφέα: “Κυρία Πιέρ Κιουρί – Καθηγήτρια στη Σορβόννη – Βραβείο Νόμπελ Φυσικής, Βραβείο Νόμπελ Χημείας”. Από κάτω μονολεκτικός ο φοβερός τίτλος: “Ραδιενέργεια”.
Η πρωτοπόρος επιστήμονας Μαρί Κιουρί ήτανε μια παθιασμένη γυναίκα που με ζήλο κι ανιδιοτέλεια καταπιανόταν με οτιδήποτε είχε σχέση με τη φυσική και τη χημεία. Αν και βοήθησε αρκετά στη κατανόηση της ραδιενέργειας κι ενίσχυσε με καινοτόμο ιατρικό εξοπλισμό νοσοκομεία της Γαλλίας κατά τον Α΄ Παγκ. Πόλ., το σκάνδαλο που ξέσπασε για ερωτική σχέση με μικρότερο παντρεμμένο συνάδελφό της, την ακολούθησε ως το τέλος της ζωής της.
Ενταφιάστηκε δίπλα στον άντρα της στο κοιμητήρι του Σο. Το 1995 τα οστά της μεταφέρθηκαν στο Πάνθεον, το μαυσωλείο στο οποίο βρίσκονται θαμμένοι οι “μεγάλοι άνδρες” της Γαλλίας. Η βραβευθείσα με Νόμπελ φυσικός και χημικός Μαρία Κιουρί ήταν η γυναίκα με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία, σύμφωνα με δημοσκόπηση του βρεττανικού δικτύου BBC. Η επιστήμονας από την Πολωνία κατέκτησε -βάσει των προτιμήσεων του κοινού που συμμετείχε στην έρευνα- τη κορυφή του καταλόγου των 100 γυναικών οι οποίες άλλαξαν τον κόσμο, χάρη στα δύο βραβεία Νόμπελ που απέσπασε, αλλά και λόγω της έρευνάς της για τη ραδιενέργεια. Πιο κάτω παρατίθενται συνοπτικά, όλες οι βραβεύσεις της:
prix Gegner (1898)
Βραβείο Νόμπελ Φυσικής (1903)
Μετάλλιο Ντέιβι (1903)
Μετάλλιο Ματεούτσι (1904)
Actonian Prize (1907)
Μετάλλιο Ελιότ Κρεσόν (1909)
Μετάλλιο Άλμπερτ (1910)
Βραβείο Νόμπελ Χημείας (1911)
μετάλλιο Γουίλαρντ Γκιμπς (1921)
Επίτιμος καθηγήτρια του πανεπιστημίου της Κρακοβίας
Μετάλλιο Βενιαμίν Φραγκλίνος (1921)
John Scott Medal (1921)
Μετάλλιο Ντέιβι
Λεγεώνα της Τιμής
——————————————————
Τέλος εδώ κι ελπίζω να το διασκεδάσατε όσο κι εγώ. Κλείνοντας αυτό το ταξιδάκι, θέλω να ζήτησω μια συγγνώμη για το αρχικό κλίμα που διατήρησα στο 1ο μέρος της διήγησής μου, μα τελικά τί αξίζει η ζωή χωρίς μικρές νοθείες και λίγο κέφι;
Π. Χ.
