Πρόλογος
Κι έχω πει: τα βαριέμαι πλέον αυτά τα προλογίστικα σε γνωστό πια θέμα, πλην όμως εδώ θα χρειαστεί. Κι υπάρχουνε 2 λόγοι που πρέπει να παρακάμψω κάποια θέσφατα για τα συγκεκριμένα άρθρα και να προσθέσω έναν άντρα -επί μικρόν- κι ένα μεγάλο Έρωτα -επί μακρύτερον: 2 λόγοι σημαντικοί όπως θα δούμε παρακάτω. Παραλείπω το πλέον μασημένο: νέο άρθρο με μια Γυναίκα του Κόσμου (24ο πλέον), και να περάσω βιαστικά σε μιαν εξήγηση. Η Ελοίζ Ντ’ Αρζαντέιγ ήτανε μεν μια μεγάλη λόγια και θρησκευτική ηγέτις, αλλ’ επίσης ερωτεύτηκε σφοδρά έναν άντρα και μοίρασε μέρος της ζωής της μαζί του, -γεννώντας και το παιδί του, μάλιστα- κι αν ήταν ένας τύπος έστω έτσι κι έτσι, θα τονε παρέλειπα χαλαρά ή θα ‘βαζα μιαν απλήν αναφορά στ’ όνομά του. Αλλά ήταν ο μέγας φιλόσοφος του 12ου αι., ο γνωστός Αβελάρδος, της φέρθηκε καλά κι όχι άσχημα. Οπότε… ας τα πάρουμε από την αρχή με σειρά. Π. Χ.
Αβελάρδος
Ο Πήτερ Αμπελάρντ (Peter Abelard, γνωστός επίσης κι ως Abeillard, Abailard, Abælardus κι Αβελάρδος) γεννήθηκε στο Παλέ, το 1079, ένα μικρό χωριό 10 μίλια ανατολικά της Ναντ στη Βρετάνη, από ευγενή οικογένεια. Ο πατέρας του, Berengar, ήταν άρχοντας του χωριού, το όνομα της μητέρας του ήταν Lucia κι οι δύο μετά μπήκαν σε μοναστήρι. Από νεαρή ηλικία παροτρύνθηκε από τον πατέρα του στα γράμματα και τις τέχνες. Ο Πέτρος, ο μεγαλύτερος από τα παιδιά τους, προοριζόταν για στρατιωτική καριέρα, αλλά, όπως μας λέει ο ίδιος, εγκατέλειψε τον Άρη για τη Μινέρβα, το επάγγελμα των όπλων για τη μάθηση. Κατά συνέπεια, σε νεαρή ηλικία, έφυγε από το κάστρο του πατέρα του και γύρεψε διδασκαλία ως περιπλανώμενος λόγιος στα σχολεία των πιο γνωστών δασκάλων εκείνης της εποχής. Μεταξύ αυτών των δασκάλων ήταν ο Ροσελίνους (Rucelinus) ο Νομιναλιστής, στο σχολείο του οποίου στο Locmenach, κοντά στο Vannes, ο Abelard σίγουρα πέρασε λίγο χρόνο πριν φτάσει στο Παρίσι. Επέλεξε τη διαλεκτική και μυήθηκε στη σκέψη του Αριστοτέλη. Αντί τη στρατιωτική καρριέρα που τονε προόριζε ο πατέρας, προτίμησε τον ακαδημαϊκό κλάδο κι έκανε ταξίδια σ’ όλη τη Γαλλία, όπου συναντούσε και συνομιλούσε μ’ άλλα επιφανή πρόσωπα, -του δόθηκε έτσι ο τίτλος του Περιπατητικού. Έζησε την εποχή των βασιλέων της Γαλλίας Λουδοβίκου ΣΤ’ του Παχύ και Λουδοβίκου Ζ’.
Το Πανεπιστήμιο του Παρισιού δεν υπήρχε ακόμα σαν ίδρυμα περισσότερο από μισό αιώνα μετά το θάνατο του Αβελάρδου, εκεί άνθιζε τότε το Cathedral School, η σχολή της Σαιν Ζενέβ κι αυτή του St. Germain des Prés, οι πρόδρομοι των πανεπιστημιακών σχολών του επόμενου αιώνα. Η Καθεδρική Σχολή ήταν αναμφίβολα το πιο σημαντικό απ’ αυτά κι εκεί ο νεαρός Αβελάρδος έχτισε τα βήματά του για να σπουδάσει διαλεκτική υπό τον διάσημο διδασκαλο Γουίλιαμ Ντε Σαμπώ (Guillaume de Champeaux) που ήταν οπαδός του Ανσέλμου του Λον (Anselme de Laon), κύριου υποστηρικτή της θεωρίας του ρεαλισμού κι ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους φιλοσοφίας της εποχής του. Ήρθε σε σύγκρουση μαζί του κι είχαν έντονες λογομαχίες που τελικά βγήκε νικητής ο Αβελάρδος, αφού υπερτερούσαν τα επιχειρήματά του, πράγμα που εξέπληξε όλο τον εκπαιδευτικό κόσμο της εποχής του.
Σύντομα, ωστόσο, ο νέος από την επαρχία, που το κύρος ενός μεγάλου ονόματος θα τονε γέμιζε δέος, όχι μόνο τόλμησε να αντιταχθεί στη διδασκαλία του δασκάλου, αλλά προσπάθησε να στήσει Σχολή ως αντίπαλος, όχι κι εύκολο πράγμα στο Παρίσι. Αυτό πιθανότατα ήταν το έτος 1101. Μετέβη στο Μελίν (Μelun) κι ίδρυσε δική του σχολή. Ο δάσκαλός του από φθόνο προς αυτόν λόγω της ήττας που ‘χεν υποστεί προσπάθησε να τον υπονομεύσει στους σπουδαστές του. Η διδασκαλία του νεαρού όμως ενθουσίασε τους πάντες κι αποφάσισε να ιδρύσει νέα, μεγαλύτερη σχολή στο Κορμπέιγ (Corbeil). Στην επιστροφή του στο Παρίσι βρήκε τον μεγάλο του αντίπαλο Γουλιέλμο να ‘χει προαχθεί (1108) σε επίσκοπο στον Άγιο Βίκτορα. Όταν συναντηθήκανε φούντωσε ξανά η παλιά αντιπάθεια κι αναγκάσθηκε να επιστρέψει στο Μελίν. Ο Γουλιέλμος όμως άρχισε να γίνεται μισητός, να απομονώνεται από τους πάντες και τελικά εγκατέλειψε τη διδασκαλία.
Τα επόμενα 2 έτη τα πέρασε στη γενέτειρά του σχεδόν αποκομμένος από τη Γαλλία, όπως λέει. Ο λόγος της αναγκαστικής υποχώρησης από τη διαλεκτική διαμάχη ήταν η υγεία. Επιστρέφοντας στο Παρίσι, έγινε πάλι μαθητής του William Champeaux με σκοπό τη μελέτη της ρητορικής. Όταν ο Γουίλιαμ αποσύρθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Βικτόρ, ο Αβελάρδος, που εν τω μεταξύ είχε ξαναρχίσει τη διδασκαλία του στο Μελίν, έσπευσε στο Παρίσι για να εξασφαλίσει τη προεδρία της Καθεδρικής Σχολής χωρίς όμως επιτυχία. Τότε ίδρυσε τη σχολή Σαιν Ζενέβ (1108). Εκεί και στη Cathedral School, όπου το 1113 κατάφερε τελικά ν’ αποκτήσει έδρα, απολάμβανε τη μεγαλύτερη φήμη ως δάσκαλος ρητορικής και διαλεκτικής. Πριν αναλάβει το καθήκον της διδασκαλίας θεολογίας στη Καθεδρική Σχολή, πήγε στο Λόν όπου παρουσιάστηκε στον σεβάσμιο Άνσελμ του Λον ως μαθητής της θεολογίας. Ήτανε πλέον οριστικός θριαμβευτής.
Σύντομα, ωστόσο, δεν κατάφερε να συγκρατηθεί και θέλησε να παρακάμψει κι αυτό το δάσκαλό του ισχυρίζόμενος πως δεν ήταν ικανοποιημένος έως ότου να τον είχε εξολοθρεύσει εντελώς τον δάσκαλο της θεολογίας στο Λόν,όπως με τον δάσκαλο της ρητορικής και διαλεκτικής στο Παρίσι. Λαμβάνοντας υπόψη τον ίδιο τον Αβελάρδο για το περιστατικό, είναι αδύνατο να μην του το προσάψουμε που έκανε εχθρούς όπως ο Alberic κι ο Lotulph, μαθητές του Anselm, που αργότερα, στράφηκαν εναντίον του. Οι θεολογικές μελέτες που διενήργησε στο Laon ήταν αυτό που σήμερα θα αποκαλούσαμε μελέτη της εξήγησης. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η καρριέρα του ως δασκάλου στο Παρίσι, από το 1108 έως το 1118, ήταν ιδιαίτερα εξαιρετική.
Στο Historia Calamitatum μας λέει πώς οι μαθητές σωρεύονταν σ’ αυτόν από κάθε χώρα της Ευρώπης, δήλωση που επιβεβαιώνεται περισσότερο από τους σύγχρονούς του. Στη πραγματικότητα, ήτανε το είδωλο του Παρισιού. εύγλωττος, ζωηρός, όμορφος, με μιαν ασυνήθιστα πλούσια φωνή, γεμάτη εμπιστοσύνη στη δική του δύναμη να ευχαριστήσει, είχε, όπως μας λέει, ολόκληρο τον κόσμο στα πόδια του. Ότι γνώριζε τα αδικαιολόγητα αυτά πλεονεκτήματα, αναγνωρίζεται από τους πιο ένθερμους θαυμαστές του. Πράγματι, αργότερα εκεί, ομολογεί πως εκείνη η περίοδος της ζωής του ήτανε γεμάτη ματαιοδοξία κι υπερηφάνεια. Σ’ αυτά τα σφάλματα αποδίδει τη πτώση του, που ήτανε τόσο γρήγορη και τραγική όσο κι η άνοδος, στη καρριέρα του.
Η Argenteuil, τότε ήτανε μια κωμόπολη, της περιοχής Val-d’Oise Île-de-France, στη Γαλλία. Βρίσκεται κατά μήκος της βόρειας όχθης του Σηκουάνα, βορειοδυτικά του Παρισιού. Το όνομά της προέρχεται από τα αποθέματα ασημιού που εκμεταλλεύονταν εκεί οι Γαλάτες. Η πόλη αναπτύχθηκέ από ένα μοναστήρι που ιδρύθηκε εκεί τον 7ο αι. από τη κόρη του Καρλομάγνου, τη Théorade και μπορεί να ήταν η πρώτη μοναχή εκεί. Στην εκκλησία του Σαιν-Ντενί του μοναστηριού βρίσκεται ο υποτιθέμενος χιτώνας του Χριστού, που δόθηκε στο μοναστήρι από τον Καρλομάγνο αφού το είχε λάβει από τη βυζαντινή αυτοκράτειρα Ειρήνη.
Γυρνάμε λίγα χρόνια πίσω, γύρω στο 1100 περίπου, όπου μια γυναίκα, η Χερσέντ, γεννά ένα κοριτσάκι, χωρίς πατέρα, σύζυγο ή κάποιον που να τη στηρίζει σ’ αυτό. Ήταν εταίρα, πόρνη, διακριτική παλλακίδα, υπηρέτρια, ξεπεσμένη πριγκήπισσα, εργαζόμενη γυναίκα; Κανείς δεν ξέρει, δεν γνωρίζουμε τίποτε παραπάνω, ούτε όνομα πατέρα υπάρχει πουθενά. Πάντως το παρέδωσε αργότερα σε μιαν ανάδοχη μητέρα με πολλά παιδιά, να το αναθρέψει κι η ίδια κάπου χάθηκε στις ρωγμές της ιστορίας ή πέθανε. Το κοριτσάκι πάντως έζησε και πλατσούριζε στις λάσπες παίζοντας και φτιάχνοντας έναν άλλο κόσμο καλλίτερο στο μυαλό της. Κάποιος κύριος Φυλμπέρ, ανέλαβε να τη βγάλει από την άθλια κατάσταση αυτή, δηλώνοντας πως ήτανε παιδί της πεθαμένης του αδελφής, που είχε κάμποσο καιρό χάσει τα ίχνη της. Δεν γνωρίζουμε σε ποιό βαθμό είπε την αλήθεια, πάντως. Το κοριτσάκι τον ακολούθησε και πέρασε τα πρώτα χρόνια της εκεί, στο μοναστήρι του Σαιντ Ντενί. Ο Φυλμπέρ ήταν Εφημέριος στο ναό Σαιντ Ετιέν, που αργότερα έγινε Νοτρ Νταμ κι είχε ένα κύρος. Τη λέγαν Ελοΐζ κι είχε μανία να διαβάζει βιβλία, για να βρίσκει μέσα στις σελίδες τους, αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους που έφτιαχνε στο μυαλό της μικρή και παράλληλα ήτανε σφουγγάρι γνώσεων.
Σε πολύ μικρή ηλικία κιόλας, μπορούσε να διαβάζει λατινικά, να λατρεύει τον Κικέρωνα και τη Ρωμαϊκή ρητορική. Στη Μονή του Σαιν Ντενί που την έβαλε ο θείος, όλες είχανε να το κάνουνε με το ζήλο που έδιεχνε στη μόρφωση και τη καλλιέργειά της. Αυτό ώθησε τον Φυλμπέρ να της ορίσει ένα διδάσκαλο για να εμπλουτίσει περαιτέρω τις γνώσεις της, μιας κι αργότερα ίσως τις χρειαζότανε -είχε βλέψεις και δεν έπεσε εντελώς έξω, να τη καμαρώσει σε ανώτερο βαθμό στους κόλπους της εκκλησίας. Η κοπελλίτσα ήτανε στα 15-16 περίπου, όταν ο θείος της σύστησε τον κορυφαίο διδάσκαλο της εποχής εκείνης, που δεν ήταν άλλος από τον Αβελάρδο. Και τότε έμελλε να ξεκινήσει να γράφεται η πιο όμορφη, η πιο τραγική αλλά κι η πιο τίμια ερωτική ιστορία όλων των εποχών. Διότι άτιμος δεν είναι ο ερωτευμένος, αλλά άτιμος είναι ο περίγυρός του, που “συσχετίζει κουτά”.
Ενώ όμως ζούσε μέχρι το 1118 μιαν ήρεμη και συνετή ζωή βασισμένη σε φιλοσοφικές συζητήσεις, ένας παράφορος έρωτας θ’ αλλάξει τη ζωή του Αβελάρδου. Επρόκειτο για τη 16χρονη Ελοΐζ (Héloise Fulbert), ανεψιά του γέροντα εφημέριου Φυλμπέρ, γνωστή για τη μόρφωση και τη καλλιέργεια του χαρακτήρα της. Ο γέροντας θείος της του είχε εμπιστευθεί τη μόρφωση της. Ο έρωτας μεταξύ τους ήτανε δυνατός κι έγινε σταδιακά κοινό μυστικό σ’ όλους εκτός από τον εξοργισμένο θείο της. Σύντομα η Ελοΐζ έμεινε έγκυος κι ο Αβελάρδος την έστειλε στη Βρετάνη να γεννήσει ένα γιο που τον ονόμασε Αστρολάβο. Για να σβήσει τη ντροπή της, της ζήτησε να τον νυμφευτεί. Αυτή αρνήθηκε, λέγοντάς του πως ο γάμος θα ‘ταν εμπόδιο στη φιλοσοφική του καρριέρα, όπως κι η ανατροφή μικρών παιδιών. Αυτός από την άλλη, της ανταπάντησε πως είναι έτοιμος για όλα.
Αποφάσισαν να κάνουν μυστικό γάμο που παραβρέθηκε κι ο Φυλμπέρ, κι επέμενε συνεχώς να γνωστοποιηθεί ο γάμος τους, στη πραγματικότητα για να εξευτελίσει τον ίδιο τον Αβελάρδο για τη πράξη του. Η Ελοΐζ φοβούμενη κοινωνικό διασυρμό, κλείστηκε σε μοναστήρι μέχρι να κοπάσουν τα πνεύματα. Ο Φυλμπέρ γεμάτος οργή, καθώς νόμιζε ότι τον εξαπάτησαν, πλήρωσε έναν υπηρέτη του φιλοσόφου, που μπήκε στο σπίτι του Αβελάρδου κι ακρωτηρίασε τα γεννητικά του όργανα, διασύροντάς τον μπρος σ’ όλο τον κόσμο που είχε μαζευτεί. Καταντροπιασμένος αυτός αναγκάστηκε να κλειστεί στο μοναστήρι του Σαιν Ντενί (Saint Denis).
Το πάθος του για τη μελέτη επουλώνει τις πληγές από τον άτυχο έρωτά του. Οι μαθητές του τον παρακαλούσαν να ξαναρχίσει τη διδασκαλία του. Έγραψε τότε τη πρώτη πραγματεία περί θεολογίας. Η μεγάλη επιτυχία που σημείωσε ήτανε πρόκληση για τους αντιπάλους του, που επωφελούμενοι από τις συμφορές του, τον κατεδίωξαν. Η διδασκαλία του ανησύχησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ειδικότερα όταν κήρυξε πως η αμφιβολία είναι η αφετηρία που οδηγεί στην έρευνα. Η κατάσταση οξύνθηκε όταν δίδαξε πως αμαρτία υπάρχει μόνον όταν συντρέχει κακή και δόλια πρόθεση και θεωρήθηκε αιρετικός αφού αρνιότανε το προπατορικό αμάρτημα. Συνέπεια των θεωριών του υπήρξαν οι αλλεπάλληλες διώξεις και τα βασανιστήρια, που πρωταγωνιστής υπήρξε ο δεινότερος πολέμιός του, Βερνάρδος του Κλαιρβώ κι αργότερα ανακηρύχθηκε άγιος από τη Καθολική Εκκλησία. Ο Άγιος Βερνάρδος τονε κατεδίωκε ως ότου συνεκλήθη σύνοδος στη Σουασόν (Soissons), όπου καταδικάστηκε ως επικίνδυνος αιρετικός. Ο διασυρμός του είχε φτάσει στο ύψιστο σημείο. Τα βιβλία του καίγονται στη πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Ο φιλόσοφος, ψυχικό ράκος, καταφεύγει στο μοναστήρι του Κλινύ (Cluny), όπου στις 21 Απρίλη του 1142 αφήνει τη τελευταία του πνοή. Η Ελοΐζ, πριν το θάνατό της, ζήτησε να ταφεί δίπλα στον άντρα της.
Ελοΐζ
Η Ελοΐζ, κατά κόσμον Héloïse d’Argenteuil, Héloïse du Paraclete*; 1100-1\ 16 Μαΐου 1163-4) ήτανε Γαλλίδα φιλόσοφος, συγγραφέας, λόγια και μοναχή. Ήτανε διάσημη επιστολογραφος και φιλόσοφος της αγάπης και της φιλίας. Έφτασε στο επίπεδο του nullius το 1147, επιτυγχάνοντας περίπου το επίπεδο πολιτικής τάξης κι εξουσίας ως Επίσκοπος. Έμεινε διάσημη στην ιστορία και τη δημοφιλή κουλτούρα για την ερωτική της σχέση και την αλληλογραφία της με τον διάσημο φιλόσοφο του Μεσαίωνα, λογιο και θεολόγο Αβελάρδο, που ήτανε συνάδελφος, συνεργάτης, εραστής και σύζυγός της, κι είχε σημαντικήν πνευματική επιρροή και του έθεσε πολλές ερωτήσεις όπως εκείνες στο Problemata Heloissae.
Οι επιστολές της που σώζονται θεωρούνται θεμέλια της γαλλικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και πρωταρχική έμπνευση για την πρακτική της ευγενικής αγάπης. Η ερωτική και μερικές φορές ερωτικά φορτισμένη αλληλογραφία της είναι η λατινική βάση για το είδος κι εξυπηρετεί παράλληλα με το Historia Calamitatum του Αβελάρδου ως πρότυπο του κλασσικού επιστολικού είδους. Η επιρροή της επεκτείνεται σε μεταγενέστερους συγγραφείς όπως οι Chrétien de Troyes, Geoffrey Chaucer, Madame de Lafayette, Thomas Aquinas, Choderlos de Laclos, Voltaire, Rousseau, Simone Weil και Dominique Aury. Ήτανε μια σημαντική προσωπικότητα στη καθιέρωση της εκπροσώπησης των γυναικών στην υποτροφία κι είναι γνωστή για τις αμφιλεγόμενες απεικονίσεις της για το φύλο και το γάμο που επηρέασαν την ανάπτυξη του σύγχρονου φεμινισμού.
______________________
* Το Oratory du Paraclete ήταν ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων που ιδρύθηκε από τον Αβελάρδο στο Ferreux-Quincey της Γαλλίας, αφού έφυγε από το Αβαείο του Αγίου Ντενί περίπου το 1121. Το “παράκλειτος” προέρχεται από την ελληνική λέξη που σημαίνει “αυτός που παρηγορεί” και βρίσκεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (16: 7) ως όνομα για το Άγιο Πνεύμα.
______________________
H Ελοΐζ επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ηθική, τη θεολογία και τη φιλοσοφία της αγάπης τον Αβελάρδο. Μελετήτρια του Κικέρωνα ακολουθώντας τη παράδοσή του, γράφει για καθαρή φιλία και καθαρή ανιδιοτελή αγάπη. Οι επιστολές της αναπτύσσουνε κριτικά ηθική φιλοσοφία που η πρόθεση τοποθετείται κεντρικά σαν κρίσιμη για τον προσδιορισμό της ηθικής ορθότητας ή της αμαρτίας μιας δράσης. Ισχυρίζεται: “Διότι δεν είναι η ίδια η πράξη αλλά η πρόθεση του πράττοντος που κάνει την αμαρτία. Η εξίσωση δεν μετρά αυτό που γίνεται, αλλά το πνεύμα στο οποίο γίνεται“. Αυτή η προοπτική επηρέασε την ηθική του Αβελάρδου μ’ επίκεντρο την ηθική που περιγράφεται στο μετέπειτα έργο του Etica (Scito Te Ipsum) (περ. 1140) κι ως εκ τούτου χρησιμεύει σα θεμέλιο για την ανάπτυξη της δεοντολογικής ηθικής της εσκεμμένης ηθικής στη μεσαιωνική φιλοσοφία πριν από τον Ακινάτη.
Περιγράφει την αγάπη της ως αθώα αλλά παράδοξα ένοχη που είχε προκαλέσει τιμωρία (ευνουχισμός του Αβελάρδου). Αρνείται να μετανοήσει για τις λεγόμενες αμαρτίες της, επιμένοντας ότι ο Θεός την είχε τιμωρήσει αφού παντρεύτηκε κι είχε ήδη απομακρυνθεί από τη λεγόμενη αμαρτία. Τα γραπτά της υπογραμμίζουνε τη πρόθεση ως το κλειδί για τον εντοπισμό του αν μια πράξη είναι αμαρτωλή / λάθος, ενώ επιμένει πως είχε πάντα καλή πρόθεση.
Ο Αβελάρδος δεν ήταν απλώς ένας μορφωμένος άνδρας που καταπιάστηκε με τη φιλοσοφία· ήταν επίσης υπέρμαχος της διαλεκτικής και πολλοί ιστορικοί των νεώτερων χρόνων τον χαρακτήρισαν ως τον μεγαλύτερο ελευθερόφρονα του Μεσαίωνα, πρόδρομο του Γάλλου διαφωτιστή Ζαν Ζακ Ρουσώ και του Γερμανού φιλοσόφου Ιμμάνουελ Καντ. Με πρωτοφανή απλότητα κάνει εισαγωγή στην έλλογη σκέψη το 1122 με τα έργα του Εγχειρίδιο περί Λογικής για Αρχάριους (Logica ingredientibus), και Ναι και Όχι (Sic et Non). Την ίδια διάθεση διατηρεί και στο έργο του Ηθικά ή Γνώθι σαυτόν (Ethica seu scito te ipsum) όπου στέκεται στον όρο “αμαρτία” με ψυχαναλυτική διάθεση. Βοήθησε στη μεταβολή της τιμωρού στάσης απέναντι στην αμαρτία, δίνοντας περισσότερη σημασία στον άνθρωπο και στη πρόθεσή του να μετανοήσει. Όπως γράφει,
“Η μεταμέλεια της καρδιάς εξαλείφει το αμάρτημα, δηλαδή τη περιφρόνηση προς το Θεό ή τη σύμφωνη γνώμη για το κακό. Γιατί το έλεος του Θεού, που εμπνέει αυτή τη μεταμέλεια, δε συμβιβάζεται με το αμάρτημα“.
Στον Αβελάρδο, καταλογίζεται κι ανθρωπιστικό πνεύμα, ειδικότερα με το έργο του Διάλογος ανάμεσα σ’ ένα φιλόσοφο (ειδωλολάτρη), έναν Εβραίο και έναν Χριστιανό, που άρχισε να γράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής του στο Κλινύ. Σ’ αυτό το έργο προσπαθεί ν’ αναδείξει το κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις τρεις θρησκείες που, κατά τον ίδιο, αντιπροσώπευαν το ύψιστο της ανθρώπινης σκέψης και την αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως υιού του Θεού.
H Ελοΐζ που το οικογενειακό της υπόβαθρο είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο, ήτανε στην εποπτεία του θείου από τη μητέρα της, Εφημέριου Φυλμπέρ της Notre Dame και κόρη γυναίκας με όνομα Hersinde, που μερικές φορές εικάζεται πως ήταν η Hersint of Champagne (Lady of Montsoreau κι ιδρυτρια του Fontevraud Abbey) ή πιθανόν μια λιγώτερο γνωστή καλόγρια που ονομαζόταν Hersinde. Στις επιστολές της λέει πως είναι χαμηλότερης κοινωνικής θέσης από τον Αβελάρδο, που ήταν αρχικά από τη κατώτερη αριστοκρατία, αν κι είχε απορρίψει την ιπποσύνη για τη φιλοσοφία. Οι εικασίες ότι η μητέρα της ήταν η Hersinde of Champagne / Fontrevaud και πατέρας της ο Gilbert Garlande αμφισβητείται με την ομολογία της χαμηλότερης τάξης από τον Αβελάρδο. Η Hersinde ήτανε κατώτερης αριστοκρατίας αλλά προέρχονταν από υψηλότερη κοινωνική κάστα από αυτόν και μάλιστα ήταν προστάτες του. Η θεωρία της Hersinde of Champagne περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι αυτή πέθανε το 1114 μεταξύ των ηλικιών 54 και 80, υπονοώντας ότι θα ‘πρεπε να την είχε γεννήσει μεταξύ 35 ως 50.
To Ελοΐζ γράφεται με διάφορους τύπους Helöise, Héloyse, Hélose, Heloisa, Helouisa, Eloise και Aloysia, μεταξύ άλλων παραλλαγών και βγαίνει μάλλον από τον ήλιο. Η οικογενειακή καταγωγή και το αρχικό επώνυμό της είναι άγνωστα, αλλά το επώνυμό της αποδίδεται συχνά ως “D’Argenteuil” με βάση το πατρικό της ή μερικές φορές “Du Paraclet” βάση της εισόδου σαν μεσήλικας πια στο μοναστήρι του Paraclete κοντά στη Τρουά, Γαλλία. Έγραψε κριτικά για το γάμο, συγκρίνοντάς τον με τη συμβατική πορνεία και τη περιέγραψε ως διαφορετική από τη καθαρή αγάπη και τη λατρευτική φιλία όπως αυτή που μοιράστηκε με τον Peter Abelard. Στη πρώτη επιστολή της, γράφει ότι προτιμούσε την αγάπη για το γάμο, την ελευθερία σ’ ένα δεσμό. Επίσης δηλώνει, “Σίγουρα, όποια οδηγείται σε γάμο, αξίζει πληρωμή παρά στοργή. Διότι είναι προφανές ότι ακολουθεί τον πλούτο του κι όχι τον άντρα κι είναι πρόθυμη να πορνευτεί, αν μπορεί, σε έναν πλουσιότερο“. Ο ίδιος ο Αβελάρδος αναπαράγει τα επιχειρήματά του (παραθέτοντας την Ελοΐζ) στο Historia Calamitatum.
Γράφει επίσης επικριτικά για τη τεκνοποίηση και τη φροντίδα των παιδιών και τη σχεδόν αδυναμία συνύπαρξης σπουδών ή διδασκαλίας και γονικής μέριμνας. Η Ελοΐζ προτίμησε προφανώς αυτό που θεωρούσε σαν ειλικρίνεια ττης σεξοαλικότητας απ’ αυτό που θεωρούσε σαν υποκρισία του γάμου: “Αν το όνομα της συζύγου φαίνεται πιο ιερό και πιο εντυπωσιακό, στα αυτιά μου το όνομα της ερωμένης ακούγεται πάντα πιο γλυκό ή, αν δεν είστε ντροπαλοί γι ‘αυτό, το όνομα της παλλακίδας ή της πόρνης… Ο Θεός είναι μάρτυρας μου, αν ο Αύγουστος, που κυβέρνησε ολόκληρη τη γη, θα ‘πρεπε να με θεωρήσει άξιο της τιμής του γάμου και να με κάνει κυβερνήτη όλου του κόσμου για πάντα, θα μου φαινότανε πιο γλυκό και πιο αξιοσέβαστο να λέγομαι ερωμένη του από το αυτοκράτειρά του“.
Στις μεταγενέστερες επιστολές της, αναπτύσσει με τον σύζυγό της μια προσέγγιση για τη θρησκευτική διαχείριση των γυναικών και τις γυναικείες σπουδές, επιμένοντας να λειτουργήσει ένα μοναστήρι γυναικών με κανόνες που να διέπονται ειδικά κι αποκλειστικά στις ανάγκες των γυναικών. Υπήρξε σημαντική πρόδρομος των σύγχρονων φεμινιστικών κινήσεων σαν μια από τις πρώτες μελετήτριες κι η 1η γυναίκα του μεσαίωνα σε αυτό, όπως, για να συζητήσει τον γάμο, τη γέννηση και τα σεξουαλικά με το βλέμμα ενός κριτή.
Από νωρίς στη ζωή της αναγνωρίστηκε ως κορυφαία μελετήτρια της Λατινικής, της Ελληνικής και της Εβραϊκής από το μοναστήρι του Argenteuil λίγο έξω από το Παρίσι, όπου εκπαιδεύτηκε από μοναχές μέχρι την εφηβεία. Ήταν ήδη φημισμένη για τη γνώση της γλώσσας και της γραφής όταν έφτασε στο Παρίσι ως νεαρή γυναίκα κι είχε αναπτύξει φήμη για τη νοημοσύνη και τη διορατικότητά της. Ο Αβελάρδος γράφει ότι ήταν nominatissima, “πιο γνωστή” για το δώρο της ανάγνωσης και τη γραφής. Έγραψε ποιήματα, έργα κι ύμνους, μερικά από τα οποία έχουνε χαθεί.
Αυτό που είναι σίγουρα γνωστό είναι ότι ο θείος της Fulbert, εφημέριος στη Notre Dame την έβαλε εκεί από το Argentuil. Στα μέσα της εφηβείας της ως τις αρχές της 10ετίας του ’20, ήτανε γνωστή σ’ όλη τη Γαλλία για τη μόρφωση και τη καλλιέργεια του χαρακτήρα της. Ενώ αμφισβητείται το έτος γέννησής της, παραδοσιακά θεωρείται πως ήτανε περίπου 15 έως 17 όταν συναντά τον Αβελάρδο. Μέχρι τη στιγμή που έγινε μαθήτριά του, είχε ήδη τη φήμη. Ως ποιήτρια κι άριστη γνώστρια κι εξοικειωμένη με πολλές γλώσσες, τράβηξε μεγάλη προσοχή, συμπεριλαμβανομένης της κι αυτής του μεγάλου φιλοσόφου, που σημειώνει πως συνειδητοποίησε την αναγνώρισή της όταν ήταν κι οι δύο νέοι. Σύντομα βέβαια τράβηξε και τη προσοχή του σα γυναίκα. Επίσης λέγεται πως είχε αποκτήσει γνώσεις στην ιατρική και στη λαϊκή ιατρική είτε από τον Αβελάρδο είτε απ’ αλλού κι απέκτησε φήμη ως γιατρός στο ρόλο της ως Ηγουμένη του Paraclete.
Στο αυτοβιογραφικό του κομμάτι και στη δημόσια επιστολή Historia Calamitatum (περ. 1132;), αφηγείται την ιστορία της σχέσης του με την Ελοΐζ, που τη συνάντησε το 1115, όταν δίδαξε στη Σχολή της Notre Dame. Περιγράφει τη σχέση τους με αφετηρία μια συνήθη αποπλάνηση, αλλά η ίδια αμφισβητεί αυτή τη προοπτική στις απαντήσεις της. (Μερικές φορές εικάζεται ότι ο Αβελάρδος μπορεί να έχει παρουσιάσει τη σχέση εξ ολοκλήρου με δική του υπαιτιότητα για να δικαιολογήσει τη μεταγενέστερη τιμωρία και την απόσυρσή του στη θρησκεία ή / και για να προφυλάξει τη φήμη της ως Επισκόπου και γυναίκας του Θεού). Εκείνη αντίθετα, με τις πρώτες ερωτικές επιστολές περιγράφει τον εαυτό της προκλητικό, λέγοντας πως είχε αναζητήσει αυτόν μεταξύ των χιλιάδων ανδρών στη Notre Dame και τον επέλεξε μόνο σαν φίλο κι εραστή της.
Στις επιστολές του, Ο Αβελάρδος την επαινεί ως εξαιρετικά έξυπνη κι απλώς αρκετά όμορφη, εφιστώντας τη προσοχή στην ακαδημαϊκή της κατάσταση αντί να τη καθιστά ένα σεξουαλικό αντικείμενο: “Δεν είναι κακή στο πρόσωπο, αλλά τα άφθονα γραπτά της δεν υπερτερούν κανενός“. Τονίζει πως την έψαχνε ειδικά λόγω των γνώσεων και τη καλλιέργειά της, η φήμη της είχε φτάσει στ’ αυτιά του από πριν και ξεπερνούσε τις γυναίκες της εποχής του.
΄ Δεν είναι σαφές πόσων ετών ήτανε τη στιγμή της γνωριμίας τους. Στο 12ο αι. στη Γαλλία, η τυπική ηλικία που ένας νεαρός άρχιζε να φοιτά στο πανεπιστήμιο ήτανε μεταξύ 12 και 15. Ως νεαρή γυναίκα, θα της είχε απαγορευτεί να συναναστραφεί με τους φοιτητές ή όσους επίσημα φοιτούσανε στο πανεπιστήμιο της Νοτρ Νταμ. Με τη πανεπιστημιακή εκπαίδευση που προσφέρεται μόνο σε άνδρες κι η μονή στην ίδια ηλικία προορίζεται μόνο για μοναχές, αυτή ακριβώς θα ήταν μια φυσική στιγμή για τον θείο της Fulbert να κανονίσει ειδική διδασκαλία. Περιγράφεται από τον Αβελάρδο σαν έφηβο κορίτσι. Με βάση αυτή τη περιγραφή, θεωρείται συνήθως ότι είναι μεταξύ 15 και 17 όταν τον συνάντησε κι άρα γεννήθηκε το 1100 ή το 1101. Υπάρχει μια παράδοση πως πέθανε την ίδια ηλικία με τον Αβελάρδο το 1163 ή 1164. Ωστόσο, ο όρος έφηβη είναι ασαφής και δεν έχει εντοπιστεί πρωταρχική πηγή του έτους γέννησής της.
Πρόσφατα, ως μέρος μιας σύγχρονης έρευνας σχετικά με τη ταυτότητα και το κύρος της, η Constant Mews πρότεινε ότι μπορεί να ήταν μεγάλύτερη (να γεννήθηκε δηλαδή περίπου το 1090) όταν τονε γνώρισε. Το κύριο στοιχείο για την άποψή της, ωστόσο, είναι μια αμφισβητήσιμη ερμηνεία μιας επιστολής του Πέτρου του Σεβάσμιου (γεννημένος το 1092) που γράφει στην Ελοΐζ ότι θυμάται πως ήτανε διάσημη όταν ήταν ακόμα νέος. Η Constant Mews υποθέτει ότι πρέπει να αναφερότανε σε μεγαλύτερή του γυναίκα, δεδομένου του σεβασμού του για αυτήν, αλλά αυτό είναι αμφισβητούμενο. Είναι εξίσου πιθανό πως ένα θηλυκό έφηβο θαύμα μεταξύ ανδρών φοιτητών στο Παρίσι θα μπορούσε να ‘χε προσελκύσει μεγάλη φήμη κι (ιδιαίτερα αναδρομική) επαίνους. Είναι τουλάχιστον ξεκάθαρο ότι είχε κερδίσει αυτή τη φήμη και κάποιο επίπεδο σεβασμού προτού ο Αβελάρδος εμφανιστεί στη ζωή της.
Αντί των πανεπιστημιακών σπουδών, ο Fulbert διάλεξε την ιδιωτική διδασκαλία της Ελοΐζ με τον Αβελάρδο, που ήτανε τότε κορυφαίος φιλόσοφος στη Δυτική Ευρώπη κι ο πιο δημοφιλής κοσμικός μελετητής/καθηγητής της Notre Dame. Εκείνος δε, έψαχνε τυχαία καταλύματα σε αυτό το σημείο. Έγινε μια συμφωνία: Αυτός θα διδάσκει και θα πειθαρχήσει τη μικρή αντί να πληρώνει ενοίκιο. Αυτό κι έγινε ώσπου η μικρή έμεινε έγκυος. Ο Αβελάρδος την έστειλε στην αδερφή του, Denise, στη Βρετάνη, όπου γέννησε ένα αγόρι, που τ’ ονόμασε Astrolabe (αστρολάβος είναι επίσης το όνομα μιας συσκευής πλοήγησης που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της θέσης στη Γη γράφοντας τη θέση των αστεριών).
Προσφέρθηκε να νυμφευτεί το κορίτσι για να καθησυχάσει τον Fulbert, αν κι υπό τον όρο ότι ο γάμος θα πρέπει να κρατηθεί μυστικός, ώστε να μη βλάψει τη καρριέρα του. Εκείνη επέμεινε σε έναν μυστικό γάμο λόγω των φόβων της για ό,τι θα ‘βλαπτε τη καρριέρα του. Πιθανότατα, ο Abelard είχε προσχωρήσει πρόσφατα στις θρησκευτικές διαταγές (κάτι για το οποίο αμφιβάλλει η επιστημονική γνώμη), και δεδομένου πως η εκκλησία άρχισε να απαγορεύει το γάμο με τους ιερείς και τις ανώτερες τάξεις του κληρικού (στο σημείο που μια παπική εντολή επιβεβαιώνει αυτήν την ιδέα το 1123), ο δημόσιος γάμος θα αποτελούσε πιθανό εμπόδιο για τη πρόοδο του Abelard στην εκκλησία. Η Ελοίζ αρχικά ήταν απρόθυμη να συμφωνήσει σε οποιονδήποτε γάμο, αλλά τελικά πείστηκε από τον Abelard. Επέστρεψε από τη Βρετάνη και το ζευγάρι παντρεύτηκε κρυφά στο Παρίσι. Ως μέρος της συμφωνίας, συνέχισε να ζει στο σπίτι του θείου της.
Ο Φυλμπέρ επέστρεψε αμέσως στα λόγια του κι άρχισε να διαδίδει τα νέα του γάμου. Εκείνη προσπάθησε να το αρνηθεί, προκαλώντας την οργή και τη κακοποίησή της. Ο Abelard τη διέσωσε στέλνοντάς τη στο μοναστήρι του Argenteuil, όπου είχε μεγαλώσει. Η Ελοίζ ντύθηκε το ράσο της μοναχής και μοίρασε τη ζωή της σαν καλόγρια και σύζυγος, αν και δεν ήταν καλυμμένη. Ο Φούλμπερτ, εξοργίστηκε που εκείνη είχε φύγει από το σπίτι του και πιθανώς πίστευε ότι ο Abelard την είχε πετάξει στο Argenteuil για να απαλλαγεί, έτσι κανόνισε μια ομάδα να εισέλθει στο δωμάτιο του ένα βράδυ και να τον ευνουχίσει. Στη νόμιμη εκδίκαση αυτής της επίθεσης, τα μέλη της ομάδας τιμωρήθηκαν κι ο Fulbert, που περιφρόνησε το κοινό, πήρε προσωρινά άδεια από τα κανονικά του καθήκοντα (δεν εμφανίζεται ξανά στα δρώμενα των Παρισίων για αρκετά χρόνια).
Μετά τον ευνουχισμό, γεμάτος ντροπή για τη κατάστασή του, ο Abélard έγινε μοναχός στο αβαείο του St Denis στο Παρίσι. Στο μοναστήρι Αrgenteuil, η Ελοίζ φόρεσε το ράσο. Ανέφερε δραματικά: “Γιατί σε παντρεύτηκα κι έφερα την πτώση σου; Τώρα δες με να πληρώσω ευχαρίστως” Συνήθως λέγεται πως ο Aβελάρδος την ανάγκασε να μπει στο μοναστήρι λόγω ζήλιας. Ωστόσο, καθώς ο σύζυγός της εισερχόταν στο μοναστήρι, είχε λίγες άλλες επιλογές εκείνη τη στιγμή, πέρα από ίσως να επιστρέψει στη φροντίδα της προδοτή της Φούλμπερτ, αφήνοντας ξανά το Παρίσι για να μείνει με την οικογένεια του Αβελάρδου στην αγροτική Βρετάνη έξω από τη Νάντη, ή διαζύγιο και να ξαναπαντρευτεί (τα περισσότερα πιθανότατα σε έναν μη διανοητικό, καθώς οι μελετητές των κανόνων αναμένονταν όλο και περισσότερο να είναι διασκεδαστικοί). Η εισαγωγή θρησκευτικών τάξεων ήταν μια κοινή επιλογή σταδιοδρομίας ή συνταξιοδότησης στη Γαλλία του 12ου αι.. Η άφιξή της ως καλόγρια, στη συνέχεια ήταν η μόνη της ευκαιρία για μια ακαδημαϊκή καρριέρα σαν γυναίκα στη Γαλλία του 12ου αιώνα, η μόνη της ελπίδα να διατηρήσει τη πολιτιστική επιρροή κι η μοναδική της ευκαιρία να μείνει σε επαφή ή να ωφελήσει τον Aβελάρδο. Εξεταζόμενη σε κοινωνικό πλαίσιο, η απόφασή της να τον ακολουθήσει στη θρησκεία κατά τη καθοδήγησή του, παρά την αρχική έλλειψη επαγγελμάτων, είναι λιγότερο σοκαριστική.
Λίγο μετά τη γέννηση του παιδιού τους, οι Astrolabe, Heloise και Abelard ήτανε μαζί για λίγο. Ο γιος τους ανατράφηκε έτσι από την αδελφή του Aβελάρδου, Denise, στο πατρικό σπίτι του στο Le Pallet. Το όνομά του προέρχεται από τον αστρολάβο, ένα περσικό αστρονομικό όργανο που λέγεται ότι μοντελοποιεί κομψά το σύμπαν και το οποίο διαδόθηκε στη Γαλλία από τον ίδιο τον Αβελάρδο. Αναφέρεται στο ποίημα του στον γιο του, την Carmen Astralabium κι από τον προστάτη του, τον Peter Venerable of Cluny, ο οποίος έγραψε στην Héloise: “…Που είναι το ίδιο σαν δικός μας για χάρη σου“.
Το Petrus Astralabius γράφεται στον Καθεδρικό Ναό της Νάντης το 1150 και το ίδιο όνομα εμφανίζεται ξανά αργότερα στο μοναστήρι του Κιστερκιανού στο Hauterive σ’ αυτό που είναι τώρα στην Ελβετία. Δεδομένης της ακραίας εκκεντρότητας του ονόματος, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτές οι αναφορές αναφέρονται στο ίδιο άτομο. Ο Astrolabe καταγράφεται ότι πεθαίνει στη νεκρολογία του Paraclete στις 29 ή 30 Οκτωβρη, άγνωστο έτος, εμφανίζεται ως “Petrus Astralabius magistri nostri Petri filius“.
“Ελοΐζ & Αβελάρδος” Σαλβαδόρ Νταλί
Η Ελοίζ ανέβηκε στην ιεραρχία της εκκλησίας, επιτυγχάνοντας πρώτα το επίπεδο προτεραιότητας στο Argenteuil. Μετά τη διάλυση του, από τους μοναχούς του St. Dennis υπό τον Abbot Suger, μεταφέρθηκε στο Paraclete, όπου ο Abelard είχε τοποθετηθεί στηδιάρκεια μιας περιόδου ερημητηρίου. (Είχε αφιερώσει το παρεκκλήσι του στο Paraclete, το ιερό πνεύμα, γιατί “είχα έρθει εκεί ως φυγάς και, στα βάθη της απελπισίας μου, μου δόθηκε κάποια παρηγοριά από τη χάρη του Θεού“.) κι εκείνος μετακόμισε στο St. Gildas της Βρετάνης, όπου έγινε ηγούμενος. Η Ελοίζ έγινε Ηγουμένη του Paraclete και στη συνέχεια, επιτυγχάνοντας τελικά το επίπεδο του prelate nullius (περίπου ισοδύναμο με τον Επίσκοπο). Τα μοναστήρια κι οι θυγατρικές μονές (Sainte-Madeleine-de-Traîne (περ. 1142), La Pommeray (περ. 1147-1;), Laval (περίπου 1153), No ,fort (πριν από το 1157), Sainte- Η Flavit (πριν από το 1157), η Boran / Sainte-Martin-aux-Nonnettes (από το 1163)) επεκτάθηκε έτσι σ’ ολόκληρη τη Γαλλία κι ήταν γνωστή ως φοβερή γυναίκα της εκκλησίας.
Η πρωταρχική αλληλογραφία που υπάρχει σήμερα αποτελείται από 7 επιστολές (με αριθμούς Epistolae 2–8 σε λατινικούς χαρακτήρες, καθώς το Historia Calamitatum τους προηγείται ως Epistola 1). 4 από τα γράμματα (Epistolae 2–5) είναι γνωστά ως Προσωπικά Γράμματα και περιέχουν προσωπική αλληλογραφία. Τα υπόλοιπα 3 (Epistolae 6-8) είναι γνωστά ως Γράμματα Κατεύθυνσης. Ένα παλαιότερο σύνολο 113 επιστολών που ανακαλύφθηκε πολύ πιο πρόσφατα (στις αρχές της δεκαετίας του 1970) επιβεβαιώνεται πως ανήκει επίσης στους Abelard και Heloise από τον ιστορικό και μελετητή του Abelard, Constant Mews. Η αλληλογραφία ξεκίνησε μεταξύ των δύο πρώην εραστών μετά τα γεγονότα που περιγράφονται στη τελευταία ενότητα. Η Ελοίζ απάντησε, τόσο για λογαριασμό του Paraclete όσο και για την ίδια. Σ’ επιστολές που ακολούθησαν, εξέφρασε την απογοήτευσή της για τα προβλήματα που αντιμετώπισε ο άντρας της, αλλά τον επέπληξε για χρόνια σιωπής μετά την επίθεση εναντίον του.
Έτσι ξεκίνησε μια αλληλογραφία τόσο παθιασμένη όσο κι εμμονική. Η μεν ενθάρρυνε το φιλοσοφικό του έργο και του αφιέρωσε τη πίστη της σε αυτόν. Ο δε επέμεινε πως η αγάπη του γι’ αυτήν συνίστατο στη λαγνεία κι ότι η σχέση τους ήταν αμαρτία εναντίον του Θεού. Στη συνέχεια, της συνέστησε να στρέψει τη προσοχή της προς τον Ιησού Χριστό που είναι η πηγή της αληθινής αγάπης και να αφιερωθεί πλήρως από κει κι ύστερα στο θρησκευτικό της έργο. Σε αυτό το σημείο αλλάζει η έννοια των γραμμάτων. Στά Γράμματα Κατεύθυνσης, γράφει το 5ο γράμμα της, δηλώνοντας ότι δεν θα γράφει πλέον για τον πόνο που της προκάλεσε αυτός. Το 6ο είναι ένα μακροσκελές γράμμα του σε απάντηση στη ερώτηση της σχετικά με τη προέλευση των μοναχών. Στο μακρύ τελικό, 7ο γράμμα, της παρέχει ένα κανόνα για τις καλόγριες στο ρητορικό του Paraclete και πάλι όπως του το είχε ζητήσει στην αρχή του πέμπτου γράμματος. Το Problemata Heloissae (Héloïse’s Problems) είναι επιστολή από κείνη προς αυτόν που περιέχει 42 ερωτήσεις σχετικά με δύσκολα αποσπάσματα στη γραφή, διάσπαρτα με τις απαντήσεις του σε αυτές, πιθανότατα γραμμένες την ίδια στιγμή που ήταν ενήμερος στο Paraclete.
Μετά το 1974, ο Ewald Konsgen πρότεινε κι ο Constant Mews κι άλλοι υποστήριξαν ότι μια ανώνυμη σειρά επιστολών, το Epistolae Duorum Amantium, στη πραγματικότητα γράφτηκαν από τους 2 στη διάρκεια του αρχικού έρωτά τους (κι επομένως, πριν από τη μεταγενέστερη και ευρύτερα γνωστή σειρά επιστολών). Αυτές οι επιστολές αντιπροσωπεύουν μια σημαντική επέκταση στο σώμα των σωσμένων γραπτών από την Ελοίζ κι έτσι διανοίγονται πολλές νέες κατευθύνσεις για περαιτέρω μελέτη. Ωστόσο, επειδή το 2ο σύνολο επιστολών είναι ανώνυμο κι η απόδοση βασίζεται αναγκαστικά σε περιστασιακά κι όχι σε απόλυτα αποδεικτικά στοιχεία, η συγγραφή τους εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και συζήτησης.
Ανεξαρτήτως αυτών τώρα, η Ελοίζ κρατά σημαντική θέση στη γαλλική λογοτεχνική ιστορία και στην ανάπτυξη της φεμινιστικής εκπροσώπησης. Ενώ σώζονται λίγα από τα γράμματά της, αυτά που θεωρούνται θεμελιώδες μνημείο της γαλλικής λογοτεχνίας από τα τέλη του 13ου αι. και μετά. Η αλληλογραφία της, πιο περίπλοκη από την ερωτική, είναι η λατινική βάση για το Bildungsroman κι ένα μοντέλο του κλασσικού επιστολικού είδους που επηρέασε συγγραφείς τόσο διαφορετικούς όσο οι Chretien de Troyes, Madame de Lafayette, Choderlos de Laclos, Rousseau και Dominique Aury. Ο Jean de Meun, ο 1ος μεταφραστής του έργου της, είναι επίσης το 1ο πρόσωπο, γύρω στο 1290, που ανέφερε, στο Roman de la Rose (στίχοι 8729 έως 8802), τον μύθο των 2 ερωτευμένων, που πρέπει να σήμαινε πως η ιστορία ήταν αρκετά δημοφιλής για να τη διαβάσει και κατανοήσει ο αναγνώστης. Περίπου το 1337, ο Petrarch απέκτησε ένα αντίγραφο της αλληλογραφίας, που περιλάμβανε ήδη το Historia Calamitatum (μεταφρασμένο από τον Jean de Meun). Ο Petrarch πρόσθεσε πολλές σημειώσεις στο manuscrit πριν αρχίσει να συνθέτει τον επόμενο χρόνο ένα Chansonnier αφιερωμένο στη Laure de Sade.
Το τραγούδι breton lament (Gwerz) με τίτλο Loiza ac Abalard τραγουδά από τoυς αρχαίους Δρυΐδεςεπιλέγοντας “χρυσό γρασίδι” με τα χαρακτηριστικά μιάς μάγισσας-αλχημίστριας γνωστής ως Héloïse. Αυτό διαδόθηκε σαν μια δημοφιλή παράδοση, που ίσως προέρχεται από το Rhuys, στη Βρετάνη, και φτάνει μέχρι τη Νάπολη. Αυτό το κείμενο κι η μετέπειτα παράδοσή του συνέδεαν τη μαγεία με τον ορθολογισμό, που παρέμεινε ένα σημαντικό συστατικό της Αβελαρδικής θεολογίας, όπως έγινε αντιληπτή μέχρι τον 20ό αι..
Το 1583, το μοναστήρι του Paraclet, που υπέστη σοβαρές ζημιές στη διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων, εγκαταλείφθηκε από τους τροφίμους του που διαφωνούσαν με τις συμπάθειες των Ουγενότων (Huguenot). Η Ηγουμένη Μαρι ντε Λα Ροσφουκώ (Abbess Marie de la Rochefoucauld), που ονομάστηκε από τον Louis XIII στη θέση το 1599, παρά την αντίθεση του Πάπα Clement VIII, άρχισε να εργάζεται για την αποκατάσταση του κύρους του ιδρύματος κι οργάνωσε τη λατρεία της Héloïse και του Abelard. Μετά από μια πρώτη λατινική έκδοση, αυτή του Duchesne με ημερομηνία 1616, ο Comte de Bussy Rabutin, ως μέρος της επιστολικής αλληλογραφίας του με τον ξάδερφό του, τον Μarquise de Sévigné, του ‘στειλε μια πολύ μερική κι όχι καλήμετάφραση στις 12 Απρίλη 1687, κείμενο που θα συμπεριληφθεί στα μεταθανάτια συλλεγμένα έργα του συγγραφέα.
Ο Alexander Pope, εμπνευσμένος από την αγγλική μετάφραση που έκανε ο ποιητής John Hughes χρησιμοποιώντας τη μετάφραση του Bussy Rabutin, έφερε πίσω τον μύθο στη μόδα όταν δημοσίευσε το 1717 το διάσημο τραγικό ποίημα της Heloise στον Abelard, που προοριζόταν ως μέρος της και σχετιζόταν με τα αυθεντικά γράμματα. Το αρχικό κείμενο παραμελήθηκε και χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι χαρακτήρες κι η πλοκή. 20 έτη μετά, ο Pierre-François Godard δημιούργησε μια γαλλική εκδοχή των στίχων του κειμένου του Bussy Rabutin. Ο Jean-Jacques Rousseau σχεδίασε την νέα έκδοση για να γράψει τη Julie ou la Nouvelle Héloïse, την οποία δημοσίευσε ο εκδότης του το 1761 με τον τίτλο Lettres des deux amans.
Το 1763, ο Charles-Pierre Colardeau μετέφρασε χαλαρά την εκδοχή της ιστορίας που είχε φανταστεί ο Πάπας, που απεικόνιζε την Ελοΐζ συγγραφέα ως επιστρατευμένο γράψιμο στον Abelard και διέδωσε τη συναισθηματική εκδοχή του θρύλου στην ήπειρο. Έκδοση που σχεδιάστηκε απ’ τον André-Charles Cailleau και δημιουργήθηκε από τη κληρονόμο του André Duchesne εξαπλώθηκε περαιτέρω στο αναγνωστικό κοινό σαν μια συλλογή από αυτές τις εκ νέου φαντασίες της φιγούρας της Héloïse. Στην αρχή της ρομαντικής περιόδου, το 1807, ένα νεογοτθικό μνημείο κατασκευάστηκε για τους Héloïse κι Abelard και μεταφέρθηκε στο Cimetière de l’Est στο Παρίσι το 1817. Το 1836, ο A. Creuzé de Lesser, ο πρώην Préfet του Μονπελιέ, μετέφρασε το LI poèmes de la vie et des malheurs d’Eloïse et Aballard που δημοσιεύτηκε παράλληλα με τη μετάφραση του Romances du Cid. Το 1836, ο μελετητής Victor Cousin επικεντρώθηκε στην Héloïse ως μέρος των σπουδών του στον Abelard.
Το 1839, ο François Guizot, πρώην υπουργός δημόσιας εκπαίδευσης, δημοσίευσε το μεταθανάτιο δοκίμιο της πρώτης συζύγου του, Pauline de Meulan, ως πρόλογο της εξαιρετικά δημοφιλούς 1ης έκδοσης των Lettres d’Abailard et d’Héloïse, που μεταφέρθηκε αντί να μεταφραστεί στα γαλλικά και σε 2 τόμους που απεικονίζονται από τον Jean Gigoux. Την ίδια χρονιά, το Colibri Héloïse (Atthis heloisa) είναι αφιερωμένο σε αυτήν από τους ορνιθολόγους René Primevère και Adolphe Delattre. Το 1845, ο Jean-Pierre Vibert δημιούργησε ένα είδος τριαντάφυλλου που πήρε το όνομά του από τον Héloïse. Ακολουθώντας τη ρομαντική παράδοση, ο Lamartine δημοσίευσε το 1859 μια έκδοση των Héloïse & Abélard. Το 1859, ο Wilkie Collins δημοσίευσε το εξαιρετικά δημοφιλές μυθιστόρημα The Woman in White, που βασίζεται σε παρόμοια ιστορία που αφορούσε άντρα δάσκαλο που καταλήγει ερωτευμένος με τη μαθήτρια κι αργότερα γυναίκα του, σ’ επιστολική μορφή. Ο Charles de Rémusat, βιογράφος του Abelard, έγραψε το 1877 έργο βασισμένο στην ιστορία των μεσαιωνικών μορφών.
Η συγγραφή των γραπτών που συνδέονται με την Héloïse υπήρξε αντικείμενο επιστημονικής διαφωνίας για μεγάλο μέρος της ιστορίας τους. Τα πιο καθιερωμένα έγγραφα κι αντίστοιχα εκείνα που η αυθεντικότητα αμφισβητήθηκε το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, είναι η σειρά επιστολών που ξεκινούν με το Historia Calamitatum του Abelard (μετρούνται ως γράμμα 1) και είναι 4 προσωπικά γράμματα (Γράμματα Κατεύθυνσης αριθμοί 6-8) και που είναι αξιοσημείωτα Problemata Heloissae. Οι περισσότεροι μελετητές σήμερα αποδέχονται αυτά τα έργα ως γραμμένα από την ίδια την Héloïse και τον Abelard. Ο Τζον Μπέντον είναι ο πιο διακεκριμένος σύγχρονος σκεπτικιστής αυτών των εγγράφων. Η Etienne Gilson, ο Peter Dronke κι ο Constant Mews υποστηρίζουν τη γενική άποψη ότι τα γράμματα είναι γνήσια, υποστηρίζοντας ότι η σκεπτικιστική άποψη τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τις προκαταλήψεις των υποστηρικτών της.
Η μεγάλη πλειοψηφία των ακαδημαϊκών μελετητών και δημοφιλών συγγραφέων έχουν ερμηνεύσει την ιστορία της σχέσης της Héloïse με τον Abelard ως συναινετικό και τραγικό ρομαντισμό. Ωστόσο, πολλές διαμάχες δημιουργήθηκαν από ένα ενοχλητικό απόσπασμα του Abelard στην 5η επιστολή που υπονοεί ότι οι σεξουαλικές σχέσεις με την Heloise, τουλάχιστον σε κάποια σημεία, δεν ήταν συναινετικές. Προσπαθώντας να αποτρέψει την Heloise από τις ρομαντικές της αναμνήσεις και να την ενθαρρύνει να αγκαλιάσει πλήρως τη θρησκεία, γράφει: “Όταν αντιτίθεστε στον εαυτό σας [σεξ] κι αντισταθείτε με όλη σας τη δύναμη και προσπαθήσατε να με αποτρέψετε από αυτό, αναγκάζω συχνά τη συγκατάθεσή σας (γιατί τελικά ήσασταν πιο αδύναμη) από απειλές και χτυπήματα“. Είναι σημαντικό, αυτό το απόσπασμα κι έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την απεικόνιση της Heloise για τη σχέση τους, που μιλάει για επιθυμία κι επιλογή της, απολαμβάνοντας τις σεξουαλικές τους συναντήσεις και προχωρώντας τόσο πολύ για να περιγράψει τον εαυτό της ότι επέλεξε για να τον ακολουθήσει μεταξύ σε χιλιάδες άνδρες στη Νοτρ Νταμ.
Παρ ‘όλα αυτά, δουλεύοντας αποκλειστικά από τη πρόταση στη 5η επιστολή του Abelard, η Mary Ellen Waithe υποστήριξε το 1989 πως η Héloïse ήταν έντονα αντίθετη σε σεξουαλική σχέση, παρουσιάζοντάς την ως θύμα κι απεικονίζοντας τον Abelard που παρενόχλησε, κακοποίησε και βίασε τη μαθήτριά του.
Οι περισσότεροι μελετητές διαφέρουν ως προς την ερμηνεία τους για την αυτο-απεικόνιση του Abelard. Σύμφωνα με τον William Levitan, συνάδελφο της Αμερικανικής ακαδημίας στη Ρώμη, “Οι αναγνώστες μπορεί να χτυπηθούν από τις μη ελκυστικές φιγούρες (κατά τα άλλα αυτό που επαινεί τον Abelard στις περικοπές στις δικές του σελίδες…. Εδώ το κίνητρο κατηγορώντας τον εαυτό του για κρύα αποπλάνηση) είναι ένα μέρος προστατευτικό … για τον Abelard να αναλάβει όλο το ηθικό βάρος για τον εαυτό του και να προστατεύσει, στο βαθμό που μπορεί, τη πλέον ευρέως σεβαστή μονή του Paraclete -κι επίσης εν μέρει αιτιολογημένη- για να μεγεθύνει το έγκλημα στις αναλογίες της τιμωρίας του“. Ο David Wulstan γράφει: “Πολλά απ’ αυτά που λέει ο Abelard στο Historia Calamitatum δεν αληθεύουν: η αλαζονεία του για τη ψυχρή αποπλάνηση της μαθήτριάς του δεν ενισχύεται από τα γράμματα της Heloise ·αυτή και διάφορες υποτιθέμενες παραβιάσεις φαίνεται να επιδιώκουν να χτίσουν ένα farrago της υποτιθέμενης ενοχής που πρέπει να αποβάλει με την υποχώρηση του σε μοναχισμό και απομακρύνοντας τον εαυτό του από τη πρώην ερωμένη και πλέον σύζυγό του“.
Η Heloise έχει ως κίνητρο στις απαντήσεις της στις επιστολές του Abelard να διορθώσει το ρηθέν, ότι αν κάτι είχε ξεκινήσει τη σχέση τους, ήταν ο Έρωτας. Τα γραπτά της εκφράζουν μια πολύ πιο θετική στάση απέναντι στη προηγούμενη σχέση τους από ό,τι ο Abelard. Δεν αποκηρύσσει τις συναντήσεις της ως αμαρτωλές και δεν “δέχεται ότι η αγάπη του Abelard γι’ αυτήν θα μπορούσε να πεθάνει, ακόμη κι από τη φρικτή πράξη … ευνουχισμού“.
Είναι σημαντικό να διερευνήσουμε αυτούς τους ισχυρισμούς για κακοποίηση ή παρενόχληση από τη πλευρά του Abelard για να εξετάσουμε την ακατέργαστη σεξουαλική ηθική της εποχής (όπου μια προηγούμενη σχέση θεωρήθηκε γενικά ως απόδειξη συγκατάθεσης), οι επιστολές της Heloise που την απεικονίζουν ως συνεπή αν όχι ο εκκινητής της σεξουαλικής αλληλεπίδρασης και τη θέση του Abelard ως ηγούμενου σε σχέση με την Heloise, μια μοναχή, προς την οποία οφείλει χρέος ευθύνης και κηδεμονίας. Απεικονίζοντας τον εαυτό του -έναν ευνουχισμένο και τώρα μετανοημένο μοναχό- ως φταίχτη για τη σχέση τους, αρνήθηκε στην Heloise το σεξουαλικό της σκάνδαλο και διατήρησε τη καθαρότητα της φήμης της. Ένας ισχυρισμός γι’ ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά εκ μέρους της Heloise θα έθετε σε κίνδυνο την ιερότητα της περιουσίας του Abelard, του Paraclete, την οποία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν ισχυρότερες προσωπικότητες στην κυβέρνηση ή στην Καθολική Εκκλησία. Το προηγούμενο μοναστήρι της Heloise στο Argenteuil κι ένα άλλο μοναστήρι στο St. Eloi είχαν ήδη κλείσει από τη Καθολική ιεραρχία λόγω κατηγοριών για σεξουαλική ατασθαλία από καλόγριες. Τα μοναστήρια που διευθύνονταν από μοναχούς δεν ήταν γενικά σε τέτοιο κίνδυνο. Η Waithe δήλωσε σε συνέντευξή της το 2009 στην Karen Warren ότι “έχει μαλακώσει τη θέση που πήρε νωρίτερα” υπό το φως της μεταγενέστερης απονομής του Mews από το Epistolae Duorum Amantium στους Abelard και Héloïse (που δέχεται η Waithe), αν και συνεχίζει να βρίσκει ενοχλητικό πέρασμα.
Ο τόπος ταφής του Héloïse είναι αβέβαιος. Τα οστά του Abelard μεταφέρθηκαν στο ρητορικό του Paraclete μετά το θάνατό του και μετά το θάνατο του Héloïse το 1163/64 τα οστά της τοποθετήθηκαν δίπλα του. Τα οστά του ζευγαριού κινήθηκαν περισσότερες από μία φορές μετά, αλλά διατηρήθηκαν ακόμη και μέσω των αντιξοών της Γαλλικής Επανάστασης και τώρα υποτίθεται πως βρίσκονται στο γνωστό τάφο στο νεκροταφείο Père Lachaise στο Παρίσι. Η μεταφορά των λειψάνων τους εκεί το 1817 θεωρείται ότι συνέβαλε σημαντικά στη δημοτικότητα αυτού του νεκροταφείου, κείνη τη στιγμή που ήταν ακόμα πολύ έξω από το κατοικημένο Παρ’ισι. Σύμφωνα με τη παράδοση, οι λάτρεις ή οι αγαπημένοι εργένηδες αφήνουν γράμματα στη κρύπτη, σα φόρο τιμής στο ζευγάρι ή ελπίζοντας να βρουν αληθινή αγάπη. Αυτό παραμένει, ωστόσο, αμφισβητούμενο. Η ρητορική του Παρακλήτου ισχυρίζεται ότι ο Abélard κι ο Héloïse είναι θαμμένοι εκεί κι ότι αυτό που υπάρχει στο Père Lachaise είναι απλώς ένα μνημείο ή κενοτάφιο. Άλλοι πιστεύουν ότι ενώ ο Abelard είναι θαμμένος στον τάφο του Père Lachaise, τα λείψανα της Heloise βρίσκονται αλλού.
Το μυθιστόρημα του Jean-Jacques Rousseau, Julie, ou la nouvelle Héloïse, αναφέρεται στην ιστορία της Héloïse και του Abélard.
Το κωμικό ταξιδιωτικό ταξίδι του Mark Twain The Innocents Abroad (1869) αφηγείται μια σατιρική εκδοχή της ιστορίας των Abélard και Héloïse.
Ο ιστορικός και φιλοσοφικός απολογισμός της Etienne Gilson για τη ζωή τους, “Héloïse et Abélard”, δημοσιεύθηκε στη Γαλλία το 1938 και μεταφράστηκε στα Αγγλικά για μια έκδοση του 1960 από το University of Michigan Press, ως “Heloise and Abelard”.
Η διήγηση της Λόρεν Γκρόφ “L. DeBard and Aliette” από τη συλλογή της Delicate Edible Birds αναδημιουργεί την ιστορία των Héloïse και Abélard, που δημιουργήθηκε το 1918 στη Νέα Υόρκη.
Το μυθιστόρημα του George Moore το 1921, Heloise and Abelard, αντιμετωπίζει ολόκληρη τη σχέση τους από την πρώτη συνάντηση έως το τελικό χωρισμό.
Το μυθιστόρημα του Τσαρλς Γουίλιαμς το 1931, The Place of the Lion, παρουσιάζει έναν χαρακτήρα που επικεντρώνει την έρευνά του στον Πίτερ Άμπελαρντ.
Το μυθιστόρημα της Helen Waddell, Peter Abelard, απεικονίζει το ρομαντισμό μεταξύ των δύο.
Το μυθιστόρημα του Marion Meade Stealing Heaven απεικονίζει το ρομαντισμό και προσαρμόστηκε σε μια ταινία.
Η σειρά Catherine LeVendeur της Sharan Newman Μεσαιωνικά Μυστήρια χαρακτηρίζει τους Héloïse, Abélard κι Astrolabe ως περιστασιακούς χαρακτήρες, μέντορες και φίλους του κύριου χαρακτήρα, πρώην αρχάριος στο Paraclete.
Το μυθιστόρημα της Sherry Jones το 2014, “The Sharp Hook of Love”, είναι μια φανταστική αφήγηση των Abélard και Héloïse.
Το μυθιστόρημα του Mandy Hager για το 2017, “Heloise”, αφηγείται την ιστορία της Heloise από την παιδική ηλικία έως το θάνατο, με συχνή αναφορά στα γραπτά τους.
Το βιβλίο του Rick Riordan το 2017, “Trials of Apollo: The Dark Prophesy” έχει ένα ζευγάρι γρύφων που ονομάζονται Heloise και Abelard.
Το μυθιστόρημα του Luise Rinser του Abaelard’s Liebe (Γερμανικά) απεικονίζει την ιστορία αγάπης του Héloïse και του Abelard από την οπτική γωνία του γιου τους, Astrolabe.
Το μυθιστόρημα της Ντόντι Σμιθ, I Capture the Castle διαθέτει έναν σκύλο και μια γάτα που ονομάζεται Héloïse και Abélard.
Οι Abelard και Héloïse αναφέρονται σε όλο το μυθιστόρημα του Robertson Davies The Rebel Angels.
Ο Henry Adams αφιερώνει ένα κεφάλαιο στη ζωή του Abelard στο Mont Saint Michel και στο Chartres
Το μυθιστόρημα του Τζέιμς Κάρολ το 2017 «Το μοναστήρι» ξαναθυμίζει την ιστορία του Αμπέλαρντ και του Χέλοζε, τη συνυφασμένη με τη φιλία ενός Καθολικού ιερέα και μιας Γάλλης Εβραίας γυναίκας στον εικοστό αιώνα μετά το Ολοκαύτωμα.
Το μυθιστόρημα του Melvyn Bragg για το 2019 “Love Without End” συνδυάζει το θρυλικό μεσαιωνικό ρομαντισμό του Héloïse και του Abélard με τον αγώνα ενός σύγχρονου ιστορικού να συμφιλιωθεί με την κόρη του.
Héloïse et Abeilard, λάδι χαλκού, Jean-Baptiste Goyet, 1830.
Ο Abaelardus και ο Heloïse εξέπληξαν τον Master Fulbert, το λάδι, από τον Ρομαντικό ζωγράφο Jean Vignaud, 1819
Μνημείο Abelard και Heloise στο Le Pallet των Sylviane και Bilal Hassan-Courgeau
Heloise & Abelard, ζωγραφική του Σαλβαδόρ Νταλί
“Heloise and Abelard”, ένα τραγούδι του SCA bard Efenwealt Wystle (γνωστός και ως Scott Vaughan)
Οι Abelard and Heloise είναι ένα άλμπουμ soundtrack του 1970 από το British Third Ear Band.
Οι στίχοι του “Abelard and Heloise”, που εμφανίζονται στο άλμπουμ του Seventh Angel The Dust of Years, βασίζονται στη διάσημη αλληλογραφία του ζευγαριού.
Το τραγούδι “Heloise” του Frank Black, από το άλμπουμ Devil’s Workshop, αναφέρεται σε αυτήν την ιστορία.
Το τραγούδι του Scritti Politti, “Ο κόσμος που καταλαβαίνεις (είναι πάνω + Over + Over)”, αναφέρεται σε αυτήν την ιστορία και τη διαμεσολάβηση των δύο εραστών στο νεκροταφείο Pere Lachaise.
Η εισαγωγή στο τραγούδι Cole Porter “Just One of That Things” περιλαμβάνει “Όπως είπε ο Abelard στην Heloise, μην ξεχάσετε να μου αφήσετε μια γραμμή.
Το τραγούδι “World Without” του A Fine Frenzy (Alison Sudol) τους αναφέρει: “Και η Heloise, έδωσε όλη της την καρδιά στον Pete, τώρα κοιμάται αιώνια δίπλα του”
Το “Ballade des Dames du Temps Jadis” του François Villon (“Ballad of the Ladies of Times Past”) αναφέρει τον Héloïse και τον Abélard στη 2η στροφή.
Η ιστορία τους ενέπνευσε το ποίημα, “The Convent Threshold” της Βικτωριανής Αγγλικής ποιήτριας Christina Rossetti.
Η ιστορία τους ενέπνευσε το ποίημα, “Eloisa to Abelard”, του Άγγλου ποιητή Alexander Pope.
Στη συλλογή ποιημάτων του Robert Lowell History (1973), το ποίημα “Eloise and Abelard” απεικονίζει τους εραστές μετά το χωρισμό τους.
Το έργο του Ronald Millar Abelard & Heloise ήταν μια παραγωγή του 1971 στο Broadway Atkinson Theatre, με πρωταγωνιστές τις Diana Rigg και Keith Michell, σενάριο που εκδόθηκε από τον Samuel French, Inc, Λονδίνο, 1970.
Στην ταινία Being John Malkovich, ο χαρακτήρας Craig Schwartz (παίζεται από τον John Cusack), ένας αποτυχημένος μαριονετίστας σκηνοθετεί παράσταση μαριονετών πεζοδρομίων που απεικονίζει την αλληλογραφία μεταξύ Héloïse και Abélard. Αυτό τον ξυλοκοπεί από έναν οργισμένο πατέρα, λόγω της σεξουαλικής του υπονοούμενης.
Το έργο του Howard Brenton, In Extremis: The Story of Abelard and Heloise, έκανε πρεμιέρα στο Shakespeare’s Globe το 2006.
Η ταινία, Stealing Heaven (1988), χρονολογεί την ιστορία τους και πρωταγωνιστούν οι Derek de Lint, Kim Thomson και Denholm Elliott. Η ταινία βασίζεται στο μυθιστόρημα Marion Meade του 1979 με το ίδιο όνομα.
Στο 58ο επεισόδιο του The Sopranos (Sentimental Education), η Carmela Soprano βρίσκει ένα αντίγραφο του The Letters of Abelard & Héloïse ενώ χρησιμοποιεί το μπάνιο του κ. Wegler. Το βιβλίο αναφέρεται τόσο στην αδυναμία της Carmela όσο και της ρομαντικής υπόθεσης του κ. Wegler, και αναμφισβήτητα κι ειρωνικά, στη καταδικασμένη πλατωνική αγάπη μεταξύ της Carmela και της κόρης της, Meadow: για πολλά χρόνια ήταν μια παράδοση μητέρας-κόρης να έχεις τσάι κάτω από το πορτραίτο του Eloise στο Plaza Hotel.
Η συλλογή Decreation της Anne Carson για το 2005 περιλαμβάνει ένα σενάριο για τους Abelard και Héloïse.
Ο Χένρι Μίλερ χρησιμοποιεί τον «Πρόλογο για την Ιστορία Καταστροφική» του Αβέλαρντ ως σύνθημα του Τροπικού του Αιγόκερω (1938)
Το έργο του Howard Brenton In Extremis: The Story Of Abelard & Heloise έκανε πρεμιέρα στο Shakespeare’s Globe το 2006.
Στη σειρά HBO The Sopranos, ο χαρακτήρας Carmela Soprano βρίσκει τα γράμματα “Abelard and Heloise” στο μπάνιο του εξωσυζυγικού εραστή της, διάφορες παραλληλισμοί σχεδιάζονται μέχρι την 5η σεζόν.
Η σκηνοθεσία του Michael Shenefelt, Heloise, 2019.
Στο κοιμητήριο Περ Λασέζ στο Παρίσι, δυο εραστές μοιράζονται τον ίδιο τάφο από το 1817. Ο Αβελάρδος και η Ελοΐζα ενώθηκαν στη ζωή οκτώ αιώνες νωρίτερα. Η συνάντηση και ο έρωτάς τους απέκτησαν διαστάσεις μύθου. Η ερωτική της ιστορία τα περιείχε όλα. Πάθος, απαγορεύσεις, ένα παιδί-καρπό του έρωτά τους-, σκάνδαλο. Ο θρύλος λέει ότι η Ιωσηφίνα Βοναπάρτη συγκινημένη από την ιστορία τους μετέφερε τα οστά τους στο Παρίσι κι ανέθεσε στον Αλεξάντρ-Μαρί Λενουάρ να φτιάξει τον τάφο τους.
Πίσω στον 12ο αιώνα, στο Παρίσι, ανατέλλει το άστρο ενός από τους σημαντικότερους φιλοσόφους και θεολόγους της εποχής, του Πέτρου Αβελάρδου. Σε ένα περιβάλλον στο οποίο η ελεύθερη διαλεκτική, και η εξέταση παντός φιλοσοφικού ζητήματος συγκρούονταν έντονα με τον «μυστικισμό» και δυσκόλευαν πολύ την ισορροπία μεταξύ πίστης και λογικής. Ο Αβελάρδος, πνεύμα ανήσυχο της εποχής του, μαχητής των ελεύθερων ιδεών θιασώτης της κριτικής, αγωνίζεται να σπάσει τους φιλοσοφικούς κανόνες, μέσα στο αυστηρό κλίμα που επέβαλε σε όλους να δηλώνουν πίστη στο κράτος και την Εκκλησία.
Ήδη στα 25 του χρόνια η φήμη του είναι τεράστια. Ο πατέρας του είναι οπλουργός, αλλά ο Αβελάρδος αν και πρωτότοκος παραχωρεί τα κληρονομικά δικαιώματα στα αδέρφια του για να αφοσιωθεί στη φιλοσοφία. Ο ίδιος υποστηρίζει: «…και καθώς προτιμούσα την πανοπλία των διαλεκτικών επιχειρημάτων και τα κληροδοτήματα της φιλοσοφίας, αντάλλαξα άλλα όπλα αντ’ αυτών, τρέφοντας μεγαλύτερο σεβασμό για την ακαδημαϊκή διαμάχη, παρά για τα τρόπαια του πολέμου».
Το 1118 γνωρίζει τη 15χρονη τότε Ελοΐζα. Ο Αβελάρδος είναι διάσημος και 40 ετών. Ορφανή, ζει με τον θείο της εφημέριο Φυλμπέρ κι είναι γνωστή σε όλη τη Γαλλία για τη μόρφωσή της. Ο Φυλμπέρ εμπιστεύεται τη πνευματική καλλιέργεια της ανηψιάς του στον Αβελάρδο ο οποίος προσλαμβάνεται ως εσωτερικός δάσκαλος. Η πνευματική τους επαφή δεν αργεί να ανάψει τη σπίθα του έρωτα. Οι δυο εραστές ενώνονται κρυφά κάτω από την ίδια στέγη. Ο έρωτας θριαμβεύει. Η ευτυχία τους διαρκεί λίγο. Η Ελοΐζα μένει έγκυος κι η ζωή των 2 εραστών αρχίζει να μπαίνει στη τραγική της διάσταση. Γολγοθάς που θα κρατήσει μια ολόκληρη ζωή αρχίζει. Ο Αβελάρδος μεταφέρει την Ελοΐζα στη Βρετάνη όπου γεννά το παιδί τους Πέτρο-Αστρολάβο. Ο Αβελάρδος επιθυμεί να παντρευτεί την Ελοΐζα, κείνη αρνείται. Πιστεύει πως αυτός πρέπει να εγκαταλείψει την ιδέα του γάμου, για να μη χαλάσει η πνευματική σταδιοδρομία του: ο γάμος θα σταθεί ανυπέρβλητο εμπόδιο στη καρριέρα του. Του γράφει ανάμεσα στα άλλα: “Καθηγητής φιλοσοφίας δε μπορεί να είναι παντρεμένος. Δε μπορεί να αποσπάται από τα κλάματα μικρού παιδιού. Η οικογενειακή ζωή δεν επιτρέπει συγκέντρωση στους φιλοσοφικούς στοχασμούς. Οι διανοούμενοι με υποχρεώσεις δεν είναι σαν τους πλούσιους που ζούνε σ’ ένα μεγάλο σπίτι και μπορούν να απομονωθούν. Δε μπορούν να αφοσιωθούν στο έργο του θεολόγου ή του φιλοσόφου μέσα σε αυτές τις συνθήκες“.
Ο Αβελάρδος αρνείται τη θυσία της Ελοΐζας και επιμένει να τη νυμφευτεί. Συμφωνούν να γίνει ο γάμος κρυφά, αλλά ο οργισμένος θείος της, ετοιμάζει την εκδίκησή του, αρνούμενος να τον συγχωρήσει. Ενώ η Ελοΐζα μπαίνει στο μοναστήρι του Αρζαντέιγ, μέχρι να κοπάσει το σκάνδαλο, ο Αβελάρδος επιστρέφει στις διδασκαλίες και στη σχολή του. Ο Φυλμπέρ στέλνει τους μπράβους του για να εκδικηθούν τον Αβελάρδο και τον ευνουχίζει. Τον σέρνουν ακρωτηριασμένο και τον ταπεινώνουν μπροστά στον συγκεντρωμένο κόσμο. Ο Αβελάρδος καταφέρνει κι επιβιώνει, ενώ οι μαθητές του τον παρακαλούν να συνεχίσει τη διδασκαλία. Όταν αρνείται το προπατορικό αμάρτημα και κηρύσσει ότι η αμφιβολία είναι η αφετηρία που οδηγεί στην έρευνα, θεωρείται αιρετικός, όπως αιρετική θεωρείται κι η Θεολογία του για την Αγία Τριάδα. Υποβάλλεται σε διώξεις και βασανιστήρια. Διατάσσεται να κάψει ο ίδιος δημοσίως τα βιβλία του.
Η Ελοΐζα, μια κοπέλα με εξαιρετική καλλιέργεια και γνώσεις, που φιλοδοξεί να γίνει η νέα Υπατία. Πολύ γρήγορα, η πνευματική αλληλοεκτίμηση θα μετατραπεί σε φλογερό έρωτα. Όμως το σκάνδαλο είναι τεράστιο, ιδίως μετά την εγκυμοσύνη της Ελοΐζας. Ο θείος της θα πληρώσει μια ομάδα δολοφόνων να ευνουχίσουν τον Αβελάρδο, προκειμένου έτσι να ξεπλυθεί η προσβολή. Ταπεινωμένος, ο φιλόσοφος κλείνεται σε μοναστήρι και επιβάλλει στην Ελοΐζα να κάνει το ίδιο. Τα επόμενα είκοσι χρόνια δεν θα συναντηθούν παρά μονάχα μία φορά, ενώ θα επικοινωνούν μέσω επιστολών. Στα παθιασμένα γράμματα της Ελοΐζας ο Αβελάρδος απαντά αποκαλώντας την «αδελφή» του. Συνεχίζει να συγγράφει, όμως η επίσημη Εκκλησία τον καταδικάζει ως αιρετικό, τα βιβλία του καίγονται και η μόνη ελευθερία που του αφήνουν είναι να γράφει μόνο για τον εαυτό του…
Ο Αβελάρδος θα πεθάνει το 1142, ενώ η Ελοΐζα θα ακολουθήσει 20 έτη μετά, έχοντας ζήσει ως υποδειγματική μοναχή, με μόνη επιθυμία να ταφεί μαζί με τον αγαπημένο της, Από το 1133 μέχρι το 1138 επικοινωνούν με επιστολές. Θα ξαναειδωθούν μόνο μια φορά. Ο φιλόσοφος, ψυχικό ράκος, καταφεύγει στο μοναστήρι του Αγίου Μάρκελου όπου αφήνει τη τελευταία του πνοή. Η Ελοίζα ζητά να μεταφερθεί το σώμα του στον Παράκλητο, το μοναστήρι στο οποίο βρίσκεται και να ταφεί εκεί. Η ίδια πεθαίνει 20 χρόνια αργότερα. Πριν κλείσει τα μάτια της ζήτησε να ταφεί δίπλα στον άντρα που λάτρεψε. παράκληση που δεν εισακούεται.
Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, ο έρωτάς τους θα ευοδωθεί μονάχα 700 χρόνια μετά τον θάνατό τους, όταν η Ιωσηφίνα Βοναπάρτη, συγκινημένη από την ιστορία τους, θα διατάξει να μεταφερθούν τα οστά τους και να θαφτούν σε κοινό τάφο, στο Κοιμητήριο του Père Lachaise στο Παρίσι, όπου κι αναπαύονται μέχρι σήμερα…
ΡΗΤΑ της Ελοΐζ
“Γιατί όχι μαζί μου ήταν η καρδιά μου, αλλά μαζί σου. Αλλά τώρα, περισσότερο από ποτέ, αν δεν είναι μαζί σου, δεν είναι πουθενά. Για χωρίς εσένα δεν μπορεί να υπάρχει πουθενά.” “Δεν είναι η ίδια η πράξη αλλά η πρόθεση του πράκτορα που κάνει την αμαρτία. Η ισότητα δεν ζυγίζει αυτό που γίνεται, αλλά το πνεύμα στο οποίο γίνεται. “
“Η πραγματική αξία κανενός δεν μετράται από την ιδιοκτησία ή τη δύναμή του: Η τύχη ανήκει σε μια κατηγορία πραγμάτων και αρετή σε μια άλλη.”
“Αν το όνομα της συζύγου φαίνεται πιο ιερό και πιο έγκυρο, πιο γλυκό για μένα είναι πάντα η λέξη φίλος, ή, αν το επιτρέπετε, παχουλός ή πόρνη -μάρτυς μου ο Θεός-, αν ο Αύγουστος, αποφαίνεται ολόκληρος ο κόσμος, έπρεπε να με θεωρήσει άξια της τιμής του γάμου και να επιβεβαιώσω ολόκληρο τον κόσμο για μένα, να με κυβερνήσει για πάντα, πιο αγαπητό για μένα και μεγαλύτερης αξιοπρέπειας, θα φαινόταν να ονομάζομαι παλλακίδα σου από την αυτοκράτειρά του. “
“Προσπάθησα να σε αποτρέψω από το γάμο μας, από ένα κρεβάτι με αστέρι … Προτιμούσα την αγάπη για το γάμο, την ελευθερία στις αλυσίδες.”
«Καμμία γυναίκα που ζητά σύζυγο δεν πρέπει να σκεφτεί τον εαυτό της λιγότερο προς πώληση αν προτιμά έναν πλούσιο από ένα φτωχό άνδρα στο γάμο. Θέλει αυτό που θα είχε… περισσότερο από τον ίδιο τον σύζυγο. Επιβραβεύστε τέτοια απληστία με μετρητά κι όχι αφοσίωση, γιατί είναι μόνο ιδιοκτησία και είναι διατεθειμένη να πουλήσει τον εαυτό της σε έναν ακόμη πιο πλούσιο άνδρα, εάν του δοθεί η ευκαιρία. “
«Ποια αρμονία μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στους μαθητές και τις νοσοκόμες, τα γραφεία και τις βάσεις, τα βιβλία ή ταμπλέτες και τις νάρκες, το στυλό ή τους στυλίστες και τους άξονες;
“Ποιά γυναίκα θα μπορούσε να αντέξει… μωρά;
———————
Αποσπάσματα Επιστολών: 1ον αποσπ. Αβελάρδος προς Ελοΐζ
Ελοίζ, αποδέχεσαι το σχέδιό μου που θα σε κάνει να περπατήσεις στα βήματα των αγίων; σου δίνουν τα λόγια μου καθόλου απόλαυση για μετάνοια; δεν έχεις καθόλου τύψεις για τις περιπλανήσεις σου; και δεν επιθυμείς σαν άλλη Μαγδαληνή να πλύνεις τα πόδια του Σωτήρα μας με τα δάκρυά σου; Αν δεν έχεις αυτά τα έντονα συναισθήματα, προσευχήσου να σου τα εμπνεύσει Εκείνος. Ποτέ δεν θα σταματήσω να σε αναφέρω στις προσευχές μου και πάντα θα τον παρακαλώ να σου παρασταθεί στο σχέδιο σου να έχεις έναν ιερό θάνατο. Εγκατέλειψες τον κόσμο και τί αλήθεια θα ήταν άξιο να σε περιορίσει εκεί; Σήκωνε τα μάτια σου πάντα σ’ αυτόν, γιατί σ’ αυτόν θα έχεις αφιερώσει τις υπόλοιπες μέρες σου. Η ζωή πάνω σε αυτήν τη γη είναι δυστυχία. Ακόμα κι οι ανάγκες του σώματός μας εδώ είναι θέμα ταλαιπωρίας για έναν άγιο. Κύριε, είπε ο Βασιλικός Προφήτης, απάλλαξέ με από τις ανάγκες μου! Είναι άθλιοι όσοι δεν το ξέρουν, αλλά ακόμα πιο άθλιοι όσοι ξέρουν τη δυστυχία τους και δεν μισούν τη φθορά της ηλικίας τους. Πόσο ανόητοι είναι οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα γήινα πράγματα! θα αποκαλυφθούν κάποια μέρα και θα μάθουν, αλλά θα είναι πολύ αργά, γιατί πολλοί θα έχουν κατηγορηθεί για την αγάπη τους σε τέτοια ψεύτικα πράγματα. Τα άτομα που είναι πραγματικά ευσεβή δεν κάνουν λάθος, απελευθερώνονται από κάθε αισθησιακή απολαύση κι ανεβάζουν τις επιθυμίες τους στον ουρανό.
Ξεκίνα Ελοίζ, βάλε το σχέδιό σου σε εφαρμογή χωρίς να καθυστερείς. Έχεις ακόμα αρκετό χρόνο για να επεξεργαστείς τη σωτηρία σου. Αγάπησε το Χριστό και περιφρόνησε τον εαυτό σου για χάρη του. Θα καταλάβει τη καρδιά σου και θα είναι το μοναδικό αντικείμενο των στεναγμών και των δακρύων σου. Μην αναζητήσεις αλλού παρηγοριά παρά μόνο σ’ Αυτόν. Αν δεν ελευθερωθείς από μένα, θα πέσεις μαζί μου. Αλλά αν με εγκαταλείψεις και παραδώσεις τον εαυτό σου σ’ Αυτόν, θα είσαι σταθερή κι αμετακίνητη. Αν αναγκάσεις τον Κύριο να σ’ απαρνηθει, θα χάσεις την εύννοιά του αλλά αν είσαι πάντα πιστή σ’ Αυτόν, θα είσαι πάντα χαρούμενη. Η Mαγδαληνή έκλαψε, επειδή σκέφτηκε ότι ο Κύριος την είχε εγκαταλείψει αλλά η Μάρθα είπε: Βλέπεις, ο Κύριος σε καλεί. Να είσαι επιμελής στο καθήκον σου και να υπακούς πιστά τις κινήσεις της χάρης του, και ο Ιησούς θα παραμείνει πάντα μαζί σου. (…)
…Τι ενοχλητική απασχόληση που είναι η αγάπη! και πόσο πολύτιμη είναι η αρετή ακόμα κι αν τη βάλουμε πάνω από τη δική μας ευκολία! Αποστρέψου το υπερβολικό σου πάθος, μάντεψε τους περισπασμούς μου: αρίθμησε τις φροντίδες μας, αν είναι δυνατόν, τις θλίψεις μας και τις ανησυχίες μας. Μη σκέφτεσαι τίποτα απ’ αυτά κι άφησε την απαλότητα και την απόλαυσή της αγάπης όπως έχει. Πόσο λίγο είναι αυτό; Κι όμως, για τέτοιες σκιές απόλαυσης, που αρχικά μας εμφανίστηκαν, είμαστε τώρα αδύναμοι για όλη μας τη ζωή πια και δεν μπορούμε παρά να γράφουμε ο ένας στον άλλο, καλυμμένοι με λινάτσες και στάχτη! Πόσο πιο ευτυχισμένοι θα ήμασταν, αν, μέσα από τη ταπείνωση και τα δάκρυα μας, θα μπορούσαμε να σιγουρέψουμε τη μετάνοια μας! Η αγάπη της ευχαρίστησης δεν εξαλείφεται από τη ψυχή παρά με εξαιρετικές προσπάθειες. Έχει γίνει τόσο δυνατό κομμάτι στο στήθος μας, που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να το καταδικάσουμε εμείς οι ίδιοι. Πόσο μίσος μπορώ να πω ότι έχω για τις αμαρτίες μου, αν αυτές μου είναι πάντα αρεστές; Πώς μπορώ να ξεχωρίσω το πάθος για κείνη που αγαπώ και να αρχίσω να το απεχθάνομαι; Τα δάκρυα που έχυσα θα είναι αρκετά για να μου το κάνουν δυσάρεστο; Δεν ξέρω πώς συμβαίνει, υπάρχει πάντα ένα είδος χαράς όταν κλαίμε για κάποιον αγαπημένο. Είναι δύσκολο στη λύπη μας να διακρίνουμε τη μετάνοια από την αγάπη. Η ανάμνηση του εγκλήματος αλλά κι εκείνη αυτού που μας έχει γοητεύσει,σχετίζεται σχεδόν άμεσα για να διαχωριστεί: κι η αγάπη του Θεού στην αρχή της δεν καταστρέφει εντελώς την αγάπη του για κάθε πλάσμα. Αλλά τι δικαιολογίες δεν θα μπορούσα να βρω σε σένα, αν το έγκλημα ήταν δικαιολογημένο;
(μτφρ. Ελένη Παπά)
2ον αποσπ. Ελοΐζ προς Αβελάρδο
Θυμάμαι (γιατί τίποτα δεν ξεχνιέται από τους εραστές) τον χρόνο και τον τόπο στον οποίο δηλώσατε για πρώτη φορά την αγάπη σας σε μένα και ορκιστήκατε ότι θα με αγαπούσατε μέχρι το θάνατο. Τα λόγια σου, οι όρκοι σου, είναι βαθιά χαραγμένα στη καρδιά μου. Ο ταραγμένος λόγος μου μαρτυρά σε όλους το πρόβλημα του μυαλού μου. Οι στεναγμοί μου με προδίδουν και το όνομά σου είναι συνεχώς στο στόμα μου. Όταν είμαι σε αυτή τη κατάσταση, γιατί όχι, Κύριε, λυπάμαι την αδυναμία μου και με ενδυναμώνεις με τη χάρη σου; Είσαι χαρούμενος, Aβελάρδε. αυτή η χάρη σε απέτρεψε. κι η ατυχία σου ήταν η ευκαιρία της ανακάλυψής σου. Η τιμωρία του σώματός σας έχει θεραπεύσει τις θανατηφόρες πληγές της ψυχής σου. Η καταιγίδα σε οδήγησε στο καταφύγιο. Ο Θεός που φάνηκε να βάζει βαριά το χέρι του πάνω σου, πολεμούσε μόνο για να σε βοηθήσει: είναι πατέρας που τιμωρεί και δεν είναι εκδικητής, είναι γιατρός συζύγου, που σε βάζει σε πόνο για να διατηρήσει τη ζωή σου. Είμαι χίλιες φορές περισσότερο σε θρήνο από εσένα. Έχω χίλια πάθη να πολεμήσω. Πρέπει να αντισταθώ στις πυρκαγιές που ο Έρωτας ανάβει σε μια νεαρή καρδιά. Το σεξ μας δεν είναι παρά αδυναμία κι έχω τη μεγαλύτερη δυσκολία να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, γιατί ο εχθρός που μου επιτίθεται το ευχαριστιέται. Σημείωσα τον κίνδυνο που με απειλεί, πώς λοιπόν μπορώ να αποφύγω την πτώση; (…)
…Η καρδιά του ανθρώπου είναι ένας λαβύρινθος, του οποίου οι περιελίξεις είναι πολύ δύσκολο ν’ ανακαλυφθούν. Οι έπαινοι που μου δίνεις είναι οι πιο επικίνδυνοι, γιατί αγαπώ το άτομο που τους δίνει. Όσο περισσότερο θέλω να σε ευχαριστήσω, τόσο πιο απρόθυμη είμαι να πιστέψω όλη την αξία που μου αποδίδεις. Α, σκέψου μάλλον πώς να υποστηρίξεις τις αδυναμίες μου με καλές αποζημιώσεις! Να είσαι μάλλον φοβισμένος παρά σίγουρος για τη σωτηρία μου: πες ότι η αρετή μας βασίζεται στην αδυναμία κι ότι αυτοί μόνο θα στεφθούν που έχουν πολεμήσει με τις μεγαλύτερες δυσκολίες. Αλλά δεν επιδιώκω αυτό το στέμμα που είναι η ανταμοιβή της νίκης, είμαι ικανοποιημένη, απόφυγε μόνο τον κίνδυνο. Είναι πιο εύκολο να αποφύγεις παρά να κερδίσεις μάχη. Υπάρχουνε διάφοροι βαθμοί δόξας και δεν είμαι φιλόδοξη για τους υψηλότερους: Αυτά τ’ αφήνω σε ψυχές με μεγάλο θάρρος, που ήτανε πολλάκις νικητές. Επιδιώκω να μη κατακτήσω, από φόβο ώστε να μη ξεπεραστούν. Αρκετά χαρούμενη θα ‘μαι αν μπορώ να ξεφύγω από το ναυάγιο κι επιτέλους να κερδίσω το λιμάνι.
Ο Παράδεισος με διατάζει ν’ αποκηρύξω αυτό το μοιραίο πάθος που μας ενώνει. μα ω! η καρδιά μου δεν θα μπορέσει ποτέ να συναινέσει σε αυτό.
Adieu.
(μτφρ. Πάτροκλος)
