Πρόλογος
Η τύχη με αξίωσε να στήσω άλλο ένα άρθρο για μια θαυμάσια Γυναίκα Του Κόσμου -και τόσο σύντομα- και την ευχαριστώ γι’ αυτό. Είναι το 22ο κι αφορά μιαν άγια γυναίκα, συγγραφέα, καλόγρια και φιλόσοφο. Διέθετε λένε, ιδιαίτερες δυνατότητες, αλλά αυτά θα τα δούμε στη πορεία.
Εισαγωγή
Η Ισπανία τον 16ο αι., στα σύνορα με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αποτελούνταν από αρκετές ομάδες με διαφορετική εθνικότητα. Χρειάστηκαν 700 χρόνια για να καταφέρει ν’ αποκτήσει την ενότητα και την εθνική της ταυτότητα, μέσα από μάχες που έδωσε εναντίον των Μουσουλμάνων εισβολέων, κάτω από την ένωση της Καστίλλης και της Αραγονίας. Επιβλήθηκε η απέλαση των Μαυριτανών και των Εβραίων, από την Ισαβέλλα και τον Φερνάντο, στ’ όνομα της υπεράσπισης της Χριστιανικής πίστης ενάντια στις ξένες αιρέσεις. Τα κάστρα και τα μοναστήρια αποτέλεσαν ντόπια σύμβολα ενός έθνους υπό διαμόρφωση. Ήτανε παράδοξο, κι όμως, ο 16ος αι. ονομάστηκε Χρυσός Αιώνας της λογοτεχνίας, της πίστης και της φιλοσοφίας. Ήταν η εποχή που η Ισπανία έδωσε στον κόσμο τόσο διάσημους μυστικιστές όπως: ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού (St. John of the Cross), ο Fray Luis de Leon κι η Αγία Τερέζα του Ιησού (St. Teresa de Jesus).
Ο Ισπανικός Μυστικισμός (16ος αι.) αποτέλεσε το σπουδαιότερο επίτευγμα της Ρωμαιοκαθολικής Μεταρρύθμισης, που πραγματοποιήθηκε ως ανταπάντηση στη Προτεσταντική Μεταρρύθμιση (Λούθηρος). Ως μέρος της γενικής αλλαγής του Καθολικισμού, που αποσκοπούσε όχι μόνο ν’ ανανεωθεί η δομή της εκκλησίας αλλά και το πνεύμα της, ο Ισπανικός Μυστικισμός κατάφερε το αδύνατο, δηλαδή να εκφράσει με λόγια την εμπειρία της μυστικής σχέσης με το Χριστό. Οι εκπρόσωποί του ήτανε σαν μια γέφυρα ανάμεσα στην απλή γλώσσα και στην αρχή της υψηλής αισθητικής του μπαρόκ. Τα γραπτά τους ήταν εμπνευσμένα από τη πίστη τους στο Θεό, που βασιζότανε στην επιθυμία κι όχι στην υποχρέωση.
Η Αγία Της Άβιλα
Στις 28 Μαρτίου 1515 γεννήθηκε στην Άβιλα της Παλιάς Καστίλης, στην Ισπανία, η Τερέζα ντε Θεπέδα υ Αχουμάδα (Teresa de Cepeda y Ahumada), που αργότερα ονομάστηκε Αγία Τερέζα του Ιησού. Οι ρίζες της οικογένειας της προέρχονταν από το Τολέδο και το Ολμέδο. Ήταν ένα από τα 11 παιδιά του Don Alonzo de Cepeda και της Dona Beatriz Ahumada, μορφωμένα μέλη χαμηλής αριστοκρατικής τάξης. Από μικρή ηλικία της εμφύσησαν βαθύτατα ευσεβή κι ασκητικά ιδανικά, κατά το πρότυπο Αγίων και Μαρτύρων. Ήτανε μετρίου αναστήματος, με μαύρες μπούκλες, άσπρο μέτωπο, φωτεινά μάτια και κινήσεις με φυσική χάρη κι αξιοπρέπεια. Ήταν η τρίτη από τα 11 παιδιά του Αλόνζο Σάνσεζ και της Μπεατρίζ Αχουμάδα. Ο παππούς της από τη πλευρά του πατέρα της ήταν προσήλυτος Εβραίος που ασπάστηκε το Χριστιανισμό μετά τις εναντίον τους διώξεις το 1492, ενώ ο πατέρας της εξαγόρασε τίτλο ευγενείας και μετέφερε την οικογενειακή επιχείρηση από το Τολέδο στην Άβιλα.
Με τον πνευματικό της αγώνα και την αφοσίωση της ζωής στο Χριστό αναδείχθηκε σε μία σημαντική προσωπικότητα εκπροσώπου του “χρυσού” αιώνα της Ισπανία καθώς ήταν ένας εποχή αναζητήσεων, κατακτήσεων, δόξας και αξιών. Η προσωπικότητα της χαρακτηρίζονταν από εξωστρέφεια, ζωηράδα, προσαρμοστικότητα σε κάθε περίπτωση, δεξιοτεχνία σε καθετί που καταπιανόταν, ενθουσιασμό και γενναιότητα. Απόδειξη αυτού ήταν ότι στα 7 της πήρε τον αδερφό της Rodrigo κι έφυγαν από το σπίτι, προκειμένου ν’ αναζητήσουν και να συναντήσουν τους Μαυριτανούς στην Αφρική και να πεθάνουν με μαρτυρικό τρόπο. Ευτυχώς, που ένας θείος τους ματαίωσε αυτό το ηρωικό σχέδιο, αφού τους εντόπισε έξω από τη πόλη και τους πήρε πίσω μαζί του. Επίσης, είχε ευπαθή υγεία, σπάνια ήταν χωρίς πυρετό, που τις περισσότερες φορές κατέληγε σε προσωρινή παράλυση και μερικές φορές σε παραμιλητά. Μεγάλωσε σ’ ένα ευσεβές οικογενειακό περιβάλλον διαβάζοντας βίους αγίων και μαρτύρων, αλλά κι ιπποτικά μυθιστορήματα της εποχής.
Στα 12 της μειώθηκε η θέρμη της ευσέβειας της. Άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο για την εμφάνισή της και για τα ιπποτικά βιβλία, παρακινούμενη σ’ αυτό από κάποιους συγγενείς της, καθώς και για το γάμο. Φοβερά ενοχλημένος ο πατέρας της μ’ όλα αυτά, παρόλο που της είχε αδυναμία, της εναντιώθηκε. Σ’ αυτή την άσχημη περίοδο, και στα 14, πέθανε η μητέρα της κι εκείνη απελπισμένη στράφηκε στη μητρική εικόνα της Παρθένου. Ήταν μεγάλο πλήγμα για τη μικρή Τερέζα αυτό, γιατί αγαπούσε πολύ τη μητέρα της. Ο πατέρας της πέθανε όταν εκείνη ήταν 33 ετών. Το 1531 εστάλη στις Αυγουστιανές μοναχές, αλλά εξαιτίας μιας αρρώστιας της επέστρεψε σπίτι της. Σε ηλικία, πια, 23 έφυγε κρυφά από το σπίτι της κι εισήλθε στο μοναστήρι της Ενσαρκώσεως, των Καρμελιτών μοναχών στην Άβιλα (εστιάζουν στη περισυλλογή μέσα από τη προσευχή, ο Προφήτης Ηλίας κι η Παρθένος θεωρούνται οι ιδρυτές ή εμπνευστές του τάγματος).
Εκεί πέρα (1535) υπέφερε πολύ από διάφορες ασθένειες. Όμως είκοσι χρόνια πιο μετά έζησε μια εμπειρία, όπως αναφέρεται, μπροστά σε μια προσομοίωση του Χριστού που μαστιγώθηκε κι αυτό την έκανε να πιστέψει και να αλλάξει την πίστη της. Έπεσε μέχρι και σε κώμα. Έπειτα είχε πρόβλημα και με το πόδι της. Τόσα χρόνια τυραννιόταν και δεν σημείωνε καμμία πνευματική πρόοδο, πέρα από κάποια πνευματικά οράματα. Παρ’ ολ’ αυτά προσπάθησε να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο μέσω της προσευχής και τότε άρχισε να έχει μεταφυσικές εμπειρίες, που αρχικά τόσον η ίδια όσο κι οι παπάδες νόμιζαν ότι είχαν να κάνουν με πλάνες και φαντασιοπληξίες. Ήρθε, φυσικά, η ώρα που θεώρησε τα οράματά της αληθινές αποκαλύψεις, που ήθελαν να τη πείσουν για ένα πράγμα: ότι ήταν υποχρεωμένη να εργασθεί σκληρά για να σώσει ψυχές και να συμβάλλει στη στερέωση του Χριστιανισμού.
Ωστόσο, δύο Ιησουΐτες εξομολογητές της πείστηκαν για τις πνευματικές της εμπειρίες και την ενθάρρυναν να τις ενδυναμώσει διαμέσου της προσευχής και της εξάσκησης της αρετής. H ίδια αναφέρει στην αυτοβιογραφία της: “Δεν ξέρω πώς να προχωρήσω στη προσευχή ή πώς να τη ξαναθυμηθώ κι έτσι παίρνω μεγαλύτερη ευχαρίστηση απ’ αυτό κι αποφάσισα ν’ ακολουθήσω αυτό το μονοπάτι μ’ όλη μου τη δύναμη“. Κι έτσι βίωσε περιόδους πνευματικής έκστασης, χρησιμοποιώντας ένα βιβλίο Abecedario espiritual, (πνευματική αλφάβητος). Αυτό το βιβλίο, ακολουθώντας το παράδειγμα παρόμοιων έργων μεσαιωνικών μυστικιστών, αποτελούνταν απ’ οδηγίες για έλεγχο της συνείδησης, πνευματική αυτοσυγκέντρωση κι ενδοσκόπηση, καθώς κι άλλα θρησκευτικά πονήματα. Μέσα από τις εκστάσεις της, κατανόησε και συσχέτισε διάφορά πράγματα. Ένιωθε μέσα από τη προσευχή να της δίνει ο Θεός πνευματική ευχαρίστηση, να κυριεύει τις αισθήσεις της, να λυώνει η ψυχή της μπρος στη λάμψη του. Μερικές φορές το σώμα της σηκωνόταν από το έδαφος κι όταν το ένιωθε να ελαφραίνει πολύ επέστρεφε στη γη και καλούσε τις καλογριές να καθίσουν επάνω της, για να μην συμβεί ξανά. Παρακαλούσε το Θεό να μη της συμβαίνουν αυτά μπροστά στον κόσμο. Ο ισχυρισμός διαφόρων φίλων της ότι οι υπερφυσικές της εμπειρίες είχαν να κάνουν με κάτι διαβολικό κι όχι με θεία εύνοια, πράγμα που ολοένα αυξανόταν, την οδήγησε σε σκληρά, επιβαλλόμενα από την ίδια μαρτύρια που υπερέβαιναν κατά πολύ τον συνηθισμένο ασκητικό τρόπο ζωής της. Μέχρι που τη καθησύχασε ο Francis Borgia που κι εξομολογήθηκε.
Από το 1558 άρχισε να ασχολείται μ’ ένα μεταρρυθμιστικό σχέδιο, που θα επανέφερε το καρμηλιτικό τάγμα στην αυστηρή και πνευματική ζωή απ’ όπου είχε απομακρυνθεί τον 14ο και 15ο αι. Σκέφθηκε να επιβάλλει στον εαυτό της και σε όσους θα ήταν πρόθυμοι ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμα της, τη πιο αυστηρή αυτοπειθαρχία. Κι αποφάσισε ν’ αναμορφώσει το τάγμα των Καρμελιτών και των Καρμελιτισσών. Υπερνικώντας τις αντιδράσεις της ηγουμένης και των περισσότερων αδελφών της Μονής ίδρυσε, μες στο ίδιο το τάγμα (όπως είχε γίνει με τους Καπουτσίνους μες στο τάγμα των Φραγκισκανών), ένα αυστηρότερο κι ασκητικότερο τάγμα. Το τάγμα των Ανυπόδητων όπως ονομάστηκε, που τα μέλη του φορούσανε σανδάλια αντί παπούτσια.
Το 1562 οδηγούμενη από το γεγονός, στις 24 Αυγούστου ιδρύει το μικρό μοναστήρι του Σαντ Ζοζέφ κι αυτό είναι μόνο η αρχή καθώς ακολούθησαν και τα Μεντίνα Νελ Κάμπο (1567), Μαλαζόν (1568), Βαλαδολίδ (1568), Παστράνα (1569), Τολέδ (1569). Και το πνευματικό της έργο συνεχίζεται.για να ιδρύσει το πρώτο δέχτηκε την οικονομική στήριξη μιας φίλης της. Με την εξουσιοδότηση του Πάπα Πίου Δ’ η Τερέζα ίδρυσε το 1562 τη μονή του Αγίου Ιωσήφ, το πρώτο μοναστήρι όπου εφαρμόστηκε η Καρμηλιτική Μεταρρύθμιση. Με μεγάλο σθένος η Τερέζα εφάρμοσε αυτό που είχε αποφασίσει. Η απόλυτη πενία της νέας μονής προκάλεσε σκάνδαλο στους κατοίκους, αρχικά και στη συνέχεια στις αρχές της Άβιλα κι έφτασε στον κίνδυνο του διωγμού για τη Τερέζα. Όμως, με τη προστασία του επισκόπου αυτό ξεπεράστηκε. Εκεί τα 5 πρώτα χρόνια ήταν σε απομόνωση κι έγραψε το 1ο σημαντικό έργο της, την Αυτοβιογραφία της, κείμενο από τα πιο σπάνια, ύστερα από διαταγή. Εκεί απεικονίζει τα διαφορετικά στάδια της προσευχής, με μεταφορές παρμένες από τον τρόπο που εξασφαλίζει κάποιος νερό για να ποτίσει ένα κήπο. Το ύφος της ήταν μειλίχιο και ταπεινό, προκειμένου να μη στρέψει εναντίον της την Ιερά Εξέταση. Οι μυστικιστικές εμπειρίες, που περιγράφει, οδηγούνε τον αναγνώστη σε ποιητική συγκίνηση, ξυπνάνε μέσα του τον ποιητή, αν υπάρχει.
Το 1567 ο επικεφαλής του καρμηλιτικού τάγματος, Ιωάννης Βαπτιστής Ρόσι, ενέκρινε τη μεταρρύθμιση, δίνοντας εντολή στη Τερέζα να ιδρύσει κι άλλα γυναικεία μοναστήρια κι ανδρικά. Ήταν 51 ετών, αλλά αυτό δεν σταματούσε τη δράση της, που την υποχρέωνε να ταξιδεύει συνέχεια σε διάφορα μέρη της Ισπανίας. Στη διάρκεια της θεμελίωσης άλλης μιας μονής, στη Medina del Campo, η Τερέζα γνώρισε έναν νεαρό Καρμηλίτη ιερέα, τον Fray John of St. Matias, τον μετέπειτα ποιητή και μυστικιστή Ιωάννη του Σταυρού (Juan de la Cruz), στο πρόσωπό του είδε εξομολογητή, αδελφό και πατέρα Τότε η Τερέζα έγραψε το έργο Ο δρόμος της Τελειότητας, όπου απευθύνεται στις μοναχές της διδάσκοντας τις βασικές αρετές, που απαιτούν προσπάθεια από μέρους τους, διαφωτίζοντας τη πρακτική της προσευχής. Έργο οδηγό για τη πνευματική πειθαρχία. Ο Άγιος Ιωάννης αγκάλιασε με βαθύ πάθος τη μορφή της Τερέζας, έγινε μαθητής της και προσπάθησε να εξαπλώσει τις ιδέες της, πράγμα που τον οδήγησε στη φυλακή του Τολέδο (1577), από την οποία δραπέτευσε, αλλά σύντομα οι διώξεις τον έκαμψαν και πέθανε στα 49. Η Αγία Τερέζα της Άβιλα κι ο Ιωάννης του Σταυρού, σύμφωνα με πηγές, καθώς και προγενέστεροι Καθολικοί μοναχοί και μύστες δέχονταν τις Νεοπλατωνικές αντιλήψεις περί μετενσάρκωσης, είτε αποδεχόμενοι τις απόψεις άλλων μυστών, είτε από προσωπική εμπειρία που απέκτησαν με προσευχή, εσωστροφή και διαλογισμό. Ήταν οι μέγιστοι μύστες του Χριστιανισμού στην Ισπανία του 16ου αι.
Παρά την ευαίσθητη υγεία της και τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπισε, πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της ιδρύοντας κι οργανώνοντας άλλες 16 μονές σε διάφορες περιοχές της Ισπανίας. Το 1575 ο Πάπας Γρηγόριος ο ΙΓ’, ως αρχηγός των Καρμελιτών, απαγόρευσε τη συνέχιση της δραστηριότητας της, κι έτσι ξέσπασε διοικητικού χαρακτήρα διένεξη ανάμεσα σ’ Ενυπόδητους Καρμελίτες και σ’ Ανυπόδητους. Αυτό το περίμενε η Τερέζα, αλλά δεν ήξερε πώς να το αποτρέψει. Όμως, στα 60 της είχε αναπτύξει μέσα της πείρα, βούληση και πείσμα, που δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει στη νίκη. Παρά τη συμμαχία της με τον Φίλιππο τον Β’ και τον Δούκα της Άλβα φυλακίστηκε στο Τολέδο για 2 χρόνια. Τελικά, ύστερα από επίμονες διαπραγματεύσεις ο Φίλιππος ο Β’ ανέλαβε τη διοικητική αυτονομία του τάγματος των Ανυπόδητων Καρμελιτών. Το 1977 έγραψε Το Εσωτερικό Κάστρο, ένα ώριμο έργο που αποτυπώνει τον τρόπο μετατροπής της προσευχής από την έκσταση στον πνευματικό γάμο με το Χριστό και το Θεό. Το εσωτερικό κάστρο είναι η ψυχή, στης οποίας τον πυρήνα κατοικεί η Τριάδα. Η εξέλιξη στη προσευχή επιτρέπει στο άτομο ν’ αποκτήσει μεγαλύτερη οικειότητα με το Θεό. Η οικειότητα αυτή σηματοδοτείται από ένα προοδευτικό ταξίδι μέσα απ’ τα δωμάτια του κάστρου, από το πιο απομακρυσμένο στο πιο κεντρικό και φωτεινό. Καθένα από τα δωμάτια διακρίνεται από ένα διαφορετικό στάδιο εξέλιξης της προσευχής, με τις ακόλουθες επιδράσεις σε κάθε φάση στην ζωή του ατόμου.
Μάλιστα, η Τερέζα μεταρρύθμισε και την αντρική πτέρυγα των Καρμηλιτών με τη βοήθεια του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού (Ζεν Ντε Λα Κρουά). Στη συνέχεια, από το 1575 μέχρι το 1579, παρουσιάστηκαν κάποιες δυσκολίες όμως αυτό δε την εμπόδισε να ιδρύσει ακόμη τα Βιλανουέβα υ Βαλένθια (1580) και Σόρια (1581). Μετά τη 17η ίδρυσή της στο Μπουργκός το 1582, μεταβαίνει στην Άλμπα ντε Τόρμες. Εκεί στις 4 Οκτωβρίου του 1582 αφήνει την τελευταία της πνοή, ευχαριστώντας το Θεό που την έκανε κοπέλα της εκκλησίας.
Οι διδαχές της Τερέζας διακρίνονταν από έναν όμορφο συνδυασμό απλότητας και βάθους, παράλληλα. Έλεγε πως είναι πολύ σημαντικό να μπορεί κάποιος ν’ απομονωθεί και να ‘χει χρόνο να βρεθεί με αυτόν που ξέρουμε ότι μας αγαπά. Επίσης, έλεγε, ότι δεν είναι σημαντικό να σκέφτεται κάποιος πολύ, αλλά ν’ αγαπά πολύ κι έτσι να κάνει το καλλίτερο που τον παρακινεί στην αγάπη. Η αγάπη, επισήμαινε, δεν είναι σπουδαία ευχαρίστηση, αλλά επιθυμία να ευχαριστήσεις το Θεό για καθετί. Για κείνην η πνευματική ζωή ήταν μια στάση ζωής κι όχι ένας κανόνας. Μας λέει ποιος είναι ο δρόμος που οδηγεί στην ένωση της ψυχής με το Θεό, μέσω κάποιων σταδίων (ευσεβής διαλογισμός ή συγκέντρωση, απόσυρση της ψυχής από εξωτερικά ερεθίσματα, ευσεβής αναλογισμός των μαρτυρίων του Χριστού και της μετάνοιας). Παρόλαυτά διακήρυττε τη φτώχεια, πίστευε στην εργασία κι όχι στη ζητιανιά. Πίστευε στην υπακοή στο Θεό περισσότερο από την ποινή της μετάνοιας,κι έλεγε: “Αν κάνεις κάτι λάθος, μη τιμωρείς τον εαυτό σου, άλλαξε“. Όταν κάποιος ένιωθε δυστυχισμένος η συμβουλή της ήταν: “Να πας σ’ ένα μέρος που θα μπορείς να βλέπεις τον ουρανό, να κάνεις μια βόλτα“. Επίσης, κάποιοι έμεναν άναυδοι όταν πήγαινε να φάει καλά κι εκείνη απαντούσε: “Υπάρχει ένας χρόνος για πέρδικα κι ένας χρόνος για μετάνοια“. Στ’ αδέρφιά της, που επιθυμούσαν να διαλογιστούν πάνω στη κόλαση, η απάντησή της ήταν: “Μη το κάνεις“.
Η Αγία Τερέζα απεικονίστηκε πάνω σε διάφορους πίνακες καθώς και σε πολλά μνημεία. Επίσης, το έργο της εξυμνήθηκε από πολλούς σύγχρονους της και μη, ένας εκ των οποίων ήταν κι ο Φραγκίσκος της Ασίζης.
Επίσης, εκτός όσων αναφέρθηκαν παραπάνω έγραψε ακόμα τα εξής: Πνευματικές σχέσεις, (εκεί θίγει τη σχέση της ψυχής με τη γαλήνη που αυτή νιώθει και δεν μπορεί ακριβώς να περιγράψει “Είναι τόσο δύσκολο να περιγράψεις αυτά τα εσώτερα της ψυχής, και πολύ περισσότερο να τα περιγράψεις με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν κατανοητά, ιδιαίτερα έτσι όπως φεύγουν γρήγορα“. Κι ακόμη αναφέρει “Εκεί κάποιες φορές ξεπηδά μια εσωτερική ειρήνη και γαλήνη που είναι πλήρεις ευτυχίας, επειδή η ψυχή είναι σε μια τέτοια κατάσταση που νομίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα να της λείπει“), Κραυγές της ψυχής προς τον Θεό, Αντιλήψεις σχετικά με την Αγάπη του Θεού, Το βιβλίο των Βάσεων, 458 επιστολές και πολλά ποιήματα. Δρόμο προς τη ποίηση άνοιξε πρώτη η Τερέζα κι όχι ο Ιγνάτιος Λογιόλα, όπως θεωρείται από πολλούς. Παρακάτω είναι ένα από τα πολλά ποιήματα της, πολύ δημοφιλές, που το χρησιμοποιούσε ως σελιδοδείκτη στα βιβλία της. Βρέθηκε στο βιβλίο των προσευχών της μετά το θάνατο της στις 4 Οκτωβρίου 1582 στην Άλβα της Σαλαμάνκα. Όσια έγινε στις 24 Απριλίου 1614, από τον Πάπα Παύλο V και Αγία στις 12 Μαρτίου 1622, από τον Πάπα Γρηγόριο XV. Σύμβολα της είναι η καρδιά, το βέλος, το φτερό, το βιβλίο και το ράσο των Ανυπόδητων Καρμελιτών. Θεωρήθηκε το 1970 ως μία από τους 33 διδασκαλους της εκκλησίας, για τα γραπτά της και τις διδαχές της στην προσευχή.
Παρακολουθώντας ολόκληρη τη ζωή της Αγίας Τερέζας μπορούμε να συμπεράνουμε ότι όταν ο άνθρωπος ενωθεί με το Θεό, στο βαθμό που του επιτρέπεται σ’ αυτό τον κόσμο, τότε βρίσκεται στο επικέντρο του εαυτού του. Μ’ άλλα λόγια, κατακτά την ακεραιότητα ενός παιδιού του Θεού κι ενός ανθρώπινου όντος, που έχει εκπληρώσει το σκοπό της -τωρινής του- ύπαρξης.
Η Αγία Της Άβιλα
“Στη καρδιά της παλιάς Καστίγια, χαμένη μες στα ψηλά κι έρημα οροπέδια, που διαδέχονται τη σιέρρα της Γκουαδαρράμα, υψώνεται μια μικρή πολιτεία: η Άβιλα. Το τοπίο γύρω της είναι μια πένθιμη στέπα. Ό,τι δίνει σ’ αυτό το τοπίο έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, δραματοποιώντας την ερήμωσή του, είναι το θέαμα αναρίθμητων μεγάλων γκρίζων μονόλιθων, σκόρπιων εδώ κι εκεί σαν ερείπια κυκλωπικών τειχών. Ωστόσο, δεν αφήνει κανείς την Άβιλα με την εντύπωση της παγερότητας. Περνώντας από κατάγυμνα κι απότομα βράχια, θα έχει τύχει να πάρει το μάτι ένα μικρό κάποτε λουλούδι φυτρωμένο κατά τέτοιο τρόπο σε μια σχισμάδα πέτρας που να μοιάζει σαν κρεμασμένο στο χάος. Ο αγέρας το κουνά απ’ τη ρίζα του, μα το μικρό κατάμονο λουλούδι αντέχει αδιάκοπα τη ξεριζωτική του δύναμη. Αναρωτιέται κανείς με συγκίνηση πως το λουλούδι αυτό μπόρεσε και φύτρωσε μέσα σε μια πέτρα, πού μια τόσο μεγάλη αδυναμία βρίσκει τέτοια δύναμη αντοχής. Κι όσο κοιτάτε τόσο νιώθετε να γεμίζει απαλότητα η ψυχή σας. Η γύρω αγριότητα εξημερώνεται με την απροσδόκητη και τρυφερή αυτή παρουσία. Φεύγοντας έχετε ξεχάσει τους σκυθρωπούς γκρίζους βράχους και δε θυμάστε παρά το λουλούδι. Έτσι κι από την Άβιλα των Αγίων ό,τι παίρνετε μαζί σας από την επίσκεψή της είναι μια παθητική ανάμνηση άνθους. Το άνθος αυτό είναι μια γυναίκα“.
Κώστας Ουράνης
Στα έργα της συγκαταλέγονται πολλά βιβλία που θεωρούνται αριστουργήματα. Είναι γνωστή ακόμη για τη μεταρρυθμιστική της παρέμβαση στο τάγμα των Καρμηλιτών ενώ επανέφερε την πρακτκή του διαλογισμού, τον οποία εξασκούσε η ίδια και έγινε γνωστή για φαινόμενα έκστασης, ενώ λέγεται ακόμη ότι πνευματικά μεταφερόταν σε άλλους τόπους και χώρους.
Υπήρξε επίσης ιδρύτρια πολλών μοναστηριών μεταξύ αυτών και της μονής του Αγίου Ιωσήφ (Σαντ Ζοζέφ).
Είναι μία από τις 4 γυναίκες που απέκτησαν ποτέ τον τίτλο του Διδάκτωρα της Εκκλησίας. Οι άλλες τρεις ήταν η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, η Κατερίνα της Σιένα κι η Θηρεσία του Λισιέ.
Άλλα έργα της είναι:
Βιβλίο της Ζωής,
Αυτοβιογραφία
Πνευματικές Σχέσεις
Ο δρόμος της τελειότητας
Εσωτερικό κάστρο
Ιδρύσεις.
Σ’ αυτά διηγείται και βάλλεται υπέρ των εμπειριών της σαν μοναχή όπως και της διδασκαλίας της. Μια σύνοψη των πνευματικών σκέψεων της, δηλαδή: “Το σημαντικό δεν είναι να σκέφτεσαι πολύ, αλλά να αγαπάς πολύ“.
Η Αγία Τερέζα της Άβιλα άσκησε μεγάλη επίδραση τόσο στο Τάγμα των Καρμηλιτών, όσο κι ευρύτερα στη πνευματική ζωή της Δύσης. Υπήρξε επίσης πηγή έμπνευσης για διάφορους καλλιτέχνες όπως για τον ζωγράφο,αρχιτέκτονα και γλύπτη, Λορέντζο Μπερνίνι ο οποίος δημιούργησε το γλυπτό Η έκσταση της Αγίας Τερέζας, αλλά και για άλλους όπως ο Πίτερ Πολ Ρούμπενς, Μάρτιν Μποργκ και Φρανσουά Ζεράρ.
Η Έκσταση της Αγίας Τερέζας είναι γλυπτό σύμπλεγμα σε λευκό μάρμαρο, τοποθετημένο σε υπερυψωμένο βάθρο της εκκλησίας Σάντα Μαρία ντε λα Βιττόρια στη Ρώμη. Σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από τον Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι, εξέχοντα γλύπτη της εποχής του και θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα της γλυπτικής της ύστερης εποχής του Ιταλικού μπαρόκ.
Το έργο πραγματοποιήθηκε επί παπoσύνης Ιννοκέντιου Ι’ (1644-1655). Όταν ο Ιννοκέντιος ανήλθε στον παπικό θρόνο απέφευγε να εκμεταλλευτεί τις καλλιτεχνικές υπηρεσίες του Μπερνίνι, ο οποίος υπήρξε ευνοούμενος του προηγούμενου πάπα, Ουρβανού Η’, Μπαρμπερίνι (1623-1644). Χωρίς τη παπική υποστήριξη ο Μπερνίνι στράφηκε στον Ενετό καρδινάλιο Φεντερίκο Κορνάρο (1579-1653). Ο Κορνάρο είχε επιλέξει την ως τότε άσημη εκκλησία του Τάγματος των Ανυπόδητων Καρμηλιτών, ως τοποθεσία της ταφής του (Είχε λόγους να αποφύγει να ταφεί στη Βενετία, καθώς η χειροτόνησή του ως καρδινάλιου από τον πάπα Ουρβανό Η’ έγινε, ενώ δόγης στη πόλη ήταν ο πατέρας του, Τζιοβάνι. Καθόσον η κατοχή συγχρόνως, υψηλών πολιτικών κι εκκλησιαστικών αξιωμάτων από την ίδια οικογένεια απαγορευότανε, το γεγονός είχε προκαλέσει ανησυχία στον πληθυσμό). Εκεί ο Μπερνίνι, κατ΄εντολήν του Κορνάρο, τοποθέτησε το αριστούργημά του.
Το γλυπτό σύμπλεγμα φωτίζεται από φυσικό φως που διηθείται από ένα κρυφό παράθυρο και συμβολοποιείται από επιχρυσωμένες πλαστικές ακτίνες, ως αλληγορία του Αγίου Πνεύματος. Το σύμπλεγμα απεικονίζει δύο μορφές. Η μία, ένας αρχάγγελος Σεραφείμ λογχίζει την Αγία Τερέζα από την Άβιλα, τη συνιδρύτρια και προσφάτως αγιοποιηθείσα (1622) πρώτη αγία του Τάγματος των Καρμηλιτών, που απεικονίζεται εκστασιασμένη κι ημιλιπόθυμη πάνω σε ένα σύννεφο, υπονοώντας ότι είμαστε μάρτυρες μιας θεϊκής εμφάνισης. Άλλοι μάρτυρες εμφανίζονται στους δύο πλαϊνούς τοίχους. Οι έκτυπες μορφές σε φυσικό μέγεθος των αρρένων μελών της δωρήτριας οικογένειας του έργου, Κορνάρο, εμφανίζονται να συζητούν για το γεγονός σαν να βρίσκονται σε θεωρείο θεάτρου, ενώ στο θόλο είναι στερεωμένες μορφές αγγέλων χερουβείμ. Η σκηνή είναι παρμένη από το αυτοβιογραφικό βιβλίο της αγίας, Η ζωή Τερέζας του Ιησού, κι εξομοιώνεται με την εμπειρία της ερωτικής πράξης.
”Μια μέρα εμφανίστηκε μπροστά μου ένας άγγελος Σεραφείμ (φλογερός) απαράμιλλα όμορφος. Είδα να κρατά στο χέρι του ένα μακρύ βέλος που στη άκρη του έμοιαζε να έχει μια πυρωμένη αιχμή. Ένοιωσα να με τρυπά επανειλημμένα στη καρδιά και να εισχωρεί βαθιά μέσα μου. Ο πόνος ήταν τόσο αληθινός που με έκανε και βόγκηξα δυνατά πολλές φορές, αλλά και τόσο γλυκός που δεν επιθυμούσα ν’ απελευθερωθώ από αυτόν. Καμμία επίγεια χαρά δεν μπορεί να δώσει μια τέτοια ικανοποίηση. Όταν ο άγγελος τράβηξε τη λόγχη του από μέσα μου, έμεινα με μια μεγάλη αγάπη προς τον Θεό. Η ψυχή μου, στη στιγμή, ξαναμαζεύτηκε και μπήκα σε μια κατάσταση ησυχίας ή έκστασης, όπου δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω καμμία από τις ικανότητες ή αισθήσεις μου… Τα πάντα είναι ακίνητα κι η ψυχή αφήνεται σε μία κατάσταση μεγάλης ησυχίας και βαθιάς ικανοποίησης… Είναι τόσο δύσκολο να περιγράψεις αυτά τα εσώτερα της ψυχής και πολύ περισσότερο να τα περιγράψεις με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν κατανοητά, ιδιαίτερα έτσι όπως φεύγουν γρήγορα… Εκεί κάποιες φορές ξεπηδά μια εσωτερική ειρήνη και γαλήνη που είναι πλήρεις ευτυχίας, επειδή η ψυχή είναι σε μια τέτοια κατάσταση που νομίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα να της λείπει. Ακόμη κι η ομιλία -εννοώ τη προφορική προσευχή και τον διαλογισμό- τη κουράζουνε: δεν θέλει τίποτα άλλο παρά αγάπη. Αυτή η κατάσταση μπορεί να διαρκεί για λίγο ή μπορεί να διαρκεί μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα“.
Με αυτά τα λόγια η Αγία Θηρεσία της Άβίλα (Santa Teresa d’Avila) περιγράφει στην αυτοβιογραφία της (Libro de su vida, capitulo XXIX, vers. 13) τη συνάντηση με τον άγγελο. Όταν λέει “Η ψυχή μου στη στιγμή ξαναμαζεύτηκε“, χρησιμοποιεί τον όρο “ξαναμαζεύτηκε” με μια παραδοσιακά πνευματική έννοια, υποδηλώνοντας ότι ο νους της κι οι αισθήσεις της, που φυσικά κατευθύνονται προς τα έξω, τώρα γυρίζουν προς τα μέσα. Μετά βιώνει αυτό που αποκαλεί “κατάσταση ησυχίας ή έκστασης“, όπου ο νους της σιωπά, πλημμυρισμένος με μακαριότητα και βαθιά ικανοποίηση. Πιο κάτω πάλι δίνει έμφαση στην ειρήνη, τη σιγή, την ευτυχία και την απόλυτη εκπλήρωση στην αγάπη που χαρακτηρίζουν αυτήν την εμπειρία. Η εμπειρία της μας θυμίζει την εδραίωση της 4ης κατάσταση συνειδητότητας (Υπερβατική Συνειδητότητα), που έρχεται με τη τακτική άσκηση του Υπερβατικού Διαλογισμού. Η νοητική δραστηριότητα κατασταλάζει προς τα μέσα, πηγαίνει πέρα από αντιλήψεις, σκέψεις και συναισθήματα. Βιώνουμε μια εσωτερική πληρότητα. Ο νους ξύπνιος και σε ετοιμότητα, πέρα από κάθε όριο συγκεκριμένης σκέψης, ο ωκεανός της συνειδητότητας τώρα ξυπνά μόνο στον εαυτό του από την ίδια του την απέραντη φύση.
Όπως έχουνε ξεκαθαρίσει εκατοντάδες επιστημονικές μελέτες στη τεχνική του Υπερβατικού Διαλογισμού, η τακτική εμπειρία αυτής της κατάστασης συνειδητότητας ολοκληρώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου, μειώνει το στρες, βελτιώνει την υγεία, αυξάνει τη δημιουργικότητα και τη διάνοια, αναπτύσσει τη προσωπικότητα του ατόμου, προάγει την ολοκλήρωση στις διαπροσωπικές σχέσεις -βελτιώνει ακόμα και τη ποιότητα της ζωής των άλλων, είτε αυτοί διαλογίζονται είτε όχι. Για την Αγία Τερέζα όπως και για τόσους άλλους, αυτή η εμπειρία ήταν ο στόχος της πνευματικής αναζήτησης. Είμαστε τυχεροί που ο Μαχαρίσι έφερε στο φως, από την αρχαιότερη στον κόσμο αδιάκοπη παράδοση της γνώσης, μια απλή, φυσική, αβίαστη τεχνική -τη τεχνική του Υπερβατικού Διαλογισμού- με την οποία οποιοσδήποτε μπορεί εύκολα να έχει αυτή την εμπειρία και να χαίρεται τα αναρίθμητα της οφέλη. “Η εμπειρία της τέταρτης κατάστασης της συνειδητότητας, της Υπερβατικής Συνειδητότητας, είναι το εκ γενετής δικαίωμα όλων“, τονίζει ο Μαχαρίσι, “κι αυτή η εμπειρία μας δείχνει τη πύλη για ήρεμες ανώτερες καταστάσεις συνειδητότητας, πιο υψηλές σφαίρες ανθρώπινης ανάπτυξης, που η κάθε μία φέρνει έναν νέο κόσμο γνώσης και εμπειρίας και μια δύναμη που θρέφει τη ζωή“
Μην αφήσεις τίποτα να σε ταράξει
τίποτα να σε τρομάξει
Αυτός που αγαπά το Θεό
Δεν χάνει τίποτα
Ο Θεός αρκεί…
Η Αγία Τερέζα της Άβιλα ισχυριζόταν ότι η ψυχή της ταξίδευε σε μέρη εκτός σώματος, την ίδια στιγμή που και άλλοι άγιοι ανέφεραν παρόμοιες εμπειρίες. Απέκτησε μάλιστα μεταφυσική ικανότητα από τις μακροχρόνιες περιόδους διαλογισμού και προσευχής, που κάνανε τη ψυχή της να έρθει κοντύτερα στον Θεό. Θρησκευτική έκσταση, μυστικιστικός οργασμός, αυτοερωτισμός και φαντασίωση; Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Το σημαντικό στην ιστορία μας είναι πως η αφήγησή της, αποτέλεσε έναυσμα για ένα από τα πιο μεγάλα αριστοτεχνήματα του Μπερνίνι.
O ναός της Santa Maria della Vittoria (Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια | Παναγία της Νίκης) είναι μια μονόκλιτη εκκλησία μπαρόκ κοντά στο κέντρο της Ρώμης. Η κατασκευή της έγινε με έξοδα του Τάγματος των Ανυπόδητων Καρμελιτών κι ολοκληρώθηκε το 1620, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Κάρλο Μαντέρνο. Το όνομα Παναγία της Νίκης προέρχεται από τη νίκη των καθολικών κατά των προτεσταντών στην μάχη του Λευκού Όρους, κοντά στη Πράγα, το 1620. Τότε, στην Αγία Τράπεζα της εκκλησίας τοποθετήθηκε και μια εικόνα της Παναγίας από τη Βοημία. Η εκκλησία είναι πλούσια διακοσμημένη με μάρμαρο, επιχρυσωμένο γυψομάρμαρο και πίνακες. Διαθέτει επίσης κι ένα αξιόλογο εκκλησιαστικό όργανο. Αυτό που τη κάνει να ξεχωρίζει όμως, είναι αναμφισβήτητα το παρεκκλήσι Cornaro. Στο εσωτερικό του δεσπόζει ένα από τα κυριότερα μαρμάρινα γλυπτά του Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι, ή Έκσταση της Αγίας Θηρεσίας της Αβίλα. Η κατασκευή διήρκεσε 8 χρόνια (1644-52) και κόστισε 12.000 σκούδα, που αντιστοιχούν σε πάνω από €120.000.
Η Αγία είναι ξαπλωμένη σ’ ένα σύννεφο με το στόμα μισάνοιχτο, το κεφάλι γερμένο πίσω και τα μάτια κλειστά, ενώ το σώμα της καλύπτει πτυχωτό ύφασμα. Από ψηλά τη κοιτά ένας χαμογελαστός άγγελος που της παραμερίζει τα ρούχα κι είναι έτοιμος να τη τρυπήσει με ένα βέλος.
Οι πλούσιες πτυχώσεις των ρούχων κι η στάση των σωμάτων εγκαταλείπουν τους κλασσικούς περιορισμούς και συνθέτουν μια παθιασμένη, κατά άλλους υπερβολικά φιλήδονη εικόνα. Πάνω απ’ τις μαρμάρινες μορφές έχουνε κατασκευαστεί ακτίνες που αναπαριστούνε το θείο φως από μπρούντζο. Το ίδιο το παρεκκλήσι έχει κτιστεί έτσι ώστε να θυμίζει σκηνή θεάτρου. Διαθέτει μάλιστα και μικρά θεωρεία απ’ όπου ο ευεργέτης της εκκλησίας Καρδινάλιος Φεντερίκο Κορνάρο κι οι πρόγονοί του, με τη μορφή γλυπτών, μοιάζουν σαν να παρακολουθούν τη σκηνή που εξελίσσεται μπροστά τους. Το μαρμάρινο σύμπλεγμα φωτίζεται από φυσικό φως που μπαίνει στην εκκλησία από μια εσοχή, αθέατη από το εξωτερικό του ναού, δημιουργώντας μια εξωπραγματική εικόνα.
Αδέρφια της Τερέσα της Άβιλα: Juana de Cepeda y Ahumada, Juan Vásquez de Cepeda del Peso y Henao, Rodrigo de Cepeda y Ahumada, Agustín De Cepeda y Ahumada, María Cepeda del Peso y Henao, Jerónimo de Cepeda y Ahumada, Antonio de Cepeda y Ahumada, Lorenzo de Cepeda y Ahumada. Juan de Cepeda y Ahumada, Pedro de Cepeda y Ahumada, Hernando de Cepeda y Ahumada
Φτάσαμε στο τέλος κι αυτού του άρθρου και πλέον συνεχίζουμε ακάθεκτα για το επόμενο που, εκ των πραγμάτων είναι η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, ζωγράφος του 16ου αι. και δείτε το αμέσως μετά. Θα τα ξαναπούμε εν ευθέτω… Π. Χ.
