Λύτρας – Peri-Grafis

Βιογραφικό

Ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904) έχει αποκληθεί από τους μελετητές «Γενάρχης & Πατριάρχης» της ελληνικής τέχνης, αυτός που είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο δημιουργός και δάσκαλος με καθαρά προσωπικές και γόνιμες διατυπώσεις. Ο πατέρας του, Αντώνιος, εργαζόταν ως λαϊκός μαρμαρογλύπτης. Με σπουδές στο Σχολείο των τεχνών τα χρόνια 1850-56 και δασκάλους του το Ludwing Thierch, τους αδερφούς Μαργαρίτη και τον Raffaelo Ceccoli, θ’ αρχίσει πολύ νωρίς τη καλλιτεχνική του δραστηριότητα. Θα συνεχίσει τις σπουδές του στο Μόναχο με υποτροφία της ελληνικής κυβέρνησης τα χρόνια 1860-1865. Με το γυρισμό του στην Ελλάδα το 1865 θα διοριστεί καθηγητής στην έδρα της Ανωτάτης Ζωγραφικής της καλλιτεχνικής Σχολής του Πολυτεχνείου, δηλαδή του Σχολείου των Τεχνών, όπου θα διδάξει 38 ολόκληρα χρόνια ως τη χρονιά του θανάτου του το 1904.

Για τις τελευταίες 10ετίες του 19ου αι. είναι από τις καθοριστικές φυσιογνωμίες της καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής, με το εργαστήρι του κέντρο κάθε είδους δραστηριοτήτων, με μαθητές και φιλότεχνους κοντά του, πάντα δημιουργός και δάσκαλος. Επίσημος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας έχει φιλοτεχνήσει ολόσωμα μνημειακά πορτραίτα μελών των οικογενειών Σερπιέρη, Καυτατζόγλου, διευθυντών της Εθνικής Τράπεζας κι άλλων επιφανών Αθηναίων που συγκαταλέγονται στα πιο σημαντικά δείγματα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αι. Οι εικονιζόμενοι, άντρες και γυναίκες, με τα διακριτικά γνωρίσματα της υπεροχής τους, αγέρωχο ύφος, πλούσια ρούχα, επιβλητικό περιβάλλον, προβάλλονται εντυπωσιακά στο ζωγραφικό χώρο, ενώ ο ζωγράφος με ψυχογραφική διεισδυτικότητα τονίζει τα ξεχωριστά στοιχεία κάθ’ ενός.

Οι ηθογραφίες του, είδος που θεωρείται εισηγητής, ανταποκρίνονται στη κυρίαρχη ιδεολογία της αστικής τάξης της εποχής και στο γενικό αίτημα για την απόδειξη της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων. Τα δυο ταξίδια του στην Ανατολή, στη Μ. Ασία το 1873 με το φίλο του Γύζη και στην Αίγυπτο το 1879, πλουτίζουν τους πίνακές του με ανατολίτικα θέματα, αραπάκια, φελλάχες, χότζες, στοιχεία του τόσο προσφιλούς στη Δύση ανατολισμού. Δούλεψε ευσυνείδητα κι ως ζωγράφος κι ως καθηγητής στο Σχολείο Καλών Τεχνών. Κοντά του μαθήτεψαν πολλοί ζωγράφοι, που αργότερα ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους και διακρίθηκαν, ο Ιακωβίδης, ο Π. Πανταζής, ο Γ. Ρόιλος, ο Ν. Βώκος.
Το 1879 παντρεύεται την Ειρήνη Κυριακίδη, κόρη του Νικολάου, εμπόρου απ’ τη Σμύρνη και την επόμενη χρονιά, αποκτούν το 1ο από τα 6 παιδιά τους, τον Αντώνιο. Ακολουθούν ο Νικόλαος, ο Όθων, ο Περικλής, ο Λύσανδρος κι η Χρυσαυγή.

Γνώρισε νωρίς την αναγνώριση και τη δόξα. Η παρουσία του στις καλλιτεχνικές εκθέσεις της Αθήνας, είτε ως εκθέτη είτε ως κριτή, υπήρξε συνεχής. Εκπροσώπησε της Ελλάδα, μαζί με τους διάσημους συναδέλφους του, στις Παγκόσμιες Εκθέσεις του Παρισιού του 1855, 1867, 1878 και της Βιέννης του 1873. Παρασημοφορήθηκε με το Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος το 1903. 1850-1855, τακτικές διακρίσεις του σ’ ετήσιους διαγωνισμούς κι εκθέσεις. Συμμετοχή του σε εκθέσεις: Καλλιτεχνική έκθεση στην οικεία Μελά (1881), Διεθνείς εκθέσεις ( Παρίσι 1855, 1867, 1878, 1889, Παρίσι 1900 χάλκινο μετάλλιο για τον «Σαρδελοπώλη» και τον « Γαλατά», Βιέννη 1873, Μέγα Βραβείο), Πανελλήνιες στο Ζάππειο (1888, 1896), και εκθέσεις που οργανώνει τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος « Παρνασσος» (1885, 1901, 1902, 1903.)
Το 1904 πεθαίνει σε ηλικία 72 ετών μετά από σύντομη αρρώστια, που ίσως οφειλόταν σε δηλητηρίαση από χημικές ουσίες των χρωμάτων.
Το 1909, μετά το θάνατό του επιλέχτηκε το έργο του, για να παρουσιαστεί στην έκθεση « Η σχολή του Piloty 1885-1886, στο Μόναχο στη γκαλερί Heinemann και το 1933, μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με 186 έργα του.

Ο Λύτρας (Πύργος Τήνου, 1832 – Αθήνα, 13 Ιουνίου 1904) ήταν απ’ τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους και δασκάλους της ζωγραφικής τον 19ο αι. Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου και πρωτοπόρος στη διαμόρφωση της διδασκαλίας των Καλών Τεχνών στην Ελλάδα. Ήτανε γιος ενός λαϊκού μαρμαρογλύπτη, που περιπλανήθηκε σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις των Βαλκανίων αναζητώντας τη τύχη του και τελικά κατέληξε στη Τήνο. Ο πατέρας μετέδωσε στο γιο τη μεγάλη αγάπη του προς τη καλλιτεχνία κι ο Νικηφόρος από μικρός είχε εκπλήξει με το πλούσιο ταλέντο του όσους έτυχε να τον γνωρίσουν.
Το 1850, στα 18 πήγε στην Αθήνα με τον πατέρα του και γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών (η μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών). Εκεί σπούδασε ζωγραφική. Το 1860, με υποτροφία του βασιλιά Όθωνα, πήγε στο Μόναχο να σπουδάσει στη Βασιλική Ακαδημία των Καλών Τεχνών κι έτσι βρέθηκε στη καρδιά της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ζωής. Εκεί δάσκαλός του ήταν ο Καρλ φον Πιλότυ (Karl von Piloty), ο βασικός εκπρόσωπος της ιστορικής ρεαλιστικής ζωγραφικής στη Γερμανία.

Όθων

Το 1862, με την έξωση του βασιλιά Όθωνα, το ελληνικό κράτος διέκοψε την υποτροφία που του χορηγούσε, αλλά ο εύπορος βαρώνος Σιμών Σίνας, πρέσβης της Ελλάδας στη Βιέννη, ανέλαβε τα έξοδα των σπουδών του. Το καλοκαίρι του 1865, λίγο πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα, συνάντησε τον φίλο του Νικόλαο Γύζη, που μόλις είχε φθάσει στο Μόναχο για να σπουδάσει κι αυτός κοντά στον Πιλότυ. Μαζί επισκέφθηκαν εκθέσεις και μουσεία και πήγαν για λίγες μέρες στις εξοχές του Μονάχου, σε γραφικά χωριά της Βαυαρίας. Στη περίοδο που ήταν μαθητής του Πιλότυ στο Μόναχο, ασχολήθηκε με τη λεγόμενη «ιστορική ζωγραφική» με θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία και την ελληνική ιστορία. Στην περίοδο του Μονάχου συγκαταλέγονται οι πίνακές του: Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, Η Πηνελόπη διαλύει τον ιστό της, Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη.

Ο καταξιωμένος Λύτρας ήταν από τα πιο δημοφιλή πρόσωπα στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής του. Συμμετείχε και τιμήθηκε σε πάμπολλες εκθέσεις: στις πανελλήνιες εκθέσεις στο Ζάππειο, τις παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού (1855, 1867, 1878, 1889 και 1900), την παγκόσμια έκθεση της Βιέννης (1873), και τις εκθέσεις που οργάνωνε τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Παρνασσός.
Οι ηθογραφίες του Λύτρα, είδος στο οποίο θεωρείται εισηγητής, ανταποκρίνονται στην κυρίαρχη ιδεολογία της αστικής τάξης της εποχής και στο γενικό αίτημα για την απόδειξη της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων. Τα ταξίδια του στη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο πλούτισαν τους πίνακές του με αραπάκια, φελάχες, χότζες και άλλα στοιχεία του της προσφιλούς στη Δύση μυστηριακής Ανατολής. Τα έργα των τελευταίων του χρόνων διαπνέονται από τη μελαγχολία των γηρατειών, από θρησκευτικές ανησυχίες και μηνύματα θανάτου. Προς το τέλος της ζωής του, ασκητικές και μαυροντυμένες υπάρξεις με κέρινα πρόσωπα πήραν τη θέση των λυγερόκορμων κοριτσιών. Ο καταξιωμένος Λύτρας ήταν από τα πιο δημοφιλή πρόσωπα στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής του. Συμμετείχε και τιμήθηκε σε πάμπολλες εκθέσεις: στις πανελλήνιες εκθέσεις στο Ζάππειο, τις παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού (1855, 1867, 1878, 1889 και 1900), την παγκόσμια έκθεση της Βιέννης (1873), και τις εκθέσεις που οργάνωνε τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Παρνασσός.

H σύζυγος Κα Κυριακίδη

Αν προσκολλημένος πάντα στις αρχές του ακαδημαϊσμού της Σχολής του Μονάχου κι ανεπηρέαστος απ’ το ρεύμα των ιμπρεσιονιστών, εν τούτοις προέτρεπε πάντα τους μαθητές του να ‘ναι ανοιχτοί στις νέες τάσεις. Ως καλλιτέχνης, ως δάσκαλος, σημάδεψε τη πορεία της νεοελληνικής ζωγραφικής. «Η αγάπη προς το ωραίον είναι η γέφυρα μεταξύ Θεού κι ανθρώπου», έλεγε…