Η παρούσα ανασκόπηση περιγράφει το βίο, την ιατρική φιλοσοφία και τη πνευματική κληρονομιά 3 πρωτοπόρων Ελλήνων ιατρών, που πριν από 2 χιλιετίες εισήγαγαν τις βασικές έννοιες της ιατρικής θεωρίας, πρακτικής και ηθικής, που αντιστοιχούν σε πτυχές της σύγχρονης κλινικής και μοριακής Ιατρικής: τον σχετικά άγνωστο Ασκληπιάδη το Βιθυνό, τον επίσης σπουδαίο Γαληνό και τον αγνωστότερο Ανώνυμο του Λονδίνου, που μόνο κατά συνθήκην μπορούμε να τονε λογίσουμε με τους γιατρούς. Για τον Ιπποκράτη, μιλήσαμε εκτενώς, έχει αναγνωριστεί παγκόσμια ως ο πατέρας της κλινικής Ιατρικής, επηρεασμένος από τη Πυθαγόρεια θεωρία ότι η Φύση αποτελείται από 4 στοιχεία, κλπ. Εδώ στο παρόν λοιπόν άρθρο θα μιλήσουμε για τους άλλους 3. Π. Χ.
======================================
Ασκληπιάδης
Ο Ασκληπιάδης ο Βιθυνός (124−40 π.Χ.) ήταν ο 1ος ιατρός που διατύπωσε μια προγονική θεωρία ανάλογη με τη μοριακή Ιατρική. Επηρεασμένος από την Επικούρεια φιλοσοφία αποδεχόταν την ατομική θεωρία, την τυχαιότητα και την εξέλιξη. Πρότεινε ότι το ανθρώπινο σώμα απαρτίζεται από μόρια και κενούς χώρους και θεωρούσε ότι οι νόσοι οφείλονται σε αλλαγή της μορφής και της θέσης των μορίων του ασθενούς. Ο Βιθυνός ιατρός ίδρυσε τη Μεθοδική Ιατρική, που δεν αποδεχόταν τη θεωρία της καλοπροαίρετης Φύσης και εισήγαγε τη φυσιοκρατική, φιλική, συμπονετική, ευχάριστη και χωρίς πόνο θεραπεία στην ιατρική πρακτική. Ο Ασκληπιάδης ήταν ο πρώτος ιατρός που διαχώρισε τις ασθένειες σε οξείες και χρόνιες, ο πρώτος χειρουργός που πραγματοποίησε μια επιλεκτική μη επείγουσα τραχειοτομή και ο πρώτος Έλληνας που καθιέρωσε την Ιατρική στη Ρώμη. Η πρωτοποριακή του συμβολή κατέστη κατανοητή μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, με την έναρξη της εποχής της μοριακής Ιατρικής.
Είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι η ιατρική επιστήμη, όπως και πολλοί άλλοι επιστημονικοί κλάδοι, έχει τις ρίζες της στον ελληνικό πολιτισμό. Θρησκευτικές και μαγικές αντιλήψεις καταδυνάστευαν το νου των ανθρώπων επί χιλιετίες, έως τον 6ο αιώνα π.Χ., όταν η φιλοσοφία άρχισε να αναπτύσσεται στις ελληνικές πόλεις του Αιγαίου και των ακτών της Ιωνίας. Στο πλαίσιο μιας μακράς πνευματικής παράδοσης, που άρχισε από το Θαλή το Μιλήσιο, οι φιλόσοφοι («φίλοι της σοφίας») προσπάθησαν να εξηγήσουν τη Φύση χρησιμοποιώντας τόσο την εμπειρία τους που βασιζόταν στις αισθήσεις, όσο και τη φαντασία τους που βασιζόταν σε εμπειρικές αναλογίες και ορθολογικές υποθέσεις.
Αυτό ακριβώς το περιβάλλον της πνευματικής ελευθερίας ήταν εκείνο που επέτρεψε να γεννηθεί η επιστημονική Ιατρική. Από την αρχαιότητα έχει προταθεί ότι οι εμπειρικές γνώσεις από τη μαγειρική και τα ατυχήματα γυμναστικής, καθώς και κάποιες φιλοσοφικές ιδέες, αποτέλεσαν τις βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η ελληνική Ιατρική. Αυτό το άρθρο είναι αφιερωμένο στους πρωτοπόρους Έλληνες ιατρούς, οι οποίοι περισσότερο από δύο χιλιετίες πριν εισήγαγαν τις βασικές έννοιες της ιατρικής θεωρίας, πρακτικής και ηθικής, που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα: το θρυλικό Ιπποκράτη τον Κώο και το μυστηριώδη Ασκληπιάδη το Βιθυνό.
Η παρούσα ανασκόπηση θα περιγράψει το βίο, την ιατρική φιλοσοφία, τη πνευματική κληρονομιά και τη συμβολή και του 2ου των ιατρών σε πτυχές της σύγχρονης κλινικής και μοριακής Ιατρικής, αλλά και του τρίτου, σημαντικού αρωγού της ιατρικής γενικώς. Η ανασκόπηση βασίζεται κυρίως στη κριτική ανάγνωση των διαθέσιμων αρχαίων πηγών, σε προηγούμενες φιλοσοφικές αναλύσεις και σε αντίστοιχο διεθνές άρθρο ενός από τους συγγραφείς. Με περισσότερες λεπτομέρειες παρουσιάζεται ο σχετικά άγνωστος Ασκληπιάδης, αφού η πρωτοποριακή του συμβολή έγινε αντιληπτή μόλις τις τελευταίες 10ετίες με την έναρξη της εποχής της μοριακής Ιατρικής.
Ο Ασκληπιάδης ο Βιθυνός θεωρείται 1ος ιατρός που καθιέρωσε την ελληνική Ιατρική στη Ρώμη. Όμως, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός παρά το γεγονός ότι δημιούργησε μια θεωρία περί υγείας και νόσου, που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη προσέγγιση που σήμερα αποκαλούμε Μοριακή Ιατρική. Απέκτησε με τον καιρό τεράστια δημοτικότητα, οπότε προσκλήθηκε στην αυλή του Μιθριδάτη, αλλά προτίμησε τη Ρώμη, ενώ στον βασιλιά έστειλε απλώς τα συγγράμματά του. Στη Ρώμη ο Ασκληπιάδης ίδρυσε τη «μεθοδική ιατρική σχολή», η οποία συνιστούσε τη φυσιοθεραπεία, τη δίαιτα και τα λουτρά, ενώ αντιθέτως απέφευγε τη χορήγηση φαρμάκων. Την ίδια μέθοδο εφάρμοζε στον εαυτό του, λέγοντας μάλιστα ότι αν ασθενούσε ποτέ δεν θα έπρεπε να αποκαλείται γιατρός. Πραγματικά, έφθασε ως τα βαθιά γεράματα και σκοτώθηκε πέφτοντας από μία σκάλα.
Ο Ασκληπιάδης ο Προυσαεύς (ή Βιθυνός, ή Κιανός ή Προυσιεύς) (1ος αι. π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φυσιολόγος κι ιατρός, που καταγόταν είτε από την Προύσα είτε από την Κίο (ή Προυσιάδα) της Βιθυνίας. Σπούδασε αρχικώς στην πατρίδα του και στη συνέχεια ταξίδεψε στην Αθήνα, όπου παρακολούθησε την επικούρεια διδασκαλία «περί της εξ ατόμων συστάσεως του κόσμου», της οποίας έγινε οπαδός. Κατόπιν επισκέφθηκε το Πάριο, όπου άκουσε τις παραδόσεις του διάσημου φαρμακολόγου Κλεοφάντου.
Ήτανε γιος του ιατρού Ανδρέα και γεννήθηκε στη Προυσιάδα ή Κίο, παραθαλάσσια ελληνική πόλη στη Βιθυνία, τη βορειοδυτική περιοχή της Μ. Ασίας. Σπούδασε Ιατρική στη φημισμένη Ιατρική Σχολή του Μουσείου Αλεξάνδρειας και φιλοσοφία στη Επικούρεια Σχολή του Κήπου Αθήνας. Αρνήθηκε δελεαστική πρόταση του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη Ευπάτορα να γίνει επίσημος ιατρός του και σε ηλικία 30 ετών περίπου μετακόμισε στη Ρώμη, όπου πρώτα δίδαξε φιλοσοφία κι αργότερα άσκησε την Ιατρική. Ο Ασκληπιάδης ήταν ιδιαίτερα ικανός και στη φιλοσοφία και στην Ιατρική, όπως βεβαιώνουν με θαυμασμό οι σύγχρονοί του Πλατωνικοί φιλόσοφοι Αντίοχος ο Ασκαλωνίτης και Κικέρων.
Η διπλή ικανότητά του έχει απασχολήσει πολλούς σύγχρονους μελετητές, αλλά μπορεί να εξηγηθεί εύκολα από το γεγονός ότι είχε επηρεαστεί πολύ από το δάσκαλό του Επικούρειο φιλόσοφο Ζήνωνα το Σιδώνιο, που κείνη την εποχή διηύθυνε τον Κήπο της Αθήνας. Γνωρίζουμε από διασωθέντα έργα του Επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου του Γαδαρηνού, ενός άλλου μαθητή του Ζήνωνα, πως ο Σιδώνιος δίδασκε ότι η φιλοσοφία είναι η Ιατρική της ψυχής. Στις παραδόσεις του έδινε έμφαση στην αναγνώριση σημείων συμπεριφοράς και στην ανάλυση ιστορικών περιστατικών για την ψυχοθεραπεία των μελών της Επικούρειας κοινότητας. Ο Ζήνων χρησιμοποιούσε συνδυασμό φιλικής προσέγγισης και ειλικρινούς κριτικής με πρακτικό τρόπο, περίπου όπως γίνεται σήμερα η υπαρξιακή και γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Ο Φιλόδημος χρησιμοποίησε την ίδια προσέγγιση στη φιλοσοφική διδασκαλία ξεχωριστών Ρωμαίων όπως ο Οράτιος κι ο Βιργίλιος (ίσως ακόμη κι ο Λουκρήτιος) στο Ηράκλειο, μια πόλη κοντά στη Νεάπολη και την Πομπηία. Η βιβλιοθήκη του Γαδαρηνού Επικούρειου φιλοσόφου, που ανακαλύφθηκε το 1750 σε μια έπαυλη του Ηρακλείου, θαμμένη κάτω από τόνους στερεάς λάβας, αποτελεί την αρχαιότερη σωζόμενη ελληνική βιβλιοθήκη με δύο χιλιάδες παπύρους, που ακόμη μελετώνται. Όπως και ο Ασκληπιάδης, ο Φιλόδημος ήταν ένας Έλληνας από την Ανατολική Μεσόγειο, που σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα, αλλά έπειτα μετακόμισε δυτικά στην Ιταλία για να διδάξει Επικούρεια φιλοσοφία.
Ο ιδρυτής αυτής της φιλοσοφίας ήταν ο Επίκουρος ο Αθηναίος (341−270 π.Χ.), ο οποίος συνδύασε την ατομική φυσική του Δημόκριτου και τη βιολογική ηθική του Αριστοτέλη διαμορφώνοντας μια ανθρωπιστική φιλοσοφία που διαδόθηκε την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή επηρεάζοντας πολλές χιλιάδες ανθρώπους. Ο Επίκουρος πρέσβευε ότι η αιώνια Φύση αποτελείται από άτομα σωματίδια και κενό χώρο, καθώς και ότι το άθροισμα όλης της ύλης είναι μεν σταθερό, αλλά τα άτομα χρησιμοποιούνται αέναα από αναγκαιότητα και τυχαιότητα σε ατελείωτη διαδικασία δόμησης και αποσύνθεσης των υλικών σωμάτων.
Ο Αθηναίος φιλόσοφος πρωτοδιατύπωσε βασικές έννοιες της Χημείας, εισάγοντας μια σχεδόν σύγχρονη μοριακή αντίληψη για τη δομή και τη λειτουργία της Φύσης. Σε αντίθεση με το Δημόκριτο, που αμφισβητούσε τις πληροφορίες των αισθήσεων, ο Επίκουρος θεώρησε υπαρκτές τις ιδιότητες των σύνθετων σωμάτων και αντιλήφθηκε ότι οφείλονται στον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα άτομα που τα απαρτίζουν. Συνέδεσε τη Δημοκρίτεια φυσική πραγματικότητα των ατόμων και του κενού με την Αριστοτελική βιολογική πραγματικότητα του αισθητού κόσμου, δημιουργώντας τη γέφυρα των σύνθετων σωμάτων με νέες ιδιότητες, δηλαδή τον κόσμο των μορίων. Τα άτομα είναι αιώνια, οπότε η συνολική ποσότητα της ύλης διατηρείται, αλλά από την προσθήκη και αφαίρεση ατόμων σε συσσωματώματα αναφύονται νέες λειτουργίες και νέες δυνατότητες, υποστήριξε ο σοφός Επίκουρος.
Αντίστοιχοι νόμοι γένεσης και φθοράς θεωρούσε ότι ισχύουν και για τα ουράνια σώματα. Καταρρίπτοντας τις μεταφυσικές αστρολογικές αντιλήψεις της εποχής του, αντιλήφθηκε ότι ο ήλιος και τα αστέρια είναι σφαίρες από φωτιά, ενώ η γη είναι σφαιρικός πλανήτης. Πρότεινε την ύπαρξη άπειρων πλανητών, με κάποιους από αυτούς να μοιάζουν στη γη και άλλους όχι, και με μερικούς από αυτούς να διαθέτουν ζωντανούς οργανισμούς. Σύμφωνα με τον ποιητή Λουκρήτιο, ο Επίκουρος μίλησε για εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, που βασίζεται στη φυσική επιλογή των καλύτερα προσαρμοσμένων ζώων στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, περίπου όπως και ο Δαρβίνος. Ο Αθηναίος φιλόσοφος υποστήριξε ότι ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσουμε τη Φύση είναι μέσω των αισθήσεών μας, αφού τις αναπτύξαμε κατά τη διάρκεια της εξέλιξης και είμαστε προσαρμοσμένοι να ζούμε σε αυτόν τον κόσμο. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, μπορούμε να διατυπώνουμε πολλές θεωρίες που να εξηγούν ένα φαινόμενο, αλλά θα πρέπει να δεχθούμε ως αληθή μόνο εκείνη τη θεωρία που επιβεβαιώνεται από τη μαρτυρία των αισθήσεων. Ο σύγχρονός του Στράτων ο Λαμψακηνός, ο τρίτος διευθυντής του Λυκείου μετά τον Αριστοτέλη και το Θεόφραστο, ήταν ο πρώτος γνωστός άνθρωπος που πραγματοποίησε συστηματικά πειράματα με στόχο να εξετάσει τις απόψεις του Επίκουρου για τα άτομα και το κενό. Ως αποτέλεσμα, ο Στράτων συμφώνησε με τον Επίκουρο αποκηρύσσοντας τις τελεολογικές θεωρίες του Αριστοτέλη.
Ο Επίκουρος παρατήρησε ότι η φυσιολογική τάση των ανθρώπων είναι η αναζήτηση της ηδονής, που αντιστοιχεί στην απουσία του πόνου. Περιέγραψε την ευτυχία ως μια κατάσταση κατά την οποία το σώμα δεν αισθάνεται πόνο και η ψυχή είναι ήρεμη. Δίδαξε ότι η ορθή φιλοσοφία, που βασίζεται σε επιστημονικές γνώσεις, θεραπεύει την ταραχή της ψυχής, όπως αντίστοιχα το σωστό φάρμακο θεραπεύει τον πόνο του σώματος. Προσπάθησε να ελευθερώσει τους ανθρώπους από προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες και αβάσιμους φόβους για το άγνωστο. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, ο θάνατος καταστρέφει την ψυχή μας και τις αισθήσεις μας και κατά συνέπεια δεν θα τον αντιληφθούμε ποτέ. Δεν υπάρχει ειμαρμένη, οπότε η τυχαία κίνηση των ατόμων επιτρέπει την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων. Οι Θεοί υπάρχουν αλλά δεν ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους ή τα ουράνια σώματα και γι’ αυτόν το λόγο ο κόσμος είναι τόσο ατελής. Δεν θα πρέπει να φοβόμαστε τους Θεούς αλλά να τους λατρεύουμε ως παραδείγματα της τέλειας ευτυχίας. Το μήνυμα του Επίκουρου ήταν ότι όλοι οι άνθρωποι (πλούσιοι και πτωχοί, άνδρες, γυναίκες, ακόμη και δούλοι) μπορούν να ζήσουν ευτυχισμένα αν διαθέτουν φρόνηση, αντικειμενική γνώση, αρετή, δικαιοσύνη και φιλία με τους συνανθρώπους τους.
Επηρεασμένος από την Επικούρεια φιλοσοφία, ο Ασκληπιάδης απέρριψε τα δόγματα του Ιπποκράτη για τα τέσσερα στοιχεία και τους τέσσερις χυμούς, καθώς και το αξίωμα της καλοπροαίρετης Φύσης. Δεχόταν την ατομική θεωρία, την τυχαιότητα και την εξέλιξη, υποστηρίζοντας ότι «η Φύση καθόλου δεν φροντίζει για τη διατήρηση των ζωντανών οργανισμών». Προειδοποίησε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, εάν δεν προσφερθεί η κατάλληλη φροντίδα σε έναν ασθενή, τότε η κατάστασή του θα επιδεινωθεί.
Δίδαξε ότι το ανθρώπινο σώμα απαρτίζεται από (α) μόρια (μέρη) που είναι φτιαγμένα από άτομα (άναρμοι όγκοι) και (β) κενούς χώρους (πόροι), εισάγοντας έτσι τη Μοριακή Στερεοπαθολογία. Σύμφωνα με τον Ασκληπιάδη, οι ασθένειες προκαλούνται από την αλλαγή της μορφής, της θέσης ή της ελεύθερης ροής των μορίων ενός ασθενούς. Για να αποκαταστήσει την κατάσταση της υγείας υιοθέτησε κυρίως ήπιες θεραπευτικές μεθόδους, όπως είναι η υγιεινή διατροφή, η έκθεση στον ήλιο, η υδροθεραπεία, η χειρομάλαξη (μασάζ), η φυσική άσκηση. Σε μερικές περιπτώσεις χρησιμοποιούσε βότανα (ανέδειξε τη χρήση του χαμομηλιού) ή ακόμη και χειρουργικές επεμβάσεις, εάν το θεωρούσε απαραίτητο.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του Ασκληπιάδη ήταν η φιλική υποστήριξη των ασθενών του. Η ενσυναίσθηση που έδειχνε για τα συναισθήματα και την άνεση των ασθενών του ερχόταν σε μεγάλη αντίθεση με τη διάσημη αποστασιοποιημένη συμπεριφορά των άλλων ιατρών της εποχής του. Το ρητό του ήταν «θεράπευσε τον ασθενή γρήγορα, ακίνδυνα και ευχάριστα». Πρότεινε ακόμη και τη χορήγηση κρασιού σε μερικές περιπτώσεις, έτσι ώστε οι ασθενείς να μην αισθάνονται πόνο. Πρέσβευε ότι «ο ιατρός που σέβεται το επάγγελμά του αναλαμβάνει λίγους ασθενείς και τους παρακολουθεί πολύ στενά». Υποστήριζε την ισότιμη θεραπευτική προσέγγιση ανδρών και γυναικών, καθώς οι περισσότερες ασθένειες είναι κοινές και για τα δύο φύλα. Ο Ασκληπιάδης ήταν πρωτοπόρος στην ανθρώπινη θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών με ψυχικές διαταραχές. Ελευθέρωνε τους παράφρονες από τον εγκλεισμό τους στο σκοτάδι και τους θεράπευε με μουσικοθεραπεία και εργασιοθεραπεία.
Υπήρξε ο 1ος ιατρός που εισήγαγε το σημαντικό διαχωρισμό των νόσων σε οξείες και χρόνιες. Απελευθερωμένος από τη λανθασμένη πίστη της καλοπροαίρετης Φύσης και επηρεασμένος από μια Κύρια Δοξασία του Επίκουρου όσον αφορά στους πόνους («αυτοί που είναι παροδικοί είναι πιο έντονοι, ενώ αυτοί που είναι χρόνιοι είναι πιο ήπιοι»), ο Ασκληπιάδης αντιλήφθηκε ότι κάποιες ασθένειες έχουν μικρή διάρκεια, ενώ κάποιες άλλες είναι ανίατες. Συμπέρανε ότι ο ιατρός πρέπει να δράσει ταχέως έτσι ώστε να έχει την ευκαιρία να θεραπεύσει τις οξείες ασθένειες, ενώ το καλύτερο που μπορεί να κάνει στην περίπτωση των χρόνιων νοσημάτων είναι να προσφέρει τις καλύτερες δυνατές συνθήκες διαβίωσης στους ασθενείς. Ο Ασκληπιάδης υπήρξε ο πρώτος ιατρός που ασχολήθηκε συστηματικά με τις χρόνιες ασθένειες.
Η ανθρώπινη και φυσιοκρατική προσέγγιση του Βιθυνού ιατρού, καθώς και οι ιατρικές του ικανότητες, τον έκαναν διάσημο στη Ρώμη. Ονομάστηκε «Φιλοφυσικός», λόγω της φυσιοκρατικής φιλοσοφίας που ακολουθούσε, αλλά και «Φαρμακίων», επειδή περιέγραψε και χρησιμοποιούσε πολλά βότανα και φαρμακευτικά σκευάσματα, όπως αναφέρει με θαυμασμό ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος. Έγραψε πολλά κείμενα αλλά δυστυχώς δεν διασώθηκε κανένα, οπότε οι απόψεις του έγιναν γνωστές μέσω άλλων συγγραφέων.
Ενδιαφέρον είναι ότι το βιβλίο «Παραγγελίαι», που παραδόξως συμπεριλαμβάνεται στην Ιπποκράτεια Συλλογή, περιέχει τόσες πολλές από τις απόψεις του Ασκληπιάδη, που θεωρείται ότι είτε ο ίδιος είτε κάποιος από τους πρώτους μαθητές του ήταν ο συγγραφέας του. Το βιβλίο περιλαμβάνει αναφορές στις οξείες και στις χρόνιες ασθένειες, καθώς και στην κατάλληλη ιατρική φροντίδα με κατανόηση, φιλικότητα και ενδιαφέρον απέναντι στους ασθενείς. Αρχίζει με το ρητό «η ίαση είναι θέμα χρόνου, αλλά μερικές φορές και θέμα ευκαιρίας». Βασίζει την ιατρική πρακτική «όχι σε θεωρίες αλλά στην αισθητηριακή εμπειρία και στην αιτιολόγηση», υπογραμμίζοντας την προσέγγιση του Ζήνωνα του Σιδώνιου που βασίζεται στην παρατήρηση των ορατών σημείων και στον ορθολογικό συμπερασμό από αυτά. Περιλαμβάνει αρκετές Επικούρειες απόψεις, που αφορούν στην αισθητηριακή αντίληψη, στην προσπάθεια για την ευχαρίστηση του ασθενούς και στην αποφυγή της επιδεικτικής ματαιοδοξίας του ιατρού. Επί πλέον, περιλαμβάνει την Επικούρεια προσέγγιση της φιλίας που μετατρέπεται σε συμπόνια για τους ασθενείς: «Εκεί που υπάρχει φιλία για τον άνθρωπο, υπάρχει φιλία και για την (ιατρική) τέχνη». Τελευταίο χαρακτηριστικό του βιβλίου, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, είναι ότι το ελληνικό κείμενο περιλαμβάνει λατινισμούς, υποδεικνύοντας ότι ο συγγραφέας μιλούσε Λατινικά και ζούσε στη Ρωμαϊκή περίοδο.
Διάσπαρτες πληροφορίες, καταγεγραμμένες από διάφορους συγγραφείς, αποκαλύπτουν ότι ο Ασκληπιάδης ήταν ένας ιδιαίτερα ξεχωριστός άνθρωπος. Ήταν ο πρώτος ιατρός που εκτέλεσε μια μη επείγουσα θεραπευτική τραχειοτομή, σύμφωνα με το Γαληνό και τον Αρεταίο. Κάποια φορά, σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, κατά τη διάρκεια της πομπής μιας κηδείας ο Ασκληπιάδης παρατήρησε ότι ο φερόμενος ως νεκρός στην πραγματικότητα ζούσε ακόμη και τον «ανέστησε» (τον επανέφερε στις αισθήσεις του) προς έκπληξη όλων των παρευρισκομένων. Πιθανότατα, είναι δική του η εκπληκτική θεωρία, που καταγράφει ο σύγχρονός του Ρωμαίος, ο Μάρκος Τερέντιος Βάρρος, σύμφωνα με την οποία στα στάσιμα νερά υπάρχουν «αόρατα μικρά ζώα» (μικρόβια), τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια. Πρέπει να συνέλαβε αυτή την ιδέα χρησιμοποιώντας τον Επικούρειο Κανόνα συμπερασμού των αόρατων πραγμάτων κατ’ αναλογία με τα εμφανή, με στόχο να εξηγήσει το γεγονός ότι οι άνθρωποι που έπιναν στάσιμο νερό, ακόμη και αραιωμένο σε φρέσκο νερό, συνήθως αρρώσταιναν. Ένας άλλος σύγχρονός του Ρωμαίος, ο Επικούρειος Λουκρήτιος, ενστερνίστηκε τον τρόπο σκέψης του Ασκληπιάδη όσον αφορά στην αντίληψή του για τα μόρια ως συσσωματώματα ατόμων προσκολλημένων μεταξύ τους, αλλά και όσον αφορά στη διευκόλυνση της κίνησής τους μέσα στον κενό χώρο των πόρων του ανθρώπινου σώματος. Στο ποίημά του «Περί της φύσεως των πραγμάτων», ο Λουκρήτιος ενσωμάτωσε μεγάλο μέρος της ιατρικής γλώσσας και πρακτικής, αλλά και της Επικούρειας ψυχοθεραπείας, ενώ το έργο του κορυφώνεται στο τελευταίο επεισόδιο, με την περιγραφή του λοιμού της Αθήνας ως παράδειγμα φυσικής επιδημίας χωρίς τη θεϊκή μεσολάβηση. Επειδή το ποίημα του Λουκρήτιου θεωρείται έμμετρη απόδοση του έργου του Επίκουρου «Περί φύσεως», είναι πιθανό ο ίδιος ο Αθηναίος φιλόσοφος να είχε περιγράψει το λοιμό, λαμβάνοντας στοιχεία από την περιγραφή του Θουκυδίδη.
Ο Ασκληπιάδης πέθανε στη Ρώμη σε μεγάλη ηλικία, σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο. Η επιρροή του διήρκεσε πάνω από 500 έτη με τη Μεθοδική Σχολή Ιατρικής που καθιερώθηκε από τους μαθητές του. Το όνομα της Σχολής προέρχεται από τη λέξη «μέθοδος», που υπονοεί μια συστηματική προσέγγιση επιστημονικής διερεύνησης. Πραγματικά, η Μεθοδική Ιατρική βασίστηκε στην ατομική θεωρία και ήταν απαλλαγμένη από μεταφυσικές ιδέες. Για παράδειγμα, ήταν η μόνη αρχαία ιατρική σχολή που δεν πίστευε στα θεϊκά ιαματικά όνειρα, αφού αντίστοιχα ο Επίκουρος ήταν ο μόνος Έλληνας φιλόσοφος που δεν αποδεχόταν τη μαγική και προφητική δύναμη των ονείρων.
Υπήρξαν πολλοί διάσημοι Μεθοδικοί ιατροί. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι Έλληνες μαθητές του Ασκληπιάδη Θεμίσων (100−20 π.Χ.) και Τίτος Αυφίδιος από τη Σικελία (90−10 π.Χ.). Ο τελευταίος έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο στη συνέχεια μεταφράστηκε στα Λατινικά από το Ρωμαίο Κορνήλιο Κέλσο με τον τίτλο «Περί Ιατρικής» κι έγινε ένα από τα διάσημα ιατρικά βιβλία μέχρι το 19ο αιώνα. Ο Έλληνας ιατρός Αντώνιος Μούσα θεράπευσε τον αυτοκράτορα Αύγουστο από τυφοειδή πυρετό με κρύα λουτρά. Μια πιθανή εξήγηση της επιτυχούς θεραπείας είναι ότι επιβραδύνοντας την αναπαραγωγή του μικροβιακού στελέχους σε ένα κρύο περιβάλλον, ο Μεθοδικός ιατρός έδωσε τη δυνατότητα στο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να καταπολεμήσει την ασθένεια. Άλλοι διάσημοι οπαδοί του Ασκληπιάδη είναι ο Θεσσαλός από τις Τράλλεις, ο επίσημος ιατρός του αυτοκράτορα Νέρωνα (1ος αι. μ.Χ.), ο Σωρανός ο Εφέσιος, που θεωρείται ο πατέρας της Γυναικολογίας, της Μαιευτικής και της Παιδιατρικής (αρχές 2ου αι. μ.Χ.), καθώς κι ο Καίλιος Αυρηλιανός ο Νουμηδός (αρχές 5ου αιώνα μ.Χ).
Επί πλέον, η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει διάφορα στοιχεία για την ύπαρξη Επικούρειων ιατρών. Για παράδειγμα, στη μικρασιατική πόλη Ροδιόπολη έχει βρεθεί επιγραφή του 2ου αι. μ.Χ., που τιμά τον ιατρό και φιλόσοφο Ηράκλειτο, πους συνδεόταν με τον Επικούρειο Κήπο της Αθήνας. Στην ιταλική πόλη Ρίμινι ανακαλύφθηκε σπίτι του 2ου αι. μ.Χ., που ανήκε σ’ Έλληνα Επικούρειο χειρουργό που ονομαζόταν Ευτύχης.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στα διασωθέντα κείμενα του Σωρανού αναφέρεται αρκετές φορές ο Ασκληπιάδης κι άλλοι Μεθοδικοί ιατροί, αλλά κι Επικούρειοι φιλόσοφοι. Αξίζει επίσης να υπογραμμιστεί η αναφορά στο Ζήνωνα τον Επικούρειο (το Σιδώνιο) μαζί με το φιλόσοφο Αριστοτέλη, αλλά κι η αναφορά σε κάποιο άλλο σημείο στο Φαίδρο τον Επικούρειο μαζί με το φιλόσοφο Εμπεδοκλή. Ο Φαίδρος, πιθανόν στενός φίλος του σύγχρονού του Ασκληπιάδη, ήταν ένας ακόμη διάσημος Επικούρειος φιλόσοφος, που δίδαξε φιλοσοφία στη Ρώμη για πολλά χρόνια σύμφωνα με τον Κικέρωνα και επέστρεψε στην Αθήνα μετά το 86 π.Χ. Είναι εύλογο να συμπεράνουμε ότι ο Σωρανός γνώριζε τις απόψεις του Επικούρειου Ζήνωνα του Σιδώνιου και του Φαίδρου από αναφορές στις εργασίες του Ασκληπιάδη. Εξ άλλου, ο Βιθυνός ιατρός επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον καθηγητή του Ζήνωνα στον τρόπο που θεράπευε τους ασθενείς του μ’ ευγένεια και συμπάθεια.
Οι ιδέες του Ασκληπιάδη σχετικά με τα μόρια και το κενό δέχθηκαν σφοδρή επίθεση από Νεοπλατωνικούς ιατρούς, όπως ο Έλληνας Γαληνός και φιλοσόφους, όπως ο Ρωμαίος Απουλήιος το 2ο αι. μ.Χ., αλλά και μεταγενέστερα από Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, που ήταν υπέρμαχοι της Ιπποκράτειας Ιατρικής. Οι συνεισφορές του Βιθυνού ιατρού ξεχάστηκαν για παραπάνω από 15 αιώνες, εκτός από μερικές θεωρίες, όπως η διάκριση των ασθενειών σε οξείες και χρόνιες.
Διαφωνούσε σε πολλά θέματα με τον Ιπποκράτη κι ιδιαίτερα στα περί «κριτικών ημερών», στην αλλαγή της δίαιτας στους ασθενείς κι άλλα. Θεωρείται ότι ο Ασκληπιάδης καθιέρωσε τη διάκριση των ασθενειών σε χρόνιες και οξείες, και των σπασμών σε τονικούς και κλονικούς. Η φήμη του έφθασε στο μέγιστο όταν διέκρινε και διέσωσε μία περίπτωση νεκροφάνειας. Επίσης, εφάρμοζε την τραχειοτομία σε περιπτώσεις κινδύνου ασφυξίας, όντας γενικώς οπαδός της χειρουργικής.
Κάποτε όμως μερικές από τις βασικές ιδέες του Επίκουρου και του Ασκληπιάδη ανακαλύφθηκαν ξανά από τους σύγχρονους επιστήμονες. Ο άνθρωπος που αναβίωσε την Επικούρεια φιλοσοφία το 17ο αιώνα, ο Γάλλος καθολικός ιερέας και φυσικός φιλόσοφος Γκασσεντί, χρησιμοποίησε 1η φορά στην ιστορία τον όρο “molecule” (μόριο) για να περιγράψει το μικρό υλικό συσσωμάτωμα ατόμων. Οι Επικούρειες απόψεις του Γκασσεντί επηρέασαν πολλούς επιστήμονες, όπως τους Ιταλούς Γαλιλαίο και Μαλπίγγι, καθώς και τους Άγγλους Μπόυλ και Νεύτωνα κι αποτέλεσαν τη 1η πνευματική αναλαμπή που οδήγησε στο Διαφωτισμό και τη σύγχρονη Επιστήμη.
Το 19ο αι., ο Άγγλος φυσικός Ντάλτον απέδειξε ότι η ατομική θεωρία είναι ορθή κι ο Γάλλος βιοχημικός Παστέρ έδειξε ότι τα μικρόβια μπορεί να προκαλούν ασθένειες. Τον 20ό αι., έγινε εμφανές ότι όλες οι ασθένειες έχουν μοριακή βάση. Η δομή του DNA παρείχε ένα βιοχημικό μοντέλο του 1ου επιπέδου οργάνωσης της ζωής εγκαινιάζοντας την εποχή της Μοριακής Βιολογίας. Η Ιατρική εισήλθε στη μοριακή της φάση τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς όλες οι έρευνες έχουν αποκαλύψει ή αποκαλύπτουν τους υποκείμενους μοριακούς μηχανισμούς των ασθενειών. Κανένας ιατρός, βιολόγος ή άλλος βιοεπιστήμονας που διαθέτει επιστημονική κατάρτιση και σέβεται τον εαυτό του, δεν πιστεύει πλέον στις άυλες θεραπευτικές δυνάμεις της καλοπροαίρετης Φύσης.
Η ψυχολογική υποστήριξη των νόσων θεωρείται απαραίτητο συστατικό της ιατρικής πρακτικής. Οι ασθενείς με ψυχικές διαταραχές σήμερα χρήζουν σεβασμού και θεραπεύονται με μουσική και εργασιακή θεραπεία, εκτός από την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή που τους χορηγείται. Υπάρχουν ακόμη και πρόσφατες έρευνες, στις οποίες αναφέρεται ότι το μασάζ μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση στη μείωση των φυσικών συμπτωμάτων του πόνου και του άγχους σε ασθενείς με καρκίνο. Και παρ’ όλα αυτά, ο Ασκληπιάδης ο Βιθυνός παραμένει σχετικά άγνωστος.================
Γαληνός
Ο Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος, 129 μ.Χ. – Ρώμη, 199 μ.Χ.) ήταν ο 2ος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη κι ο τελευταίος χρονικά από όλους τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Δε μαρτυρείται το ρωμαϊκό του όνομα, αλλά τα δύο αρχικά του Cl. που παραδίδεται ότι πιθανότατα προέρχονται από το λατινικό Clarissimus = ενδοξότατος κι όχι από το Claudius. Δεν υπάρχει σχεδόν ιατρικός κλάδος που να μη τον απασχόλησε.
Οι εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην ανατομική, τη φυσιολογία, τη χειρουργική, την οφθαλμολογία, τη μαιευτική, τη παθολογία, τη θεραπευτική, την υγιεινή, την οδοντιατρική και τη φαρμακολογία. Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως «γαληνικά» κι η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται «γαληνική φαρμακευτική» Σώζονται περίπου εκατό μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη.
Το βιολογικό του δόγμα, ο «γαληνισμός», επικράτησε στην ευρωπαϊκή ιατρική επί 14 αι. (Μεσαίωνα κι αραβικό κόσμο). Οποιαδήποτε παρατήρηση ερχόταν σε αντίθεση με τη διδασκαλία του Γαληνού, απορριπτόταν. Μόνο μετά το 1540 μ.Χ., ιδίως με τις ανατομικές έρευνες του Βεζάλιου, άρχισε ν’ αντικαθίσταται ο γαληνισμός, ενώ η βαθμονόμηση της δραστικότητας των φαρμάκων απολάμβανε καθολική αποδοχή για περισσότερο από 1600 χρόνια και μόλις στα μέσα του 19ου αι. η φαρμακολογία εγκατέλειψε το σύστημα των ποιοτήτων και των βαθμών έντασης των φαρμάκων που εισήγαγε.
Επινόησε τη πρακτική της ψηλάφησης του σφυγμού του ασθενούς, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Έγραψε μια πραγματεία για το πώς ο σφυγμός, αργός ή γρήγορος, ισχυρός ή ασθενής, κανονικός ή ακανόνιστος, θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμος στη διάγνωση των ασθενειών, παρότι δεν είχε ιδέα για την κυκλοφορία του αίματος.
Ο Γαληνός, ο μεγαλύτερος γιατρός της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, ίσως κι ισάξιός του, γεννήθηκε στην Πέργαμο το 129 μ.Χ. Γιος του αρχιτέκτονα και μαθηματικού Νικομάχου, έλαβε επιμελημένη μόρφωση, αρχικά φιλοσοφική και κατόπιν ιατρική. Ο πατέρας του όντας εύπορος αρχιτέκτονας αφοσιωμένος στον χαρισματικό γιο του. Του παρείχε πλούσια εκπαίδευση, η οποία περιελάμβανε μαθητικά και φιλοσοφία. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Γαληνός κληρονόμησε μια αρκετά μεγάλη περιουσία και άρχισε να ταξιδεύει και να μορφώνεται, περνώντας αρκετό χρόνο στην περίφημη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο. Μετά από σπουδές κοντά στους καλύτερους γιατρούς της εποχής του στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια, επέστρεψε στην Πέργαμο, όπου και διορίστηκε γιατρός των μονομάχων.
Η φροντίδα του ήταν σημαντική, καθώς οι πληγές των μαχητών έπρεπε να επιδεθούν μεταξύ των αγώνων ώστε να συνεχίσουν να μάχονται. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ο Γαληνός ήταν εξαιρετικά επιτυχημένος. Απέκτησε σημαντική φήμη ανάμεσα στους πλούσιους πολίτες και γύρω στο 160 μ. Χ., μετέβη στη Ρώμη. Άρχισε να γράφει πάνω στην ανατομία και τη φυσιολογία, ενώ συμμετείχε σε μία εκστρατεία του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, με τον οποίο συζητούσε συχνά διάφορα φιλοσοφικά θέματα.
Ο Γαληνός έσπευδε πάντοτε να επισημάνει τα σφάλματα των άλλων γιατρών, έτσι ώστε οι πάντες να γνωρίζουν ότι οι δικές του διαγνώσεις και θεραπείες ήταν οι καλύτερες. Ήταν ένας δαιμόνιος γιατρός με μεγάλη ζήτηση, ο οποίος έδινε μεγάλη προσοχή στις ψυχικές καθώς και τις σωματικές πτυχές της υγείας και της νόσου. Κάποτε μάλιστα διέγνωσε μια «ασθένεια της αγάπης»: μια νεαρή γυναίκα γινόταν πολύ ασθενική και νευρική, όποτε ένας όμορφος νεαρός χορευτής έδινε παραστάσεις στην πόλη της.
Ταξίδεψε 1η φορά στη Ρώμη το 161 μ.Χ., όπου απέκτησε μεγάλη φήμη, αλλά και προκάλεσε μεγάλο φθόνο, τόσο ώστε να αναγκαστεί να φύγει με το ξέσπασμα μιας μεγάλης επιδημίας το 166 μ.Χ. Η φήμη του όμως είχε γίνει τόσο μεγάλη ώστε ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος τον κάλεσε και πάλι το 168 μ.Χ. ως προσωπικό του γιατρό.
Συστηματοποίησε μίαν εκλογικευμένη ιατρική πρακτική που πατούσε στη κληρονομιά του Ιπποκράτη, έδινε έμφαση στη φλεβοτομή ως καθολική θεραπευτική μέθοδο κι εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Μεσόγειο, υποσκελίζοντας κάθε άλλο ιατρικό σύστημα. Με τις νεκροψίες του σε ζώα βρήκε ότι οι φλέβες κι οι αρτηρίες μεταφέρουν αίμα κι όχι αέρα όπως πιστευόταν (Ερασίστρατος, Ηρόφιλος) ως τότε, με αποτέλεσμα το σύστημα του να δίνει στο αίμα σπουδαιότερο ρόλο σε σχέση με τους άλλους σωματικούς χυμούς. Ίσως η σπουδαιότερη συμβολή του όμως είναι ότι, από κοινού με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, συγκέντρωσαν, συστηματοποίησαν και κωδικοποίησαν σε κοινή γλώσσα, και βεβαίως ο καθένας τους στους τομείς της ειδίκευσης του, τη συσσωρευμένη φιλοσοφική γνώση του μεσογειακού κόσμου των προηγούμενων 7 αιώνων.
Συνέβαλλε σημαντικά στην ανάπτυξη της οδοντιατρικής επιστήμης. Είναι ο πρώτος που αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει 32 δόντια. Διέκρινε τα δόντια σε τομείς, κυνόδοντες και γομφίους. Ανακάλυψε τη νεύρωση των δοντιών, αλλά και μιας μεθόδου εισαγωγής φαρμάκων στον πολφό του δοντιού που άλγει με τη βοήθεια “τρυπάνου”. Στα φαρμακολογικά έργα Περὶ κράσεως καὶ δυνάμεως τῶν ἁπλῶν φαρμάκων & Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους καταγράφονται οι φαρμακευτικές θεραπείες για την αντιμετώπιση των οδοντικών και στοματικών παθήσεων. Επίσης χάρη στο Γαληνό είμαστε σε θέση να σκιαγραφήσουμε τις φαρμακευτικές αγωγές αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης των στοματικών κι οδοντικών νόσων από την εποχή του Ιπποκράτη μέχρι και τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. διασώζει αποσπάσματα 22 ιατρών που ασχολήθηκαν με οδοντιατρικά ζητήματα.
Στο κέντρο όλων των σωματικών λειτουργιών βρισκόταν μια ουσία που οι Έλληνες ονόμαζαν πνεύμα, μια λέξη που σχετιζόταν και με την έννοια του «αέρα». Από τη συγκεκριμένη λέξη προήλθαν πολλοί σύγχρονοι ιατρικοί όροι, όπως η πνευμονία. Για τον Γαληνό, το σώμα περιείχε τρία είδη πνεύματος και κατανόηση της λειτουργίας του καθενός ήταν κεντρικής σημασίας για την κατανόηση της λειτουργίας του σώματος. Το βασικότερο είδος πνεύματος σχετιζόταν με το συκώτι κι αφορούσε τη θρέψη. Το συκώτι, πίστευε ο Γαληνός, μπορούσε να αντλήσει υλικό από το στομάχι μετά την κατανάλωση και την πέψη της τροφής, να το μετατρέψει σε αίμα και έπειτα να το εμπλουτίσει με «φυσικό» πνεύμα. Αυτό το αίμα από το συκώτι έφτανε στη συνέχεια μέσω των φλεβών σε όλο το σώμα, θρέφοντας τους μυς και τα άλλα όργανα. Μέρος αυτού του αίματος περνούσε μέσω μια μεγάλης φλέβας, της κοίλης φλέβας, από το συκώτι στην καρδιά, όπου διυλιζόταν εκ νέου με ένα άλλο πνεύμα, το «ζωτικό».
Η καρδιά κι οι πνεύμονες συνεργάζονταν σε αυτή τη διαδικασία και μέρος του αίματος περνούσε από την πνευμονική αρτηρία στους πνεύμονες. Μέρος του αίματος στην καρδιά περνούσε από αριστερά στα δεξιά μέσω του διαφράγματος της καρδιάς. Είχε ανοιχτό κόκκινο χρώμα γιατί, όπως πίστευε ο Γαληνός, είχε εμπλουτιστεί με το ζωτικό πνεύμα. Σύμφωνα με την εικόνα που είχε ο Γαληνός, μέρος του αίματος μεταφερόταν από την καρδιά στον εγκέφαλο, όπου αναμειγνυόταν με ένα τρίτο είδος πνεύματος. Προσέδιδε στον εγκέφαλο τις χαρακτηριστικές λειτουργίες του και έρεε μέσω των νεύρων, επιτρέποντας να κινούμαστε χρησιμοποιώντας τους μυς μας και νιώνουμε τον εξωτερικό κόσμο μέσω των αισθήσεών μας. Το τριμερές σύστημα πνευμάτων του Γαληνού, κάθε μέρος του οποίου συσχετιζόταν με τα σημαντικά όργανα (συκώτι, καρδιά, εγκέφαλος) γινόταν αποδεκτό για περισσότερο από 1.000 χρόνια. Κανένας δυτικός γιατρός σε όλη την ιστορία δεν έχει ασκήσει τόσο μεγάλη επίδραση για τόσο πολύ καιρό.
Επεκτείνοντας το έργο του Ιπποκράτη ακολούθησε την αρχή, ότι ένα πείραμα δεν αξίζει τίποτα, εφόσον η εκτέλεσή του δε στηρίζεται σε κάποια θεμελιωμένη συλλογιστική. Όπως κι ο Ιπποκράτης, πίστευε ότι οι τέσσερις χυμοί -αίμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή και φλέγμα, ήταν ψυχροί ή θερμοί, υγροί ή ξηροί. Για να αντιμετωπιστεί ασθένεια, έπρεπε να επιλεχθεί «αντίθετη» θεραπεία, της ίδιας όμως έντασης. Έτσι ασθένειες που ήταν θερμές κι υγρές σε 3ο βαθμό, αντιμετωπίζονταν με μια θεραπεία που ήταν ψυχρή και ξηρή σε 3ο βαθμό. Αν ο ασθενής κρύωνε κι έτρεχε η μύτη του, χρησιμοποιούνταν φάρμακα και τροφές που ξήραιναν και θέρμαιναν. Φέρνοντας ξανά σε ισορροπία τους χυμούς, ο οργανισμός επανερχόταν στην υγιή «ουδέτερη» κατάσταση. Οι 4 χυμοί του Ιπποκράτη αντιστοιχούν -όπως υποστήριζε- σε 4 χαρακτηριστικούς ανθρώπινους τύπους: στον αιματώδη τύπο (το αίμα), στον φλεγματικό τύπο (το φλέγμα), στον χολερικό τύπο (η κίτρινη χολή) και στον μελαγχολικό τύπο (η μαύρη χολή)που, κατά την άποψή του, προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου «και μάλισθ΄ο καρκίνος υπό μελαγχολικού γίνεται χυμού» ή «όσα μέν γάρ υπό μελαγχολικού σκιρρούται (σκληραίνει, στοκάρει) χυλού καρκινώδη τε πάντα έστιν.
Ειδικότερα ισχυρίστηκε ότι το πνεύμα διακρίνεται σε «ψυχικό» μ’ έδρα τον εγκέφαλο, σε «ζωτικό» μ’ έδρα την καρδιά και σε «φυσικό» μ’ έδρα το ήπαρ. Γνώριζε την άδηλη αναπνοή που οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται με τη βοήθεια των θωρακικών και μεσοπλεύριων μυών και του διαφράγματος και μεταξύ πολλών άλλων (άσθμα, αφωνία, πνευμονία, πλευρίτιδα) χαρακτήρισε τη πνευμονική φυματίωση σαν μια νόσο μεταδοτική για τη θεραπεία της οποίας συνιστούσε διαιτητική αγωγή κι αλλαγή κλίματος.
Άγνωστος παραμένει ο τόπος κι ο χρόνος του θανάτου του, πιθανολογείται η Σικελία γύρω στο 200 μ.Χ. Συγγραφέας εκατοντάδων ιατρικών, φιλοσοφικών και γραμματικών έργων, εκλεκτικός πάντοτε στις απόψεις του και πιστεύοντας ότι «ο άριστος ιατρός είναι και φιλόσοφος», συνόψισε σε ένα περίτεχνο, μερικές φορές αντιφατικό και συγκεχυμένο, οπωσδήποτε όμως πλήρες, ενδιαφέρον σύστημα, ολόκληρη τη προγενέστερη ιατρική και φιλοσοφική του παράδοση, από τον Ιπποκράτη και τον Πλάτωνα, ως τον Αριστοτέλη και τους Στωικούς. Το σύστημα αυτό θα αποτελέσει τη βάση της αραβικής και μεσαιωνικής, αλλά και της νεότερης λαϊκής ιατρικής. Η αντιμετώπιση του ανθρώπινου σώματος ως ενιαίου συνόλου που στην υγιή του κατάσταση το χαρακτηρίζει η απόλυτη ισορροπία και το μέτρο, καθώς και η προβολή ενός ιατρικού προτύπου που στέκεται υπεράνω υλικών αγαθών και κάθε είδους σκοπιμοτήτων, καθιστούν το έργο του ενδιαφέρον ακόμα και στη σημερινή εποχή της αλματώδους τεχνολογικής προόδου.
Η πραγματεία του “Ότι ταίς του σώματος κράσεσιν αι της ψυχής δυνάμεις έπονται” έχει χαρακτηρισθεί ως ένα από τα καλύτερα έργα του Γαληνού (“ex optimis Galeni”), με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιατρική, την ψυχολογία και τη φιλοσοφία. Πρόκειται για ένα κείμενο που ο Περγαμηνός ιατρός κατατάσσει στα “προς την Πλάτωνος φιλοσοφίαν ανήκοντα” έργα του. Ο Γαληνός εξετάζει το πολυσυζητημένο θέμα της σχέσης μεταξύ σώματος και ψυχής· αφορμάται από τον αριστοτελικό ορισμό της ψυχής ως “είδους” του σώματος (Περί ψυχής 412a 20-21), για να καταλήξει στην υλιστική άποψη ότι η ψυχή ακολουθεί το σώμα ή, σε πιο ακραία διατύπωση, “δουλεύει τω σώματι”. Για να αποδείξει την ισχύ της θεωρίας που εκφράζει στον τίτλο της “πραγματείας”, ο Γαληνός στηρίζεται, κατά τη συνήθη τακτική του, σε απόψεις των “παλαιών” (Πλάτωνος, Αριστοτέλους, Ιπποκράτους, Στωικών), οι οποίες, όπως τις παρουσιάζει, συνάδουν με τη θεωρία που πρεσβεύει. Επιλέγει προσεκτικά τα χωρία που παραθέτει, τα αλλοιώνει, όπως τον εξυπηρετεί, και προβάλλει κυρίως υποθετικά επιχειρήματα για να τεκμηριώσει την άποψή του. Επιπλέον, για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του, αξιοποιεί τα διδάγματα της μετεωρολογικής και της περιβαλλοντικής ιατρικής και της φυσιογνωμονικής “επιστήμης”. Η υλιστική αυτή θέση του Γαληνού για τη σχέση ψυχής και σώματος προκάλεσε διαμάχες μεταξύ των μεταγενεστέρων, ιατρών και φιλοσόφων, σχετικά με τον σκοπό συγγραφής της “πραγματείας” του, ιδίως υστέρα από τη διαπίστωση ότι σε άλλα έργα του ο Γαληνός εκφράζει εντελώς αντίθετες θέσεις ή δηλώνει άγνοια και αναρμοδιότητα να εκφέρει άποψη επί του θέματος. Στηριζόμενοι στις αντιφάσεις αυτές, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Γαληνός εξελίχθηκε σε υλιστή κατά το τέλος της ζωής του και προβάλλουν ως απόδειξη την εκδιδομένη πραγματεία.
Τα κείμενα του Γαληνού διασώζονται περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου αρχαίου συγγραφέα, γεγονός που δείχνει ότι έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.
ΕΡΓΑ ΤΟΥ
* Τέχνη ιατρική- Ars Medica
* Προτρεπτικός επ’ ιατρικήν
* Περί της αρίστης διδασκαλίας – De optima doctrina
* Ότι άριστος ιατρός και φιλόσοφοςΥγιεινών λόγος – De sanitate tuenda Libri IV
* Περί κράσεων -De tempramenentes libri iii
* Περί φυσικών δυνάμεων
* Περί ευχημίας και κοκακοχυμίας -De rebus boni malique quod
* Ότι ταις του σώματος κράσεσιν αι της ψυχής δυνάμεις έπονται
* Περί διαφοράς νοσημάτων-De morborum differentis
* Περἰ αφροδισίων – De venereis
* Περί χρήσεως μορίων-De usu partium
* Περί χρείας σφυγμών-De usu pulsum
* Περί χρείας αναπνοής -De ultitate respirative liber
* Περί σπέρματος -De semine libri ii
* Περί ευεξίας -De bono habitur liber
* Περί μυών ανατομής
* Περί φλεβοτομίας προς Ερασίστρατον
* Περί αρίστης κατασκευής του σώματος – De optima corporis nostri constitione
* Περί φλεβών και αρτηριών ανατομής (διαρθρωτικές διαφορές)
* Περί νεύρων ανατομής
* Περί μήτρας ανατομής- De utteri dessictione
* Περί κυουμένων διαπλάσεως (εμβρύων)- De foetuum formatione libely
* Περί ανατομικών εγχειρήσεων
* Περί μελαίνης χολής – De atra bile
* Περί λεπτενούσης διαίτης- De victu attenuanta
* Περί οσφρήσεως οργάνων -De instrumento odoratus
* Περί οστών τοις εισαγομένοις -De ossibus ad tirones
* Περί πτισάνης (περί συνταγής και δόσεως χυλού εκ κριθής)-De ptisina Insomnis Dignotione Libelis (τό όνειρο ως αντανάκλαση των βασάνων του σώματος) κ.α.
“Τῆς ἰατρικῆς ἐστιν εἴδη πέντε· ἡ μὲν φαρμακευτική͵ ἡ δὲ χειρουργική͵ ἡ δέδιαιτητική͵ ἡ δέ νοσογνωμονική͵ ἡ δὲ βοηθητική· ἡ μἐν φαρμακευτική διά φαρμάκων ἰᾶται τὰς ἀρρωστίας, ἡ δὲ χειρουργικὴ διά τοῦ τέμνειν καὶ καίειν ὑγιάζει͵ ἡ δὲ διαιτητικὴ διά τοῦ διαιτᾶν ἀπαλλάττει τῆς ἀρρωστίας͵ ἡ δὲ νοσογνωμονική διὰ τοῦ γνῶναι τὸ ἀρρώστημα͵ ἡ δὲ βοηθητική διά τοῦ βοηθῆσαι εἰς τὸ παραχρῆμα ἀπαλλάττει τῆς ἀλγηδόνος“.=================
Ανώνυμος
Ο Ανώνυμος του Λονδίνου (λατ.: Anonymus Londinensis) είναι η κατά σύμβαση ονομασία που έχει δοθεί σε ανώνυμο αρχαίο Έλληνα συγγραφέα του 1ου αι. μ.Χ. που το έργο με τίτλο Ἰατρικά (λατινική ονομασία De Medicina) είναι εν μέρει διατηρημένη σε πάπυρο που φυλάσσεται στη Βρεττανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου. Θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά ιατρικά έργα τα οποία διασώζονται από την αρχαιότητα και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της αρχαιοελληνικής ιατρικής σκέψης.
Ενώ διασώζονται μόνο τμήματα του κειμένου, ο πάπυρος διασώζεται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση και τα 3.5 μέτρα μήκους του είναι ακέραια σε μεγάλο βαθμό και περιέχουν σχεδόν 2.000 γραμμές κειμένου σε 39 στήλες. Το σύγγραμμα φαίνεται πως αποτελεί προσχέδιο έργου και δεν είναι ολοκληρωμένο, καθώς περιέχει σημειώσεις για τα ίδια τα γραφόμενα του παπύρου ως είδος σημειώσεων εργασίας.
Το κείμενα αποτελείται από 3 μέρη, μια παράθεση ορισμών σχετικά με τις παθήσεις του σώματος και της ψυχής (στήλες 1-4), ένα δοξογραφικό μέρος (στήλες 4-20), και ένα μέρος σχετικά με την φυσιολογία (στήλες 21-39).
Το δοξογραφικό μέρος είναι μια επισκόπηση των συγγραφέων του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. σχετικά με τα αίτια των ασθενειών, βάσει μιας πηγής η οποία αναφέρεται πως είναι ο Αριστοτέλης ωστόσο θεωρείται πολύ πιθανότερο πως πρόκειται για τον ιατρό Μένωνα ο οποίος ήταν μαθητής του Αριστοτέλη και είχε συντάξει μια ιατρική πραγματεία με τίτλο Ιατρική Συναγωγή ή αλλιώς γνωστή και ως Μενώνεια, αναφορά που κάνει κι ο Πλούταρχος. Το έργο αυτό ήταν πιθανώς μέρος της ευρύτερης προσπάθειας της Περιπατητικής Σχολής στο να δημιουργηθεί μια επισκόπηση των πιο σημαντικών πεδίων της γνώσης. Αναφέρονται οι εκτιμήσεις από περίπου 20 ιατρούς, ανάμεσα στους οποίους ο Πλάτωνας κατέχει κυρίαρχη θέση ανάμεσα τους, ακόμα πιο περίοπτη κι από αυτή του Ιπποκράτη. Οι ιατροί έχουν ταξινομηθεί στο έργο σε 2 ομάδες, όπου η μια θεωρεί πως οι ασθένειες προκαλούνται από υπολείμματα τροφής, ενώ η άλλη πραγματεύεται πως προκαλούνται από διαταραχές στην ισορροπία των στοιχείων του σώματος.
Έχει προταθεί πως ο Ανώνυμος του Λονδίνου γνώριζε το έργο αυτό μέσω της περιγραφής του που γίνεται από τον ιατρό του 1ου αι. μ.Χ. Αλέξανδρο Φιλαλήθη στο έργο του με τίτλο Ἀρέσκοντα, ωστόσο δεν θεωρείται αρκετά πιθανό να έχει συμβεί κάτι τέτοιο.
Στη τελευταία ενότητα του πάπυρου παρουσιάζονται ελλείψεις, ωστόσο στο κείμενο διασώζεται γίνεται περιγραφή της ανθρώπινης φυσιολογίας μέσω της διαλεκτικής μεθόδου. Στο τμήμα του κειμένου αυτό επιθεωρούνται οι απόψεις του Αριστοτέλη, αυτές του Ηρόφιλου που αντιμετωπίζεται θετικά, του Ερασίστρατου που γίνεται κριτική, του Ασκληπιάδη του Βιθυνού, και του Αλέξανδρου Φιλαλήθη. Η θεματολογία αφορά πεποιθήσεις σχετικά με τη ζωτικότητα και τη κίνηση, διατροφή, εκκρίσεις του σώματος, χώνευση, φλέβες κι αρτηρίες, καθώς και τους αόρατους πόρους της επιδερμίδας.
Η πρώτη επιστημονική ανάλυση του παπύρου έγινε το 1892, ενώ το 1893 έγινε κι η πρώτη μετάφραση στα λατινικά η οποία εκδόθηκε από τη Πρωσική Ακαδημία Επιστημών ως το πρώτο μέρος του τρίτου τόμου του συμπληρώματος των έργων του Αριστοτέλη (Supplementum Aristotelicum).
Ακολούθησε μια Γερμανική μετάφραση το 1896, ενώ το 1947 το έργο μεταφράστηκε και στα αγγλικά.Το 2011 εκδόθηκε και το ελληνικό κείμενο με αγγλικό σχολιασμό, ενώ το αρχικό κείμενο έχει εκδοθεί και με σχολιασμό στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα.=================
Επίλογος
Ο θρυλικός Ιπποκράτης ο Κώος έθεσε τις βάσεις της ιατρικής πρακτικής κι ηθικής. Ο μεγαλόψυχος Ασκληπιάδης ο Βιθυνός προσέφερε μια ρεαλιστική και φιλάνθρωπη βελτίωση της ιατρικής τέχνης με τρόπους που μόλις πρόσφατα έχουν εκτιμηθεί πλήρως. Ο Γαληνός πάλι, συνέχισε το έργο προσθέτοντας και το δικό του λιθαράκι. (Είναι καιρός ο Ασκληπιάδης ν’ αναγνωριστεί για τη προσφορά του ως πατέρας της Μοριακής Ιατρικής και να λάβει τη θέση που δικαιούται ως πρωτοπόρος ιατρός δίπλα στον Ιπποκράτη, τον δικαίως αναγνωρισμένο πατέρα της Κλινικής Ιατρικής). Τέλος ο Ανώνυμος του Λονδίνου, μας προσέφερε ένα σωρό πληροφορίες επιπλέον, για την αρχαία ιατρική.
