Βιογραφικό
Ο Πλούταρχος (45-120 μ.Χ.) ήτανε σημαντικός Έλληνας ιστορικός, βιογράφος, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος. Γεννημένος στη μικρή πόλη Χαιρώνεια, στη Βοιωτία, από παλιά αρχοντική οικογένεια, πιθανώς κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου, ο Μέστριος Πλούταρχος ταξίδεψε πολύ στον μεσογειακό κόσμο της εποχής του και δύο φορές στη Ρώμη. Είχε φίλους Ρωμαίους με ισχυρή επιρροή, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν ο Soscius Senecio και ο Fundanus, κι οι δύο σημαντικοί Συγκλητικοί, στους οποίους ήταν αφιερωμένα ορισμένα από τα ύστερα κείμενά του. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαιρώνεια, όπου λέγεται ότι μυήθηκε στα μυστήρια του Απόλλωνα. Ήταν πρεσβύτερος των ιερέων του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, όπου ήταν υπεύθυνος για την ερμηνεία των χρησμών της Πυθίας, αξίωμα που κράτησε για 29 έτη έως τον θάνατό του. ταξίδεψε στην Ελλάδα, στην Ιταλία και σε άλλους τόπους, επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια και τη Ρώμη, όπου έδωσε διαλέξεις και σχετίστηκε με ρωμαίους μεγαλουσιάνους, αλλά τελικά προτίμησε να παραμείνει στη μικρή του πατρίδα.
Έζησε μια ιδιαίτερα δραστήρια κοινωνική και πολιτική ζωή, κατά τη διάρκεια της οποία παρήγαγε ένα απίστευτο σώμα κειμένων, που επιβίωσαν ως την εποχή μας. Το έργο του είχε μεγάλη απήχηση και συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του δοκιμίου, της βιογραφίας και της ιστοριογραφίας στην Ευρώπη, τους μεταγενέστερους αιώνες. Άνθρωπος ευσεβής, φιλήσυχος και μελετηρός, ενεργός πολίτης, στοργικός σύζυγος και καλός φίλος, ο Πλούταρχος έζησε τιμημένος από τους συμπολίτες του, που του εμπιστεύτηκαν σημαντικά αξιώματα, από τους κατοίκους των γειτονικών Δελφών, όπου ασκούσε ιερατικά καθήκοντα, και από τους Ρωμαίους, που τον ανακήρυξαν ρωμαίο πολίτη για την ιδεολογική υποστήριξη που τους πρόσφερε με τα έργα του.
Γιος του Αριστοβούλοu, βιογράφου και φιλοσόφου. Από το 66 ως το 67 μ.Χ. σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία στην Ακαδημία, στην Αθήνα, με δάσκαλο το φιλόσοφο Αμμώνιο. Αργότερα, ανέλαβε δημόσια καθήκοντα που τον οδήγησαν πολλές φορές στη Ρώμη. Εκεί έδωσε διαλέξεις πάνω σε ζητήματα της φιλοσοφίας, έκανε πολλούς φίλους κι είναι πιθανό να γνώρισε τους αυτοκράτορες Τραϊανό κι Αδριανό. Δελφική επιγραφή αποκαλύπτει πως ο Πλούταρχος είχε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα. Από τα πάμπολλα συγγράμματα που ξέρουμε ότι δημοσίευσε υπολογίζουμε ότι σώζονται τα μισά: 120 πάνω κάτω έργα, που κατατάσσονται σε δύο ομάδες: Βίοι παράλληλοι και Ἠθικά.
Από τους Βίους περισώθηκαν 50 βιογραφίες: 4 ανεξάρτητες κι οι υπόλοιπες ταιριασμένες σε 23 ζευγάρια. Κάθε ζευγάρι αποτελείται από ένα σημαντικό Έλληνα (νομοθέτη, πολιτικό, στρατιωτικό ηγέτη κλπ) κι ένα Ρωμαίο που η ζωή κι η δράση τους παρουσιάζουν ομοιότητες. Έτσι, π.χ., παραλληλίζονται και συγκρίνονται ο Θησέας ως μυθικός βασιλιάς της Αθήνας με τον Νουμά, τον μυθικό βασιλιά της Ρώμης, ο Περικλής με τον Φάβιο Μάξιμο, ο Μεγαλέξανδρος με τον Ιούλιο Καίσαρα κλπ. Ο Πλούταρχος δήλωσε ο ίδιος ότι δεν ήταν ιστορικός αλλά βιογράφος κι ότι στόχος του, προβάλλοντας τα ήθη και τις πράξεις των μεγάλων ανδρών, ήταν να βοηθήσει τους αναγνώστες να παραδειγματιστούν από τις αρετές και να αποφύγουν τα λάθη τους.
Τα καθαυτό Ηθικά περιλαμβάνουν ομιλίες, διάλογους και σύντομες διατριβές Περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας, Περὶ εὐθυμίας, Περὶ πολυπραγμοσύνης, Περὶ φιλαυτίας κλπ.· όμως στην ίδια συλλογή ο Πλούταρχος πραγματεύεται και άλλα, διαφορετικά θέματα: κοσμολογικά (Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου ἐν τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης), (παρα)ιστορικά (Περὶ τῆς Ἀλεξάνδρου τύχης ἢ ἀρετῆς, Πότερον οἱ Ἀθηναῖοι κατὰ πόλεμον ἢ κατὰ σοφίαν ἐνδοξότεροι), κοινωνικά (Γαμικὰ παραγγέλματα), ερωτικά (Ἐρωτικαὶ διηγήσεις), φιλοσοφικά (Εἰ διδακτὸν ἡ ἀρετή, Εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας), μουσικά (Περὶ μουσικῆς), παιδαγωγικά (Πῶς δεῖ τὸν νέον ποιημάτων ἀκούειν), θρησκειολογικά (Περὶ Ἴσιδος καὶ Ὀσίριδος, Περὶ δεισιδαιμονίας, Περὶ τύχης), (παρα)ιατρικά (Ὑγιεινὰ παραγγέλματα, Περὶ σαρκοφαγίας), πολιτικά (Πολιτικὰ παραγγέλματα, Περὶ μοναρχίας καὶ δημοκρατίας καὶ ὀλιγαρχίας), και κάποια απροσδόκητα, όπως το Πότερον ὕδωρ ἢ πῦρ χρησιμώτερον, το Πότερα τῶν ζῴων φρονιμώτερα, τὰ χερσαῖα ἢ τὰ ἔνυδρα κ.ά. – 70 συνολικά έργα που τα περισσότερα χαρακτηρίζονται από έντονη συμβουλευτική-διδακτική διάθεση.
Ταξίδεψε πολύ, στη Σπάρτη, τη Κόρινθο, τη Πάτρα, τις Σάρδεις, την Αλεξάνδρεια, αλλά εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Χαιρώνεια, όπου απόκτησε δημόσια αξιώματα και διηύθυνε μια σχολή, στην οποία δίδασκε φιλοσοφία και, ιδιαίτερα, ηθική. Είχε στενούς δεσμούς με την Ακαδημία της Αθήνας και τους Δελφούς και είναι γνωστό πως διατήρησε σε όλη του τη ζωή το ιερατικό αξίωμα. Η σύζυγός του ονομαζόταν Τιμοξένα. Από τα γραπτά του γνωρίζουμε πως είχε μια κόρη, ·που πέθανε σε νηπιακή ηλικία και 4 γιους, από τους οποίους οι 2 τουλάχιστον ενηλικιώθηκαν.
Ανάμεσα στα 227 έργα του, που αναγράφονται στον κατάλογο του Λαμπρία, τα γνωστότερα είναι οι Παράλληλοι Βίοι και τα Ηθικά ή Moralia. Στους Παpάλληλοuς Βίοuς ο Πλούταρχος αφηγείται τις γενναίες πράξεις και περιγράφει τους χαρακτήρες Ελλήνων και Ρωμαίων στρατιωτικών, νομοθετών, ρητόρων και πολιτικών. Τα Ηθικά είναι μια σειρά περισσότερων από εξήντα δοκιμίων πάνω σε θέματα ηθικά, θρησκευτικά, φυσικά, πολιτικά και φιλολογικά. Ο Πλούταρχος έγινε δημοφιλής, επειδή πραγματευόταν συγκεκριμένα ανθρώπινα προβλήματα. Η φιλοσοφία του ήταν εκλεκτική, καθώς συγκέντρωνε δάvεια στοιχεία από τοuς Στωικούς, τοuς Πuθαγορείοuς, τοuς Περιπατητικούς, γύρω από έvα Πλατωvικό πuρήvα.
Η επίδραση ποu άσκησε στα κατοπιvά χρόvια uπήρξε βαθειά και σποuδαία. Οι Βιοι τοu εμπvεύσαvε το ρήτορα Αριστείδη και τοv ιστορικό Αρριαvό, εvώ ο αuτοκρ_άτορας Μάρκος Αuρήλιος γvώριζε και διάβαζε το έργο τοu. Η φήμη τοu Πλοuτάρχοu απλώθηκε στη Λατιvική Δύση, εvώ σuvέχισε vα επηρεάζει τοuς φιλοσόφοuς και .λογίοuς της Ελληvικής Αvατολής, αvάμεσα στοuς οποίοuς ήταv ο Πρόκλος, ο Πορφύριος και ο αuτοκράτορας Ιοuλιαvός, καθώς και τοuς Έλληvες Πατέρες της Εκκλησίας, τοv Κλήμη της Αλεξάvδρειας και το Μεγάλο Βασίλειο. Tov 90 αιώvα γvωρίζοuμε πως ο Βuζαvτιvός πατριάρχης Φώτιος διάβαζε τοuς Βίοuς μαζί με τοuς φίλοuς τοu.
Τα έργα τοu Πλοuτάρχοu γίvαvε γvωστά το 15° αιώvα στηv Ιταλία από τοuς Έλληvες λογίοuς ποu εγκαταστάθηκαv εκεί. Σύvτομα οι Ιταλοί οuμαvιστές τα μετέφρασαv στα λατιvικά και τα ιταλικά και η εικόvα ποu έδωσε ο Πλούταρχος για τοv “uφηλής αρετής κι ηρωικής ηθικής άvθρωπο της αρχαιότητας” έγιvε το οuμαvιστικό ιδεώδες τηv περίοοο της Αναγέννησης. Από την Ιταλία το έργο του συγγραφέα έφτασε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. · Τους αιώνες που ακολούθησαν, οι Γάλλοι Franιcois Rabelais και Michel de Montaigne, οι Άγγλοι_ Sir Thornas Νorth, Shakespeare καί Francis Bacon, οι Γερμανοί Goethe καί Friedrich νοη Schiller, είχανε διαβάσει τον Πλούταρχο κι η επίδρασή του είναι εμφανής στα έργα τους. Το Ι9° αιώνα η απήχηση του αρχαίου συγγραφέα άρχισε να εξασθενεί, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επικράτηση του ρεύματος του Ρομαντισμού. Σήμερα, η επικαιροποίηση των μηνυμάτων από πολλά του έργα θεωρείται άκρως επιβεβλημένη.
Εκτός από τα καθήκοντά του ως ιερέας του Δελφικού ναού, ο Πλούταρχος ήταν επίσης magistratus, δηλαδή άρχων (θέση παραπλήσια με αυτή του σημερινού δημάρχου), στη Χαιρώνεια και αντιπροσώπευσε την ιδιαίτερη πατρίδα του σε διάφορες αποστολές σε ξένες χώρες. Ο φίλος του Lucius Mestrius Florus, Ρωμαίος ύπατος, απέδωσε στον Πλούταρχο την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Αργότερα, όταν ήταν σε προχωρημένη ηλικία, ο αυτοκράτωρ Τραϊανός (κατ’ άλλους ο Αδριανός) τον όρισε procurator, επίτροπο δηλαδή της Αχαΐας -μια θέση που του επέτρεπε να φέρει τα εμβλήματα και τα ενδύματα του Ρωμαίου ύπατου.
Το πιο γνωστό του έργο είναι οι Βίοι Παράλληλοι, μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, διευθετημένων ανά ζεύγη, έτσι ώστε να δίνεται έμφαση στις κοινές ηθικές τους αξίες ή αποτυχίες. Οι διασωθέντες Βίοι περιλαμβάνουν 23 ζεύγη βιογραφιών, ενός Έλληνα και ενός Ρωμαίου, όπως επίσης και τέσσερις μεμονωμένους βίους. Στα περισσότερα από τα ζεύγη ακολουθεί σύγκριση των δύο προσωπικοτήτων. Όπως εξηγεί στην πρώτη παράγραφο του έργου του Βίος Αλεξάνδρου, ο Πλούταρχος δεν ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την ιστορία, αλλά διερευνούσε τους χαρακτήρες και το πεπρωμένο διάσημων ανδρών. Το έργο του Βίος Αλεξάνδρου είναι μία από τις 5 δευτερογενείς πηγές για τον Μακεδόνα βασιλέα και περιλαμβάνει ανέκδοτα και περιγραφές περιστατικών που δεν περιλαμβάνονται σε καμία άλλη πηγή. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο βίος του Νουμά Πομπίλιου, ενός αρχαίου Ρωμαίου βασιλέα, περιέχει επίσης μοναδικές πληροφορίες για το πρώιμο ρωμαϊκό ημερολόγιο.
Το υπόλοιπο του έργου που επιβίωσε ενοποιήθηκε σε μία συλλογή με τον τίτλο Ηθικά. Πρόκειται για εκλεκτική συλλογή 183 πραγματειών και καταγραμμένων λόγων, (σώζονται 76) στους οποίους περιλαμβάνεται: ως προεισαγωγή το, Περί παίδων αγωγής το Περί αρετής, Περί ειμαρμένης, Πως αν τις διακρίνειε τον κόλακα του φίλου το Περί τύχης και αρετής Αλεξάνδρου -σημαντικό συμπλήρωμα στον Βίο του μεγάλου στρατηγού- Περί Ίσιδος και Οσίριδος (σημαντική πηγή πληροφοριών για αιγυπτιακά τελετουργικά τυπικά και τον συγκερασμό τους με τις ελληνικές λατρείες), Γυναικῶν ἀρεταί, και το Περί της Ηροδότου κακοηθείας (το οποίο πιθανώς, όπως και οι λόγοι περί των κατορθωμάτων του Αλέξανδρου, ήταν ρητορική άσκηση), όπου ο Πλούταρχος ασκεί κριτική σ’αυτό που βλέπει ως συστηματική προκατάληψη στο έργο του πατέρα της ιστορίας, μαζί με άλλες φιλοσοφικές πραγματείες όπως το Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων, Περί των υπό του θεού βραδέως τιμωρουμένων, Περί ευθυμίας, το Των επτά σοφών συμπόσιον, το Περί του ει εν τοις Δελφοίς, πυθαγόρεια συμβολική διατριβή, το Πολιτικά παραγγέλματα (το καθήκον του πολιτεύεσθαι) κ.α. Έγραψε επίσης και ελαφρότερα έργα, όπως το Οδυσσεύς και Γρύλλος, ένα χιουμοριστικό διάλογο ανάμεσα στον Οδυσσέα του Ομήρου και έναν από τους γητεμένους χοίρους της Κίρκης. Τα Ηθικά γράφτηκαν πρώτα, ενώ η συγγραφή των Βίων έγινε κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες της ζωής του Πλούταρχου.
Κάποιες προσθέσεις στα Ηθικά περιλαμβάνουν αρκετά ψευδεπίγραφα έργα τα οποία αποδίδονται στον Ψευδοπλούταρχο, μεταξύ αυτών είναι το Βίοι Δέκα ρητόρων, το Περί ποταμῶν, το Στρωματεῖς και άλλα. Αν και οι σκέψεις που παρουσιάζονται δεν είναι του Πλούταρχου και αναφέρονται σε μία σχετικά υστερότερη εποχή, θεωρούνται κλασσικές και έχουν ιστορική αξία. Μικρότερο του έργο είναι οι Ερωτήσεις, 113 στον αριθμό. Όλες ξεκινούν με το “Γιατί”, δίχως συμπερασματικές απαντήσεις. Η μία σειρά παραθέτει σκοτεινά στοιχεία της μυστηριακής Ρωμαϊκής ζωής και των Ρωμαϊκών εθίμων κι η άλλη των Ελληνικών.
Ως ιερέας στους Δελφούς για 30 έτη, συνέδεσε μέρος του έργου του με το ιερό του Απόλλωνα, τις διαδικασίες χρησμοδοσίας και τις προσωπικότητες που συνέδεσαν το όνομά τους με αυτό. Ένα από τα σημαντικότερα σχετικά έργα είναι το “Περὶ τοῦ μὴ χρᾶν ἔμμετρα νῦν τὴν Πυθίαν”(Ηθικά, 11). Ακόμη σημαντικότερη είναι o διάλογος “Περὶ τοῦ Εἶ τοῦ ἐν Δελφοῖς”, στον οποίο πρωταγωνιστούν ο Αμμώνιος, νεοπλατωνικός φιλόσοφος και δάσκαλος του Πλουτάρχου κι ο Λαμπρίας, αδελφός του συγγραφέα. Σύμφωνα με τον Αμμώνιο, το Ε που βρισκόταν χαραγμένο στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς οφειλόταν στο εξής γεγονός: οι σοφοί της αρχαιότητας, τα αποφθέγματα των οποίων αναγράφονταν επίσης στο ιερό του Απόλλωνα, δεν ήταν επτά, αλλά πέντε: ο Χίλων, ο Σόλων, ο Θαλής, ό Βίας και ο Πιττακός. Όμως οι τύραννοι Κλεόβουλος και Περίανδρος χρησιμοποίησαν την ισχύ τους για να ενταχθούν κι αυτοί στον κατάλογο. Το Ε που χαράχθηκε στο ναό αποτελούσε άρα μια επιβεβαίωση ότι τα δελφικά παραγγέλματα προέρχονταν στην ουσία από τους πέντε πραγματικούς σοφούς.
Η σκέψη του Πλούταρχου δεν ήταν ούτε πρωτότυπη ούτε ενταγμένη σε μία και μόνο φιλοσοφική σχολή. Εκλεκτικός ήταν, όπως και πολλοί άλλοι στην εποχή του. Ξεκινούσε από τον πλατωνικό ιδεαλισμό, αλλά ήταν έτοιμος να αποδεχτεί και να στηρίξει κάθε πρόταση που του φαινόταν σωστή, να απαρνηθεί και να πολεμήσει κάθε πρόταση που του φαινόταν σφαλερή. Πολύτιμα μας είναι τα έργα του ως τεκμήρια της εποχής του αλλά και για τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών που περιέχουν για τα περασμένα. Ο Πλούταρχος ήξερε πολλά, και δεν έχανε ευκαιρία να διηγηθεί κάποιο επεισόδιο, μια φήμη, ένα ανέκδοτο, ή και να παραθέσει μια γνώμη, ένα απόφθεγμα, λίγους χαρακτηριστικούς στίχους. Τα έργα του, όσα σώθηκαν, παραπέμπουν σε πάνω από πεντακόσιους συγγραφείς και μας οδηγούν να υποθέσουμε ότι δούλευε συστηματικά, με επιστημονική μέθοδο, διαβάζοντας τα συγγράμματα των προκατόχων του και αποδελτιώνοντας όσα στοιχεία τον ενδιαφέραν για να τα αξιοποιήσει στις δικές του αντίστοιχες διατριβές.
Η γλώσσα και το ύφος του είναι απλά αλλά επιμελημένα. Μαρτυρούν την πολύπλευρή του μόρφωση και την οικείωσή του με τον καλλιεργημένο αττικό λόγο· μαρτυρούν όμως και τη μετριοπάθεια και την ανεξαρτησία του απέναντι στον κυρίαρχο αττικισμό, καθώς ο Πλούταρχος δε δίσταζε να υιοθετεί στη γραφή του χαρακτηριστικά και λέξεις της Κοινής – στοιχεία που, αν ήθελε, σίγουρα θα μπορούσε να τα αποφύγει. Η φήμη κι η επίδρασή του ήταν, ήδη στην εποχή του, τεράστια.
Το έργο επηρέασε σημαντικά την αγγλική και τη γαλλική λογοτεχνία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο Σαίξπηρ τον παρέφρασε εκτενώς, που έγραψε τον δικό του Τίμωνα, όπως κι ο Μολιέρος μετά 16 αιώνες, τον μισάνθρωπο. Ο Thomas North μετέφρασε αρκετούς από τους Βίους στα έργα του. Ο Ralph Waldo Emerson κι οι Υπερβατιστές επηρεαστήκανε σημαντικά από τα Ηθικά (ο Emerson έγραψεν αρκετά διαφωτιστική εισαγωγή στη 5τομη έκδοση των Ηθικών του κατά τον 19ο αι.). Ο Boswell αναφέρει εκτεταμένα τον τρόπο με τον οποίο έγραφε ο Πλούταρχος τους βίους του στην εισαγωγή της βιογραφίας του Samuel Johnson. Ανάμεσα στους άλλους θαυμαστές περιλαμβάνονται οι Μπεν Τζόνσον, John Dryden, Τζον Μίλτον και Φράνσις Μπέηκον κι άλλες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Cotton Mather, ο Robert Browning κι ο Μισέλ ντε Μονταίν (οι Πραγματείες του αντλούνε μεγάλο μέρος της έμπνευσης και των ιδεών τους από τα Ηθικά).=========================
Ρητά-Συμβουλές
* Ακόμα κι ένα νεύμα από ένα πρόσωπο που εκτιμάται, έχει περισσότερη δύναμη από χίλια επιχειρήματα ενός άλλου.
* Αν κι η καλοσύνη έχει μεγαλύτερη έκταση από τη δικαιοσύνη, εν τούτοις είμαστε υποχρεωμένοι να τηρούμε τις προσταγές του νόμου και τους κανόνες της δικαιοσύνης εις τας συναλλαγάς μας μετά των ανθρώπων, ενώ τα αισθήματα της καλοσύνης και της αγαθοεργίας πηγάζουν από τα στήθη των καλών όπως από πλούσια πηγή.
* Αν περιοδεύσεις τον κόσμο, θα βρεις και πολιτείες αφρούρητες, αγράμματες, αβασίλευτες, αχρήματες, άπειρες από θέατρα και γυμνάσια, αλλά πόλη ανίερη και άθεη, που να μην ξέρει τις προσευχές, ούτε τους όρκους, ούτε τις μαντείες, ούτε τις θυσίες για καλό και την αποτροπή κακού, κανένας ούτε βρήκε ούτε θα βρει πουθενά.
* Ανάμεσα στα καλά της ζωής σου είναι και η ελπίδα της εκδίκησης.
* Ανάμεσα στους ανθρώπους, σπάνια βρίσκει κανείς την ανδρεία και τη φρόνηση, απ’ όλα δε τα αγαθά το πιο σπάνιο είναι η δικαιοσύνη.
* Από δυο που συζητούν, όταν ο ένας θυμώσει, εκείνος που θα παρατήσει τη συζήτηση είναι ο φρόνιμος.
* Δεν υπάρχει αγριώτερο θηρίο απ’ τον άνθρωπο, όταν κατέχει δύναμη ίση με το πάθος του.
* Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα από το να κατευθύνεις έναν άνθρωπο που ευημερεί, ενώ είναι απ’ τα πιο εύκολα πράγματα το να επιβληθείς σ’ έναν που ατύχησε.
* Είναι αισχρό να γίνεσαι κόλακας του λαού, για ν’ αποκτήσεις δύναμη. Αλλά μια εξουσία που θεμελιώνεται στον τρόμο, τη βία και την καταπίεση είναι συγχρόνως και αισχρότητα και αδικία.
* Η ανατροφή των παιδιών μοιάζει με τα πλάσματα των κεραμοποιών, γιατί τον μαλακό πηλό τον πλάθουν όπως θέλουν, ενώ τον ψημένο δεν μπορούν να τον ματαπλάσουν. Το ίδιο και τα παιδιά, όσο είναι ακόμα μικρά μπορούν οι γονείς τους να τα μορφώσουν όπως θέλουν, όταν όμως μεγαλώσουν και γίνουν άντρες δεν μπορούν πια.
* Η ευημερία υψώνει τις ψυχές που από φυσικού τους είναι αδύνατες και μικρές, στο σημείο να τους δίνει, όταν τις κοιτάξουμε απ’ αυτό το ύψος όπου τις τοποθέτησε η τύχη, έναν αέρα μεγαλείου και αξιοπρέπειας. Μα ο άνθρωπος, ο αληθινά μεγαλόψυχος και σταθερός, λάμπει μέσα στις συμφορές και στις δυστυχίες, με όλη του τη λάμψη.
* Η ευτυχία ανεβάζει το ηθικό, ακόμη και ανθρώπων με μέτρια διάνοια, που έτσι παρουσιάζουν ένα ορισμένο βαθμό ψηλού πνεύματος και ιπποτισμού, από την ψηλή θέση, όπου η τύχη τους ανέβασε. Εκείνος όμως που έχει πραγματικό ψυχικό σθένος και μεγαλοψυχία, θα το δείξει με την αξιοπρέπειά του καιόταν δυστυχεί και βρίσκεται κάτω από αντίξοες συνθήκες.
* Η ευτυχία του ανθρώπου συνίσταται στη μόρφωση και στην παιδεία, και όχι στα αγαθά που δίνει και παίρνει η τύχη.
* Η μοίρα οδηγεί εκείνον που την ακολουθεί και σέρνει εκείνον που αντιστέκεται.
* Η πιο ευπρόσδεκτη προσευχή απ’ το Θεό είναι εκείνη που προέρχεται από πρόθυμη κι ευγνώμονα καρδιά.
* Η ψυχή κλείνει μέσα της δύναμη αγάπης. Όπως δε πλάστηκε για να αισθάνεται, να σκέπτεται και να θυμάται, έτσι πλάστηκε και για ν’ αγαπά.
* Ο Αλέξανδρος έκρινε σωστά ότι είναι πιο αξιοπρεπές για έναν βασιλιά να νικήσει τον εαυτό του παρά τους εχθρούς του.
* Ο άνθρωπος δεν είναι απ’ τη φύση του άγριος ή αντικοινωνικός, αλλά γίνεται τέτοιος, παρά φύση, χρησιμοποιώντας την κακία. Και σ’ αυτή όμως την περίπτωση μπορεί να γίνει καλύτερος, αν αλλάξει περιβάλλον και ζωή, όπως τα άγρια θηρία που είναι απ’ τη φύση τους άγρια, χάνουν την αγριότητά τους αν με κατάλληλο τρόπο τα εξημερώσουμε.
* Ο ενθουσιασμός φωλιάζει σ’ ακέραιους και υπερήφανους χαρακτήρες.=============================
Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Ε Σ Δ Ι Η Γ Η Σ Ε Ι Σ
Ή
Π Ρ Ο Σ Ε Ρ Ω Ν Τ Α Σ
Ένα μικρό πόνημα του Πλουτάρχου με διπλό τίτλο Ερωτικαί διηγήσεις η προς έρώντας συμπεριλαμβάνεται στο μακpύ κατάλογο των έργων του, όπως τον συνέταξε ο Λαμπρίας. Στο έργο αυτό αναφέρονται 5 περιπτώσεις με ερωτικές ιστορίες, που τελικά εξελίχθηκαν σε ερωτικά δράματα (εκτός από τη τελευταία). Πρωταγωνιστές είναι ερωτύλοι τύποι, νέοι ασυγκράτητοι που δεν μπορούν να δαμάσουν το ερωτικό τους πάθος ή και ισχυροί πολιτικοί ή οικονομικοί παράγοντες με σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, που κυνηγούν αγόρια και στην αντίδρασή τους πέφτουνε θύματα των άνομων ορέξεων των βιαστών, πληρώνοντας με τη ζωή τους και βυθίζοντας στο πένθος και την απελπισία τους γονείς τους, αναστατώνοντας ταυτόχρονα τη κοινωνική γαλήνη των πόλεων και των χωριών, όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα. Σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει αμοιβαίος έρωτας, αλλά σε όλες κυριαρχεί η απαγωγή, η σεξουαλική κακοποίηση, η βία, το αίμα.
Αν το έργο είναι γνήσιο και σωστά ο Λαμπρίας το συμπεριέλαβε στο γνωστό κατάλογό του, ο σκοπός της συγγραφής του από τον Πλούταρχο είναι καθαρά παιδαγωγικός και ηθικοπλαστικός κι όχι ασφαλώς σκανδαλοθηρικός. Όλες οι περιπτώσεις ανάγονται στο απώτερο παρελθόν .και είναι χρονικά οι περισσότερες απροσδιόριστες, με στοιχεία ante ή post quem, όπως οι περιπτώσεις του Αρχία της Κορίνθου που σχετίζεται με τη δημιουργία της αποικίας των Συρακουσών μετά το ερωτικό του έγκλημα ή του Σκέδασου που σχετίζεται με γεγονότα πριν από τη μάχη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. Άρα αποτελούνε περιπτώσεις σφοδρών ερώτων που φαίνεται πως τις διέσωσε η παράδοση για πολλά χρόνια, αφού ο Πλούταρχος απέχει χρονικά τουλάχιστον 500. Κυρίαρχο στοιχείο σε όλες τις περιπτώσεις είναι το γεγονός ότι όλα τα θύματα είναι αθώοι όμορφοι άνθρωποι, που πληρώνουνε για την ομορφιά τους και μόνο, χωρίς να έχει αναπτυχθεί μεταξύ αυτών και των διεκδικητών τους ως ερωτικών σuντρόφων κανέν ειδύλλιον. Κι επειδή ο θάνατός τους είναι εντελώς άδικος, επισύρει απαρέγκλιτα τη θεία τιμωρία στους δράστες, τη γενιά ή την πόλη τους, γιατί «το άδικο δεν ευλογείται» κι «Ο θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται» πατάσσοντας την «ύβρη».
Υπό αυτή την εκδοχή οι «Ερωτικές διηγήσεις» μπορούσαν να θεωρηθούν ένα από τα «Ηθικά» έργα του Πλουτάρχου. Γί’ατί, όπως από τις βιογραφίες του, για τις οποίες ο ίδιος δίδει το νόημά τους, περιμένει οι αναγνώστες να επηρεασθούν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους θετικά, «συναναστρεφόμενοι με τους μεγάλους άνδρες του παρελθόντος», έτσι και με τις «Ερωτικές διηγήσεις ή «Προς ερώντες » οι αναγνώστες θα επηρεασθούν αρνητικά με την απαράδεκτη κι εγκληματική συμπεριφορά των πρωταγωνιστών, που μπορεί προς στιγμή να κορέσουν το σεξουαλικό ορμέμφυτό τους αλλά τελικά όλοι τους θα πληρώσουνε για τη βία και τον εξαναγκασμό των «θηραμάτων» τους να υποκύψουνε στις άνομες ορέξεις τους, εκεί που πρέπει να περισσεύει η αλληλοεκτίμηση, ο σεβασμός της προσωπικότητας του άλλου, η αμοιβαιότητα των συναισθημάτων, ο «ουράνειος έρωτας».
Μεταγενέστεροι ερευνητές αμφισβητούν τη γνησιότητα αυτού του έργου του Πλουτάρχου. Πράγματι, δεν έχει τις γνωστές παραπομπές σε μεγάλους σοφούς της αρχαιότητας με τους ανάλογους συσχετισμούς των παραδειγμάτων (προς αποφυγή) και δεν εκθέτει το πλούσιο αποθεματικό της αρχαιογνωσίας του, όπως κατά κόρον γίνεται σε άλλα έργα του και ιδίως στον Ερωτικό του. Μοιάζει πολύ πεζό, ρηχό από εκφραστική άποψη, έχει κοινή λεκτική διατύπωση σε δυο περιπτώσεις των διηγήσεών του -αυτός με τον αδαπάνητο πλούτο της εκφραστικής του δύναμης- και γενικά το ύφος του σ’ αυτό το έργο είναι διαφορετικό σε σχέση με τ’ άλλα έργα του. Ακόμη διαπιστώνουνε κι ιστορικά, «ατοπήματα», όπως στις περιπτώσεις του λόγου της ίδρυσης της αποικίας των Κορινθίων Συρακούσες από τον Αρχία και στο λόγο του επισυμβάντος μεγάλου σεισμού στη Σπάρτη, σε αντίθεση -το τελευταίο με την αιτιολογία που επικαλείται ο Θουκυδίδης.
Εκείνο που “βάραινε στη πλάστιγγα του Λαμπρία να το συμπεριλάβει στα έργα του Πλουτάρχου λένε πως είναι το Βοιωτικό του χρώμα”, αφού οι 3 από τις 5 διηγήσεις έχουνε τον τόπο και τους πρωταγωνιστές τους από την περιοχή της Βοιωτίας.
Αν όμως συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι και στους Παράλληλους βίους του και στη Τύχη του Αλεξάνδρου κλπ. δεν πολυασχολείται με την ιστορία στο στυλ του Θουκυδίδη, αλλά ακόμη και από μερικά τους λόγια ή μικρές τους χειρονομίες εξάγει τα απαραίτητα ηθικοπλαστικά του συμπεράσματα, μπορεί να αποδεχθεί κανείς ως γνήσιο και το παρόν έργο με την απαρέγκλιτη καταδίκη της σεξουαλικής βίας, αφού “Ο θεός αργεί αλλά δε λησμονεί” να τιμωρήσει όλους τους απαγωγείς, βιαστές και φονείς ανυπεράσπιστων νεαρών θυμάτων με μόνο τους έγκλημα την ομορφιά τους.
Η Ιστορία Της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας του Albin Lesky (μετφρ. Α. Τσοπανάκη, Θεσ/νίκη 1985, έκδοση Αφών Κυριακίδη) δεν συμπεριλαμβάνει αυτό το έργο ούτε στα φευδεπίγραφα ούτε στα αμφίβολα, ακουμπώντας σε βαθείς μελετητές του όλου έργου του Πλουτάρχου.
ΕΙΣΑΓΩΓΉ – ΠΕΡΙΛΗΨΗ
ΑΡΙΣΤΟΚΛΕΙΑ, ΣΤΡΑΤΩΝΑΣ & ΚΑΛΛΙΣΘΕΝΗΣ
Η Αριστόκλεια είναι μια όμορφη κοπέλα στην Αλίαρτο της Βοιωτίας σε ηλικία γάμου. Τη διεκδικούνε για σύζυγο δυο διακεκριμένοι νέοι, ο Στράτωνας από τον Ορχομενό, και ο Καλλισθένης, συντοπίτης της. Η Αριστόκλεια δείχνει τελικά την προτίμησή της στον Καλλισθένη και ο Στράτωνας, βαριά πληγωμένος, υποκρίνεται ότι επιθυμεί να μείνει φίλος τους. Όμως, προσκεκλημένος στο γαμήλιο γλέντι, οργανώνει την απαγωγή της νύφης με ομάδα φίλων του. Τότε τρέχουν να τη σώσουν από τα χέρια των απαγωγέων ο Καλλισθένης με τους συγγενείς και φίλους του, τους προλαβαίνουν και, πάνω στον καβγά, η νύφη μένει νεκρή στα χέρια τους. Ο Καλλισθένης φεύγει μετά από την Αλίαρτο με άγνωστη την τύχη του, ενώ ο βαθύτερα ερωτευμένος Στράτωνας αυτοκτονεί πάνω στο νεκρό σώμα της Αριστόκλειας. (σημειωτέον, η κρήνη που αναφέρεται στο κείμενο «Κισσόεσσα» υπάρχει και σήμερα).
Οι πρωταγωvιστές της ιστορίας δεv αvαφέροvται ως πρόσωπα ποu vα διαδραμάτισαv άλλο ρόλο στηv ιστορική διαδρομή τοu τόποu τοuς, όμως η τοπογραφία με τηv αvαφορά στηv Αλίαρτο, τοv Ορχομεvό και τη Λειβαδιά, τοποθετούv το ερωτικό δράμα στηv περιοχή της Βοιωτίας, χώρο καταγωγής τοu Πλουτάρχου.
Για τη χροvολόγηση αuτού του ερωτικού δράματος δεv uπάρχοuv στηv αφήγηση σημεία προσδιορισμού της. Ίσως ήταv μια «ερωτική διήγηση» της λαϊκής παράδοσης της Βοιωτίας, που έφτασε μέχρι τοv Πλούταρχο.
Κείμενο
Στην Αλίαρτο της Βοιωτίας υπήρχε μια κοπέλα εξαιρετική στην ομορφιά που την έλεγαν Αριστόκλεια κι ήτανε θυγατέρα του Θεοφάνη.
Τη διεκδικούσανε για σύζυγο ο Στράτωνας από τον Ορχομενό κι ο Καλλισθένης από την Αλίαρτο.
Ο Στράτωνας ήτανε πλουσιότερος και περισσότερο ερωτοχτυπημένος με τη κοπέλα.
Έτυχε να τη δει στη Λειβαδειά να λούζεται στη κρήνη Ερκύνη, γιατί σκόπευε να παρελάσει με κάνιστρο προς τιμή του βασιλιά Δία.
Αλλά ο Καλλισθένης ήταν σε πλεονεκτικότερη θέση, γιατί ήτανε σπουδαίος συγχωριανός της.
Επειδή ο Θεοφάνης αντιμετώπιζε δίλημμα, γιατί φοβότανε το Στράτωνα που ήτανε πρώτος στα πλούτη και στη γενιά ανάμεσα σ’ όλους τους Βοιωτούς, σκόπευε να ζητήσει τη συνδρομή για την επιλογή (γαμπρού) του μαντείου του Τροφωνίου.
Και ο Στράτωνας, καθώς είχε μάθει από κάποιους από τους δούλους της οικογένειας της κοπέλας ότι κείνη κλίνει περισσότερο προς εκείνον, είχε την απαίτηση να διαλέξει τον άνδρα της η ίδια η κοπέλα.
Κι όταν ο Θεοφάνης μπρος σε όλους ρώτησε τη κόρη του κι εκείνη προτίμησε τον Καλλισθένη.
Αμέσως ο Στράτωνας φάνηκε ότι πληγώθηχε βαριά από την απόρριφή του.
Μετά από δυο μέρες πήγε στο Θεοφάνη και τον Καλλισθένη με την αξίωση να διατηρήσουνε τη μεταξύ τους φιλία. Φθονήθηκε λέγεται όμως, για το γάμο από κάποιο δαίμονα.
Κι αυτοί παινέσανε τη στάση του, μάλιστα τον προσκαλέσανε και στο τραπέζι του γάμου.
Όμως αυτός είχε ετοιμάσει ομάδα φίλων και πλήθος δούλων του, τους σκόρπισε ανάμεσα στους προσκεκλημένους χωρίς να δημιουργήσουν κάποια υποφία, ώσπου η νύφη σύμφωνα με τα έθιμα του γάμου να κατεβεί στη λεγόμενη Κισσόεσα κρήνη για να προσφέρει τη προκαταρκτική θυσία προς τιμή των Νυμφών. Και τότε έτρεξαν όλοι μαζί αυτοί που καιροφυλακτούσαν και την έπιασαν.
Ο Στράτωνας κρατούσε τη κοπέλα, όπως ήταν φυσικό ο Καλλισθένης κι οι δικοί του προσπαθούσαν να την αποσπάσουν από τα χέρια του, ώσπου χωρίς να το καταλάβουν η κοπέλα πέθανε στα χέρια τους πάνω στον καυγά της διεκδίκησής της.
Ο Καλλισθένης αμέσως μετά εξαφανίστηκε κι είτε αυτοκτόνησε είτε απομακρύνθηκε από τη Βοιωτία ως φυγάς κανείς στη συνέχεια δεν ήξερε να πει τι είχε απογίνει.
Ο δε Στράτωνας όμως αυτοκτόνησε με μαχαίρι αμέσως πάνω στο πτώμα της κοπέλας.
