Βιογραφικό
O Pietro Aretino (19 ή 20 Απρίλη 1492-21 Οκτώβρη 1556) ήταν Ιταλός σατιρικός συγγραφέας, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής κι εκβιαστής, που άσκησε επιρροή στη σύγχρονη τέχνη και πολιτική. Ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της εποχής του κι ειλικρινής κριτικός των ισχυρών. Λόγω των επικοινωνιών και των συμπαθειών του με τους θρησκευτικούς μεταρρυθμιστές, θεωρείται ότι ήταν Νικοδημίτης Προτεστάντης.
Ο πατέρας του ήταν ο Luca Del Tura, ένας τσαγκάρης από το Arezzo στη Τοσκάνη της Ιταλίας, που εγκατέλειψε την οικογένειά του για να ενταχθεί στη πολιτοφυλακή. Ο πατέρας επέστρεψε αργότερα στο Αρέτσο, πεθαίνοντας τελικά στη φτώχεια σε ηλικία 85 ετών, χωρίς να συγχωρεθεί από τον γιο του, που ποτέ δεν αναγνώρισε το πατρικό όνομα, παίρνοντας ως επώνυμο το Aretino (που σημαίνει Arretine, από το Arezzo, τη γενέτειρα πόλη). Μητέρα του ήταν η Margherita, γνωστή ως “Tita“, Bonci. Είτε πριν είτε μετά την εγκατάλειψη (δεν είναι γνωστό πότε), σύναψε μια μόνιμη σχέση με τοπικό ευγενή, το Luigi Bacci, που υποστήριξε τη Tita, τον Pietro και τις δύο αδελφές του και μεγάλωσε τον Pietro ως μέρος της δικής του οικογένειας.
Ο Αρετίνο πέρασε μια 10ετία διαμόρφωσης στη Περούτζια, πριν σταλεί, συστημένος ιδιαίτερα, στη Ρώμη. Εκεί ο Agostino Chigi, ο πλούσιος τραπεζίτης και προστάτης του Ραφαήλ, τον πήρε υπό τη προστασία του. Όταν ο ελέφαντας Hanno, κατοικίδιο ζώο του Πάπα Λέοντα Ι’, πέθανε το 1516, έγραψε ένα σατιρικό φυλλάδιο με τίτλο Η τελευταία βούληση και διαθήκη του ελέφαντα Hanno. Η πλασματική διαθήκη χλεύαζε έξυπνα τις κορυφαίες πολιτικές και θρησκευτικές προσωπικότητες της Ρώμης εκείνη την εποχή, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Πάπα. Το φυλλάδιο είχε τέτοια επιτυχία που ξεκίνησε τη καρριέρα του και τονε καθιέρωσε ως διάσημο σατιρικό, τελικά γνωστό ως η μάστιγα των πριγκήπων. Ευημερούσε, ζώντας από στόμα σε στόμα ως προσκολλημένος στον εγγράμματο κύκλο του προστάτη του, ακονίζοντας τα σατιρικά του ταλέντα στο κουτσομπολιό της πολιτικής και της παπικής κουρίας και μετατρέποντας το χονδροειδές ρωμαϊκό pasquinade σε αρπακτικό όπλο σάτιρας, μέχρι τα 16 Ακόλαστα Σοννέττα (Sonetti Lussuriosi) που γραφτήκανε για να συνοδεύσουνε την εξαιρετικά όμορφη αλλά εντελώς πορνογραφική σειρά σχεδίων του Giulio Romano χαραγμένα από τον Marcantonio Raimondi υπό τον τίτλο I Modi και προκάλεσε τελικά τέτοια οργή που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει προσωρινά τη Ρώμη.
Μετά το θάνατο του Λέοντα το 1521, προστάτης του ήταν ο καρδινάλιος Giulio de’ Medici, του οποίου οι ανταγωνιστές για τον παπικό θρόνο ένιωσαν το τσίμπημα του βρώμικου μαστιγώματος του Aretino. Η εγκατάσταση του Ολλανδού πάπα Αδριανού VI (“la tedesca tigna” -η γερμανική ψείρα- σύμφωνα με τα λόγια του Pietro) τον ενθάρρυνε ν’ αναζητήσει νέους προστάτες μακρυά από τη Ρώμη, κυρίως τον Federico II Gonzaga στη Μάντοβα και με τον κοντοτιέρο Giovanni de’ Medici (“Giovanni delle Bande Nere” –Τζιοβάνι Των Μαύρων Συμμοριών). Η εκλογή του παλιού προστάτη του από τους Μεδίκους ως Πάπα Κλήμη Ζ’ τον έστειλε για λίγο πίσω στη Ρώμη, αλλά απειλές θανάτου κι απόπειρα δολοφονίας από ένα απ’ τα θύματα της πέννας του, τον επίσκοπο Τζιοβάνι Γκιμπέρτι, τον Ιούλιο του 1525, τον έκαναν να περιπλανηθεί στη βόρεια Ιταλία στην υπηρεσία διαφόρων ευγενών, που διακρίνονταν για το πνεύμα, τη τόλμη και τα λαμπρά κι εύκολα ταλέντα του. μέχρι που εγκαταστάθηκε μόνιμα το 1527, στη Βενετία, την αντιπαπική πόλη της Ιταλίας, “έδρα όλων των κακιών“, σημείωσε με κέφι ο Αρετίνο.
Ήταν εραστής των ανδρών, έχοντας δηλώσει τον εαυτό του σοδομίτη από τη γέννησή του. Σε μια επιστολή προς τον Giovanni de’ Medici, γραμμένη το 1524, εσωκλείει ένα σατιρικό ποίημα, λέγοντας ότι λόγω μιας ξαφνικής παρέκκλισης είχε ερωτευτεί μια γυναίκα μαγείρισσα κι άλλαξε προσωρινά από αγόρια σε κορίτσια… Αγαπητό μου αγόρι. Στη κωμωδία του Il marescalco, ο πρωταγωνιστής είναι πολύ χαρούμενος όταν ανακαλύπτει πως η γυναίκα που αναγκάστηκε να παντρευτεί είναι πραγματικά ένα αγόρι μεταμφιεσμένο. Ενώ βρισκότανε στο δικαστήριο της Μάντοβα, ερωτεύτηκε ένα νεαρό άνδρα που ονομαζόταν Μπιαντσίνο κι ενόχλησε τον Δούκα Φεντερίκο ζητώντας να παρακαλέσει το αγόρι για λογαριασμό του συγγραφέα.
Ασφαλής στη Βενετία, ο Αρετίνο έγινε εκβιαστής, αποσπώντας χρήματα από άνδρες που είχαν ζητήσει τη καθοδήγησή του στη φαυλότητα. Κράτησε όλα όσα ήταν διάσημα στην Ιταλία σε ένα είδος πολιορκίας, κατά την εκτίμηση του Jakob Burckhardt. Ο Φραγκίσκος Α’ της Γαλλίας κι ο Κάρολος Ε’ τον συνταξιοδότησαν ταυτόχρονα, ελπίζοντας ο καθένας για κάποια ζημιά στη φήμη του άλλου. Οι υπόλοιπες σχέσεις του με τους μεγάλους είναι απλώς επαιτεία και χυδαίος εκβιασμός, σύμφωνα με τον Burckhardt. Ο Addison δηλώνει ότι έβαλε τη μισή Ευρώπη σε συνεισφορά.
Ο Αρετίνο λέγεται ότι πέθανε από ασφυξία από γέλιο πάρα πολύ. Η πιο πεζή αλήθεια μπορεί να είναι ότι πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο ή καρδιακή προσβολή.
Ο Πιέτρο Αρετίνο (1492-1556) ήταν ομοφυλόφιλος Ιταλός συγγραφέας, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, σατιρικός κι εκβιαστής που άσκησε τεράστια επιρροή στη σύγχρονη τέχνη και πολιτική κι εφηύρε τη σύγχρονη εγγράμματη πορνογραφία. Τοσκάνη, στη καταγωγή, εργάστηκε στη Ρώμη αρκετά χρόνια όπου γνώριζε τον Μιχαήλ Άγγελο. Κάνοντας πολλούς ισχυρούς εχθρούς στην Εκκλησία, αποχώρησε στην αντιπαπική Βενετία το 1527, όπου έγινε στενός φίλος του αντιπάλου του Μιχαήλ Άγγελου στην Αναγέννηση, Τιτσιάνο. Η φήμη του αναφέρεται στην ιταλική επιγραφή, που ήταν ο αρχικός επιτάφιος στη κορυφή του. Μεταφράζεται ως: Αυτός είναι ο Pietro Aretino, ο ποιητής της Τοσκάνης, εδώ ο Aretino, ο ποιητής της Τοσκάνης, ψέμματα, ποιος όλος ο κόσμος κακοποίησε εκτός από τον Θεό, και γιατί; Είπε ότι δεν τον ήξερε. Αυτό το χαρακτικό του Hollar είναι 3ης γενιάς: βασίζεται σε ένα χαρακτικό του Marcantonio Raimondi, που με τη σειρά του υποτίθεται ότι βασίζεται σ’ ένα πορτραίτο του Aretino από τον Titian που δεν έχει διασωθεί. Αυτή η απόδοση είναι κάπως απίθανη: το αρχικό σχέδιο για τον Marcantonio ήταν πιθανώς από τον Βενετό ζωγράφο Sebastiano del Piombo, αν κι έχει προταθεί και το όνομα του Giulio Romano -με τον οποίο ο Marcantonio συνεργάστηκε στο περίφημο βιβλίο των σεξουαλικών στάσεων I modi. Μπορεί να χρονολογείται από τη πρώιμη στιγμή της καρριέρας του Aretino, όταν ήταν ακόμα ένας άγνωστος νεοφερμένος στη Ρώμη κι αυτός κι ο Giulio εργάζονταν για τον πλούσιο παπικό τραπεζίτη Agostino Chigi. Μια εναλλακτική άποψη είναι ότι η εκτύπωση εκτελέστηκε περίπου το 1525 ως έκφραση ευγνωμοσύνης από τον Marcantonio στον Aretino, που είχε διαπραγματευτεί την απελευθέρωση του χαράκτη από τη φυλακή μετά τη παπική (κι ευρύτερη δημόσια) οργή για τη δημοσίευση του I modi. Η λατινική επιγραφή στο χαρακτικό του Raimondi υπογραμμίζει την αρετή του θέματος κι έρχεται σ’ έντονη αντίθεση με κείνη του επιταφίου.
Είμαι ελεύθερος άνθρωπος, δεν χρειάζεται να αντιγράψω τον Πετράρχη ή το Βοκκάκιο. Η δική μου ιδιοφυΐα είναι αρκετή. Αφήστε τους άλλους να ανησυχούν για το στυλ κι έτσι να πάψουν να ‘ναι ο εαυτός τους. Χωρίς αφέντη, χωρίς μοντέλο, χωρίς οδηγό, χωρίς τέχνασμα, πηγαίνω στη δουλειά, κερδίζω τα προς το ζην, την ευημερία και τη φήμη μου. Τί χρειάζομαι πιότερο; Μ’ ένα πάπλωμα χήνας και μερικά φύλλα χαρτιού κοροϊδεύω το σύμπαν.
Τί κακό υπάρχει στο να βλέπεις έναν άντρα να κατέχει μια γυναίκα; Γιατί, τα θηρία θα ‘ταν πιο ελεύθερα από μας! Μου φαίνεται πως αυτό που μας δίνεται από τη φύση για τη δική μας συντήρηση πρέπει να φορεθεί γύρω από το λαιμό ως μενταγιόν και στο καπέλο για ένα μετάλλιο.
Ναι, ας αγαπήσουμε το χειμώνα, γιατί είναι η άνοιξη της μεγαλοφυΐας.
Σε αγαπώ κι επειδή σε αγαπώ, θα ‘θελα πιο γρήγορα να με μισήσεις που σου λέω την αλήθεια παρά να με λατρέψεις που σου λέω ψέμματα.
Ο Πιέτρο, γιος του Λούκα του τσαγκάρη, και της συζύγου του Τίτα, γεννήθηκε στο Αρέτσο της Τοσκάνης στις 20 Απριλίου 1492. Για πολλά χρόνια προτιμούσε να αρνείται την καταγωγή του και να ισχυρίζεται ότι ήταν νόθος γιος ενός τζέντλεμαν. Λάτρευε τη μητέρα του που τον εκπαίδευσε. Αλλά τα σχολικά του χρόνια διήρκεσαν μόνο αρκετά για να τον εξοικειώσουν με τις βασικές αρχές μιας θρησκείας της οποίας τις παγίδες αργότερα έφτασε να απεχθάνεται. Στη συνέχεια, από το 1511 έως το 1512, έζησε στην Περούτζια, μελετώντας ζωγραφική και αποκτώντας τη διορατικότητα που θα τον έκανε αργότερα έναν τόσο πεπειραμένο κριτικό τέχνης.
Ο Αρετίνο ήταν ένας έντονα φιλόδοξος νεαρός και, το 1516, μετακόμισε στη Ρώμη για να εισέλθει, σε κάποια ταπεινή απασχόληση, στο πολυτελές παλάτι του εξαιρετικά πλούσιου Agostino Chigi. Εκεί έμαθε να απολαμβάνει την εμφανή πολυτέλεια. Η Ρώμη βρισκότανε τώρα στο απόγειο της πιο ανθισμένης και μεγαλοπρεπούς εποχής της. Ο Αρετίνο ήταν ασυνήθιστα τυχερός. Το λογοτεχνικό του ταλέντο σύντομα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του Πάπα Λέοντα Ι’, ενός κληρικού που απολάμβανε τις κοσμικές κωμωδίες και προστάτευε τις μικρές τέχνες.
Ο Τιτσιάνο ήτανε στενός φίλος του διάσημου συγγραφέα, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και σατιρικού Πιέτρο Αρετίνο (1492-1556) και ζωγράφισε τουλάχιστον 2 άλλα πορτραίτα του. Σε αυτό το επιβλητικό έργο, ο Aretino πιάνει το γούνινο γιλέκο του με ένα χέρι με γάντια, ενώ η γκρίζα γενειάδα του αναμειγνύεται με την καφέ γούνα. Μια βαρειά χρυσή αλυσίδα κρέμεται πάνω από το στήθος και τους ώμους του. Μέσα από την έντονη σωματικότητα της φιγούρας, ο Τιτσιάνο συλλαμβάνει τη μνημειώδη προσωπικότητα του Αρετίνο -που ονομάζεται μάστιγα των πριγκήπων για τις κριτικές και την αλληλογραφία του που μερικές φορές αγγίζουν τα όρια του εκβιασμού. Ταυτόχρονα, το ανεστραμμένο βλέμμα του υποδηλώνει τη διάνοια του ουμανιστή συγγραφέα, του οποίου η ποίηση και η πεζογραφία είναι από τις σημαντικότερες του δέκατου έκτου αιώνα.
Ιταλός συγγραφέας, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας του 16ου αιώνα (1492-1556), που έμεινε γνωστός για την αιχμηρότητα της πέννας και των σατιρικών γραπτών του. Ο Πιέτρο Αρετίνο γεννήθηκε στο Arezzo, από όπου πήρε το όνομά του. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τα παιδικά του χρόνια. Σε ηλικία 20 ετών ζούσε στη Περούτζια, ίσως σπουδάζοντας τέχνη κι εκεί έγραψε τα πρώτα του ποιήματα. Το 1517 μετακόμισε στη Ρώμη και έγινε γνωστός στην αυλή του πάπα Λέοντα Ι’. Εκεί άρχισε να γράφει σατιρικά έργα, βασισμένα στα κουτσομπολιά της αυλής και τις πολιτικές εξελίξεις. Γρήγορα κίνησε τη προσοχή του καρδινάλιου Τζούλιο των Μεδίκων, που τον πήρε υπό την προστασία του, με την ελπίδα ότι θα βοηθήσει την εκλογή του σε πάπα, πράγμα που δεν έγινε όμως. Μετά την αποτυχία του Τζούλιο, ο Αρετίνο έζησε στη Μάντοβα για ένα διάστημα. Γύρισε στη Ρώμη το 1523, όταν ο Τζούλιο εξελέγη πάπας Κλημέντιος Ζ’. Αναγκάστηκε όμως να φύγει για λίγο τον επόμενο χρόνο μετά τη δημοσίευση του έργου του I sonetti lussuriosi (Ακόλαστα σοννέττα), μια συλλογή από σοννέττα βασισμένα σε πορνογραφικές γκραβούρες του Τζούλιο Ρομάνο.
Η φήμη κι η δημοτικότητά του μεγάλωναν και συνέχισε να γράφει σατιρικά ποιήματα και “φιλιππικές” επιστολές, με αποτέλεσμα να τον ονομάσει ο Αριόστο “Μάστιγα των πριγκήπων“. Το 1525 υποχρεώθηκε να φύγει μόνιμα από τη Ρώμη, όταν ένας πληρωμένος δολοφόνος του επισκόπου Τζιοβάνι Τζιμπέρτι, που είχε γίνει στόχος της σάτιράς του, τον μαχαίρωσε και κόντεψε να τον σκοτώσει. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του στη Βενετία, όπου έγραψε και τα περισσότερα έργα του. Συνέχισε επίσης να γράφει πάμπολλες επιστολές και ζούσε εν μέρει από τα δώρα που του έκαναν ισχυροί της εποχής, ανάμεσά τους και ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α’ της Γαλλίας, για να αποφύγουν τις σάτιρές του. Πέθανε στη Βενετία το 1556. Γνωστά έργα του είναι: Opera nova, 1512, Pasquinate, 1517, Farza, 1525, La corigiana, 1525, Sonetti lussuriosi, 1526, Il Marescalco, 1527, I primi tre canti di Marfisa, 1533, Passione di Gesu, 1534, Ragionamento della Nanna e dell’Antonia, 1534, Salmi, 1534, Humanita di Cristo, 1535, Dialogo nel quale la Nanna insegna a la Pippa (Ragionamenti, Sei giornate), 1536, Genesi, 1538, Lettere, 1538, Vita di Maria Vergine, 1539, L’Orlandino, 1540, Vita di Caterina vergine e martire, 1540, Talanta e Ipocrito, 1542, Vita di San Tomaso, 1543, Il Filosofo, 1546, Orazia, 1546.
Εκτός από τα ιερά και τα βέβηλα κείμενα -μια σάτιρα μεγαλόστομων αναγεννησιακών νεοπλατωνικών διαλόγων διαδραματίζεται σε οίκο ανοχής- και κωμωδίες όπως η La cortigiana κι η La talenta, ο Aretino μνημονεύεται κυρίως για τις επιστολές του, γεμάτες λογοτεχνικές κολακείες που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε εκβιασμό. Κυκλοφορούσαν ευρέως σε χειρόγραφα και τα συγκέντρωνε και τα δημοσίευε κατά διαστήματα κερδίζοντας τόσους εχθρούς όσους και φήμη και του χάρισε το επικίνδυνο παρατσούκλι που του έδωσε ο Αριόστο: flagello dei principi (μάστιγα των πριγκήπων). Το 1559, τρία χρόνια μετά το θάνατο του Αρετίνο, ολόκληρο το έργο καταχωρήθηκε στο Παπικό Ευρετήριο Απαγορευμένων Βιβλίων. Οι πρώτες αγγλικές μεταφράσεις μερικών από το πιο ρατσιστικό υλικό του Aretino έχουν έρθει στην αγορά πρόσφατα.
Το La cortigiana είναι μια λαμπρή παρωδία του Il Cortegiano του Castiglione και παρουσιάζει τις περιπέτειες ενός τζέντλεμαν από τη Σιέννα, του Messer Maco, που ταξιδεύει στη Ρώμη για να γίνει καρδινάλιος. Θα ήθελε επίσης να κερδίσει μια ερωμένη, αλλά όταν ερωτεύεται ένα κορίτσι που βλέπει σε ένα παράθυρο, συνειδητοποιεί ότι μόνο ως αυλικός θα μπορούσε να τη κερδίσει. Γελοιοποιώντας τις συμβουλές του Καστιλιόνε για το πώς να γίνει ο τέλειος αυλικός, ένας τσαρλατάνος συνεχίζει να διδάσκει στον Μέσερ Μάκο πώς να συμπεριφέρεται ως αυλικός: πρέπει να μάθει πώς να εξαπατά και να κολακεύει και να κάθεται ώρες μπροστά στον καθρέφτη.
Ο Αρετίνο ήταν στενός φίλος του Τιτσιάνο, που ζωγράφισε το πορτραίτο του τρεις φορές: ένα πορτραίτο του 1527 στο Kunstmuseum της Βασιλείας, ένα πορτραίτο του 1537 στη συλλογή Frick κι ένα πορτραίτο του 1545 στο παλάτι Pitti. Η Luba Freedman αναφέρει ένα τέταρτο πορτραίτο, όχι αργότερα από το 1535, αλλά ο Xavier F. Salomon, επικεφαλής επιμελητής στη συλλογή Frick, γράφει ότι δεν υπάρχει καμμία απόδειξη ότι υπήρξε ποτέ. Ο Τιτσιάνο απεικόνισε επίσης τον Αρετίνο ως Πόντιο Πιλάτο στον πίνακά του Ecce Homo, στο Kunsthistorisches Museum Βιέννης, ως ανώνυμος στρατιώτης στο πλήθος στο Alfonso d’Avalos Απευθυνόμενος στα στρατεύματά του, στο Prado της Μαδρίτης και δίπλα σε μια αυτοπροσωπογραφία στο La Gloria, επίσης στο Prado. Ο Κλήμης Ζ’ έκανε τον Αρετίνο Ιππότη της Ρόδου κι ο Ιούλιος Γ’ τον ονόμασε Ιππότη του Αγίου Πέτρου, αλλά η αλυσίδα που φοράει για το πορτραίτο του το 1545 μπορεί να ήταν απλώς κοσμήματα. Στις αυστηρά δημοσιευμένες επιστολές του προς τους θαμώνες, ο Αρετίνο συχνά πρόσθετε ένα λεκτικό πορτραίτο στο ζωγραφισμένο του Τιτσιάνο.
Ο Τιτσιάνο δεν ήταν ο μόνος καλλιτέχνης που απεικόνισε τον Αρετίνο. “Πιθανώς καμμία άλλη διασημότητα του cinquecento δεν είχε αναπαράγει την εικόνα του τόσο συχνά και με τόσα πολλά μέσα: πίνακες, τοιχογραφίες, γλυπτά, εκτυπώσεις, μετάλλια…” Σε διάφορα στάδια της ζωής του, ο Aretino απεικονίστηκε επίσης από τους Sebastiano del Piombo, Alessandro Moretto, Francesco Salviati, Jacopo Tintoretto και Giorgio Vasari. Το πορτραίτο του χαράχτηκε από τους Marcantonio Raimondi και Giovanni Jacopo Caraglio. Η ομοιότητά του αναπαράχθηκε σε μετάλλια από τους Leone Leoni, Francesco Segala, Alfonso Lombardi και Alessandro Vittoria κι η εικόνα του σμιλεύτηκε από τους Jacopo Sansovino και Danese Cattaneo.
Τον Νοέμβρη του 1545, ο Αρετίνο έγραψε ανοιχτή επιστολή στον Μιχαήλ Άγγελο επικρίνοντας το γυμνό στη Τελευταία Κρίση. “Οι διάλογοί του, La Nanna“, έγραψε ο Aretino, “αποδεικνύουν την ανωτερότητα της επιφυλακτικότητάς μου απέναντι στην αδιακρισία σας, βλέποντας ότι, ενώ χειρίζομαι θέματα λάγνα κι άσεμνα, χρησιμοποιώ γλώσσα κωμική κι ευπρεπή, μιλάω με όρους πέρα από μομφή κι απρόσβλητα σε αγνά αυτιά. Εσείς, αντίθετα, παρουσιάζοντας ένα τόσο απαίσιο θέμα, εκθέτετε αγίους κι αγγέλους, αυτούς χωρίς επίγεια αξιοπρέπεια και κείνους χωρίς ουράνιες τιμές[…]. Η τέχνη σας θα ήταν στο σπίτι σας σε κάποιο ηδονικό bagnio, σίγουρα όχι στο υψηλότερο παρεκκλήσι του κόσμου […]. Δεν το γράφω αυτό από δυσαρέσκεια για τα πράγματα που σας ικέτευσα. Στη πραγματικότητα, αν μου είχατε στείλει αυτό που υποσχεθήκατε, θα κάνατε μόνο αυτό που θα έπρεπε να επιθυμείτε πιο πρόθυμα να κάνετε για το δικό σας συμφέρον“. Ο John Addington Symonds γράφει: “Ο πραγματικός σκοπός του Aretino ήταν να δημιουργήσει κάποιο ανεκτίμητο σκίτσο ή σχέδιο από τον μεγάλο δάσκαλο. Αυτό φαίνεται από μια δεύτερη επιστολή που έγραψε στις 20 Ιανουαρίου 1538“.
Ο Symonds περιγράφει την απάντηση του Μιχαήλ Άγγελου στην επιστολή του Aretino τον Νοέμβρη του 1545: “Κάτω από τη μορφή περίτεχνης φιλοφρόνησης κρύβει τη περιφρόνηση που πρέπει να είχε συλλάβει για τον Aretino και τις θρασύτατες συμβουλές του. Ωστόσο, ήξερε πόσο επικίνδυνος θα μπορούσε να είναι ο άνθρωπος κι ένιωθε υποχρεωμένος να του κάνει χιούμορ“. Στη Τελευταία Κρίση του Μιχαήλ Άγγελου, που ολοκληρώθηκε το 1541, είχε ζωγραφίσει τον Άγιο Βαρθολομαίο να εμφανίζει το δικό του δέρμα. “Το χαλαρό δέρμα […] Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι απεικονίζει τα χαρακτηριστικά του ίδιου του Μιχαήλ Άγγελου. Είναι ενδιαφέρον ότι το πρόσωπο του Αγίου Βαρθολομαίου [ο οποίος κρατά το δέρμα] είναι παρόμοιο με το πρόσωπο του Pietro Aretino, ενός από τους κύριους διώκτες του Μιχαήλ Άγγελου. Αλλά αυτές οι ομοιότητες ήταν άσχετες με την επιστολή του Αρετίνο προς τον Μιχαήλ Άγγελο“. Η Bernadine Barnes γράφει ότι κανένας κριτικός του δέκατου έκτου αιώνα δεν παρατήρησε ότι το ξεφλουδισμένο δέρμα αντιπροσωπεύει τον Μιχαήλ Άγγελο. Ούτε κανένας σύγχρονος κριτικός πρόσεξε το πορτρέτο του Pietro Aretino στην τοιχογραφία… Οι οπαδοί της εποχής μας τον έχουν δει συχνά ως τον Άγιο Βαρθολομαίο, ο οποίος κραδαίνει ένα μαχαίρι στο ένα χέρι και κρατά το δέρμα με την εμφάνιση του προσώπου του Μιχαήλ Άγγελου στο άλλο. Ωστόσο, η κριτική του Αρετίνο για τον Μιχαήλ Άγγελο δεν γράφτηκε μέχρι το 1545, τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της τοιχογραφίας. Ακόμα κι ο καλός φίλος του Αρετίνο, ο Βαζάρι, δεν τον αναγνώρισε.
Ο Αρετίνο αναφέρεται συχνά στα αγγλικά έργα της Ελισαβετιανής και μεταγενέστερων περιόδων κι εκτιμάται διαφορετικά, σε σχόλια που κυμαίνονται από το “Ήταν ένα από τα πιο πνευματώδη μαχαίρια που έφτιαξε ποτέ ο Θεός” του Nashe (Ο ατυχής ταξιδιώτης) ως “εκείνο το διαβόητο ribald του Arezzo” της Αρεοπαγιτικής του Milton.
Ο Άγγλος περιηγητής Sir John Reresby επισκέφθηκε τον τάφο του άσεμνου βέβηλου ποιητή Aretino στην εκκλησία του San Luca, στη Βενετία, στα μέσα της δεκαετίας του 1650. Αναφέρει ότι ο ακόλουθος επιτάφιος είχε αφαιρεθεί από τους ιεροεξεταστές. Ο τάφος στην εκκλησία δεν υπάρχει πλέον, αφού η εκκλησία κατεδαφίστηκε.
Ο πρώτος βιογράφος του Πιέτρο αναφέρει ότι δεν υπήρχε επιτάφιος στον τάφο. Εκείνοι που ισχυρίζονται ότι υπήρχε ένας σαρκαστικός επιτάφιος στις ενδεκασύλλαβες υποψιάζονται ότι πρέπει να αποδοθεί στον επίσκοπο Paolo Giovio κι ότι συντέθηκε όταν ο Aretino ήταν ακόμα ζωντανός:
Qui giace l’Aretin,
poeta tosco:
Di tutti disse mal
fuorché di Cristo,
Scusandosi col dir:
non lo conosco.
Εδώ βρίσκεται ο Aretinο,
Ποιητής της Τοσκάνης:
Μίλησε άσχημα για όλους
εκτός από τον Χριστό,
Ζητώντας συγγνώμη λέγοντας:
Εγώ δεν τον γνωρίζω.
Το 2007, ο συνθέτης Michael Nyman μελοποίησε μερικά από τα Sonetti lussuriosi του Aretino με τον τίτλο 8 Lust Songs. Για άλλη μια φορά, τα κείμενα του Aretino αποδείχθηκαν αμφιλεγόμενα: σε μια παράσταση του 2008 στο Cadogan Hall του Λονδίνου, τα έντυπα προγράμματα αποσύρθηκαν μετά από ισχυρισμούς για αισχρότητα.
Στα σοννέττα του ο Αρετίνο παρουσιάζει, φαινομενικά, μια σειρά από ερωτικά σχήματα, δηλαδή διάφορες στάσεις σεξ. Στη πραγματικότητα, λέει και ξαναλέει, με επιμονή, ότι λατρεύει τις γυναίκες και, κυρίως, ότι προτιμά τη κωλοτρυπίδα από το μουνί, ότι του αρέσει περισσότερο το Στρογγυλό παρά το Τετράγωνο. Με άλλα λόγια, ο Αρετίνο θέτει επί τάπητος, αναφανδόν και προκλητικότατα, το πανάρχαιο θέμα του ετερόφυλου σοδομισμού. Ο θρασύτατος Αρετίνο δημοσίευσε τα σοννέττα του κάτω από την μύτη του πάπα, δήθεν αποτελούσαν σχόλια-λεζάντες σειράς από γκραβούρες. Το Βατικανό αντέδρασε βίαια, εξορίζοντας τον ζωγράφο Ζιλ Ρομέν και φυλακίζοντας το χαράκτη Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι, που είχανε φιλοτεχνήσει την αισχρή εικονογράφηση. Τον ίδιο τον Αρετίνο αναλάβανε να τον μαχαιρώσουν οι μπράβοι του καρδινάλιου Τζιμπέρτι -ο Μεγάλος Ποιητής χαροπάλεψε επί μήνες και μόλις στάθηκε στα πόδια του εγκατέλειψε για πάντα την Ρώμη…===========================
Ακόλαστα Σοννέττα
Καθείς που βλέπει με αμφιβολία το γαμήσι
και τα χάνει μπρος σ’ αυτό το γλυκό πράμμα
αυτός όλα όμοια και ίδια τα νομίζει
και γαμά παντού και πάντα εν τω άμα.
Και δίχως να πα να ψάχνει στα σχολεία
να διδαχτεί -λόγου χάρη- συστηματικώς
να κάνει όμορφα αυτό που δω μαθαίνουν χωρίς βία:
να γαμεί όποιαν αγαπά σεβαστικώς.
Κοιτάτε πως τη κρατάει με τα μπράτσα
και με τα μπούτια κολλημένα στα πλευρά του
λυώνει από τρυφεράδα και ρομάντζα.
Διόλου μπερδεμένοι μολονότι κουρασμένοι ήδη,
μάλιστα κι οι δυο ευχαριστημένοι απ’ το παιγνίδι,
που θα ‘θελαν να ξεψυχήσουν στο γαμήσι.
Αντέχουν φρέσκοι και γοργοί λυσσώντας
και λαχανιάζουνε αγκαλιασμένοι
όσο βαστάει καλά αυτό, είναι ευτυχισμένοι…
————————
Εικονογράφηση του βιβλίου του Coiny Jacques-Joseph:
Sonetti lussuriosi (Ακόλαστα Σοννέττα)
με ποίηση Pietro Aretino (Πιέτρο Αρετίνο)
