Προσπάθησε να γίνεις ουράνιο τόξο
στο σύννεφο κάποιου άλλου.
Όλα στο σύμπαν έχουνε ρυθμό, όλα χορεύουν.
Οι ανάγκες της κοινωνίας ορίζουνε την ηθική της.
Βιογραφικό
Αφροαμερικανίδα πεζογράφος και ποιήτρια, ενεργό μέλος του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των αφροαμερικάνων στις 10ετίες ’50 κι ’60. Στο έργο της, που τυγχάνει σημαντικής αναγνώρισης στην Αμερική, κυριαρχεί το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Χαρακτηρίστηκε ως μια από τις πιο σπουδαίες Αμερικανίδες ποιήτριες και συγγραφείς, μία από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές μορφές της Αμερικής τη τελευταία 50ετία και μια από τις σημαντικότερες μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στη διάρκεια της ζωής της είχε μια ασυνήθιστη ποικιλία από εμπειρίες. Στα 9 της χρόνια βιάστηκε από το σύντροφο της μητέρας της. Όταν είπε για το βιασμό στη μητέρα της, αυτός οδηγήθηκε στις φυλακές, αλλά όταν αποφυλακίστηκε δολοφονήθηκε, πιθανότατα από τους θείους της. Νιώθοντας ότι ήταν υπεύθυνη για το θάνατό του, επειδή μίλησε για το βιασμό, αποφάσισε να μη ξαναμιλήσει κι έμεινε σιωπηλή για τα επόμενα 5 χρόνια. Το όνομα Μάγια, προήλθε γιατί έτσι την αποκαλούσε ο αδελφός της όταν ήτανε πολύ μικρός και το Αγγέλου από τον ελληνικής καταγωγής, 1ο σύζυγό της, Tosh Angelos (Αnastasios Angelou). Μετά το χωρισμό τους το 1954, αποφάσισε να κρατήσει το όνομά του.
Η Μάγια Αγγέλου (Maya Angelou, πραγματικό όνομα: Marguerite Annie Johnson) ήταν Αμερικανίδα ποιήτρια, τραγουδίστρια, πεζογράφος, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των πολιτών και καθηγήτρια πανεπιστημίου. Κυκλοφόρησε 7 αυτοβιογραφίες, 3 μελέτες, αρκετές ποιητικές συλλογές καθώς και μια λίστα από θεατρικές παραστάσεις, ταινίες και τηλεοπτικά προγράμματα μέσα σε 50 χρόνια. Έλαβε δεκάδες βραβεία και πάνω από 50 τιμητικές διακρίσεις. Η Αγγέλου είναι περισσότερο γνωστή για τις 7 αυτοβιογραφίες της, που επικεντρώνονται στη παιδική της ηλικία και στα 1α έτη της ενήλικης ζωής της. Η 1η αυτοβιογραφία της με τίτλο I Know Why the Caged Bird Sings (1969) περιγράφει τη ζωή της μέχρι τα 17 και της χάρισε τη διεθνή αναγνώριση.
Έγινε ποιήτρια και συγγραφέας αφ’ ότου ανέλαβε μια σειρά από δουλειές ως νεαρή ενήλικας, συμπεριλαμβανομένων των μαγείρισσα, πόρνη, χορεύτρια σε νυχτερινά μαγαζιά, τραγουδίστρια, ηθοποιός στην όπερα Porgy and Bess, συντονίστρια σε συνέδρια της βόρειο-χριστιανών και δημοσιογράφος στην Αίγυπτο και τη Γκάνα στη διάρκεια της αποικιοκρατίας της Αφρικής. Ήτανε σκηνοθέτις, ηθοποιός, συγγραφέας και παραγωγός παραστάσεων, ταινιών και τηλεοπτικών προγραμμάτων. Το 1982 έγινε η 1η καθηγήτρια στο Τμήμα Αμερικανικών Σπουδών στο Wake Forest University της Βόρειας Καρολίνα. Ήταν ενεργό μέλος του Κινήματος των Δικαιωμάτων των Πολιτών κι εργάστηκε μαζί με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Μάλκολμ Χ. Ξεκινώντας τη 10ετία του ’90, έκανε περίπου 80 εμφανίσεις ανά έτος ως επισκέπτρια καθηγήτρια σε διάφορα πανεπιστήμια, κάτι που το συνέχισε μέχρι τα 80 της. Το 1993, αφηγήθηκε το ποίημά της On the Pulse of Morning στην ορκωμοσία του Προέδρου Μπιλ Κλίντον κι έγινε η 1η ποιήτρια που απήγγειλε ποίημά της σε ορκωμοσία Προέδρου των ΗΠΑ μετά τον Robert Frost στην ορκωμοσία του Προέδρου John F. Kennedy το 1961.
Στο βιβλίο της, I Know Why the Caged Bird Sings, παρουσίασε διάφορα θέματα της προσωπικής της ζωής. Ήταν εκπρόσωπος των μαύρων και των γυναικών της Αμερικής και τα έργα της θεωρούνται πως υπερασπίζονται τον πολιτισμό των μαύρων. Τα έργα της χρησιμοποιούνται ευρέως στα σχολεία και στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου παρ’ όλο που έχουνε γίνει προσπάθειες ν’ αποσυρθούνε τα βιβλία της από κάποιες βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Τα γνωστότερα έργα της κατατάσσονται στη κατηγορία των αυτοβιογραφικών μυθιστορημάτων, ωστόσο πολλοί κριτικοί λογοτεχνίας τα θεωρούν αυτοβιογραφίες. Έκανε προσπάθεια ν’ αμφισβητήσει τη κοινή δομή της αυτοβιογραφίας μέσω της κριτικής, της αλλαγής και της επέκτασης του είδους. Τα βιβλία της επικεντρώνονται σε θέματα όπως ο ρατσισμός, η ταυτότητα, η οικογένεια και τα ταξίδια. Η Αγγέλου ανέδειξε την εμπειρία τού να είναι κανείς αφρικανικής καταγωγής στις ΗΠΑ. Θεωρείται από τις πιο σπουδαίες Αμερικανίδες ποιήτριες και συγγραφείς, ως μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές μορφές της Αμερικής τη τελευταία 50ετία και μια από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Γεννήθηκε στο Σαιντ Λούις του Μιζούρι, στις 4 Απρίλη 1928. Ήταν το 2ο παιδί του Bailey Johnson, διατροφολόγου στο ναυτικό, και της Vivian Johnson, νοσοκόμας. Ο μεγαλύτερος αδερφός της, Bailey Jr, της είχε δώσει το ψευδώνυμο Μάγια, που προερχόταν από το “My” ή το “Mya Sister”. Όταν ήτανε 3 κι ο αδερφός της 4, ο γάμος των γονιών τους έληξε κι ο πατέρας τους έστειλε στο Αρκάνσας, μόνους τους με το τραίνο, ώστε να ζήσουν με τη γιαγιά από τη πλευρά του πατέρα, Annie Henderson. Παρ’ όλο που τα οικονομικά των αφροαμερικανών εκείνης της εποχής ήταν αρκετά περιορισμένα, η γιαγιά της είχε οικονομική ευημερία στη Μεγάλη Ύφεση και τον Β’ Παγκ. Πόλ., δεδομένου ότι το κατάστημα που διηύθυνε πωλούσε τα αναγκαία προϊόντα κι η ίδια έκανε σοφές κι ειλικρινείς επενδύσεις.
4 έτη μετά, ο πατέρας της επέστρεψε την ίδια και τον αδερφό της στη μητέρα τους στο St. Louis. Σε ηλικία 8 ετών, ενώ έμενε με τη μητέρα της, κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον φίλο της μητέρας της, έναν άνδρα με το όνομα Freeman. Η Αγγέλου ανέφερε το γεγονός στον αδερφό της, που το είπε στην υπόλοιπη οικογένεια. Ο Freeman καταδικάστηκε ως ένοχος αλλά μπήκε στη φυλακή για μόλις μια μέρα. 4 μέρες μετά την αποφυλάκισή του, δολοφονήθηκε, προφανώς από τους θείους της. Η Αγγέλου έγινε κωφάλαλη για σχεδόν 5 χρόνια: “Πίστευα πως η φωνή μου τους σκότωσε; Σκότωσα αυτόν τον άνδρα επειδή είπα τ’ όνομά του και τότε σκέφτηκα ότι δεν θα μπορούσα ποτέ να ξαναμιλήσω επειδή η φωνή μου θα σκότωνε τον οποιονδήποτε …” Σύμφωνα με τη Marcia Ann Gillespie και τους συνεργάτες της, που γράψανε τη βιογραφία της, ήτανε στη διάρκεια κείνης της περιόδου που η Αγγέλου ανέπτυξε την εξαιρετική της μνήμη, την αγάπη της για τα βιβλία και τη λογοτεχνία και την ικανότητά της ν’ ακούει και να παρατηρεί τον κόσμο γύρω της.
Λίγο μετά τη δολοφονία του Freeman, η Αγγέλου και ο αδερφός της στάλθηκαν πίσω στη γιαγιά τους. Η Αγγέλου ευχαρίστησε τη δασκάλα και φίλη της οικογένειάς της Bertha Flowers, που τη βοήθησε να ξαναμιλήσει. Διάβασε συγγραφείς όπως ο Ντίκενς, ο Σαίξπηρ, ο Poe, ο Douglas Johnson κι ο James Weldon Johnson – συγγραφείς που επηρέασαν τη ζωή και τη καρριέρα της, αλλά και μαύρες γυναίκες καλλιτέχνιδες όπως οι Frances Harper, Anne Spencer και Jessie Fauset. Όταν ήτανε 14 ετών, η ίδια κι ο αδερφός της μετακόμισαν μαζί με τη μητέρα τους στο Όκλαντ της Καλιφόρνια. Τον Β’ Παγκ. Πόλ., η Αγγέλου φοίτησε στο Labor School της Καλιφόρνια. Πριν την αποφοίτησή της, εργάστηκε ως οδηγός τρόλεϊ στο Σαν Φρανσίσκο κι ήταν η 1η μαύρη γυναίκα οδηγός. 3 εβδομάδες μετά την αποφοίτησή της, στα 17, γέννησε τον γιο της Κλάϊντ που αργότερα άλλαξε το όνομά του σε Guy Johnson.
Το 1951 παντρεύτηκε τον Έλληνα ηλεκτρολόγο, πρώην ναυτικό και μουσικό Tosh Angelos, παρά τη καταδίκη των διαφυλετικών σχέσεων εκείνη την εποχή και την αποδοκιμασία της μητέρας της. Την ίδια εποχή έλαβε μαθήματα σύγχρονου χορού και συνάντησε τους χορευτές και χορεογράφους Alvin Ailey και Ruth Beckford. Η Αγγέλου κι ο Ailey γίνανε χορευτικό ζευγάρι κι αποκαλούνταν “Al & Rita“, κάνοντας εμφανίσεις μοντέρνου χορού σε διάφορα σωματεία σ’ όλο το Σαν Φρανσίσκο αλλά χωρίς ποτέ να γίνουν επιτυχημένοι. Η Αγγέλου, ο σύζυγός της κι ο γιος της μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη ώστε να μπορέσει να σπουδάσει αφρικανικό χορό με τον χορευτή από το Τρινιδάδ, Pearl Primus αλλά επέστρεψαν στο Σαν Φρανσίσκο ένα χρόνο μετά. Μετά το χωρισμό της, το 1954, άρχισε να χορεύει επαγγελματικά σε διάφορα κλαμπ του Σαν Φρανσίσκο, συμπεριλαμβανομένου του Purple Onion, όπου τραγουδούσε και χόρευε ταυτόχρονα. Μέχρι κείνη τη περίοδο χρησιμοποιούσε τ’ όνομα “Marguerite Johnson” ή “Rita”, αλλά με προτροπή των μάνατζέρ της άλλαξε το επαγγελματικό της όνομα σε “Maya Angelou”. Από το 1954 ως το 1955, έκανε περιοδεία στην Ευρώπη με τη παραγωγή της όπερας Porgy & Bess. Ξεκίνησε να μαθαίνει τη γλώσσα της κάθε χώρας που επισκεπτόταν και μέσα σ’ ελάχιστα χρόνια απέκτησε άριστη γνώση σε αρκετές γλώσσες. Το 1957, ηχογράφησε το 1ο της άλμπουμ, Miss Calypso, σε ύφος μουσικής φολκ, κάντρυ και ρέγκε, που κυκλοφόρησε σε CD το 1996. To 1969 εξέδοσε το δίσκο The Poetry οf Maya Angelou, με απαγγελίες ποιημάτων της.
Συνάντησε τον μυθιστοριογράφο John Oliver Killens το 1959 και, με τη παρότρυνσή του, μετακόμισε στην Νέα Υόρκη για να επικεντρωθεί στη συγγραφική καρριέρα της. Έγινε μέλος του Harlem Writers Guild, που συνάντησε αρκετούς σημαντικούς αφροαμερικανούς συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων των John Henrik Clarke, Rosa Guy, Paule Marshall και Julian Mayfield κι εξέδωσε το 1ο της μυθιστόρημα. Το 1960, αφού συνάντησε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κι άκουσε μια ομιλία του, η ίδια κι ο Killens οργάνωσαν το θρυλικό Cabaret for Freedom προκειμένου να ενισχύσουν το Southern Christian Leadership Conference (SCLC), όπου ορίστηκε συντονίστρια.
Σύμφωνα με τον Lyman Hagen, η συνεισφορά της στα πολιτικά δικαιώματα ήτανε πετυχημένη κι αρκετά αποτελεσματική, -την ίδια περίοδο ξεκίνησε τον ακτιβισμό. Το 1961 συμμετείχε στην παράσταση του Ζαν Ζενέ, The Blacks, μαζί με τους Abbey Lincoln, Roscoe Lee Brown, James Earl Jones, Louis Gossett, Godfrey Cambridge και Cicely Tyson. Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε κι έκανε σχέση, με τον βορειοαφρικανό Vusumzi Make, -δεν παντρεύτηκαν όμως ποτέ επίσημα. Η ίδια, ο γιος της Guy κι ο Make μετακόμισαν στο Κάιρο, όπου η Αγγέλου εργάστηκε ως εκδότρια στην εβδομαδιαία αγγλική εφημερίδα The Arab Observer. Το 1962, η σχέση της με τον Make έληξε κι η ίδια με το γιο της μετακόμισαν στη Γκάνα ώστε ο τελευταίος να μπορέσει να φοιτήσει στο πανεπιστήμιο, ωστόσο είχε ένα σοβαρό ατύχημα με το μηχανάκι. Η Αγγέλου παρέμεινε στη Γκάνα για την ανάρρωσή του και τελικά έμεινε στην χώρα μέχρι το 1965. Έγινε διευθύντρια στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα κι ήταν ενεργό μέλος στην αφροαμερικανική κοινότητα της χώρας. Ήταν εκδότρια και συντάκτης στην εφημερίδα The African Review, περιοδική συγγραφέας στην εφημερίδα Ghanaian Times, έγραψε κείμενα κι έκανε εκπομπές στο Radio Ghana ενώ παράλληλα εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο της Γκάνα. Συμμετείχε στην αναβίωση της παράστασης The Blacks στη Γενεύη και το Βερολίνο.
Στη Γκάνα έγινε στενή φίλη με τον Μάλκολμ Χ. στη διάρκεια της επίσκεψής του στις αρχές της 10ετίας του 1960. Επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1965 για να βοηθήσει τον Μάλκολμ Χ. να δημιουργήσει έναν οργανισμό για τα πολιτικά δικαιώματα, την Organization of Afro-American Unity -ο οποίος δολοφονήθηκε λίγο μετά. Καταρρακωμένη, επισκέφθηκε τον αδελφό της στη Χαβάη, όπου κυνήγησε καρριέρα στο τραγούδι κι έπειτα επέστρεψε στο Λος Άντζελες για να επικεντρωθεί στη συγγραφή της. Εργάστηκε ως ερευνήτρια και κατέγραψε τις ταραχές που σημειώθηκαν στην Χαβάη το 1965. Έγραψε θεατρικά έργα, όπου πρωταγωνίστησε κι επέστρεψε στη Νέα Υόρκη το 1967. Συνάντησε τη Rosa Guy κι ανανέωσε τη φιλία της με τον James Baldwin, που είχε συναντήσει στο Παρίσι τη 10ετία του 1950 και τον οποίο αποκαλούσε αδερφό εκείνη την εποχή. Ο φίλος της Jerry Purcell της παρείχε επιχορήγηση για να συνεχίσει το γράψιμο.
Το 1968 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ της ζήτησε να διοργανώσει μια πορεία. Η ίδια συμφώνησε αλλά την ανέβαλλε ξανά και μετά από μια μακάβρια στροφή της μοίρας, ο Μάλκολμ Χ. δολοφονήθηκε στα 40α της γενέθλια (4 Απρίλη). Καταρρακωμένη ξανά, ο φίλος της James Baldwin την ενθάρρυνε ξανά και την έβγαλε από τη κατάθλιψη. Όπως αναφέρει ο Gillespie: “Μπορεί το 1968 να ήταν ένα έτος μεγάλου πόνου, απώλειας και θλίψης, ωστόσο ήταν επίσης το έτος που η Αμερική συνειδητοποίησε για 1η φορά το μέγεθος του πνεύματος και της ιδιοφυΐας της Μάγιας Αγγέλου“. Παρόλο που δεν είχε σχεδόν καθόλου εμπειρία, έγραψε, έκανε τη παραγωγή κι αφηγήθηκε το Blacks, Blues, Black!, μια σειρά ντοκιμαντέρ 10 επεισοδίων που ‘χανε θέμα τη σύνδεση μεταξύ της μπλουζ μουσικής και της αφρικανικής κληρονομιάς των αφροαμερικανών. Έγραψε κι αφηγήθηκε επιπλέον την σειρά ντοκιμαντέρ “οι Αφρικανισμοί που υφίστανται ακόμα στις ΗΠΑ” για την Εθνική Εκπαιδευτική Τηλεόραση, τον προάγγελο του PBS. Το 1968 έλαβε έμπνευση στη διάρκεια ενός δείπνου με τον Μπάλντουιν, τον καρτουνίστα Jules Feiffer και τη σύζυγό του Judy και με τη προτροπή του εκδότη Robert Loomis, έγραψε τη 1η της αυτοβιογραφία, I Know Why the Caged Bird Sings, που δημοσιεύτηκε το 1969 και της απέφερε διεθνή αναγνώριση και διάκριση.
Το έργο της Georgia, Georgia, σε παραγωγή μιας σουηδικής εταιρείας κινηματογράφου και με τα γυρίσματα να γίνονταν στη Σουηδία, το 1ο σενάριο που γράφτηκε από μια μαύρη γυναίκα, κυκλοφόρησε το 1972. Έγραψε επίσης το τραγούδι τίτλων της ταινίας παρ’ όλο που ‘χε ελάχιστη συμμετοχή στη ταινία. Η Αγγέλου παντρεύτηκε τον Ουαλλό ξυλουργό και πρώην σύζυγο της Germaine Greer, Paul du Feu, στο Σαν Φρανσίσκο το 1973. Τα επόμενα 10 χρόνια, όπως αναφέρει ο Gillespie: “Η Αγγέλου είχε κάνει περισσότερα πράγματα από όσα ήλπιζαν οι περισσότεροι καλλιτέχνες να πετύχουν σε όλη την διάρκεια της ζωής τους“. Εργάστηκε ως συνθέτις, γράφοντας στίχους για τη τραγουδίστρια Roberta Flack και συνθέτοντας μουσική για ταινίες. Έγραψε άρθρα, μικρές ιστορίες, σενάρια για τη τηλεόραση, ντοκιμαντέρ, αυτοβιογραφίες και ποίηση, έκανε την παραγωγή σε θεατρικά έργα κι ήταν επισκέπτρια καθηγήτρια σε αρκετά κολλέγια και πανεπιστήμια. Ήταν μια “απρόθυμη ηθοποιός” κι ήταν υποψήφια για Βραβείο Tony το 1973 για το ρόλο της στη ταινία Look Away. Ως θεατρική σκηνοθέτις, το 1988 ανέλαβε ν’ ανεβάσει το έργο του Errol John Moon on a Rainbow Shawl στο θέατρο Almeida στο Λονδίνο.
Το 1977 η Αγγέλου εμφανίστηκε στη τηλεοπτική μίνι-σειρά Roots. Έλαβε πληθώρα βραβείων στη διάρκεια αυτής της περιόδου, συμπεριλαμβανομένων πάνω από 30 τιμητικών διακρίσεων από κολλέγια και πανεπιστήμια όλου του κόσμου. Στα τέλη της 10ετίας του 1970, συνάντησε την Όπρα Γουίνφρεϋ όταν εργαζόταν στη τηλεόραση στη Βαλτιμόρη του Μέριλαντ ; αργότερα η Αγγέλου θα γινόταν η στενή φίλη και μέντορας της Γουίνφρεϋ. Το 1981 η Αγγέλου και ο du Feu χώρισαν. Επέστρεψε στις νότιες ΗΠΑ το 1981 επειδή ένιωθε ότι έπρεπε να συμβιβαστεί με το παρελθόν της εκεί και παρ’ όλο που δεν κατείχε κάποιο πτυχίο, δέχτηκε τη θέση της καθηγήτριας στο Τμήμα Αμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Wake Forest στο Winston-Salem της Βόρειας Καρολίνα, όπου ήταν από τους ελάχιστους καθηγητές πλήρους απασχόλησης. Από τη στιγμή εκείνη κι έπειτα, θεωρούσε τον εαυτό της ως “μια καθηγήτρια που γράφει”. Δίδαξε μια ποικιλία από μαθήματα που αντανακλούσαν τα ενδιαφέροντά της όπως ήταν η φιλοσοφία, η ηθική, η θεολογία, η επιστήμη, το θέατρο κι η συγγραφή. Η εφημερίδα The Winston-Salem Journal ανέφερε ότι παρ’ όλο που έκανε αρκετούς φίλους στο πανεπιστήμιο, “ποτέ δεν απογοητεύτηκε από την κριτική που της άσκησαν άνθρωποι οι οποίοι θεωρούσαν ότι ήταν περισσότερο μια διασημότητα παρά μια διάνοια“. Το τελευταίο μάθημα που δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Wake Forest ήταν το 2011 αλλά σχεδίαζε να διδάξει ακόμα μια φορά στα τέλη του 2014. Η τελευταία της εμφάνιση ως καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο ήταν στα τέλη του 2013. Ξεκινώντας από τη 10ετία του 1990, συμμετείχε ενεργά στις διαλέξεις υπό τη μορφή ξεναγήσεων, κάτι που συνέχισε μέχρι την ηλικία των 80 ετών.
Το 1993 η Αγγέλου αφηγήθηκε το ποίημα On the Pulse of Morning στην ορκωμοσία του Προέδρου Μπιλ Κλίντον κι έγινε η 1η ποιήτρια που αφηγήθηκε ποίημά της σε τελετή ορκωμοσίας μετά τον Robert Frost στην ορκωμοσία του Προέδρου John F. Kennedy το 1961. Η αφήγησή της οδήγησε σε μεγαλύτερη φήμη κι αναγνώριση του προηγούμενου έργου της κι επέκτεινε τα ενδιαφέροντά της πέρα από φυλετικά, οικονομικά κι εκπαιδευτικά όρια. Η ηχογράφηση του ποιήματος της χάρισε ένα Βραβείο Γκράμμυ. Τον Ιούνιο του 1995, κυκλοφόρησε το δεύτερο ‘δημόσιο’ ποίημά της, όπως το αποκάλεσε ο Richard Long, με τον τίτλο A Brave and Startling Truth, που μνημόνευε την 50η επέτειο των Ηνωμένων Εθνών.
Η Αγγέλου πέτυχε τον στόχο της και το 1996 σκηνοθέτησε τη ταινία Down in the Delta, που συμμετείχαν οι ηθοποιοί Alfre Woodard και Wesley Snipes. Συνεργάστηκε την ίδια χρονιά με τους καλλιτέχνες Ashford & Simpson στα 7 από τα 11 κομμάτια του άλμπουμ τους Been Found. Το άλμπουμ της χάρισε 3 εμφανίσεις στο Billboard. Το 2000 δημιούργησε πετυχημένη συλλογή προϊόντων για τηνHallmark, συμπεριλαμβανομένων των ευχετήριων καρτών και διακοσμητικών αντικειμένων για το σπίτι. Απάντησε στους κριτικούς που τη κατηγόρησαν πως έγινε υπερβολική εμπορική αναφέροντας ότι η εταιρεία διατήρησε το ρόλο της ως η ποιήτρια του λαού. Πάνω από 30 έτη μετά, ξεκίνησε να γράφει την ιστορία της ζωής της και το 2002 ολοκλήρωσε την 6η αυτοβιογραφία της A Song Flung Up to Heaven.
Η Αγγέλου οργάνωσε μια εκστρατεία για το Δημοκρατικό Κόμμα στις προεδρικές εκλογές του 2008, δίνοντας δημόσια υποστήριξη στη Χίλαρυ Κλίντον. Στο 1ο ντιμπέιτ στη Βόρεια Καρολίνα, η εκστρατεία της Κλίντον εξέδωσε διαφημίσεις όπου φιγουράριζε ένα απόσπασμα της Αγγέλου. Οι διαφημίσεις αυτές αποτελούσαν μέρος της προσπάθειας της Κλίντον να υποστηρίξει την μαύρη κοινότητα, ωστόσο ο Ομπάμα κέρδισε στη Βόρεια Καρολίνα με 29 επιπλέον ψήφους και λαμβάνοντας το 80% των ψήφων των μαύρων. Όταν η εκστρατεία της Κλίντον ολοκληρώθηκε, η Αγγέλου υποστήριξε τον Μπαράκ Ομπάμα που κέρδισε στις εκλογές κι έγινε ο 1ος αφρο-Aμερικανός πρόεδρος των ΗΠΑ. Η ίδια δήλωσε: “Μεγαλώνουμε πέρα από τα στερεότυπα των ρατσισμού και του σεξισμού“.
Στα τέλη του 2010, η Αγγέλου δώρισε τα προσωπικά της έγγραφα κι αναμνηστικά της καρριέρας της στο Schomburg Center για την Έρευνα πάνω στον Πολιτισμό των Μαύρων στο Χάρλεμ. Αποτελούνταν από περισσότερα από 340 κουτιά μ’ έγγραφα που περιλάμβαναν τις χειρόγραφες σημειώσεις της για το βιβλίο I Know Why the Caged Bird Sings, τηλεγράφημα του 1982 από τον Coretta Scott King, μηνύματα θαυμαστών αλλά και προσωπική κι επαγγελματική αλληλογραφία από συναδέλφους της όπως ο εκδότης της Robert Loomis. Το 2013, στα 85 της, κυκλοφόρησε την 7η αυτοβιογραφία της σειράς, με τίτλο Mom & Me & Mom, που επικεντρώνεται στη σχέση με τη μητέρα της. To 2014, λίγο πριν το θάνατό της, κυκλοφόρησε ένα μουσικό αφιέρωμα στη ποίηση της, με τίτλο Caged Bird Songs. Πρόκειται γι’ απαγγελίες τις ποιήτριας, με μουσική επένδυση σε ύφος χιπ-χοπ και τζαζ, σε παραγωγή των Σων Ριβέρα (Shawn Rivera) και RoccStar (Leon “Roccstar” Youngblood Jr.).
Η Μάγια Αγγέλου έλαβε δημόσιες θέσεις, όπως στη Bicentennial Commission, όπου διορίστηκε από τον πρόεδρο Τζέραλντ Φορντ τo 1970, στη Commission for International Woman of the Year, όπου διορίστηκε από τον πρόεδρο Τζίμυ Κάρτερ και πολλές τιμητικές βραβεύσεις και διακρίσεις. To 1993 απήγγειλε το ποίημα On the Pulse of the Morning στη τελετή ανάληψης της Προεδρίας των ΗΠΑ από τον Μπιλ Κλίντον και το 2000 έλαβε, για τη συνολική προσφορά της στην ποίηση το Εθνικό Μετάλλιο Τεχνών (National Medal of Arts). Συνέθεσε, επιπλέον, το ποίημα Amazing Peace για τη τελετή φωτισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου του Λευκού Οίκου το 2005. Το 2010 έλαβε από τον πρόεδρο Ομπάμα το Μετάλλιο της Ελευθερίας (Presidential Medal of Freedom), την ύψιστη πολιτική διάκριση που προβλέπεται από το αμερικανικό κράτος. Στις 7 Απριλίου 2015 η αμερικανική ταχυδρομική υπηρεσία (United States Postal Service -USPS) κυκλοφόρησε προς τιμή της ειδικό γραμματόσημο, στη σειρά Forever. Τις απονεμήθηκε 3 φορές το Βραβείο Γκράμμυ για Μη Μουσικό Άλμπουμ Προφορικού Λόγου (Best Spoken Word οr Non-Musical Album). Επίσης είχε ανακηρυχτεί, στη διάρκεια της ζωής της, “επίτιμη διδάκτωρ” πάνω από 50 φορές.
Η Μάγια Αγγέλου πέθανε το πρωί στις 28 Μάη 2014. Τη βρήκε η νοσοκόμα της. Παρ’ όλο που είχε δημοσιοποιήσει την άσχημη κατάσταση της υγείας της κι είχε ακυρώσει προγραμματισμένες εμφανίσεις της, εργαζότανε πάνω σε νέο βιβλίο, αυτοβιογραφία με θέμα τις εμπειρίες της με τους εθνικούς και παγκόσμιους ηγέτες. Στη τελετή βράβευσής της στο Wake Forest University, ο γιος της Guy Johnson ανέφερε ότι παρ’ όλο που ‘χε ένα συνεχή πόνο εξαιτίας της καρριέρας της ως χορεύτριας, έγραψε 4 βιβλία στα τελευταία 10 έτη της ζωής της. Αφιερώματα και συλλυπητήρια μηνύματα της αποδόθηκαν από καλλιτέχνες και παγκόσμιους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων των Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα, του οποίου η αδερφή πήρε το όνομα της Αγγέλου. Ο Harold Augenbraum, από το Εθνικό Ίδρυμα Βιβλίου, δήλωσε πως “η κληρονομιά της Αγγέλου είναι αυτή που οι συγγραφείς κι οι αναγνώστες σ’ όλο τον κόσμο μπορούν να θαυμάσουν και να εμπνευστούν“. Τη 1η βδομάδα μετά το θάνατό της, το βιβλίο I Know Why the Caged Bird Sings ανέβηκε στο νο1 στη λίστα με τα μπεστ-σέλλερ στο Amazon.
Στις 29 Μάη 2014, η εκκλησία Mount Zion Baptist στο Winston-Salem, που η Αγγέλου ήταν μέλος για 30 χρόνια, πραγματοποίησε ένα δημόσιο μνημόσυνο για να τη τιμήσει. Στις 7 Ιουνίου 2014, ιδιωτικό μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στο Παρεκκλήσι Wait Chapel στη πανεπιστημιούπολη του Wake Forest University. Το μνημόσυνο ήταν σε ζωντανή μετάδοση στους τοπικούς σταθμούς του Winston-Salem και προβλήθηκε ζωντανά στην ιστοσελίδα του πανεπιστημίου. Ομιλία έβγαλαν ο γιος της, η Όπρα Γουίνφρεϊ, η Μισέλ Ομπάμα και ο Μπιλ Κλίντον. Στις 15 Ιουνίου 2014, ένα μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στην εκκλησία Glide Memorial στο Σαν Φρανσίσκο, όπου η Αγγέλου ήταν μέλος για πολλά χρόνια. Το 2015 ένα γραμματόσημο των ταχυδρομείων των ΗΠΑ κυκλοφόρησε προς τιμή της με το απόσπασμα της Joan Walsh Anglund “Ένα πουλί δεν τραγουδά επειδή έχει μια απάντηση, τραγουδά επειδή έχει ένα τραγούδι“, παρόλο που το γραμματόσημο λανθασμένα αποδίδει το απόσπασμα στην Αγγέλου. Το εν λόγω απόσπασμα προέρχεται από την συλλογή ποιημάτων της Anglund A Cup of Sun (1967).
Η Αγγέλου έγραψε συνολικά 7 αυτοβιογραφίες. Σύμφωνα με τη Mary Jane Lupton, η 3η αυτοβιογραφία της Singin’ and Swingin’ and Gettin’ Merry Like Christmas σημάδεψε τη 1η φορά που αρκετά γνωστή αφροαμερικανίδα αυτοβιογράφος είχε γράψει ένα 3ο τόμο για τη ζωή της. Τα βιβλία της εκτείνονται στο χρόνο και τον τόπο, από το Αρκάνσας μέχρι την Αφρική και πίσω στις ΗΠΑ και λαμβάνουν χώρα από την έναρξη του Β’ Παγκ. Πολ. μέχρι τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Κυκλοφόρησε την 7η αυτοβιογραφία της Mom & Me & Mom το 2013, στα 85 της. Οι κριτικοί τείνουν ν’ ασκούν κριτική στις επόμενες αυτοβιογραφίες της με βάση τη 1η, με το Caged Bird να λαμβάνει τους μεγαλύτερους επαίνους. Επίσης, έγραψε 5 συλλογές από μελέτες, που ο συγγραφέας Hilton Als αποκάλεσε βιβλία σοφίας της. Εμπιστεύτηκε τον ίδιο εκδότη στη συγγραφική της καρριέρα, Robert Loomis, των εκδόσεων Random House -ο τελευταίος συνταξιοδοτήθηκε το 2011, είπε για τον Loomis: “Έχουμε μια σχέση που είναι σχεδόν μεταξύ διασήμων ανάμεσα στους εκδότες“.
Η μεγάλη κι εντατική καρριέρα της περιλάμβανε επίσης ποίηση, θέατρο, σενάρια για τη τηλεόραση και τον κινηματογράφο, σκηνοθεσία κι υποκριτική. Υπήρξε μια παραγωγική ποιήτρια, ο τόμος Just Give Me a Cool Drink of Water ‘fore I Diiie (1971) ήταν υποψήφιος για Βραβείο Πούλιτζερ κι επιλέχθηκε από τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον για να αφηγηθεί το ποίημά της On the Pulse of Morning στην ορκωμοσία του το 1993. Η πετυχημένη υποκριτική καρριέρα της περιλάμβανε πλήθος παραστάσεων, ταινιών και τηλεοπτικών προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισής της στη μίνι σειρά Ρίζες το 1977. Το σενάριό της, Georgia, Georgia (1972), ήταν το 1ο αυθεντικό σενάριο μιας μαύρης γυναίκας στο οποίο έγινε η παραγωγή για τον κινηματογράφο κι η ίδια ήταν η πρώτη αφροαμερικανίδα γυναίκα που σκηνοθέτησε τη ταινία Down in the Delta το 1998.
Χρονολογία των αυτοβιογραφιών
I Know Why the Caged Bird Sings (1969): Up to 1944 (age 17)
Gather Together in My Name (1974): 1944–48
Singin’ and Swingin’ and Gettin’ Merry Like Christmas (1976): 1949–55
The Heart of a Woman (1981): 1957–62
All God’s Children Need Traveling Shoes (1986): 1962–65
A Song Flung Up to Heaven (2002): 1965–68
Mom & Me & Mom (2013): overview
Ελληνικές μεταφράσεις
Τα δυνατά πουλιά της επαγγελίας. Μτφρ: Κώστια Κοντολέων. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 1995.
Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί. Μτφρ.: Ιωάννα Καρατζαφέρη. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 1993.
Ποίηση
Η Αγγέλου, αν κι είναι περισσότερο γνωστή για τις 7 αυτοβιογραφίες της, ωστόσο υπήρξε μια παραγωγική και πετυχημένη ποιήτρια. Την αποκάλεσαν “η βραβευμένη μαύρη γυναίκα ποιήτρια” και τα ποιήματά της θεωρούνται οι ύμνοι των αφροαμερικανών. Σπούδασε και ξεκίνησε να γράφει ποίηση από μικρή ηλικία, ενώ χρησιμοποίησε τη ποίηση κι άλλα λογοτεχνικά είδη για να αντιμετωπίσει τον βιασμό που υπέστη σε νεαρή ηλικία, όπως περιγράφεται στο Caged Bird. Σύμφωνα με τη Yasmin DeGout, η λογοτεχνία επηρέασε τις ευαισθησίες της για να γίνει η ποιήτρια και συγγραφέας που κατέληξε να γίνει, ειδικότερα τον “απελευθερωμένο λόγο που θα εξελισσόταν στον ατομικό της ποιητικό λόγο“.
Πολλοί κριτικοί της λογοτεχνίας θεωρούν τις αυτοβιογραφίες της περισσότερο σημαντικές από τη ποίησή της. Παρ’ όλο που όλα τα βιβλία της έχουν γίνει μπεστ-σέλλερ, η ποίησή της δεν γίνεται αντιληπτή στον ίδιο σημαντικό βαθμό όπως η πρόζα της και δεν έχει μελετηθεί αρκετά. Τα ποιήματά της ήταν περισσότερο ενδιαφέροντα όταν τα αφηγούνταν και πολλοί κριτικοί έδωσαν έμφαση στην δημόσια μορφή της ποίησής της. Η έλλειψη κριτικής αναγνώρισης της έχει αποδοθεί τόσο στη δημόσια φύση των ποιημάτων της και στην επιτυχία της αλλά και στο γεγονός ότι οι κριτικοί προτιμούν τη ποίηση ως μια γραπτή μορφή κι όχι ως μια προφορική αφηγηματική. Η Zofia Burr καταδίκασε τους κριτικούς του έργου της Αγγέλου για το ότι δεν έλαβαν υπόψη τους υψηλότερους σκοπούς των γραπτών της: “να είσαι αντικειμενικός αντί για προσωπικός, να είσαι αυθεντικός αντί για εξομολογητικός“.
Στυλ & μορφή των αυτοβιογραφιών
Η χρήση αφηγηματικών τεχνικών όπως ο διάλογος κι η ανάπτυξη του θέματος, του σκηνικού, της πλοκής και της γλώσσας έχει οδηγήσει συχνά τους κριτικούς να θεωρούν τα βιβλία της ως αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα. Η Αγγέλου έκανε προσπάθεια ν’ αμφισβητήσει τη κοινή δομή της αυτοβιογραφίας μέσω της κριτικής, της αλλαγής και της επέκτασης του θέματος. Η Mary Jane Lupton υποστηρίζει πως όλες οι αυτοβιογραφίες της συμμορφώνονται με τη βασική μορφή αυτού του λογοτεχνικού είδους: είναι γραμμένες από ένα μόνο συγγραφέα, είναι σε χρονολογική σειρά και περιλαμβάνουν τα στοιχεία του χαρακτήρα και του θέματος. Η Αγγέλου αναγνωρίζει ως υπάρχουν αφηγηματικά στοιχεία στα βιβλία της, η Lupton αναφέρει ότι συνήθιζε να “απομακρύνεται από τη συμβατική μορφή της αυτοβιογραφίας ως αλήθειας“, η οποία παραλληλίζει τις συμβάσεις αρκετών αφροαμερικανικών αυτοβιογραφιών που γράφτηκαν καθ’ όλη τη πολιτική ιστορία των ΗΠΑ, όταν τόσο η Lupton όσο κι ο αφροαμερικανός Crispin Sartwell υποστηρίζουνε πως η αλήθεια λογοκρίθηκε από την ανάγκη για αυτοπροστασία. Ο Lyman B. Hagen τοποθετεί την Αγγέλου στην μεγάλη λιστα των αφροαμερικανών αυτοβιογράφων αλλά ισχυρίζεται πως δημιούργησε μοναδική ερμηνεία μορφής της αυτοβιογραφίας.
ΡΗΤΑ:
• Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν.
• Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις. Μη παραπονιέσαι.
• Επιτυχία είναι να σ’ αρέσει ο εαυτός σου, να σ’ αρέσει αυτό που κάνεις και να σ’ αρέσει ο τρόπος που το κάνεις.
• Ζήτα αυτό που θέλεις και να ‘σαι προετοιμασμένος να το αποκτήσεις.
• Η ζωή γουστάρει να τη βουτάνε από το πέτο και να της λένε: “Είμαι μαζί σου μικρή μου, φύγαμε”.
• Δεν πρέπει ποτέ να κάνεις πρώτη σου προτεραιότητα κάποιον που σε βλέπει απλά σαν μια εναλλακτική λύση.
• Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι πως η διαφορετικότητα κεντά ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους.
• Νομίζω πως το πιο σημαντικό πράγμα, πέρα από τη πειθαρχία και τη δημιουργικότητα, είναι η τόλμη να τολμάς.
• Όλα στο σύμπαν έχουν ένα ρυθμό, όλα χορεύουν.
• Θα γνωρίσεις πολλές ήττες στη ζωή σου, αλλά ποτέ μην επιτρέψεις στον εαυτό σου να νικηθεί.
• Η ζωή είναι πόρνη. Πρέπει να βγεις έξω και να της αλλάξεις τα φώτα.
• Αν εγώ δεν είμαι καλός με τον εαυτό μου, πώς μπορώ να περιμένω να είναι οι άλλοι καλοί μαζί μου;
• Η μόρφωση βοηθά κάποιον να πάψει να φοβάται παράξενες καταστάσεις.
• Τίποτε δεν δουλεύει αν δεν δουλέψεις εσύ.
• H πίκρα είναι σαν τον καρκίνο. Τρώει το σώμα που τη φιλοξενεί. Αλλά ο θυμός είναι σαν τη φωτιά. Τα εξαγνίζει όλα.
• Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αγωνία από το να ‘χεις μέσα σου μιαν ιστορία ανείπωτη.
• Τα παιδιά έχουν ταλέντο να υπομένουν, που πηγάζει από την άγνοια εναλλακτικών λύσεων.
• Να φυλάγεσαι από τον γυμνό άνθρωπο που σου χαρίζει το πουκάμισό του.
• Όταν οι άνθρωποι σου δείχνουν ποιοι πραγματικά είναι, να τους πιστεύεις, τη πρώτη φορά.
• H προκατάληψη είναι ένα βαρύ φορτίο που θολώνει το παρελθόν, απειλεί το μέλλον και κάνει το παρόν απρόσιτο.
• Μην φέρνεις τίποτε αρνητικό στη πόρτα μου.
• Δεν είναι δυνατό να ξοδέψεις όλη σου τη δημιουργικότητα. Όσο περισσότερη χρησιμοποιείς, τόσο περισσότερη έχεις.
• Οι ανάγκες της κοινωνίας προσδιορίζουν την ηθική της.
• Είναι πολύ λεπτή η γραμμή ανάμεσα στο να αγαπάμε τη ζωή και να είμαστε άπληστοι για αυτήν.
• Επιτυχία είναι να σ’ αρέσει ο εαυτός σου, να σ’ αρέσει αυτό που κάνεις και να σ’ αρέσει ο τρόπος που το κάνεις.
• Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς μέχρι να μάθεις. Μετά όταν μάθεις καλύτερα, καν’ το καλύτερα.
• Όλα τα μεγάλα επιτεύγματα απαιτούν χρόνο.
• Το θάρρος είναι το πιο σημαντικό από όλα τα προσόντα, γιατί χωρίς θάρρος δεν μπορείς να χρησιμοποιείς με συνέπεια κανένα άλλο προσόν.
• Οι λέξεις σημαίνουν περισσότερα από αυτό που διατυπώνεται γραπτά. Χρειάζεται η ανθρώπινη φωνή για να τις διαποτίσει με ένα βαθύτερο μήνυμα.
* Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν.
* Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις. Μην παραπονιέσαι.
* Είναι πολύ λεπτή η γραμμή ανάμεσα στο να αγαπάμε τη ζωή και να είμαστε άπληστοι για αυτήν.
* Ζήτα αυτό που θέλεις και να είσαι προετοιμασμένος να το αποκτήσεις.
* H προκατάληψη είναι ένα βαρύ φορτίο που θολώνει το παρελθόν, απειλεί το μέλλον και κάνει το παρόν απρόσιτο.
* Όλα τα μεγάλα επιτεύγματα απαιτούν χρόνο.
* Το θάρρος είναι το πιο σημαντικό από όλα τα προσόντα, γιατί χωρίς θάρρος δεν μπορείς να χρησιμοποιείς με συνέπεια κανένα άλλο προσόν.
* Οι λέξεις σημαίνουν περισσότερα από αυτό που διατυπώνεται γραπτά. Χρειάζεται η ανθρώπινη φωνή για να τις διαποτίσει με ένα βαθύτερο μήνυμα.
* Προσπάθησε να γίνεις το ουράνιο τόξο στο σύννεφο κάποιου άλλου.
* Δεν υπάρχει τίποτα πιο θλιβερό από έναν νέο που είναι κυνικός, γιατί έχει περάσει από το να μη ξέρει τίποτα στο να μη πιστεύει τίποτα.
* Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν.========================
Μπορείτε να με γράψετε στην ιστορία
Με τα πικρά, στρεβλά σας ψέματα
Μπορείτε να με σύρετε στην ίδια τη βρωμιά
Αλλά ακόμα, σαν τη σκόνη, θ’ ανεβαίνω ψηλά.
Σας αναστατώνει η ευφορία μου;
Γιατί με περιβάλλετε με σκοτάδι;
Μήπως γιατί περπατώ σαν να κατέχω πετρελαιοπηγές
Που ξεχειλίζουν απ’ το σαλόνι μου;
Ακριβώς όπως τα φεγγάρια και όπως οι ήλιοι
Mε τη βεβαιότητα της παλίρροιας
Ακριβώς όπως οι ελπίδες που πηγάζουν από ψηλά
Ακόμα θ’ ανατέλλω.
Θέλατε να με δείτε να σπάω;
Καλυμμένο κεφάλι και χαμηλωμένα μάτια;
Ώμους που πέφτουν κάτω σαν δάκρυα
Aδύναμη από τις οργισμένες μου κραυγές;
Μήπως το αγέρωχό μου ανάστημα σας προσβάλλει;
Δεν σας έρχεται πολύ δύσκολο
Που γελώ σαν να έχω ορυχεία χρυσού
Σκάβοντας στην πίσω αυλή μου;
Μπορείτε να με πυροβολήσετε με τις λέξεις σας
Μπορείτε να με σφάξετε με τη ματιά σας
Μπορείτε να με δολοφονήσετε με το μίσος σας
Αλλά ακόμα, σαν αέρας, θα ανεβαίνω ψηλά.
Μήπως η σεξουαλικότητά μου σας ενοχλεί;
Εκπλήσσεστε
Που χορεύω σαν να φορώ διαμάντια
Tη στιγμή που σμίγουν οι μηροί μου;
Πέρα από τις καλύβες της ντροπής της ιστορίας
Ανατέλλω
Πάνω από ένα παρελθόν που ρίζωσε στον πόνο
Ανατέλλω
Είμαι ένας μαύρος ωκεανός, κυματιστός και ανοιχτός
Εκπνέοντας γιγαντώνομαι κι αντέχω στην παλίρροια
Aφήνοντας πίσω νύχτες φόβου και τρόμου
Ανατέλλω
Σε ένα ηλιοβασίλεμα που είναι θαυμαστά ξάστερο
Ανατέλλω
Κουβαλώντας τα χαρίσματα που οι πρόγονοι μού κληροδότησαν
Είμαι το όνειρο και η ελπίδα του σκλάβου.
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Φυλακισμένο Πουλί
Το ελεύθερο πουλί κάνει άλμα
στην πλάτη του ανέμου
και αιωρείται κατεβαίνοντας
μέχρι την άκρη του ρεύματος
βουτά τα φτερά του
στις πορτοκαλιές ηλιαχτίδες
και τολμά να διεκδικήσει τον ουρανό
Μα ένα πουλί που πηγαινοέρχεται
μες στο στενό κλουβί του
σπάνια μπορεί να δει πέρα
από τα κάγκελα της οργής
τα φτερά του είναι ψαλιδισμένα και
τα πόδια του δεμένα
έτσι ανοίγει το στόμα του και τραγουδά
Το φυλακισμένο πουλί τραγουδά
με έναν φοβισμένο σκοπό
για πράγματα άγνωστα
μα επιθυμητά από καιρό
και η μελωδία του ακούγεται
στο μακρινό βουνό
γιατί το φυλακισμένο πουλί
τραγουδά την ελευθερία
Το ελεύθερο πουλί στοχάζεται άλλο ένα αεράκι
τους αληγείς ανέμους να περνούν απαλά μέσα από δέντρα που στενάζουν
τα παχιά σκουλήκια να το περιμένουν σε ένα λιβάδι καθώς χαράζει
και αποκαλεί τον ουρανό δικό του.
Μα ένα φυλακισμένο πουλί στέκει πάνω από τον τάφο των ονείρων
Η σκιά του ουρλιάζει πάνω στου εφιάλτη την κραυγή
τα φτερά του είναι ψαλιδισμένα και
τα πόδια του δεμένα
έτσι ανοίγει το στόμα του και τραγουδά
Το φυλακισμένο πουλί τραγουδά
με έναν φοβισμένο σκοπό
για πράγματα άγνωστα
μα επιθυμητά από καιρό
και η μελωδία του ακούγεται
στο μακρινό βουνό
γιατί το φυλακισμένο πουλί
τραγουδά την ελευθερία.
(μτφρ.: Ασημίνα Ξηρογιάννη)
Για Τα Γηρατειά
Όταν με βλέπεις να κάθομαι ήσυχα
Σαν ένα τσουβάλι αφημένο στο ράφι
Τον εαυτό μου αφουγκράζομαι
Η φλυαρία σου πηγαίνει στράφι.
Σταμάτα! Μη με λυπάσαι!
Στοπ! Μη με συμπονάς!
Κατανόηση, ναι, να την έχω
Αλλά και χωρίς αυτήν αντέχω!
Όταν τα κόκαλά μου τρίζουν και πονάνε
Και τα πόδια μου στη σκάλα δεν πάνε
Θα σου ζητήσω μόνο μια χάρη
Στην πολυθρόνα κανείς να μη με βάλει
Κι όταν με βλέπεις να σκοντάφτω
Μη με παρεξηγείς
Κουράστηκα, δεν τεμπελιάζω
Είμαι σχετικά υγιής
Είμαι η ίδια που ήμουνα παλιά
Κάπως λιγότερη ανάσα και πνευμόνια
Λιγότερο σαγόνι και μαλλιά
Μα τυχερή που αναπνέω ακόμα.
Αγγιγμένοι Από Έναν Άγγελο
Εμείς, ασυνήθιστοι στο θάρρος
εξόριστοι από την απόλαυση
ζώντας μαζεμένοι
σε κουκούλια μοναξιάς
μέχρι ν’ αφήσει η αγάπη
τον ιερό ναό της
και να εμφανιστεί λυτρωτική
μπροστά μας
Να μας σπρώξει στη ζωή.
Η αγάπη φτάνει
και την ακολουθεί η έκσταση
με παλιές αναμνήσεις ευχαρίστησης
αρχαίες ιστορίες πόνου.
Αν είμαστε τολμηροί,
η αγάπη σπάει τα δεσμά του φόβου
απ’ τις ψυχές μας.
Αποκοβόμαστε απ’ την ντροπή μας
Και κάτω απ’ τη λάμψη τους φωτός της
Τολμούμε να φανούμε γενναίοι
Ώσπου ξαφνικά βλέπουμε
ότι η αγάπη κοστίζει
ό,τι είμαστε και ό,τι θα γίνομε.
Ωστόσο, είναι μόνο η αγάπη,
Που μπορεί να μας απελευθερώσει.
Οταν Έρχεσαι
Όταν έρχεσαι σε μένα, απρόσκλητος,
Νεύοντάς μου
Σε αλλοτινά δωμάτια,
Όπου στέκονται οι αναμνήσεις,
Προσφέροντάς μου,
όπως σε παιδί, μια σοφίτα
με συναντήσεις λιγοστών ημερών,
Μπιχλιμπίδια κλεμμένων φιλιών,
Ψεύτικα κοσμήματα
από δανεικές αγάπες,
Μπαούλα μυστικών λέξεων,
Εγώ κλαίω.
Ενα Παραδοξολόγημα
Δώσε μου το χέρι σου
Κάνε χώρο και για μένα
Για να οδηγήσω
και να σ’ ακολουθήσω
Πέρα απ’ αυτή τη λύσσα της ποίησης.
Άσε τους άλλους να ’χουν
Την ιδιωτικότητα
Των συγκινησιακών λέξεων
Και την αγάπη
Για την απώλεια της αγάπης.
Για μένα,
Δώσε μου το χέρι σου.
Άυπνη
Είναι κι αυτές οι νύχτες
που ο ύπνος με περιγελά
ακατάδεχτος, απόμακρος.
Κι ό,τι πονηριά κι αν σκεφτώ
προσδοκώντας
τη συντροφιά του και μόνο,
πέφτει θαρρείς στο κενό
σαν τον πληγωμένο μου εγωισμό
αφήνοντας πίσω τόσο πόνο.
Περνώντας Ο Χρόνος
Το δέρμα σου σαν αυγή
Το δικό μου σαν μοσχοκάρυδο
Ο ένας ζωγραφίζει την αρχή
Ενός βέβαιου τέλους
Ο άλλος, το τέλος
Μιας σίγουρης αρχής
Ξέρω Γιατί Τραγουδάνε Τα Πουλιά Στο Κλουβί
Το ελεύθερο πουλί χοροπηδάει
Πάνω στου ανέμου τη πλάτη
Κι απ’ την ορμή του παρασύρεται
Ώσπου το ρεύμα του να τελειώσει
Και βυθίζει τα φτερά του
στις πορτοκαλιές ηλιαχτίδες
τολμώντας να ζητήσει
τον ουρανό δικό του.
Μα ένα πουλί που νευρικά βαδίζει
Μες στο στενό κλουβί του
Σπάνια μπορεί να δει παραπέρα
Απ’ της οργής του τα κάγκελα
Τα φτερά του είναι κομμένα
και Τα πόδια του δεμένα
Οπότε ανοίγει το λαιμό του
Να κελαηδήσει.
Στο κλουβί, το πουλί κελαηδάει
Μ’ ένα τιτίβισμα φοβισμένο
Για κείνα, τ’ άγνωστα
Που ακόμα τόσο λαχταρά.
Κι η μελωδία του ακούγεται
Στο μακρινό το λόφο
Γιατί το πουλί στο κλουβί
τραγουδάει για την ελευθερία.
Το ελεύθερο πουλί συλλογίζεται
Το επόμενο αεράκι που θα φτάσει
Και τους ανέμους να γλυκαίνουν
Μέσα από την ανάσα των δέντρων
Και τα παχιά σκουλήκια να καρτερούν
Πάνω στο φωτεινό της αυγής γρασίδι
Και αποκαλεί πια
όλον τον ουρανό
Δικό του.
Μα στο κλουβί, ένα πουλί στέκει
πάνω στον τάφο των ονείρων
Η σκιά του φωνάζει
σε ένα εφιαλτικό ρεύμα
Τα φτερά του είναι κομμένα
και τα πόδια του δεμένα
Οπότε ανοίγει το λαιμό του
Να κελαηδήσει.
Στο κλουβί, το πουλί κελαηδάει
Μ’ ένα τιτίβισμα φοβισμένο
Για κείνα, τ’ άγνωστα
Που ακόμα τόσο λαχταρά.
Κι η μελωδία του ακούγεται
Στο μακρινό το λόφο
Γιατί το πουλί στο κλουβί
τραγουδάει για την ελευθερία.
Γυναικεία Δουλειά
Έχω να κοιτάξω τα παιδιά
Να μαντάρω ρούχα μια αγκαλιά
Το πάτωμα να σφουγγαρίσω
Στα μαγαζιά να πάω να ψωνίσω
Ύστερα το κοτόπουλο να ψήσω
Το μωρό να καθαρίσω
Μια παρέα να τραπεζώσω
Πουκάμισα να σιδερώσω
Τον κήπο να βοτανίσω
Και τα μικρά να ντύσω
Την κονσέρβα να ανοίξω
Το αχούρι να τακτοποιήσω
Τους αρρώστους να γιατροπορέψω
Και τα βαμβάκια να μαζέψω
Λάμψε πάνω μου, ήλιε
Βρέξε με, βροχή
Πέσετε απαλά δροσοσταλίδες
Το μέτωπό μου να δροσιστεί.
Θύελλα, πάρε με από εδώ
Με τον άνεμο τον πιο δυνατό
Άσε με να αιωρούμαι στον ουρανό
Μέχρι να ξεκουραστώ.
Πέσετε απαλά, χιονονιφάδες
Με λευκά παγωμένα
Φιλιά καλύψτε με και
Αφήστε με να κοιμηθώ μια βραδιά.
Ήλιε, βροχή, ανάγλυφε ουρανέ
Βουνό, ωκεανέ, πέτρα και φύλλο
Αστέρι λάμψε, φεγγάρι γέλα
Μόνο εσάς έχω για φίλο.
Ξυπνώντας Στη Νέα Υόρκη
Κουρτίνες ζορίζοντας τη θέλησή τους
Ενάντια στον άνεμο,
Παιδιά που κοιμούνται,
Ανταλλάσσοντας όνειρα με Σεραφείμ.
Η πόλη σέρνεται αφυπνισμένη
Πάνω σε υπόγειους ιμάντες · κι εγώ,
Ένας συναγερμός, ξύπνια
Σαν φήμη πολέμου,
Ξαπλωμένη τεντώνομαι στην αυγή,
Αυθόρμητη κι αγνοημένη.
(μτφρ.: Χριστίνα Λιναρδάκη)
