Monet – Peri-Grafis

Μ’ οδηγούν τα ένστικτά μου,
παρά τα θέλω τα δικά μου,
σε λάθρα δραστηριότητα,
καταβροχθίζει μέρα-μέρα,
την άδεια καθημερινότητα.
Σαν το θηρίο, π’ αλέθει στο μύλο.
Ζητώ βοήθεια από ‘να φίλο…

Βιογραφικό

Ο Οσκάρ-Κλωντ Μονέ (Oscar-Claude Monet, 1840-1926, Impressionism) ήτανε Γάλλος ζωγράφος που γεννήθηκε στο Παρίσι, 14 Νοέμβρη 1840 κι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος του Ιμπρεσσιονισμού. Το ρεύμα διαμορφώθηκε μεταξύ 1860 και 1870 στη γαλλική ζωγραφική και κυριάρχησε για ένα διάστημα στο διεθνή καλλιτεχνικό ορίζοντα. Ο πατέρας του, ήταν εύπορος έμπορος της εποχής, που διακινούσε προμήθειες πλοίων. Έδειξε από νωρίς ταλέντο στη γελοιογραφία. Όταν άφησε το σχολείο στα 17, κέρδιζε το ψωμί του με τα σκίτσα και μάζεψε 2.000 φράγκα, αποφασισμένος να χτίσει μ’ αυτά τη καρριέρα του. Το 1845, η οικογένειά του μετακόμισε στη Χάβρη, που αποτελούσε σημαντικό λιμάνι στις όχθες του Σηκουάνα. Το 1858 γνωρίστηκε με τον Εζέν Μπουντέν, που ήταν από τους πρώτους δασκάλους του και τον ενθάρρυνε να ζωγραφίσει την ύπαιθρο, σύνηθες θέμα για ζωγράφους εκείνης της περιόδου. Τον επόμενο χρόνο εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου συνέχισε τις σπουδές του στην Ελβετική Ακαδημία (Académie Suisse) κι ήρθε σ’ επαφή μ’ έργα σημαντικών ζωγράφων επισκεπτόμενος το Μουσείο Λούβρου. Παράλληλα, γνώρισε τους, Καμίλ Πισαρρό και Γκυστάβ Κουρμπέ.

Τη περίοδο 1860-1862 επιστρατεύτηκε και ταξίδεψε στην Αλγερία. Μολονότι οι σπουδές του δεν ήταν λαμπρές, τον έβαλαν σ’ επίλεκτο σύνταγμα ιππικού που εκπαιδευόταν εκεί, αλλά σ’ ένα χρόνο έπαθε τυφοειδή πυρετό και τον έστειλαν σπίτι του., απολύθηκε από το στρατό περίπου το 1862, ενώ σημαντικό ρόλο σ’ αυτό φαίνεται πως διαδραμάτισε κι η θεία του, που μάλιστα τον υποχρέωσε να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής σε κάποιο πανεπιστήμιο. Ο ίδιος, απέφυγε την εγγραφή, ωστόσο παρακολούθησε μαθήματα, για περίπου 2 χρόνια, στο ατελιέ του Σαρλ Γκλαιρ, συνδέθηκε φιλικά και με τους Ρενουάρ, Μπαζίλ (ήταν όλες οι μορφές στο πίνακά του, Πικ-Νικ!) και Άλφρεντ Σίσλευ. Διδάσκονταν όμως κλασσικές μέθοδοι ζωγραφικής, που δεν τον ενδιέφεραν. Πέρα από τη φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ τους, μοιράζονταν κοινές ιδέες για τη ζωγραφική, που αργότερα θα μετουσιώνονταν στο κίνημα του ιμπρεσσιονισμού.

Η Καμίλ Γιαπωνέζα (μοντέλο και σύζυγος) 1866

Του άρεσε να ζωγραφίζει στο ύπαιθρο και διαμόρφωνε το ύφος του. Ένα απόγευμα του 1863, οι 5 ζωγράφοι φύγαν από το ατελιέ του Γκλερ και πήγαν να ζωγραφίσουνε στην εξοχή. Ήτανε το τέλος της καλλιτεχνικής εκπαίδευσής του. Το 1865 ήταν καλή χρονιά γι’ αυτόν. Γνώρισε την ωραία Καμίλ Ντονσιέ κι ένα τοπίο του έγινε δεκτό για την έκθεση του Σαλόν. Μόλις 2 χρόνια αργότερα όμως, απερρίφθη η φιλόδοξη σύνθεση, Γυναίκες Στον Κήπο κι η Καμίλ βρέθηκε έγκυος. Ο πατέρας του, έξαλλος που ο γιος του είχε κάνει παιδί, του έκοψε το επίδομα κι απαίτησε να επιστρέψει στη Χάβρη. Η Καμίλ έκανε το παιδί μόνη στο Παρίσι. Τελικά ο πατήρ Μονέ έδινε λίγα χρήματα στον Κλωντ, αλλά δεν αρκούσαν για να τους συντηρεί, οπότε δανειζότανε συχνά από φίλους. Όταν το Σαλόν απέρριψε τα έργα του το 1869, απογοητεύτηκε τόσο που ‘πεσε στο Σηκουάνα. Όμως μετάνιωσε αμέσως. Ευτυχώς ήξερε καλό κολύμπι.

Κυρία Με Ομπρελίνο και Παιδί (Καμίλ & Ζαν Μονέ)

Το καλοκαίρι του 1869, ο πόλεμος με τη Πρωσσία πλησίαζε. Ως βετεράνος, θα στρατευόταν υποχρεωτικά, κάτι που ήθελε ν’ αποφύγει πάση θυσία. Πρώτα νυμφέυτηκε το 1870 τη Καμίλ, επειδή οι νυμφευμένοι καλούνταν τελευταίοι κι είχαν ήδη ένα γιο, τον Ζαν και μόλις ξέσπασε ο πόλεμος πήρε την οικογένειά του κι έμειναν ένα έτος στο Λονδίνο. Γύρισαν το φθινόπωρο του 1871 και μείνανε στην Αρζαντέιγ (Η πόλη της Ελοίζ), έξω από το Παρίσι. Ο Μονέ ήθελε ν’ αφήσει τις συμβάσεις και να ζωγραφίσει ακριβώς ό,τι έβλεπε κι όχι ό,τι ήξερε πως υπήρχε. Οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι διδάσκονταν ν’ αποδίδουνε τα φυσικά χρώματα των αντικειμένων κι όχι την επιρροή του φωτός, που αλλάζει τα χρώματα που αντιλαμβάνεται το μάτι. Ο Μονέ το αντέστρεψε αυτό. Προσπάθησε επίσης ν’ αποδώσει την αίσθηση σκηνής σε δεδομένη χρονική στιγμή. Έπειτα από πολυετείς απορρίψεις απ’ το Σαλόν, σκέφτηκε ανεξάρτητη έκθεση και συνεργάστηκε σ’ αυτό με τον Ντεγκά το 1873.

Οι ιμπρεσσιονιστές, εγκαταλείπουν το εργαστήρι και ξανοίγονται στη φύση, όπου ζωγραφίζουνε. Βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης τους είναι απεικόνιση φευγαλέων εντυπώσεων που στο μάτι δημιουργούνται απ’ το παιχνίδισμα του φωτός πάνω στο αντικείμενο σ’ ορισμένη χρονική στιγμή. Οι χρωματικές διαφοροποιήσεις προκαλούνται απ’ την αλλαγή της θέσης του ήλιου και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Ουσιαστικά, δεν ενδιαφέρονται για την απεικόνιση των αντικειμένων αυτών καθ’ αυτών, αλλά για τη χρωματική εντύπωση που προκαλούνε σε σχέση με το φως που επικρατεί.

Η ευτυχία στον κήπο του

Την επόμενη χρονιά επέστρεψε στη Γαλλία και το 1874 συμμετείχε στη 1η έκθεση της ομάδας των Ιμπρεσσιονιστών στο Παρίσι, με τον πίνακα του Impression: soleil levant (Εντύπωση: Ανατολή Ηλίου). Ο τίτλος του πίνακα του Μονέ ενέπνευσε τον κριτικό τέχνης Λουί Λερουά (Louis Leroy) στη χρήση του όρου Ιμπρεσσιονισμός (Impressionism) για 1η φορά. Δεν νοιαζόταν να τιτλοφορεί τα έργα του. Βολευόταν με περιγραφικούς τίτλους όπως Άποψη Του Χωριού. Η μονοτονία αυτή ενοχλούσε τον Εντμόν Ρενουάρ, αδελφό του ζωγράφου Ρενουάρ, που ετοίμαζε τον κατάλογο για τη 1η έκθεση της πρωτοπορίας του 1874. Όταν τονε ρώτησε πώς να ονομάσει ένα πίνακα με θέμα την ανατολή του ηλίου, απάντησε: “Γιατί δεν το λες, Εντύπωση“;. Στα αγγλικά είναι impression. Ο όρος άρεσε γιατί εξέφραζε αυτό που προσπαθούσε να δώσει: την εντύπωση μιας χρονικής στιγμής. Οι κριτικοί ονόμασαν την ομάδα ιμπρεσσιονιστές κι επιτέθηκαν άγρια στα έργα τους.

Εντύπωση:Ανατολή Ηλίου (ο πίνακας που ονομάτισε ολάκερο κίνημα) 1872

Το 1876 ο Μονέ γνώρισε ως πελάτη του τον Ερνστ Οσεντέ, ιδιοκτήτη ενός από τα 1α παρισινά πολυκαταστήματα κι οι οικογένειές τους συνδέθηκαν. Όταν η οικονομία κατέρρευσε, οι αναθέσεις σταμάτησαν κι οι Μονέ ήτανε βυθισμένοι στα χρέη. Ο Οσεντέ βρισκόταν σε χειρότερη θέση: η επιχείρησή του διαλύθηκε κι εκείνος έφυγε στο Βέλγιο, αφήνοντας τη γυναίκα του, Αλίς και τα 4 παιδιά τους. Ο Μονέ τους κάλεσε να μείνουν με τη Καμίλ και τα δύο παιδιά τους σ’ ένα νέο σπίτι, στο μακρινό χωριό Βετέιγ. Δυστυχώς η Καμίλ έπαθε καρκίνο της μήτρας κι υπέφερε από φρικτούς πόνους. Η Αλίς τη φρόντιζε, τακτοποιούσε το σπίτι και πρόσεχε τα παιδιά, μεταξύ των οποίων και 2 μωρά. Επίσης, έγινε ερωμένη του, αν και δεν ξέρουμε αν αυτό συνέβη πριν ή μετά το θάνατο της Καμίλ, τον Σεπτέμβρη του 1879.

Η Καμίλ στο Νεκρικό κρεβάτι

Ο Μονέ ζωγράφισε τη γυναίκα του στο νεκροκρέβατο, αν κι αργότερα περιέγραφε με δυσαρέσκεια το πώς το μυαλό του ανέλυε αυτόματα τα χρώματα στην άρρωστη όψη της. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας ήτανε τόσο άσχημη που αναγκάστηκε να εκλιπαρήσει από τους ευεργέτες του να πάρει πίσω το χρυσό μενταγιόν της Καμίλ από παρισινό ενεχυροδανειστήριο. Εκείνος ο χειμώνες ήταν η χειρότερη εποχή στη ζωή τους. Τελικά, η οικονομία ανέκαμψε κι οι πελάτες επανήλθαν. Τον Απρίλη του 1883, το ζευγάρι με τα παιδιά μετακόμισαν σε σπίτι με μεγάλο κήπο στο χωριό Ζιβερνύ (Giverny), στον ποταμό Επτ, μόλις 65 χλμ μακρυά από τη πρωτεύουσα, όπου πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Εκεί έζησε με την Αλίς και τελικά τη νυμφεύτηκε το 1891.

Βουλεβάρτο Των Καπουτσίνων

Κάποιος έγραψε ένα φανταστικό διάλογο με τον καλλιτέχνη με αφορμή τον πίνακά του, Βουλεβάρτο Των Καπουτσίνων:

-“Μπορείτε, παρακαλώ, να μου πείτε τι είναι αυτές οι μαύρες σταγόνες στο κάτω μέρος του πίνακα;” ρωτά ο κριτικός.
-“Μα… είναι διαβάτες“, εξηγεί ο καλλιτέχνης.
-“Δηλαδή έτσι είμαι όταν περπατώ στο Βουλεβάρτο των Καπουτσίνων; Θεέ μου! Με κοροϊδεύετε“;

Στις 10ετίες 1880-1890, ξεκίνησε να ζωγραφίζει σειρές πινάκων, όλοι βασισμένοι σε κοινό θέμα, που όμως το απέδιδε κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο ή με διαφορετική τεχνοτροπία. Σκοπός του ήταν ν’ αποδώσει την αλλαγή του φωτός και των εποχών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουνε κι οι πίνακες του, που απεικονίζουνε τον προσωπικό του κήπο, στο σπίτι του στο Ζιβερνύ. Φθινόπωρο του 1890, είδε τις θημωνιές στα λιβάδια σα μοτίβο για την απόδοση φωτός και της ατμόσφαιρας. Έκανε 25 πίνακες που αποδίδανε διάφορες εποχές και διαφορετικές ώρες της μέρας, συνθέτοντας τη 1η του θεματική σειρά. Θημωνιές σε ωχρό χειμερινό φως, σε ανοιξιάτικη ομίχλη και σε θερινό ηλιοβασίλεμα. Όταν εκτέθηκαν ομαδικά το 1893, το κοινό κατάλαβε τελικά τι προσπαθούσε να δείξει.

Η μικρή του κόρη Μισέλ

Η επιτυχία των έργων τον έπεισε να αρχίσει κι άλλες τέτοιες σειρές: λεύκες, τον Καθεδρικό της Ρουέν, το κοινοβούλιο του Λονδίνου. Έπαιρνε πολλούς μουσαμάδες, που καθείς είχε σημειωμένη στο πίσω μέρος, την ώρα της ημέρας που απεικόνιζε και τους δούλευε με τη σειρά. Το 1891, ο Οσεντέ πέθανε και το επόμενο καλοκαίρι Κλωντ κι Αλίς παντρεύτηκαν διακριτικά. Εκείνη συνέχισε να διευθύνει το σπίτι στην εντέλεια, συμβιβάζοντας τις καλλιτεχνικές παραξενιές του με τη φροντίδα των παιδιών.

Νούφαρα

Το διάστημα 1883-08 ταξίδεψε στη Μεσόγειο πράγμα που τον ενέπνευσε για δημιουργία σειράς τοπίων. Το 1908 άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα με την όρασή του δεδομένου πως έπασχε από καταρράκτη. Τελικά υποβλήθηκε επιτυχώς σε 2 χειρουργικές επεμβάσεις το 1923, γεγονός που επέτρεψε έτσι ο “Μεγάλος Γέρος” να συνεχίζει να ζωγραφίζει. Όταν η Αλίς πέθανε το 1911, μία από τις κόρες της ανέλαβε το νοικοκυριό. Ο Μονέ δεν άφησε ούτε τον Α’ Παγκ. Πόλ. να χαλάσει τη ρουτίνα του, αν κι η 1η γραμμή των Γερμανών δεν απείχε ούτε 65 χλμ από το Ζιβερνύ. Τελικά ζωγράφισε περίπου 250 πίνακες εστιάζοντας σ’ ένα θέμα: τα νούφαρα στον κήπο του.

Στη διάρκεια του Α’ Παγκ. Πολ., άρχισε τα πλέον φιλόδοξα έργα: τεράστιους κοίλους μουσαμάδες, σχεδόν 2 μ. σε ύψος και πάνω από 4 μ. σε πλάτος. Μετά τον πόλεμο, με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Ζωρζ Κλεμανσώ, που ήτανε στενός φίλος του, κατασκευαστήκανε 2 ελλειψοειδείς αίθουσες στο μουσείο Ορανζερί στο Παρίσι ειδικά γι’ αυτά τα έργα. Όταν τοποθετήθηκαν τα έργα με τα νούφαρα το 1927 ήταν αναχρονισμός: οι σύγχρονοι καλλιτέχνες τα απορρίπτανε σαν συμβατικά. Πέθανε 3 χρόνια μετά τις επεμβάσεις στα μάτια του, 5 Δεκέμβρη 1926, στα 86 του στο Ζιβερνύ, σαν πλούσιος, διάσημος κι αναγνωρισμένος ζωγράφος, αλλ’ ακόμα αγνοώντας το πόσο είχε αλλάξει η τέχνη.

Ποιητής του φωτός και των σκιάσεων του, επέμεινε ν’ αναδεικνύει όλα όσα τον ενέπνεαν. Εραστής της φύσης και των πλούσιων σε βλάστηση ήρεμων κήπων ο Μονέ, αν και πρωτοπόρος του 19ου αι., εξακολουθεί να ‘ναι θρύλος των εικαστικών τεχνών που συνέχεια μπορούμε να τον ανακαλύπτουμε ξανά από την αρχή. Αν κι έχουν καταπιαστεί με τη ζωή και το έργο του αναρίθμητοι αναλυτές, σήμερα, σχεδόν 200 χρόνια μετά τη γέννηση του, εξακολουθούν να υπάρχουν μυστικά κι άγνωστες λεπτομέρειες από τη ζωή του που δεν έχουν μαθευτεί. Παρακάτω ακολουθούν μερικές απ΄ αυτές.

Ξεκίνησε να ζωγραφίζει από πολύ μικρός τους καθηγητές και τους γείτονες του. Πήγε σε σχολή καλών τεχνών και πουλούσε καρικατούρες τοπικών αρχόντων. Η μητέρα ενθάρρυνε το έργο του, αλλά ο πατέρας, ιδιοκτήτης μανάβικου, ήθελε να επικεντρωθεί στην οικογενειακή επιχείρηση. Μετά το θάνατό της το 1857, εγκατέλειψε το σπίτι του, έμεινε με τη θεία του και παρά τις επιθυμίες του πατέρα, ξεκίνησε σπουδές στη ζωγραφική. Το 1861 στρατολογήθηκε. Αναγκάστηκε να μπει σε τάγμα και να πάει από το Παρίσι στην Αλγερία, χώρα που τότε ήταν υπό γαλλικό έλεγχο. Ο πατέρας δέχτηκε να πληρώσει τα χρήματα για την αποδέσμευσή του αν εγκατέλειπε τη ζωγραφική, μα κείνος αρνήθηκε. Μετά το 1ο από τα 7 χρόνια υπηρεσίας του, ο ζωγράφος αρρώστησε από τυφοειδή πυρετό. Η θεία πλήρωσε να φύγει απ’ τον στρατό και τον έβαλε σε σχολή καλών τεχνών στο Παρίσι.

Το Λιβάδι Με Τις Παπαρούνες

Στα τέλη του ’20, ήταν απογοητευμένος με την Ακαδημία, το γαλλικό καλλιτεχνικό ίδρυμα. Μισούσε να κοπιάρει έργα τέχνης του Λούβρου και πίνακες με θέμα την αρχαία Ελλάδα και Ρωμαϊκούς μύθους. Παρ’ ότι προσπάθησε να βάλει δική του πινελιά εκεί, σχεδόν όλα τα έργα του απορριφθήκανε. Σε βαθειά κατάθλιψη και μη μπορώντας να στηρίξει οικονομικά τον εαυτό και την οικογένειά του, πήδηξε από γέφυρα το 1868. Σώθηκε από τη πτώση στο Σηκουάνα και ξεκίνησε να περνά χρόνο με άλλους καλλιτέχνες που είχανε την ίδια στάση απέναντι στην Ακαδημία. Μαζί με άλλους καλλιτέχνες έφτιαξαν ομάδα απογοητευμένων. Στην ομάδα συμμετείχαν ο Ρενουάρ, ο Καμίλ Πισαρρό κι ο Πωλ Σεζάν. Αποκαλούσαν τον εαυτό τους Ανώνυμη Κοινότητα Ζωγράφων, Γλυπτών, Χαρακτών κι οργάνωσαν το 1874 μια έκθεση που περιελάμβανε ρηξικέλευθα έργα με λαμπερά, ζωντανά χρώματα και αυθόρμητες πινελιές.

Γυναίκα Σε Κήπο

Ο Μονέ πολύ συχνά ζωγράφιζε τη 1η του γυναίκα, Καμίλ, που εργαζόταν ως μοντέλο. Η σχέση τους ξεκίνησε στα μέσα του 1860, παντρεύτηκαν, έκαναν 2 παιδιά (Ζαν & Μισέλ), όμως η Καμίλ πέθανε, από καρκίνο, το 1879. Η Άλις Οσεντέ, ζούσε στο σπίτι των Μονέ από τη περίοδο που ο σύζυγός της, επιχειρηματίας στον χώρο της τέχνης πτώχευσε. Ο ζωγράφος σύμφωνα με τις μαρτυρίες είχε σχέση μαζί της, πριν ακόμη πεθάνει η γυναίκα του. Όταν η Καμίλ πέθανε η ερωμένη του Μονέ κατέστρεψε από ζήλεια όλες τις φωτογραφίες και τα γράμματά της. Παρά τις εξάρσεις της, τη νυμφεύτηκε το 1891, όταν απεβίωσε κι ο δικός της σύζυγος. Ένα έξτρα στοιχείο είναι πως η κόρη της Οσεντέ (από τον 1ο της γάμο) κι ο γιος του Μονέ παντρεύτηκαν αργότερα.

Κήπος

Στα τέλη των 60 ο Μονέ άρχισε ν’ αντιμετωπίζει προβλήματα όρασης. Το 1912 διαγνώστηκε με καταρράκτη κι αργότερα με αδυναμία όρασης όλων των χρωμάτων. Μια 10ετία μετά ανακηρύχτηκε επισήμως τυφλός, αλλά συνέχισε να ζωγραφίζει εκ μνήμης για έναν ακόμη χρόνο. Οι κριτικοί τον κορόιδεψαν για τους θολούς πίνακες του τονίζοντας πως το ιμπρεσιονιστικό του ύφος ξεπήδησε από την αδυναμία όρασης που ‘χε κι όχι λόγω της καλλιτεχνικής του ευφυΐας. Το 2015 ένας έμπορος τέχνης στο Λονδίνο ανακάλυψε άγνωστο πίνακά του που κρυβότανε πίσω απ’ άλλον πίνακά του. Αποτύπωνε σκηνή από το μέρος που ζούσε ο ζωγράφος ως παιδί. Ειδικοί πιστοποίησαν ότι ο πίνακας είναι αυθεντικός και τονε χρονολογήσανε στο 1868, γύρω στη περίοδο που πήδηξε στον Σηκουάνα.