Masaccio – Peri-Grafis

Βιογραφικό

Ο Τομάσο Κασάι ‘Μαζάτσιο’ (Tommaso Cassai ‘Masaccio’, 1401-1428, early renaissance), ήταν Ιταλός ζωγράφος που θεωρείται από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Στη σύντομη ζωή του προκάλεσε πραγματικήν επανάσταση στη ζωγραφική, καθώς ήταν ο πρώτος που απέδειξε, πως γνώριζε σε βάθος τη προοπτική κι είχε δυνατότητα να φιλοτεχνήσει πάνω σ’ επίπεδη επιφάνεια, τρισδιάστατα έργα που αποδίδανε θαυμάσια τη πραγματικότητα. Σύμφωνα με το Βαζάρι, ήταν ο καλύτερος ζωγράφος της γενιάς του λόγω των δεξιοτήτων του στην αναδημιουργία αληθοφανών στοιχείων και κινήσεων καθώς και στην πειστική αίσθηση των τριών διαστάσεων. Η τεχνική του αντιπροσωπεύει έναν από τους θεμέλιους λίθους της Δυτικής ζωγραφικής, ως το 19ο αι, και τον αναβιβάζει σ’ έναν από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών.
Το έργο του παραμένει αξεπέραστο, όχι μόνο λόγω τέλειας τεχνικής, αλλά και χάρη στην απαράμιλλη δεξιοτεχνία του.
Όταν πέθανε, δεν ήταν ακόμα πολύ γνωστός και λίγοι είχανε προλάβει να εκτιμήσουνε την εξαίσια τεχνική του. Οι επόμενες όμως γενιές εμπνευστήκανε κι επηρεαστήκανε βαθιά από τα έργα του, μάλιστα οι μετέπειτα μεγάλοι, Ντα Βίντσι, Ραφαήλ & Μιχαήλ Άγγελος, θεωρούνται κατά κάποιο τρόπο, συνεχιστές της σχολής του. Μαθήτευσε πολύ νέος στο εργαστήρι του Γκιμπέρτι κι έμαθε κει την ανατομική ακρίβεια που χαρακτηρίζει το σχέδιό του. Κατά τον Βαζάρι ήτανε τόσο αφοσιωμένος στη ζωγραφική που παραμελούσε τα πάντα χάριν αυτής.

Γεννήθηκε στις 21 Δεκέμβρη, στο Σαν Τζιοβάνι Βαλντάρνο, γιός του Σερ Τζιοβάνι και της Μόνα Γιάκοπα. Το πλήρες όνομά του ήταν Τομάζο Ντι Σερ Τζιοβάνι Ντι Μόνε Κασάϊ. Ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος κι η μητέρα του κόρη ενός πανδοχέα του Barberino di Mugello, πόλης λίγα μίλια βόρεια της Φλωρεντίας. Το οικογενειακό του όνομα, Cassai, προέρχεται από το επάγγελμα του παππού του πατέρα του Simone και του παππού του Lorenzo, οι οποίοι ήταν ξυλουργοί/επιπλοποιοί (casse, εξ ου και cassai). Στα 5 του, χάνει το πατέρα του, ηλικίας 27 ετών από άγνωστην αιτία, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα, γεννιέται ο αδελφός του Τζιοβάνι. Το 1409 η μητέρα του ξαναπαντρεύεται μ’ έναν εύπορο φαρμακοποιό.
Το 1417 μετακομίζουνε στη Φλωρεντία, πιθανά λόγω θανάτου και του πατριού του και 5 χρόνια μετά, γίνεται μέλος της Συντεχνίας Φλωρεντινών Ιατρών & Φαρμακοποιών, που περιλαμβάνει και τους καλλιτέχνες. Ολοκληρώνει το τρίπτυχο για το Ναό Σαν Τζιοβενάλε και ζωγραφίζει την “Ιεροτελεστία”. Τον επόμενο χρόνο, γίνεται μέλος της Συντεχνίας κι ο φίλος του, ζωγράφος Μαζολίνο. (Μασάτσιο σημαίνει “Αδέξιος Τομάζο” ενώ Μαζολίνο “Ωραίος Τομάζο”. Πρόκειται περί του ζωγράφου Τομάζο Ντα Πανικάλε -“Masolino” Tommaso Da Panicale 1383-1440- που εικάζεται πως υπήρξεν ο δάσκαλος του. Ανεξαρτήτως αν αληθεύει ή όχι αυτό, οι δυο φίλοι ζωγράφοι, συνεργαστήκανε θαυμάσια στο “Η Παρθένος Το Βρέφος & Η Αγία ‘Αννα”).
To 1425 ζωγραφίζει σκηνές από τη ζωή του Αγίου Πέτρου, μαζί με τον Μαζολίνο, στο παρεκκλήσι Μπρανκάτσι του Ναού της Σάντα Μαρία Ντα Κάρμινε, της Φλωρεντίας. Την επόμενη χρονιά αναλαμβάνει να διακοσμήσει μιαν Αγία Τράπεζα στη Πίζα. Ξεκινά στις 19 Φλεβάρη, υπογράφοντας συμφωνητικό πως δε θ’ αναλάβει νέες παραγγελίες, πριν τελειώσει. 2 χρόνια μετά ζωγραφίζει την “Αγία Τριάδα”. Συνεχίζει την εργασία στο Μπρανκάτσι.

Το 1428, πριν ολοκληρώσει την εργασία του, μεταβαίνει στη Ρώμη, όπου και πεθαίνει ξαφνικά από άγνωστην αιτία, στα 27 του χρόνια μόλις, όπως κι ο πατέρας του. Ο Βαζάρι έκανε λόγο για το ενδεχόμενο να επρόκειτο για δολοφονία. Στο άκουσμα του θανάτου του, ο Brunelleschi είπε: «Έχουμε υποστεί μια μεγάλη απώλεια».
;Hταν ο πρώτος που εφήρμοσε στη πράξη τις θεωρίες του Μπρουνελλέσκι και του Μπαττίστα Αλμπέρτι περί προοπτικής. Η ζωγραφική του έδινε την αίσθηση του τρισδιάστατου και η χρήση που έκανε της πηγής φωτός ήταν απαράμιλλη. Η επίδρασή του στην εν συνεχεία αναγεννησιακή ζωγραφική ήταν τεράστια.
Ο Tommaso di Ser Giovanni di Mone Cassai, περισσότερο γνωστός ως Masaccio, εμφανίστηκε ως κεντρική φιγούρα στη πρώιμη ιταλική Αναγέννηση ή Quattrocento. Αυτή η περίοδος, που εκτείνεται περίπου από τα τέλη του 14ου ως τις αρχές του 16ου αι., σηματοδότησε μια βαθιά πολιτιστική, πνευματική και καλλιτεχνική μεταμόρφωση. Συνέπεσε με την εκ νέου ανακάλυψη της κλασσικής αρχαιότητας, με επικεφαλής τους ουμανιστές μελετητές και την ανάπτυξη νέων καλλιτεχνικών γλωσσών βασισμένων στη παρατήρηση και την ορθολογική τάξη.
Στη Φλωρεντία, όπου έζησε και εργάστηκε, αυτή η ανανέωση πραγματοποιήθηκε σε ζωντανό αστικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε από την οικονομική ευημερία και την επιρροή ισχυρών προστατών, ιδιαίτερα της οικογένειας των Μέντιτσι. Η πόλη έγινε κέντρο ανθρωπιστικής σκέψης και καλλιτεχνικού πειραματισμού. Καλλιτέχνες και στοχαστές προσπάθησαν να επαναπροσδιορίσουν την απεικόνιση του χώρου, της ανθρώπινης φιγούρας και της αφήγησης μέσα από πιο νατουραλιστικές και μαθηματικά συνεκτικές φόρμες.

Ο Masaccio επηρεάστηκε έντονα από τις θεωρητικές και τεχνικές ανακαλύψεις των συγχρόνων του. Η εφεύρεση της γραμμικής προοπτικής από τον Brunelleschi κι η κλασσική προσέγγιση της γλυπτικής του Donatello έφεραν επανάσταση στην οπτική αναπαράσταση, παρέχοντας στους ζωγράφους νέα εργαλεία για να μεταφέρουν βάθος, αναλογίες και ρεαλισμό.
Σε αυτό το πολιτιστικό κλίμα, οι θρησκευτικές επιτροπές -ειδικά οι κύκλοι τοιχογραφιών σε εκκλησίες και παρεκκλήσια- γίνανε σημαντικά οχήματα για την έκφραση τόσο θεολογικών αφηγήσεων όσο και των ανθρωπιστικών ιδεωδών της αξιοπρέπειας, του συναισθήματος και της ατομικότητας. Οι πρωτοποριακές τοιχογραφίες του Masaccio στο παρεκκλήσι Brancacci της Santa Maria del Carmine στη Φλωρεντία είναι εμβληματικές αυτής της αλλαγής. Η χρήση της προοπτικής, της ογκομετρικής μοντελοποίησης κι εκφραστικών ανθρώπινων μορφών αντιπροσώπευε ριζική απόκλιση από τις γοτθικές και βυζαντινές συμβάσεις που εξακολουθούν να επικρατούν στη ζωγραφική των αρχών του 15ου αι..
Ο Masaccio θεωρείται ευρέως ως μία από τις ιδρυτικές μορφές της σύγχρονης δυτικής ζωγραφικής. Οι καινοτομίες του έθεσαν τις βάσεις για μελλοντικούς δασκάλους όπως ο Fra Angelico, ο Lippi, ο Francesca κι ο Michelangelo, που άντλησαν έμπνευση από τη τολμηρή ενσωμάτωση της επιστήμης, του νατουραλισμού και της αφηγηματικής σαφήνειας.

Στη Φλωρεντία, θα μπορούσε να μελετήσει τα έργα του Giotto και να γίνει φίλος με τον Brunelleschi και τον Donatello. Σύμφωνα με τον Βαζάρι, με την προτροπή τους το 1423 ταξίδεψε στη Ρώμη με τον Μαζολίνο: από εκείνο το σημείο απελευθερώθηκε από κάθε γοτθική και βυζαντινή επιρροή, όπως φαίνεται στο τέμπλο του για την εκκλησία των Καρμελιτών στη Πίζα. Τα ίχνη επιρροών από την αρχαία ρωμαϊκή και ελληνική τέχνη που υπάρχουν σε μερικά από τα έργα του Masaccio πιθανότατα προήλθαν από αυτό το ταξίδι: θα πρέπει επίσης να ήταν παρόντα σε μια χαμένη Sagra, (σήμερα γνωστή μέσω ορισμένων σχεδίων, συμπεριλαμβανομένου ενός του Μιχαήλ Άγγελου), μια τοιχογραφία που παραγγέλθηκε για τη τελετή καθαγιασμού της εκκλησίας της Santa Maria del Carmine στη Φλωρεντία (19 Απρίλη 1422). Καταστράφηκε όταν η σκήτη της εκκλησίας ξαναχτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα.
Μόνο τέσσερις τοιχογραφίες αναμφίβολα από το χέρι του εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα, αν και πολλά άλλα έργα έχουνε τουλάχιστον εν μέρει αποδοθεί σε αυτόν. Άλλοι πιστεύεται ότι έχουν καταστραφεί.

Ο Masaccio επηρέασε βαθιά τη τέχνη της ζωγραφικής και θεωρείται ότι ξεκίνησε τη πρώιμη ιταλική αναγέννηση στη ζωγραφική. Μεταμόρφωσε τη κατεύθυνση της ιταλικής ζωγραφικής, απομακρύνοντάς την από τις εξιδανικεύσεις της γοτθικής τέχνης και για 1η φορά, παρουσιάζοντάς την ως μέρος ενός πιο βαθιού, φυσικού κι ανθρωπιστικού κόσμου. Επιπλέον, ο Masaccio επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες όσο ήταν ζωντανός όσο και μετά θάνατον. Η επιρροή του είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη στα έργα των μικρών δασκάλων της Φλωρεντίας, όπως ο Andrea di Giusto, ο Giovanni dal Ponte κι άλλοι που προσπάθησαν να αναπαράγουν τις λαμπερές, ζωντανές μορφές του, ενώ το 1817 ο Auguste Couder παρήγαγε το Θάνατο του Masaccio.

Ο Βαζάρι έγραψε στο Vite του, τονίζοντας ιδιαίτερα τη σημασία του παρεκκλησίου Brancacci:

“Όλοι οι πιο διάσημοι γλύπτες και ζωγράφοι από την εποχή του μέχρι τώρα έχουν μελετήσει τα έργα του στο παρεκκλήσι Brancacci, όπως ο Da Vinci, ο Perugino, ο θεϊκός Michael Angelo, ο Raffaello da Urbino, ο Andrea del Sarto και πολλοί άλλοι και αν δεν έχω αναφέρει πολλούς Φλωρεντινούς και ξένους που έχουν πάει σ’ αυτό το παρεκκλήσι για να σπουδάσουν εκεί, είναι επειδή όπου πηγαίνουν οι επικεφαλής της τέχνης, εκεί τα μέλη είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν. Ωστόσο, αν και τα έργα του είχαν πάντα τέτοια φήμη, είναι η σταθερή πεποίθηση πολλών ότι θα είχε φέρει πολύ μεγαλύτερους καρπούς αν ο θάνατος – δεν τον είχε παρασύρει, στην ηλικία των είκοσι έξι, τόσο ξαφνικά…“

==================================