Rubens – Peri-Grafis

Βιογραφικό

Ο Σερ Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (Sir Peter Paul Rubens, 1577-1640, Baroque), ήτανε Φλαμανδός καλλιτέχνης και διπλωμάτης. Θεωρείται ο πιο σημαντικός καλλιτέχνης της φλαμανδικής μπαρόκ παράδοσης. Οι ιδιαίτερα φορτισμένες συνθέσεις του αναφέρονται σε πολυμαθείς πτυχές της κλασσικής και χριστιανικής ιστορίας. Το μοναδικό κι εξαιρετικά δημοφιλές μπαρόκ στυλ του έδινε έμφαση στη κίνηση, το χρώμα και τον αισθησιασμό, που ακολουθούσε το άμεσο, δραματικό καλλιτεχνικό στυλ που προωθήθηκε στην Αντιμεταρρύθμιση. Ήτανε ζωγράφος που παρήγαγε τέμπλα, πορτραίτα, τοπία κι ιστορικούς πίνακες μυθολογικών κι αλληγορικών θεμάτων. Ήταν επίσης παραγωγικός σχεδιαστής γελοιογραφιών για τα φλαμανδικά εργαστήρια ταπισερί και προμετωπίδων για τους εκδότες στην Αμβέρσα.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (σημερινή Γερμανία) από γονείς πρόσφυγες από την Αμβέρσα στο Δουκάτο της Βραβάντης στη νότια Ολλανδία (σημερινό Βέλγιο) και μετακόμισε στην Αμβέρσα στα 12 του περίπου. Εκτός από τη λειτουργία μεγάλου εργαστηρίου στην Αμβέρσα που παρήγαγε πίνακες δημοφιλείς στους ευγενείς και συλλέκτες τέχνης σ’ όλη την Ευρώπη, ήτανε κλασσικά μορφωμένος ανθρωπιστής λόγιος και διπλωμάτης που χρίστηκε ιππότης απ’ το Φίλιππο Δ’ της Ισπανίας κι από τον Κάρολο Α’ της Αγγλίας. Ήταν δε και παραγωγικός καλλιτέχνης. Ο κατάλογος των έργων του Michael Jaffé αριθμεί 1.403 κομμάτια, εξαιρουμένων των πολυάριθμων αντιγράφων που έγιναν στο εργαστήριό του.

Τα έργα που του ανατέθηκαν ήτανε κυρίως πίνακες ιστορίας, που περιλάμβαναν θρησκευτικά, μυθολογικά θέματα και σκηνές κυνηγιού. Ζωγράφισε πορτραίτα, φίλων κι αυτοπροσωπογραφίες και μετά διάφορα τοπία. Επίσης σχεδίασε ταπισερί κι εκτυπώσεις, καθώς και το δικό του σπίτι. Επέβλεψε επίσης τις εφήμερες διακοσμήσεις της βασιλικής εισόδου στην Αμβέρσα από τον καρδινάλιο-ινφάντη Φερδινάνδο της Αυστρίας το 1635. Έγραψε βιβλίο με εικονογραφήσεις των ανακτόρων στη Γένοβα, που δημοσιεύθηκε το 1622 ως Palazzi di Genova. Το βιβλίο επηρέασε τη διάδοση του γενοβέζικου στυλ παλατιού στη Βόρεια Ευρώπη. Ήτανε και μανιώδης συλλέκτης έργων τέχνης κι είχε από τις μεγαλύτερες συλλογές τέχνης και βιβλίων στην Αμβέρσα. Ήταν επίσης έμπορος τέχνης κι είναι γνωστό ότι πούλησε σημαντικά αντικείμενα τέχνης στον George Villiers, 1ο Δούκα του Μπάκιγχαμ. Ήταν απ’ τους τελευταίους μεγάλους καλλιτέχνες που ‘κανε συνεπή χρήση ξύλινων πάνελ ως μέσο στήριξης, ακόμη και για πολύ μεγάλα έργα, αλλά χρησιμοποίησε και καμβά, ειδικά όταν το έργο έπρεπε να σταλεί σε μεγάλη απόσταση. Για τα τέμπλα, μερικές φορές ζωγράφιζε σε σχιστόλιθο για να μειώσει τα προβλήματα αντανάκλασης.
Γεννήθηκε στο Ζίγκεν του Νασάου 28 Ιουνίου 1577, απ το δικηγόρο Γιαν Ρούμπενς και τη Μαρία Πίπελινκς. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν μακροχρόνιοι κάτοικοι της Αμβέρσας, εντοπίζοντας τη γενεαλογία τους εκεί πίσω στο 1350. Τα αρχεία δείχνουν ότι κάποιος Άρνολντ Ρούμπενς αγόρασε «ένα σπίτι με αυλή» στη Gasthuisstraat στην Αμβέρσα το 1396. Η οικογένεια Ρούμπενς ανήκε στην εύπορη αστική τάξη και τα μέλη της ήτανε γνωστό ότι λειτουργούσανε παντοπωλεία και φαρμακεία. Ο Jan Rubens αποφάσισε να σπουδάσει νομικά κι έζησε από στα 1556-62 στις κύριες πόλεις της Ιταλίας για να συνεχίσει τις σπουδές του. Αναγορεύτηκε διδάκτωρ εκκλησιαστικού κι αστικού δικαίου απ’ το Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης. Μετά την επιστροφή του στην Αμβέρσα, έγινε δικηγόρος και κατείχε το αξίωμα του αντιδημάρχου στην Αμβέρσα στα 1562-68. Παντρεύτηκε τη Maria Pypelinckx, που προερχόταν από εξέχουσα οικογένεια αρχικά απ’ το Kuringen, κοντά στο Hasselt.

Ένα μεγάλο μέρος της αριστοκρατίας και της αστικής τάξης στις νότιες Κάτω Χώρες εκείνη την εποχή τάχθηκε με τη Μεταρρύθμιση και ο Γιαν Ρούμπενς προσηλυτίστηκε επίσης στον Καλβινισμό. Το 1566 οι Κάτω Χώρες έπεσαν θύματα της εικονομαχικής μανίας, που αναφέρεται στα ολλανδικά ως Beeldenstorm που στη διάρκειά της η καθολική τέχνη και πολλές μορφές εκκλησιαστικού εξοπλισμού και διακόσμησης καταστράφηκαν σε ανεπίσημες ή οχλώδεις ενέργειες από καλβινιστικά προτεσταντικά πλήθη ως μέρος της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. Ο ηγεμόνας των Κάτω Χωρών -καθολικός Ισπανός βασιλιάς Φίλιππος Β’- αντέδρασε στην αναταραχή διατάσσοντας τη σοβαρή καταστολή των οπαδών της Μεταρρύθμισης. Το 1568, η οικογένεια Ρούμπενς, με 2 αγόρια και 2 κορίτσια (Jan Baptist (1562–1600), Blandina (1564–1606), Clara (1565–1580) και Hendrik (1567–1583)], κατέφυγε στη Κολωνία. Ως καλβινιστές, φοβόντουσαν διώξεις στη πατρίδα τους στη διάρκεια της σκληρής διακυβέρνησης του δούκα της Άλμπα, που ως κυβερνήτης των Κάτω Χωρών των Αψβούργων, ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή της σκληρής καταστολής.
Ο Γιαν Ρούμπενς έγινε το 1570 νομικός σύμβουλος της Άννας της Σαξονίας, 2ης συζύγου του Γουλιέλμου Α’ της Οράγγης που κείνη την εποχή ζούσε στη Κολωνία. Μετά γύρισε στο Ζίγκεν περίπου 90 χιλιόμετρα από την Κολωνία. Ο Γιαν την επισκεπτόταν εκεί, ενώ η οικογένειά του παρέμενε στη Κολωνία. Είχε σχέση με την Άννα της Σαξονίας, που είχε ως αποτέλεσμα εγκυμοσύνη το 1571. Φυλακίστηκε στο κάστρο του Ντίλενμπουργκ κι απειλήθηκε μ’ εκτέλεση για τη παράβασή του. Η νόθα κόρη, Χριστίνα του Dietz, γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1571.

Χάρη στις επανειλημμένες εκκλήσεις της συζύγου και καταβάλλοντας εγγύηση 6.000 τάληρων, επετράπη στον Jan να βγει από τη φυλακή μετά από 2 χρόνια. Οι όροι της αποφυλάκισής του ήταν η απαγόρευση άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος κι η υποχρέωση εγκαταστάσεως στο Siegen όπου θα ελέγχονταν οι μετακινήσεις του. Αυτό έθεσε την υπόλοιπη οικογένεια, που ‘χε ενταχθεί στον Jan στο Siegen, σε οικονομικές δυσκολίες. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου γεννήθηκαν δύο γιοι: ο Φίλιππος το 1574, ακολουθούμενος το 1577 από τον Πέτρο Παύλο, που αν και πιθανότατα γεννήθηκε στο Ζίγκεν, φέρεται να βαφτίστηκε στη Κολωνία. Η Άννα της Σαξονίας πέθανε το 1577. Η ταξιδιωτική απαγόρευση που επιβλήθηκε στον Γιαν ήρθη το 1578 υπό τον όρο να μην εγκατασταθεί στις κτήσεις του Πρίγκηπα της Οράγγης ούτε στις κληρονομικές κτήσεις των Κάτω Χωρών και να κρατήσει τα 6.000 τάληρα ως εγγύηση. Του επετράπη να εγκαταλείψει τον τόπο εξορίας του στο Ζίγκεν και να μεταφέρει την οικογένεια Ρούμπενς στη Κολωνία. Ενώ βρισκόταν στο Ζίγκεν, η οικογένεια ανήκε αναγκαστικά στη Λουθηρανική Εκκλησία Κολωνίας. Η οικογένεια τώρα έγινε καθολική. Ο μεγαλύτερος γιος, Jan Baptist, που μπορεί επίσης να ‘ταν καλλιτέχνης, έφυγε για την Ιταλία το 1586. Ο Jan Rubens πέθανε το 1587 και θάφτηκε στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου Κολωνίας, καθολική εκκλησία. Η χήρα Maria Pypelinckx επέστρεψε με την υπόλοιπη οικογένεια (δηλαδή την Blandina, τον Philip και τον Peter Paul) στην Αμβέρσα το 1590, όπου μετακόμισαν στη Kloosterstraat.

Με Ισαβέλλα Μπροντ

Μέχρι το θάνατό του το 1587, ο Γιαν είχε εμπλακεί εντατικά στην εκπαίδευση των γιων του. Ο Πέτερ κι ο μεγαλύτερος αδελφός του Φίλιππος έλαβαν ανθρωπιστική εκπαίδευση στη Κολωνία, που συνέχισαν μετά τη μετακόμισή τους στην Αμβέρσα. Φοίτησαν στη λατινική σχολή Rombout Verdonck στην Αμβέρσα, όπου μελέτησαν λατινική και κλασσική λογοτεχνία. Ο Φίλιππος αργότερα έγινε εξέχων αρχαιολόγος, βιβλιοθηκάριος και φιλόλογος, αλλά πέθανε νέος. Το 1590, οι αδελφοί αναγκάστηκαν να διακόψουν το σχολείο και να πάνε στη δουλειά, προκειμένου να συνεισφέρουν οικονομικά στη προίκα της αδελφής τους Blandina. Ενώ ο αδελφός του θα συνέχιζε την ανθρωπιστική κι ακαδημαϊκή του εκπαίδευση ενώ εργαζόταν ως ιδιωτικός δάσκαλος, ο Πέτερ ανέλαβε 1η φορά θέση ως βοηθός στη κόμισσα Marguerite de Ligne-Arenberg, που ο πεθερός ήτανε γενικός κυβερνήτης των ισπανικών Κάτω Χωρών. Η κόμισσα ήτανε χήρα του κόμη Philippe de Lalaing και πιθανότατα ζούσε στο Oudenaarde. Αν και διανοητικά και ιδιοσυγκρασιακά κατάλληλος για καρριέρα ως αυλικός, είχε από νεαρή ηλικία γοητευτεί από τις ξυλογραφίες του Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου και του Τομπάιας Στίμερ, που τις είχε αντιγράψει επιμελώς, μαζί με τα χαρακτικά του Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι μετά τον Ραφαήλ. Ενεργώντας με βάση τη φιλοδοξία του να ακολουθήσει καρριέρα ως καλλιτέχνης, ξεκίνησε μαθητεία με τον ζωγράφο τοπίων Tobias Verhaecht το 1592. Ο Verhaecht ήτανε παντρεμένος με τη Suzanna van Mockenborch, που ήταν εγγονή του πατριού του Peter, Jan de Landmetere κι επίσης ξαδέλφη της μητέρας του. Αυτή η οικογενειακή σύνδεση εξηγεί πιθανώς την επιλογή του Verhaecht ως 1ου δασκάλου του.

Ο Πέτερ έφυγε απ’ το εργαστήρι μετά από ένα χρόνο, καθώς ήθελε να σπουδάσει ιστορική ζωγραφική κι όχι ζωγραφική τοπίου. Στη συνέχεια συνέχισε τις σπουδές του με τον κορυφαίο ζωγράφο της πόλης, τον Adam van Noort, που ήταν Ρωμανιστής, όρος που χρησιμοποιείται να δηλώσει καλλιτέχνες που ‘χανε ταξιδέψει απ’ τις Κάτω Χώρες στη Ρώμη για να μελετήσουνε το έργο κορυφαίων Ιταλών καλλιτεχνών της περιόδου όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Ραφαήλ κι ο Τιτσιάνο κι είχανε δημιουργήσει στην επιστροφή τους στη πατρίδα έργα τέχνης που αντανακλούσανε την ενασχόλησή τους με αυτές τις ιταλικές καινοτομίες. Η μαθητεία του Ρούμπενς με τον φαν Νόορτ διήρκεσε περίπου 4 έτη, όπου βελτίωσε χειρισμό μορφών και προσώπων.

Στη συνέχεια σπούδασε με άλλο Ρωμανιστή ζωγράφο, τον Otto van Veen. Αυτός του πρόσφερε πνευματική και καλλιτεχνική διέγερση που ταίριαζε στην ιδιοσυγκρασία του. Είχε περάσει 5 έτη στην Ιταλία, ήτανε προσωπογράφος κι είχε ευρεία ανθρωπιστική εκπαίδευση. Γνώριζε την ισπανική βασιλική οικογένεια κι είχε λάβει παραγγελίες πορτραίτων ως ζωγράφος της αυλής του Αλβέρτου Ζ’, Αρχιδούκα της Αυστρίας και της Ινφάντης Ισαβέλλας Κλάρας Ευγενίας της Ισπανίας, ηγεμόνων των Κάτω Χωρών των Αψβούργων. Ο Van Veen ενστάλαξε στο Rubens το ιδανικό του «pictor doctus» (πολυμαθούς ζωγράφου), που κατανοεί ότι η ζωγραφική απαιτεί όχι μόνο πρακτική, αλλά και γνώση της θεωρίας της τέχνης, της κλασσικής τέχνης και λογοτεχνίας και των δασκάλων της ιταλικής Αναγέννησης. Εισήγαγε επίσης τον Ρούμπενς στον «κώδικα συμπεριφοράς» που ‘πρεπε να σέβονται οι ζωγράφοι της αυλής για να γίνουν επιτυχημένοι. Ο Ρούμπενς ολοκλήρωσε τη μαθητεία του το 1598, τη χρονιά που εισήλθε στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά ως ανεξάρτητος δάσκαλος. Ως ανεξάρτητος του επετράπη ν’ αναλάβει προμήθειες και να εκπαιδεύσει μαθητευόμενους. Ο 1ος μαθητής του ήταν ο Deodat del Monte, που μετά θα τονε συνόδευε στο ταξίδι του στην Ιταλία.

Χελένα Φούρμαν

Φαίνεται ότι παρέμεινε βοηθός στο στούντιο του van Veen αφού έγινε ανεξάρτητος. Έργα του από αυτή τη περίοδο, όπως ο Αδάμ κι η Εύα και η Μάχη των Αμαζόνων, δείχνουνε την επιρροή του δασκάλου του. Αυτό το στυλ χαρακτηρίστηκε από έντονο ιταλικό μανιερισμό που περιοριζόταν από τη παράδοση των εργαστηρίων της Αμβέρσας και την ιταλική θεωρία τέχνης της Αναγέννησης.
Στο ξεκίνημα του 1600, φεύγει για την Ιταλία, όπου και θα ζήσει όλη την υπόλοιπη ζωή του, κυρίως στην υπηρεσία του Βιτσέντζο Γκονζάγκα, Δούκα της Πάντοβα. Το 1608 επιστρέφει για να δει τη βαριά άρρωστη μητέρα του, που μετά σύντομη πάλη με την αρρώστια της, πεθαίνει. Μετά τη κηδεία, επιστρέφει στην Ιταλία, αλλά, άλλη μια μαύρη χρονιά, το 1626, χάνει τη κόρη του και μόλις 3 μήνες ύστερα, πεθαίνει κι η σύζυγός του, Ισαβέλλα Μπροντ.
Το 1630 παντρεύεται τη Χελένα Φούρμαν και παράλληλα χρίζεται Ίππότης από τον Κάρολο Α’ της Αγγλίας. Τον ίδιο τίτλο, πήρε κι ύστερα ένα χρόνο, από τον Φίλιππο Δ’. Το 1935 ολοκλήρωσε την οροφή της αίθουσας συμποσίων, στο μέγαρο Γουάϊτχολ, παραγγελία του Καρόλου Α’.

Πεθαίνει από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 63 ετών και θάβεται στη πόλη του την Αμβέρσα, που τονε τίμησε, όχι μόνο σα καλλιτέχνη, αλλά κι ως εξαιρετικό άνθρωπο.

==========================================