Βιογραφικό
Ο Μάρκος Βιτρούβιος Πόλλιος (λατ. Marcus Vitruvius Pollio; 80 π.Χ. γ. – μετά το 15 π.Χ. περίπου) ήτανε Ρωμαίος αρχιτέκτονας και συγγραφέας, που δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του πρώτου αιώνα π.Χ., που θεωρείται ο πιο διάσημος θεωρητικός της αρχιτεκτονικής όλων των εποχών. Η πραγματεία του De Architectura ήτανε το θεμέλιο της δυτικής αρχιτεκτονικής μέχρι τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Ο τόπος γέννησης είναι αμφιλεγόμενος: κατά καιρούς έχουν υποδειχθεί οι πόλεις της Ρώμης, του Φόντι, της Φόρμια, του Φάνο, της Βερόνα, της Καμπανίας ή, εκτός Ιταλίας, ακόμη και της Νουμιδίας, χωρίς ωστόσο καμμία βεβαιότητα.
Από τα 1α αυτοκρατορικά χρόνια, τα στοιχεία που διαθέτουμε για το επάγγελμα του αρχιτέκτονα και τις διάφορες τεχνικές πρακτικές είναι πολύ περισσότερα και πιο τεκμηριωμένα, χάρη και στο έργο του Βιτρουβίου, ο οποίος διέσωσε πλήθος πληροφοριών γύρω από πάσης φύσεως θέματα που διέπουν την οικοδομική τέχνη.
Υπάρχουν επίσης λίγες πληροφορίες για την εξέλιξη της ζωής του, όλες συνάγονται από αυτοβιογραφικές σημειώσεις που περιλαμβάνονται στην πραγματεία του. Θα έπρεπε να ήταν αξιωματικός, επιθεωρητής πολεμικών μηχανών για τον Ιούλιο Καίσαρα και στη συνέχεια αρχιτέκτονας-μηχανικός για τον Αύγουστο. Μαρτυρεί πως η οικογένειά του είχε τη δυνατότητα να του εξασφαλίσει παιδεία ανάλογη με κείνη κάθε αξιοπρεπούς Ρωμαίου πολίτη, αντάξια αυτής που κατείχε ο Οράτιος κι ότι δεν έχασε την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τη δυνατότητα αυτή. Ακολούθησε στρατιωτική σταδιοδρομία κι υπηρέτησε υπό τις διαταγές του Ιούλου Καίσαρα (πιθανόν γύρω στο 49 π.Χ.). Μετά το θάνατό του (44 π.Χ.), έχοντας συνάψει φιλικές σχέσεις με τον Οκταβιανό, αναλαμβάνει την εποπτεία κατασκευής κι επισκευής πολεμικών μηχανών. Διατηρεί τη θέση αυτή και με την υποστήριξη της αδελφής του αυτοκράτορα Οκταβίας. Το μόνο έργο που γράφει ο ίδιος ότι σχεδίασε και κατασκεύασε είναι η βασιλική του Φάνο. Μετά τη συνταξιοδότησή του, έχοντας λάβει ετήσια σύνταξη, αφοσιώθηκε στο γράψιμο της πραγματείας De architectura, όπως ακριβώς ο πρίγκηπας Αύγουστος αφοσιωνόταν σε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης κτιρίων.
Η σημασία του Βιτρούβιου οφείλεται στην πραγματεία του De architectura (Περί Αρχιτεκτονικής), σε 10 βιβλία, αφιερωμένα στον Αύγουστο (που του είχε χορηγήσει σύνταξη), γράφτηκε πιθανότατα μεταξύ 29 και 23 π.Χ. Η συγγραφή του έργου έγινε τα ίδια χρόνια που ο Αύγουστος είχε κατά νου μια γενική ανακαίνιση των δημόσιων κτιρίων και πιθανότατα στόχευε να κερδίσει την εύνοια του αυτοκράτορα, στον οποίο ο συγγραφέας απευθύνεται απευθείας σε κάθε εισαγωγή κάθε βιβλίου.
Όταν άρχισε να γράφει τον πρόλογο για το 1ο Βιβλίο του, δεν εξασκούσε μάλλον το επάγγελμα του αρχιτέκτονα και κατά πάσα πιθανότητα τα 1α 4 βιβλία του De Architectura ολοκληρώθηκαν πριν από το 27 π.Χ. Η σύνταξη των 10 βιβλίων κράτησε περίπου 10 χρόνια και το σύνολο του έργου πρέπει να κυκλοφόρησε το 17 π.Χ. περίπου. Το De architectura είναι το μόνο άθικτο λατινικό κείμενο για την αρχιτεκτονική κι επομένως το πιο σημαντικό, από τα λίγα που έχουν φτάσει σε εμάς, με λίγο-πολύ αποσπασματικό τρόπο. Η επιρροή στον δυτικό πολιτισμό οφείλεται κυρίως στη μοναδικότητά του. Ωστόσο, η επιρροή του έργου του Βιτρούβιου στους συγχρόνους του φαίνεται να ήταν πολύ περιορισμένη, κυρίως επειδή η πραγματεία του γράφτηκε σε μια εποχή που η ελληνική αρχιτεκτονική επρόκειτο να ανανεωθεί βαθιά με μεγάλα κτίρια από τούβλα και τη χρήση θόλων και καμάρων, με τα οποία ο Βιτρούβιος ουσιαστικά δεν ασχολήθηκε. Από την άλλη, η αυθεντία του στον τεχνικό κι αρχιτεκτονικό τομέα αποδεικνύεται από αναφορές στο έργο του σε μεταγενέστερους συγγραφείς όπως ο Φροντίνος.
Με την κυκλοφορία του θα περίμενε κανείς ότι θα έδινε γνώση για τα πρόσωπα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ολοκλήρωση των τεράστιων πολεοδομικών κι οικοδομικών εγχειρημάτων του Αυγούστου, όπως η Αγορά, το τέμενος του Άρη Εκδικητή, το Μαυσωλείο, η διπλο-βιβλιοθήκη στον Παλατίνο λόφο και πολλά άλλα. Ωστόσο το όνομα ενός και μόνο αρχιτέκτονα προβάλλει με κάποια σαφήνεια στην αυγούστεια περίοδο. Πρόκειται για τον Λεύκιο Κοκκήιο Άουκτο, το προσωνύμιο του οποίου δηλώνει μάλλον ελληνική καταγωγή. Το αρχιτεκτονικό του «πτυχίο» καταγράφεται σε 2 επιγραφές, στους Ποτίολους και στο Κόμο, στις οποίες δηλώνεται επίσης η κοινωνική τάξη κι η ιδιότητά του.
Φαίνεται ότι η πραγματεία δεν άσκησε καμμία επιρροή στην αρχιτεκτονική καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αν και προκάλεσε φιλολογικό ενδιαφέρον, για παράδειγμα στην αυλή του Καρλομάγνου και στη συνέχεια, αργότερα, στον Πετράρχη, ο οποίος σχολίασε με το χέρι του ένα αντίγραφο που διατηρείται τώρα στη Βιβλιοθήκη Bodleian του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και στον Βοκκάκιο, ο οποίος είχε ένα αντίγραφο. Δεδομένου ότι άλλα αντίγραφα τεκμηριώνονται στην Ιταλία στα τέλη του δέκατου τέταρτου αιώνα, ο μύθος της εκ νέου ανακάλυψης που έγινε το 1414 στο Montecassino από τον Poggio Bracciolini χάνει την αξιοπιστία του, ο οποίος σε κάθε περίπτωση πρέπει να βρήκε ένα αντίγραφο στην έρευνά του, ίσως στη γερμανική περιοχή, συμβάλλοντας έτσι στη διάδοσή του.
Τον 15ο αι., η γνώση και το ενδιαφέρον για τον Βιτρούβιο αυξάνονταν όλο και περισσότερο, ειδικά χάρη σε αρχιτέκτονες κι ουμανιστές όπως ο Lorenzo Ghiberti, ο Leon Battista Alberti, ο Francesco di Giorgio Martini, ο Raphael, ο Fabio Calvo, ο Paolo Giovio κι ο Fra Giocondo da Verona. Το 1486 η πραγματεία δημοσιεύτηκε σε έντυπη μορφή για 1η φορά από τον Sulpicio da Veroli. Το 1521 δημοσιεύτηκε η 1η έκδοση μεταφρασμένη στα ιταλικά από τον Cesare Cesariano. Αμέσως μετά, διάφορες μεταφράσεις κι εκδόσεις εμφανίστηκαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο αρχιτέκτονας κι μηχανικός αυτός, αν ταυτιστεί με το άτομο που μνημονεύει ο Στράβων, υπήρξε απελεύθερος κι έγινε ευρύτατα αποδεκτός, «χτίζοντας» έτσι ζηλευτή σταδιοδρομία, στην οποία πιθανότατα συνέβαλε κι η σχέση του με τον Μ. Κοκκήιο Νέρβα. Μετά τον θάνατο του Νέρβα, ο Κοκκήιος συνέδεσε την καρριέρα του με τον επίσης αρχιτέκτονα και Ρωμαίο πολίτη Γάιο Ποστούμιο Πολλίωνα. Δεν αποκλείεται μάλιστα να προχώρησαν σε κάποιο είδος συνεταιρισμού, με την ίδρυση κοινού αρχιτεκτονικού και κατασκευαστικού γραφείου.
Περίπου το 1542 ιδρύθηκε η Ακαδημία Αρετής του Βιτρούβιου, με τη παρότρυνση του ουμανιστή της Σιένα Κλαούντιο Τολομέι, υπό τη προστασία του καρδινάλιου Ιππόλυτο των Μεδίκων. Η ένωση σκόπευε να συμβάλει στη θεωρητική ζέση που εμψύχωσε τον προβληματισμό των πρωταγωνιστών της τέχνης και της αρχιτεκτονικής της Αναγέννησης: τη λεγόμενη «συζήτηση του Βιτρούβιου» ή «ζήτημα του Βιτρούβιου», δηλαδή εκείνη τη συλλογική γνωστική προσπάθεια που ώθησε καλλιτέχνες, μελετητές και ενθουσιώδεις να επανοικειοποιηθούν την κληρονομιά της ελληνορωμαϊκής τέχνης και της κλασικής-ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, επίσης μέσω της ανάγνωσης, της ερμηνείας και του σχολιασμού της λατινικής πραγματείας De Architectura. Προήδρευσε[9] ο πολυμαθής Marcello Cervini, λάτρης της αλχημείας και της αρχιτεκτονικής και μελλοντικός πάπας με το όνομα Marcello II και επωφελήθηκε από την υποστήριξη πλήθους διανοουμένων και καλλιτεχνών της Ιταλικής Αναγέννησης, όπως ο Vignola, ο Bernardino Maffei, Guillaume Philandrier γνωστός ως Filandro, Alessandro Manzuoli, Luca Contile, Annibal Caro, Marc’Antonio Flaminio, Francesco Maria Molza και Gaietta.
Από τον 15ο αι., η πραγματεία ήταν ένα από τα θεωρητικά θεμέλια της δυτικής αρχιτεκτονικής μέχρι τα τέλη του 19ου αι.
ΕΡΓΑ:
De architectura, Βενετία, Cristoforo Pensi, 1495-1496.
De architectura, Στρασβούργο, Georg Messerschmidt, 1543.
======================================================
(αποσπ.)
…Ο Αρχιμήδης έκανε μια σειρά από εξαιρετικές και εξαιρετικά λαμπρές ανακαλύψεις. Ανάμεσά τους θέλω να μιλήσω πάνω απ’ όλα για κάποιον που φέρει τα σημάδια της μεγάλης ευφυΐας. Όταν ο Ιέρων βασίλευε στις Συρακούσες, για τις τυχερές του πράξεις θέλησε να προσφέρει σε κάποιο ιερό ένα χρυσό στέμμα που είχε θαυμάσει. Αποφάσισε την τιμή του έργου με έναν καλλιτέχνη και του έδωσε την απαραίτητη ποσότητα χρυσού. Σε εύθετο χρόνο το τελειωμένο στέμμα παραδόθηκε, προς πλήρη ικανοποίηση του βασιλιά, και το βάρος του στέμματος συνέπεσε επίσης με αυτό του χρυσού. Αργότερα, ωστόσο, ο Cero είχε λόγους να υποψιάζεται ότι ο καλλιτέχνης είχε κλέψει μέρος του χρυσού και το είχε αντικαταστήσει με ίσο βάρος ασήμι. Εξοργισμένος από την εξαπάτηση, αλλά μη μπορώντας να βρει τρόπο να το αποδείξει, παρακάλεσε τον Αρχιμήδη να μελετήσει το θέμα. Μια μέρα που, παγιδευμένος σε αυτή τη σκέψη, ο Αρχιμήδης είχε μπει σε ένα μπάνιο, συνειδητοποίησε ότι καθώς το σώμα του βυθιζόταν, το νερό ξεχείλιζε. Αυτή η παρατήρηση του έδωσε τη λύση στο πρόβλημα. Βγήκε βιαστικά από το μπάνιο και ενθουσιασμένος όρμησε γυμνός προς το σπίτι, φωνάζοντας με όλη τη δύναμη που είχε βρει αυτό που έψαχνε: «Εύρηκα! Εύρηκα!». (από το De architectura, 9).
Η διακόσμηση είναι η όμορφη εμφάνιση ενός έργου χωρίς ελαττώματα, του οποίου τα μέρη ανταποκρίνονται σε έναν ακριβή υπολογισμό και αυτό επιτυγχάνεται με σεβασμό στο έθιμο ή τη φύση. (από το De architectura).
Η επιστήμη του αρχιτέκτονα κοσμείται με πολλούς κλάδους και ποικίλη πολυμάθεια: πρέπει να είναι σε θέση να κρίνει όλα εκείνα τα έργα που χτίζουν οι επιμέρους τέχνες. Λέγεται επίσης ότι στην αρχαιότητα άναβαν φωτιά κάτω από τον Βεζούβιο και το βράσιμο χυνόταν πλημμυρίζοντας τη γειτονική ύπαιθρο: εξ ου και αυτή η πέτρα που τώρα ονομάζεται σφουγγάρι, ή ελαφρόπετρα της Πομπηίας, φαίνεται ότι ήταν ένα άλλο είδος πέτρας που αργότερα μειώθηκε από τη φωτιά σε αυτή την ποιότητα. (De architectura, II, κεφ. VI, μετάφραση Berardo Galiani).
Ο Μάρκος Βιτρούβιος Πολλίων, που έζησε την εποχή του Αυγούστου, απέκτησε τόση φήμη στο θάνατο που, είναι λογικό να υποθέσουμε, ότι δεν είχε το ίδιο στη ζωή του. Στη πραγματικότητα, δεν είναι σαφές γιατί ο αυτοκράτορας Αύγουστος, ο οποίος κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του έχτισε τόσα πολλά δημόσια κτίρια, δεν στράφηκε ποτέ στον Βιτρούβιο Πολλίωνα. Πρέπει πραγματικά να πιστέψουμε είτε ότι ο Βιτρούβιος ήταν στα χέρια του αυτοκράτορα (οι άνθρωποι είναι πάντα οι ίδιοι) είτε ότι είναι αλήθεια ότι ήταν μόνο θεωρητικός. (Αλφρέντο Μελανή).
