Πρüλογος
AποφÜσισα να ασχοληθþ λιγÜκι παραπÜνω με τα σανσκριτικÜ και τη λογοτεχνßα πρωτßστως üταν Ýστησα τη βιογραφικü του ΜπιλιÜνα και το ποßημÜ του Ο ΚλÝφτης Της ΑγÜπης (Caurapâñcâśikâ), που φιλοξενεßται εδþ και χρüνια πια, στο ΣτÝκι. ¸πειτα προσεξα, κατÜ τις ÝρευνÝς μου πως υπÜρχει κενü στη χþρα μας üσον αφορÜ αυτÞ τη γλþσσα και τα "καλοýδια" της. ΠÜντως μετÜ τις Ýρευνες αυτÝς Ýμεινα ερρωτευμÝνος με τα üσα εßδα κι υποσχÝθηκα στον εαυτü μου, κÜποια στιγμÞ να ασχοληθþ βαθýτερα. ΣÞμερα λοιπüν κÜνω Ýνα 2ο βÞμα προς αυτü τον τομÝα και δε λÝω πως θα εßναι το τελευταßο. Ας ξεκινÞσουμε λοιπüν και καλÞν ανÜγνωση.
ΕισαγωγÞ
Η ΣανσκριτικÞ (saṃskṛtam संस्कृतम् ) εßναι η κλασσικÞ γλþσσα της Ινδßας και λειτουργικÞ γλþσσα του Ινδουúσμοý, του Βουδισμοý και του Τζαúνισμοý. Η θÝση της στον πολιτισμü της Ινδßας και της ΝΑ Ασßας εßναι παρüμοια με κεßνη των Λατινικþν και των Αρχαßων Ελληνικþν στην μεσαιωνικÞ Ευρþπη κι εßναι κεντρικüς Üξονας της ινδουúστικÞς παρÜδοσης. ¼ντας μßα απü τις 22 επßσημες γλþσσες της Ινδßας, η ΣανσκριτικÞ διδÜσκεται σε σχολεßα σ' üλη την Ινδßα ως 2η γλþσσα, ενþ ορισμÝνοι BραχμÜνοι τη θεωροýν ως μητρικÞ τους. Χρησιμοποιεßται ως κατεξοχÞν τελετουργικÞ γλþσσα στις ινδουúστικÝς τελετÝς κυρßως, με τη μορφÞ ýμνων και μÜντρα. Στη προκλασσικÞ μορφÞ της ΒεδικÞς ΣανσκριτικÞς -λειτουργικÞς γλþσσας της ΒεδικÞς θρησκεßας- θεωρεßται ως ως Ýν απü τα πρωιμüτερα μÝλη της ΙνδοευρωπαúκÞς οικογÝνειας, με αρχαιüτερο κεßμενο τη ΡιγκβÝντα.
Η λÝξη saṃskṛta σημαßνει "εξευγενισμÝνος, καθαγιασμÝνος, ιεροποιημÝνος". Η ΣανσκριτικÞ ως saṃskṛtā vāk (εξευγενισμÝνη γλþσσα) εξ ορισμοý υπÞρξε πÜντα 'υψηλÞ' γλþσσα, που χρησιμοποιεßτο για θρησκευτικοýς και επιστημονικοýς σκοποýς, σε αντßθεση με τα δημþδη ιδιþματα και διαλÝκτους. Η αρχαιüτερη γραμματικÞ της ΣανσκριτικÞς εßναι η Aṣtādhyāyī του Πανßνι (Pāṇini), που χρονολογεßται στον 5ο αι. Π.Κ.Ε*. Πρüκειται για διατακτικÞ γραμματικÞ, που καθορßζει μÜλλον, παρÜ περιγρÜφει, την ορθÞ χρÞση της γλþσσας, αν και περιÝχει περιγραφικÜ μÝρη, σε ü,τι αφορÜ κυρßως στους Βεδικοýς τýπους που επιβßωσαν þς την εποχÞ του λüγιου Πανßνι. Η ΣανσκριτικÞ στην Ινδßα εκεßνης της εποχÞς δεν αντιμετωπιζüταν ως ιδιαßτερη γλþσσα, διακριτÞ απü τις Üλλες, αλλÜ μÜλλον ως ευγενÞς τρüπος ομιλßας. Η γνþση των Σανσκριτικþν υποδεßκνυε υψηλÞ κοινωνικÞ θÝση και μüρφωση και διδασκüταν μÝσω των λογßων.
* Προ ΚοινÞς ΕποχÞς
Σαν βÜση προς το παρüν, θα ασχοληθοýμε με τις ΒÝδες. Οι ΒÝδες εßναι ιεροß ýμνοι και τελετουργικοß στßχοι, που Ýχουνε συντεθεß στην αρχαúκÞ σανσκριτικÞ κι εßναι γνωστοß μεταξý των λαþν που μιλοýσαν ινδοευρωπαúκÞ γλþσσα και πÝρασαν στις Ινδßες απü περιοχÝς της Περσßας. Δεν εßναι δυνατüν να καθοριστεß με ακρßβεια η χρονολογßα των συνθÝσεων αυτþν, μερικÝς απü τις οποßες Ýχουν μεγÜλη φιλολογικÞ αξßα, αλλÜ μια περßοδος γýρω στο 1500-1200 π.Χ. θα μποροýσε να γßνει αποδεκτÞ απü πολλοýς ειδικοýς. Οι ýμνοι συγκροτοýν Ýνα λειτουργικü σýνολο, που αναπτýχθηκε γýρω απü τη λατρεßα της σüμα (soma) και τη θυσßα κι εξουδετÝρωσε τις παραδεδομÝνες θεüτητες που προσωποποιοýσανε διÜφορα φυσικÜ και κοσμικÜ φαινüμενα, üπως τη φωτιÜ (Αγκνß), τον Þλιο (Σοýρυα και Savitṛ), το λυκüφως (Uṣas), τις καταιγßδες (Maruts), τον πüλεμο και τη βροχÞ (ºντρα), τη τιμÞ (Μßτρα), τη θεßα αυθεντßα (Βαροýνα), τη δημιουργßα (ºντρα, με κÜποια βοÞθεια του Βισνοý). ¾μνοι αφιερþθηκαν στις θεüτητες αυτÝς και πολλοß διαβÜζονταν Þ ψÜλλονταν κατÜ τη διÜρκεια των τελετουργιþν.
Η 1η συλλογÞ Þ Σαμχßτα (Saṃhitā) τÝτοιων ýμνων, απü τους οποßους ο αρχιερÝας (hotṛ) αντλοýσε το περιεχüμενο για τα αναγνþσματα, εßναι η ΡιγκβÝδα. ΜερικÜ ιερÜ κεßμενα, πιθανüτατα αρχαιüτερης προÝλευσης απü τους ýμνους, αναγινþσκοταν απü τον υπεýθυνο για τη φωτιÜ της θυσßας και τη τÝλεση της ιεροτελεστßας ιερÝα (adhvaryu). ΑυτÜ τα κεßμενα μÜντρα κι οι στßχοι συγκεντρωθÞκανε σε συλλογÝς κι εßναι γνωστÝς ως ΓιαγουρβÝδα. Μια 3η ομÜδα ιερÝων με επικεφαλÞς Ýνα ψÜλτη (udgātr) εκτελοýσαν μελωδικÜ αναγνþσματα που συνδÝονταν με στßχους που αν και προÝρχονταν σχεδüν στο σýνολü τους απü τη ΡιγκβÝδα, συγκεντρþθηκαν σε ιδιαßτερη συλλογÞ, τη ΣÜμα ΒÝδα. Στις 3 αυτÝς συλλογÝς των Βεδþν (Rιg, Yajur και Sama) που εßναι γνωστÝς ως τρßπτυχη γνþση (trayī-vidyā), προστÝθηκε μια 4η συλλογÞ, η ΑταρβαβÝδα (Atharvaveda), μια συλλογÞ ýμνων, μαγικþν φρÜσεων κι ασμÜτων, που αντιπροσþπευαν μια λιγüτερο εξεζητημÝνη πρακτικÞ της θρησκεßας και παρÝμειναν μερικÜ Ýξω απü τη βεδικÞ θυσßα.
Το πλÞρες σþμα της βεδικÞς γραμματεßας, δηλαδÞ οι συλλογÝς και τα υπομνÞματα των συλλογþν (ΒραχμÜνες, ΑρανυÜκες, ΟυπανισÜδες), θεωρÞθηκαν θεßο Üκουσμα (Śruti). Η üλη γραμματεßα φαßνεται üτι διασþθηκε προφορικÜ, παρÜ το γεγονüς üτι αναπτυχθÞκανε και χειρüγραφα για την ενßσχυση της μνÞμης. Ακüμη και σÞμερα μερικÜ τμÞματα απü τις συλλογÝς αυτÝς, ιδιαßτερα των 3 αρχαιüτερων Βεδþν, διαβÜζονται στις Ινδßες με τονικü και ρυθμικü ýφος, που παραδüθηκε απü αρχαιüτερους χρüνους.
ΣανσκριτικÞ Λογοτεχνßα
Οι βÝδες (συλλογÝς στßχων) εßναι δημοφιλεßς για αιþνες στην Ινδßα. Ως ινδικÞ λογοτεχνßα εννοεßται η λογοτεχνßα της ινδικÞς υποηπεßρου ως το 1947 και τη Δημοκρατßα της Ινδßας μεταγενÝστρα. Στο σýνολü τους οι χρονολογßες που καταγρÜφονται για την αρχαßα ινδικÞ λογοτεχνßα εßναι αβÝβαιες και συχνÜ αντιφατικÝς. Οι Ευρωπαßοι λüγιοι του 18ου αι. κ.ε. εκτßμησαν τις ημερομηνßες των διαφüρων κειμÝνων, βασισμÝνοι σε μεθüδους τις οποßες θεωροýν αυθαßρετες οι Ινδοß λüγιοι. Τα πρωιμüτερα Ýργα της ινδικÞς λογοτεχνßας Þσαν προφορικÜ, περß το 1200 ΠΚΕ. Τα σανσκριτικÜ Ýπη ΡαμαγιÜνα και ΜαχαμπαρÜτα εμφανßστηκαν προς τα τÝλη της 1ης χιλιετßας ΠΚΕ. Η κλασσικÞ σανσκριτικÞ λογοτεχνßα αναπτýχθηκε γοργÜ και τα πρþτους αιþνες της 1ης χιλιετßας ΠΚΕ, üπως κι η Ταμßλ λογοτεχνßα η ΣανγκÜμ λογοτεχνßα κι ο Κανüνας ΠÜλι.
ΚατÜ τη μεσαιωνικÞ περßοδο, αναπτýχθηκαν οι ΚαννÜντα λογοτεχνßα κι η Τελοýγκου λογοτεχνßα τον 9ο & 11ο αι. αντßστοιχα.
ΥπÜρχουνε πολυÜριθμα σχüλια και πολλÝς τοπικÝς και περιφερειακÝς παραλλαγÝς. Αντιπροσωπεýουνε καθιερωμÝνη μορφÞ ινδικÞς ερωτικÞς ποßησης, σχετικÜ με Üλλες συλλογÝς ερωτικþν σανσκριτικþν στßχων που στεροýνται την ενοποιü δομÞ, που επιτυγχÜνεται με την επανÜληψη του πρþτου στßχου. Σε μερικÝς εκδοχÝς του ποιÞματος, υπÜρχουνε στους στßχους, οι ßδιοι υπαινιγμοß του μýθου. Σ' Üλλες, στßχοι και μýθος εßναι διαφορετικÜ. Σε μερικÝς σαφþς Ýχει υπÜρξει χωρισμüς των εραστþν, σ' Üλλες üχι. ΓενικÜ, οι στßχοι παρουσιÜζονται πιüτερο σε μορφÞ μεμονωμÝνων εικüνων που δÝνονται με μιαν αüρατη κλωστÞ -τον επαναλαμβανüμενο αρχικü στßχο-, παρÜ ως μÝρη ενüς συνεχοýς αφηγÞματος. Απü την Üλλη, η συνεχÞς επανÜληψη της πρþτης φρÜσης κι η περιορισμÝνη μορφÞ των στßχων δημιουργεß μιαν αθροιστικÞ, συναισθηματικÞ φüρτιση που προσδßδει ενüτητα και συνοχÞ στο σýνολο. Στη διασημüτερη εκδοχÞ του ποιÞματος στ' αγγλικÜ, ο Mathers προσÜρμοσε ελεýθερα τους στßχους και το μýθο, για να παραγÜγει συνεχÝς αφηγηματικü ποßημα. ΥπÜρχουνε 2 εκδοχÝς αυτοý του ποιÞματος: μια ΙνδικÞ και μια του Κασμßρ και συμφωνοýν μüνο στις 7 στροφÝς.
Το Κασμßρ του παρελθüντος, Þτανε λßκνο σανσκριτικÞς γνþσης και διδασκαλßας. Απü τον 9ο μÝχρι το 12ο μ.Χ. αι., Ýχουνε λÜμψει τα φωτεινüτερα δεßγματα στη σανσκριτικÞ λογοτεχνßα. ΑυτÜ τα 400 χρüνια, χονδρικÜ, διαμορφþνουνε το επßκεντρο και το αποκορýφωμα αυτοý που μπορεß να ονομαστεß δημιουργικÞ κι αρχετυπικÞ λογοτεχνικÞ δραστηριüτητα, στη σφαßρα της σανσκριτικÞς γλþσσας και λογοτεχνßας. ¸νας γαλαξßας ρητüρων, φιλοσüφων, ποιητþν κι ιστορικþν, ξεχωριστοß με αξιοθαýμαστη φÞμη και λαμπρüτητα, παρουσιÜζονται στο κατÝχον εξÝχουσα θÝση, "Sharada Desa", (Ýδαφος της ομιλßας), που στο Κασμßρ Ýμεινεν Ýπειτα διÜσημο. ΣυνÝβαλαν ανυπολüγιστα στην αφθονßα κι επÜρκεια της "Deva Vani" (ομιλßα των Θεþν) κι η γεýση και το Üρωμα στη σκÝψη τους, προκÜλεσε το ενδιαφÝρον üλων των μετÝπειτα μελετητþν, που γρÜψανε σελßδες-σελßδων, δοκßμια κι Ýρευνες.
ΝÝες θεωρßες προταθÞκανε σχετικÜ με τη ψυχÞ (περιεχüμενο) και τον üγκο (μορφÞ) της βιβλιογραφßας. Οι αρχÝς της λογοτεχνικÞς ινδικÞς κριτικÞς καθιερþθηκαν για πρþτη φορÜ στο Κασμßρ. ΝÝα πρüτυπα και κανüνες διατυπþθηκαν για την αξιολüγηση μιας λογοτεχνικÞς σýνθεσης και τα παλιÜ αντικροýσθηκαν με πειστικÞν επιχειρηματολογßα. Το αισθητικü στοιχεßο πÞρε βασικÞ κι εξÝχουσα θÝση για πρþτη φορÜ στα ποιητικÜ και ρητορικÜ βιβλßα. Για να γρÜψει ο Δρ Raghavan: "Αν υπÜρχει μια προεξÝχουσα ινδικÞ αισθητικÞ που θα μποροýσε να εφαρμοστεß σ' üλες τις καλÝς τÝχνες, τοýτο το χρωστÜμε στο Κασμßρ". Μεταξý αυτþν των λογοτεχνικþν γιγÜντων ξεχωρßζουν οι Anandvardhana Vamana, Mammatta κ.Ü.
ΤÝτοια διαφορετικÜ θÝματα üπως δραματουργßα και φιλοσοφßα θα μποροýσαν ν' αντιμετωπιστοýν Üνετα απü Ýνα και μüνο πρüσωπο: αυτü του Abhinavagupta. Η ευπροσÜρμοστη μεγαλοφυßα των μελετητþν του Κασμßρ εßναι αδιÜψευστη κι η πολυμÜθειÜ τους αναμφισβÞτητη. Οýτε οι μικρüτερες λεπτομÝρειες δε ξÝφυγαν απü τη προσοχÞ τους. Η τοποθÝτησÞ τους πÝρα απü τη γλþσσα, εßναι αλÜνθαστη και με βαθιÜ σκÝψη. Σε τÝτοιο διανοητικü κλßμα, εμπλουτισμÝνο επιπλÝον απü υπερβολικÞ λαχτÜρα κι αγÜπη για τη φýση, δημιουργÞθηκε κι εξελßχθηκε Ýνα μοναδικü σýστημα φιλοσοφßας γνωστü ως "Saiva-Darshan", που εßναι "σýνθεση ρεαλιστικοý, ιδεαλιστικοý, εθελοýσιου, απüλυτου κι απüκρυφου ρεýματος σκÝψης, που επικρÜτησε μετÝπειτα στο Κασμßρ". Αυτü το σýστημα φιλοσοφßας, εßναι Ýνας πετυχημÝνος συμβιβασμüς μεταξý "προσωπικþν κι απρüσωπων, απλþν αλλÜ και δυúστικþν προσεγγßσεων, στιγματισμÝνων με τις παραδüσεις και τους üρους σκÝψης και πρακτικþν, μεταξý Βουδιστþν κι Ορθοδüξων", μας εξηγεß ο Δρ R. K. Kaw. "Δßνεται Ýμφαση στην ανÜγκη της αναγνþρισης (Pratyabhijna απü το "Εαυτüς", Atman), δηλαδÞ στην ανþτατη κληρονομιÜ του ανθρþπου. Η ανÜγκη της υπερ-συναισθητικÞς εμπειρßας και της αυτοπραγμÜτωσης, αναγνωρßζεται πως εßναι εξ αιτßας των περιορισμþν της ανθρþπινης αßσθησης και του λüγου". Μεταξý του πλÞθους τÝτοιων φιλοσüφων, αξßζουν ειδικÞ αναφορÜ, οι Somananda και Utpala, προπÜτορες, κι ο Abhinavagupta, ως ο επεξηγητÞς τους.
Ενþ üλοι αυτοß οι γιοι της Saraswati Þ Sharada (θεÜ της ομιλßας Þ της διδασκαλßας) στην αιθÝρια φαντασßα τους ξεχνÜνε δικαιολογημÝνα το περιβÜλλον που ζÞσαν, Ýνας ευρυμαθÞς, ο Ksemendra δεν Ýχασε το Üγγιγμα της κοινωνßας απü την οποßα γεννÞθηκε, ανÜπνευσε και μπüρεσε να νιþσει το χþμα κÜτω απü τα πüδια του. ΠραγματιστÞς απü φýση κι ευθυμογρÜφος απü διÜθεση, δοκßμασε τη πÝνα του σε ποικßλα θÝματα συμπεριλαμβανομÝνης ποßησης, ιστορßας, ρητορικÞς, κ.λπ., αλλÜ μνημονεýεται πÜντα η ρεαλιστικÞ προσÝγγισÞ του. Ισχυρüς ιδαλγüς της διδακτικÞς αλλÜ με το κÝντρισμα της σÜτιρας, προσφÝρει μια γραφικÞ εικüνα της σýγχρονÞς του κοινωνßας, ασυγκρÜτητη, με σαγηνευτικοýς Gourtezans που εξαπατοýν τα banias, και κυνικοýς, διεφθαρμÝνους υπαλλÞλους. Με τα λüγια του του Δρ Surya Kanta:
"Το περιεκτικü ýφος του Ksemendra, η σαφÞνεια ÝκφρασÞς του, η δýναμÞ του να χρησιμοποιεß τη σÜτιρα προς üφελος κι η κριτικÞ διορατικüτητÜ του στη λογοτεχνßα, τον Ýχει τοποθετÞσει σε μια θÝση μεταξý των κορυφαßων της ινδικÞς λογοτεχνικÞς παρÜδοσης".
"Η ιστορßα" λÝει ο Macdonnel, "εßναι το Ýν αδýνατο σημεßο στην ινδικÞ λογοτεχνßα. Εßναι στη πραγματικüτητα ανýπαρκτο".
Η ευδιÜκριτη απουσßα ιστορικοý πνεýματος μεταξý των αρχαßων ινδικþν συγγραφÝων, οφεßλεται στην οπτικÞ τους θεþρηση στη ζωÞ, παρÜ σε πιθανÞ ανικανüτητÜ τους να χειριστοýν αυτÞ τη μορφÞ Ýκφρασης. ΠαρÜ τα προφανÞ προβλÞματα υφÞς, το Κασμßρ Ýχει ουσιαστικÞ συμβολÞ στη τÝχνη της καταγραφÞς. Βρßσκει τον ιστορικü του, στο πρüσωπο του Kalhana του οποßου η δÜδα Ýμεινε αναμμÝνη τα τελευταßα χρüνια, απü τους: Jona Raja, Srivara και Prajya Bhatta. Το "Raja Tarangini", κατÜ γρÜμμα χρονικü των βασιλιÜδων του Κασμßρ, εßναι στις μÝρες μας η απüλυτη εργασßα, καθαρÞ κι απλÞ, για την ιστορßα αυτÞ-καθαυτÞ. Ακüμα κι αν με την ανÜμιξη θαυμαστοý κι υπερφυσικοý, το ιστορικü περιεχüμενο αυτοý του βιβλßου δεν εßναι ολικÜ αυθεντικü, τοýτο δε σημαßνει πως ο Kalhana δεν εßναι ο μÝγιστος ιστορικüς στη σανσκριτικÞ λογοτεχνßα.
Τα σανσκριτικÜ υπ' αυτÞ τη μορφÞ, δε θα μποροýσε δικαιολογημÝνα να 'ναι γλþσσα της ελßτ μüνον, üπως υποστηρßζεται συχνÜ, αλλÜ μποροýσεν Üνετα να γßνει κατανοητÞ απ' üλους τους κατοßκους γενικÜ. Χωρßς αυτÞ την υπüθεση, δε θα μποροýσε να υπÜρξει τÝτοια γιγαντιαßα λογοτεχνικÞ δραστηριüτητα. Αυτü το ßδιο γεγονüς επιβεβαιþνεται παρακÜτω απü τον ßδιο τον Bilhana:
"¼που ακüμη κι οι γυναßκες στην οικογÝνειÜ τους μιλοýν σανσκριτικÜ και πρακριτικÜ με τüσην ευφρÜδεια üση κι η μητρικÞ τους γλþσσα".
Αυτü επιβεβαιþνεται επιπλÝον κι απü τον Stein üταν λÝει: "Η συνεχÞς δημοφιλÞς χρÞση σανσκριτικþν ακüμα και μεταξý μωαμεθανþν, αποδεικνýεται θαυμÜσια απü τη σανσκριτικÞ επιγραφÞ σ' Ýνα τÜφο στο κοιμητÞρι Bahau-Din-Sahib στο Srinagar (1484 μ.Χ.)". Εßναι, επομÝνως, λανθασμÝνο να ειπωθεß πως τα σανσκριτικÜ, σα προφορικüς λüγος, εßχανε χÜσει τη παλιÜ τους δüξα. ΣανσκριτικÜ επιγρÜμματα χωρßς ημερομηνßες, Ýχουνε βρεθεß σε διÜφορους παλαιοýς τÜφους μωαμεθανþν στο Σρßναγκαρ, κοντÜ στο Martand, αλλÜ κι αλλοý.
ΚατÜ τη διÜρκεια αυτÞς της αναγÝννησης, üταν τα σανσκριτικÜ δεν Þταν μüνον üχημα διανοητικÞς γυμναστικÞς στα χÝρια των μελετητþν του Κασμßρ, αλλÜ επßσης και συνÞθης προφορικüς λüγος των κατοßκων του, ο Bilhana εßδε το φως της ημÝρας. Εßχεν Þδη, μια παρÜδοση πßσω του, Ýνα υπüβαθρο που Üξιζε το βÜρος του σε χρυσÜφι και που αποτελοýσαν αξεδιÜλυτο μÝρος της ψυχÞς του ακüμα κι αν Þταν μακρυÜ απü τη μητÝρα πατρßδα. Η πρþτη υπÜρχουσα αναφορÜ γι' αυτüν δßνεται απü τον Kalhana:
"Ο Bilhana, που 'χεν αφÞσει το Κασμßρ κατÜ τη βασιλεßα του Kalasa κι εßχεν ονομαστεß απü τον Parmadi, τον Κýριο του Karnata, ΠροεξÜρχοντας του Pandit του, ταξιδεýοντας με τους ελÝφαντες διαμÝσου της βραχþδους χþρας του Karnata, πÝταξε το καλυμαýχι του ψηλÜ, ενþπιον του βασιλιÜ. ¼ταν Üκουσε üτι ο φιλελεýθερος Harsa Þταν üπως Ýνας συγγενÞς στους αληθινοýς ποιητÝς, σκÝφτηκε ακüμα κι Ýτσι εßναι αρκετÜ μεγÜλη πρüκληση να τονε κερδßσει".
Μερικοß απü τους στßχους του βρßσκονται επßσης στο "Kavya Prakasa" του Mammatta και στο "Balabodhinivriti" του Katantra, μερικοß απü τους διδακτικοýς στßχους του, που δε βρßσκονται στις εργασßες που αποδßδονται σ' αυτüν, βρßσκονται σε ανθολογßες κι αυτü επßσης αποδεικνýει, πως ο Bilhana εßχε επιτýχει μεγÜλη δημοτικüτητα στη πατρßδα του, ακüμα κι üταν Þταν μακριÜ της.
Εντοýτοις, την ανακÜλυψη αυτοý του "κοσμÞματος μεταξý των ποιητþν του Κασμßρ" πιστþνεται ο Δρ Buhler κι αυτüς επßσης, αρκετÜ παρÜδοξα, Ýξω απü το Κασμßρ. Το 1877 μ.Χ. ενþ αναζητοýσε σανσκριτικÜ χειρüγραφα, βρÞκε μια παλιÜ Ýκδοση απü πÜπυρο, με τßτλο "Vikramankadeva Caritam" στο Jaisalmer, που στο παρελθüν Þταν Ýνα κεντρικü ινδικü κρατßδιο και τþρα μÝρος του Rajasthan. Στην Ýκδοση "Rajatarangini" της Καλκοýτας, ο συγγραφÝας δινüταν ως Rilhana αντß Bilhana. Ο Ýξυπνος δρ Buhler χωρßς κανÝναν ενδοιασμü Þ δισταγμü, προσδιüρισε το Βilhana σωστü κι αργüτερα, επüμενες Ýρευνες τονε δικαιþσανε. Στους Sarda χαρακτÞρες, το "RA" εßναι δυνατü να μπερδευτεß με το "BA", λüγω ομοιüτητας των συμβüλων τους. ¸τσι, μÜλλον ο αντιγραφÝας που 'χε μεταφÝρει το γραπτü απü τους αρχικοýς χαρακτÞρες Sarda στο χειρüγραφο "Devanagari" πρÝπει να 'χε κÜνει αυτü το λÜθος ασυναßσθητα.
Σε μια πιο πρüσφατη κριτικÞν Ýκδοση του "Rajatarangini" απü τον Δρ Stein, τ' üνομα Bilhana δßνεται σωστÜ. Τ' üνομα σ' αυτÞ τη μορφÞ, δεν εßναι σανσκριτικÞς προÝλευσης. ºσως Ýχει μια βÜση Dardic και να σημαßνει κÜτι σε τοπικÞ διÜλεκτο. Αυτü εßναι προς μελÝτη. Το ßδιο πρÜγμα μπορεß να ειπωθεß και για τον Kalhana που μερικοß κριτικοß Ýχουνε προσδιορßσει σε Kalyana, -δßνεται στο "Sri Kanth Caritam" του Mankha. Αλλ' αυτü το συμπÝρασμα δεν εßναι στεγανü. Εκτüς μερικþν προεξεχüντων ονομÜτων που 'χουνε βÜση Sanskritic, η πλειοψηφßα των ονομÜτων φαßνεται να προÝρχεται απü τη τοπικÞ διÜλεκτο π.χ. το Mammatta κι Üλλα ονüματα που τελειþνουν σε -tta. Ο Bilhana δεν μας αφÞνει αμφιβολßα üσον αφορÜ στη γενÝτειρÜ του, "που δεν επιθυμεß να παραμεßνει κρυμμÝνη κÜτω απü Ýνα μποýσελ". Δßνει μιαν ειλικρινÞ περιγραφÞ του χωριοý στο οποßο γεννÞθηκε:
"ΥπÜρχει σε απüσταση δυüμιση kosas απü τη Pravara Pura (Σρßναγκαρ), Ýνα οροπÝδιο που λÝγεται Jayawan, στο οποßο υπÜρχει Ýνα φιδογυριστü, σαν το Takshaka (βασιλιÜς φιδιþν) ρυÜκι, με καθÜριο, κρουσταλλÝνιο νερü, ακριβþς üπως μια λεπßδα που θα κüψει το κεφÜλι του Kaliyuga, üταν ÝτοιμÜζεται να εκμηδενßσει το "Dharma". ΑρκετÜ κοντÜ σ' αυτü εßναι Ýνα χωριü που φημßζεται για τις ομορφιÝς του, τις αρετÝς του, τη χλιδÞ του κι ονομÜζεται Khunmukh".
Αυτü το χωριü, το Khunmukh, εßναι ακüμα και σÞμερα Ýτσι ακριβþς βαλμÝνο, üπως Ýγραψεν ο Bilhana περßπου 800 χρüνια πριν. Εßναι κοντÜ σ' Ýνα οροπÝδιο, πολý κοντÜ στην ΕθνικÞ Οδü Jammu, του Σρßναγκαρ, σε μιαν απüσταση απ' αυτü, περßπου 5 μιλßων. Το φιδογυριστü ρυÜκι, Ýχει υποβληθεß στη πολιτισμικÞ κακοποßηση του χρüνου κι υπÜρχει τþρα κει Ýνα κοιμητÞρι. Το νερü δεν εßναι πια τüσο καθÜριο και κρουσταλλÝνιο, οýτε εßναι κυκλικü πια στη μορφÞ. Μüνο τα χωρÜφια του σαφρανιοý κι οι αμπελþνες εßναι ßδιοι, üπως τüτε, λαμπροß κι Üφθονοι.
Ε λοιπüν εκεß γεννÞθηκεν ο ποιητÞς μας. Γονεßς του Þταν ο Jyeshta Kalasha κι η Naga Devi. Ο πατÝρας Þτανε σχολιαστÞς του "Mahabhashya" του Patanjali κι αυτÞ η επßφÜνειÜ του, κληροδüτησε στο γιο την αγÜπη για τη σανσκριτικÞ μοýσα και τα οικογενειακÜ κειμÞλια. ΚαμμιÜ πληροφορßα γÝννησης Þ θανÜτου δε μπορεß να δοθεß, δι' ευνüητους λüγους. Γιατß, παρüλο που 'χει γρÜψει πολλÝς λεπτομÝρειες για τον εαυτü του, σε τοýτα υπÞρξε σιωπηλüς. ¸τσι, για να μπορÝσουμε να τοποθετÞσουμε χρονολογικÜ, την ακμÞ του, θα πρÝπει να στηριχτοýμε στις υπÜρχουσες περιπλανþμενες αναφορÝς των συγχρüνων Þ των διαδüχων του. Ευτυχþς για μας, ο ιστορικüς Kalhana Ýχει κÜνει μνεßα για τα Ýτη που Üφησε το Κασμßρ για να περιπλανηθεß. ΠÞγε να μεßνει στη Κ. Ινδßα, την εποχÞ του βασιλιÜ Kalasa. Αυτüς Þτανε γιος του βασιλιÜ Ananta, που κυβÝρνησε το Saptarsi Samvat 4, δηλαδÞ το 1029 μ.Χ., ως το Saptarsi Samvat 39, 1064 μ.Χ. Τüτε Ýκανε τελετÞ ενθρüνησης του γιοý του (Abhisheka) κι αποσýρθηκε, μÝχρι που πÝθανε το Saptarsi Samvat 41, 1066 μ.Χ. ΑυτÞ περßπου εßναι κι η αξιüπιστη χρονιÜ που ο Bilhana φτÜνει στη Κ. Ινδßα. Ο Üμεσα προκÜτοχüς του, ευρυμαθÞς Ksemendra, μας επιβεβαιþνει αυτÞ τη πληροφορßα και μας βοηθÜ να κατανοÞσουμε την εποχÞ που Ýζησεν ο ποιητÞς.
Ο Kalhana κÜνει κι Üλλη αναφορÜ σ' αυτüν. Ο βασιλιÜς Vikram üπως δßνεται απü τον Bilhana, εßναι ο βασιλιÜς Chalukya Vikramaditya VI (1076-1127 μ.Χ.), του Kalyan. ΚατÜ συνÝπειαν ο επιφανÞς αυτüς ποιητÞς, Ýφτασε κει, 10 χρüνια πριν τον ενθρονισμü του κι üλ' αυτÜ τα χρüνια Ýκαμεν üνομα με τη ποßηση και γενικÜ τη παρουσßα του, þστε τρÜβηξε τη προσοχÞ του βασιλιÜ, που τον ονüμασε Vidyapati (ο κýριος της εκμÜθησης). ΠÜντως πρÝπει να 'χε φýγει απü τη ζωÞ, μÝχρι το 1088 μ.Χ., γιατß κεßνη τη χρονιÜ εßχε γßνει η μεγÜλη εκστρατεßα του βασιλιÜ στο νüτο. Αν ζοýσε τüτε, θα την εßχε συμπεριλÜβει στο ποßημÜ του, μιας και δε θα μποροýσε να την εßχε παραλεßψει, üπως δεν παρÝλειψε, τüσες Üλλες μικρüτερες, που μÜλιστα περιÝγραψε λεπτομερþς. ¸τσι ξÝρουμε περßπου τα χρüνια που ο ποιητÞς πÝρασε εκτüς Κασμßρ, αλλÜ και τοýτον üχι ασφαλþς. Απü το 1066 μÝχρι το 1088, αλλÜ θα πρÝπει να μην εßμαστε σßγουροι αν Ýφτασεν ακριβþς τη χρονιÜ του ενθρονισμοý του ενüς Þ αν περιÝπεσεν ακριβþς τüτε στη δυσμÝνεια του Üλλου βασιλιÜ. Το σßγουρον εßναι üμως το πως δε θα μποροýσε να 'ναι ανÞλικος, δεδομÝνου τüσον του χρüνου μετÜβασης και των δυσχερειþν ενüς τÝτοιου ταξιδιοý, üσον και των νüμων που ßσχυαν εκεßνη την εποχÞ. Αν λοιπüν θÝσουμε, κÜπως θαρραλÝα, την ηλικßα του στο ξεκßνημα, περßπου στα 25 του, αν üχι και μεγαλýτερος, μποροýμε να θÝσουμε τη γÝννησÞ του γýρω στο 1040 μ.Χ.
Απü κει και πÝρα μüνον εικασßες μποροýμε να κÜνουμε. Αν Ýζησε λοιπüν μüνο 48 χρüνια, εßναι μικρü χρονικü διÜστημα για να φτιÜξει τÝτοια τÝχνη και φÞμη. Αν πÜλι Ýζησε και μετÜ το 1088, αλλÜ μια ζωÞ ενüς αποτυχημÝνου συνταξιοýχου Þ ...επιτυχημÝνου φυγÜ, δεν Ýχουμε επαρκεßς καταγραφÝς. ¸χει πÜντως στο ενεργητικü του 3 γνωστÜ και μεγÜλα Ýργα: "Vikramanka Deva Caritam" -Ýνα ιστορικü Kavya, το "Caur Panchasika" -Ýνα λυρικü ποßημα 50 στροφþν κι Ýνα μικρü δρÜμα 4 πρÜξεων το "Karna Sundari". ¸ν ακüμα σýγγραμμα, το "Bilhana Caritam", μια αυτοβιογραφßα φαινομενικÜ, δεν πρÝπει ν' αποδοθεß σε κεßνον, αλλÜ ßσως σε κÜποιους μεταγενÝστερους θαυμαστÝς του, που θÝλησαν να παραμεßνουν ανþνυμοι. 'Αλλωστε η αφÞγηση κι οι ημερομηνßες, δε συμφωνοýν με τ' Üλλα συγγρÜμματÜ του.
Απü τα υπÜρχοντα λοιπüν στα σßγουρα, Ýργα του, το μεγαλýτερο εßναι το 1ο, που αριθμεß 18 κÜντος, που εξιστορεß κι εξυμνεß τα του βασιλιÜ του, με κÜποιον ευφÜνταστο αλλÜ λεπτομερþς περιγραφικü τρüπο και μüνο στο τελευταßο εξ αυτþν κÜνει ιδιαßτερη μνεßα για το πρüσωπü του. ΑυτÜ τα 18 κÜντος αριθμοýνε περß τους 2.500 στßχους. Το 2ο Ýργο του, το λυρικü ποßημα, περιγρÜφεται εκεß, Üρα γρÜφτηκε νωρßτερα κι εßναι ανεξερεýνητο, αν πρüκειται για αληθινÞ ιστορßα Þ ανÞκει στη σφαßρα μιας γüνιμης φαντασßας, που πÜντα διαθÝτει Ýνας ποιητÞς. ¼πως και να 'χει, η αξßα του ποιÞματος αυτοý εßναι μεγÜλη, διαχρονικÞ, αιþνια.
Στο 3ο Ýργο, η Karna Sundari εßναι η ηρωÀδα. Πολλοß συγγραφεßς της σανσκριτικÞς, επιλÝγανε τßτλους με ονüματα απü τις ηρωÀδες τους. Πρüκειται για Ýνα ερωτικü δρÜμα μεταξý της ηρωÀδας κι ενüς απüγονου της Δυναστεßας Chalukya, του Karna Raj, γιοý του Bhimadeva. ¼πως κι Üλλα τÝτοια σανσκριτικÜ δρÜματα, εßναι κÜτι περισσüτερο, απü Ýνα ερωτικü, δραματικü δημιοýργημα. Η ιστορßα, κοινÞ, αλλÜ μ' Ýναν επιτυχημÝνο συνδυασμü αλÞθειας και φαντασßας. Τα πεζÜ κομμÜτια εßναι απλÜ και σýντομα. Κι αυτü το Ýργο, μποροýμε να ισχυριστοýμε ακßνδυνα, πως προηγεßται του μεγÜλου, μιας κι αυτü περιγρÜφεται μÝσα κει. Επßσης, πως ο ποιητÞς αυτüς εßναι ρομαντικüς, με μια ποιητικÞ γραφÞ που μιλÜ καßρια και λαμπερÜ. Στις ρßζες αυτÞς της ποιητικÞς του, εντοπßζουμε το üλο και πιο βαθý συναßσθημα, του ρομαντικοý ενστßκτου, που ναι σýμφυτο με τη προσωπικüτητÜ του.
Τα Ýργα αυτÜ, ωστüσο, δεν απεικονßζουν επακριβþς τη τεχνικÞ της γλþσσας αυτÞς. Ο ΜπιλÜνα, δε μας γεμßζει σοφιστεßες, üπως ο Somananda κι Üλλοι, που δε θα μποροýσαν να κατανοÞσουν ακüμα κι οι απλοß αναγνþστες του. Δεν εισαγÜγει μÞτε το λεπτü διαχωρισμü της επιχειρηματολογßας στη λογοτεχνßα, üπως ο Mammatta κι Üλλοι. Δεν αναμιγνýει την ιστορßα με τον μýθο, üπως ο Kalhana. Αποφεýγει επßσης να ρßξει το φταßξιμο στη κοινωνικÞ δομÞ, üπως ο Ksemendra. ¼πως Ýνας γνÞσιος ρομαντικüς ποιητÞς, üμως, μεταφρÜζει κι απηχεß συναισθÞματα και συγκινÞσεις, ακριβþς üπως τα νιþθει να σταλÜζουνε στη καρδιÜ του. Εξυφαßνει Ýνα δικü του ιστü, γýρω απü τον κüσμο του, των αμπελþνων και των φυτειþν του σαφρανιοý, που γεμßζουνε χρυσÜφι την οπτικÞ του. Για να μιλÞσει με ακρßβεια, ζει πρþτα το ποßημα στη φαντασßα του.
Ο Ýρωτας, στους ινδοýς ποιητÝς, δεν εßναι ιδανικüς Þ αισθησιακüς, αλλÜ αποκαλýπτει τη λιχουδιÜ των εσþτερων βαθιþν συναισθημÜτων και του καθαρισμοý της σκÝψης. ΚρατÜ με μαστορικü τρüπο, Ýνα καθρÝφτη μπρος στα ανθρþπινα συναισθÞματα και γßνεται αυτüπτης μÜρτυς στη φýση τους. Σκιαγραφεß τα συναισθÞματα, με υπüβαθρο τις φυσικÝς καλλονÝς, Ýτσι þστε οι σφυγμοß του αναγνþστη, μ' αυτοýς της γης, να γßνουν Ýνα. Οι φυσικÝς ομορφιÝς του Κασμßρ μποροýν να δþσουν Ýναυσμα για τÝτοιου εßδους ποιητικÝς κορυφÝς. Η γλþσσα του εßναι Üψογη κι η ορθÞ γραφÞ του τÝλεια κι αξιοθαýμαστη.
Αντßθετα με τον προκÜτοχü του ΞεμÝντρα, δε πιστεýει πως οι ποιητικÝς φιοριτοýρες (Alankaras) μποροýνε να προσδþσουνε μüνο καλλωπιστικÞν αξßα στα γραπτÜ του. ¸τσι, τις χρησιμοποιεß αφειδþς μα μ' Ýναν αξιοθαýμαστο τρüπο. Ενþ Ýχει γρÜψει σε ποικßλλα μÝτρα, προτιμÜ σαφþς το andakranta που ο Kalidasa, Ýχει απλþσει τον αθÜνατο 'νεφελþδη αγγελιαφüρο' του. ΘÝλει να στÝψει üλα τ' ανθρþπινα συναισθÞματα με τη φρüνιμη και σωφρον-Üφρονα επιρροÞ του Ýρωτα και παρÜλληλα να τα συνδÝσει με τη λατρεßα της φýσης. Πßνει νερü στη πηγÞ του Ýρωτα -συνþνυμο της ζωÞς- ζει κι αναπνÝει με την αφθονßα του. Συνοψßζοντας μποροýμε να ποýμε πως ο ΜπιλÜνα παντρεýει μοναδικÜ και με μαστοριÜ τον Þχο και την αßσθηση.
Σε μεταγενÝστερους χρüνους Üρχισαν να παρουσιÜζονται επßσης λογοτεχνικÜ Ýργα στη ΜαρÜθι γλþσσα, τη ΜπενγκÜλι γλþσσα, διÜφορες διαλÝκτους των Χßντι, στα ΠερσικÜ και τα Ουρντοý. Στις αρχÝς του εικοστοý αιþνα, ο ΜπενγκÜλι ποιητÞς ΡαμπιντρανÜθ Ταγκüρ Ýγινε ο 1ος νομπελßστας της Ινδßας. Στη σýγχρονη ινδικÞ λογοτεχνßα, υπÜρχουν δýο μεßζονα λογοτεχνικÜ βραβεßα, η Υποτροφßα της Ακαδημßας Σατßγια και το Βραβεßο Τζυανπßθ. Οκτþ βραβεßα Τζυανπßθ αποδßδονται σε Χßντι και ΚαννÜντα Ýργα ακολουθοýμενα απü πÝντε σε ΜπενγκÜλι και ΜαλαγιÜλαμ, τÝσσερα σε Ορßγια, τρßα σε ΓκουγιαρÜτι, ΜαρÜθι, Τελοýγκου κι Ουρντοý, δýο σε ΑσσαμεζικÜ και Ταμßλ και Ýνα σε ΣανσκριτικÜ.
---== . ==---
