Ισαάκ Ασίμοφ
 
                                            Βιογραφικό

     Γεννήθηκε περίπου 2 Γενάρη 1920 -η ακριβής ημερομηνία, για τεχνικογραφειοκρατικούς λόγους, δεν είναι σίγουρη- στο Petrovichi of Smolensk Oblast της Ρωσίας, από την Anna Rachel Berman και τον Judah Asimov, εβραϊκή φαμίλια υφαντουργών. Μετακομίσανε στις ΗΠΑ, όταν ήτανε 3 ετών και καθώς οι γονιοί του, του μιλούσαν εβραϊκά κι αγγλικά στο σπίτι, ο μικρός Ισαάκ, δεν έμαθε ποτέ ρώσικα. Μεγάλωσε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και κατάφερε ν' αρχίζει να διαβάζει από τα 5 και στις 2 γλώσσες.
     Οι γονείς του ανοίξανε ψιλικατζίδικο και περιμένανε πως ο γιος τους θ' ασχοληθεί με το μαγαζί σα μεγαλώσει. Πράγματι, ξεκίνησε μικρός, μα μια μέρα, είδε στο μαγαζί ένα περιοδικό Επιστημονικής Φαντασίας κι άρχισε να το διαβάζει. Αυτό ήταν. Η καρριέρα του ως ψιλικατζή είχεν αρχίσει να πνέει τα λοίσθια. Στην εφηβεία, άρχισε να γράφει δικές του ιστορίες και γρήγορα μάλιστα άρχισε να τις πουλά σε παρόμοια περιοδικά.
     Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια το 1939 και πήρε τον τίτλο του ντοκτορά στη χημεία το 1948. Στο μεταξύ πέρασε 3 χρόνια, κατα τη διάρκεια του 2ου Παγκ. Πολ., δουλεύοντας στο Philadelphia Navy Yard's Naval Air Experimental Station. Όταν τέλειωσεν ο πόλεμος, παραιτήθηκε από το στρατό, 9 μήνες πριν λάβει τη τιμητική, έτσι κι αλλιώς, αποστράτευση. Κατά τη διάρκεια της συνολικής στρατιωτικής του σταδιοδρομίας, έφτασε στο βαθμό του δεκανέα, επειδή ήξερε γραφομηχανή κι απέφυγεν επιμελώς τις ατομικές δοκιμές του 1946 στην Ατόλλη Βikini.
     Μετά και για να πάρει το διδακτορικό του, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και παρέμεινε κει, αλλ' όχι ως εκπαιδευτικός. Το Πανεπιστήμιο έπαψε να τον πληρώνει το 1958. Παρέμεινε στη σχολή ως Επίκουρος Καθηγητής, που προάγεται το 1979 σε πλήρη καθηγητή και τα προσωπικά γραπτά του από το 1965 και μετά, αρχειοθετούνται στην αναμνηστική βιβλιοθήκη Mugar του Πανεπιστημίου, πιάνοντας 464 κιβώτια, σε ράφια 71 μέτρων συνολικά. Το 1985, έγινε Πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης Ανθρωπιστών και παρέμεινε σε κείνη τη θέση μέχρι το θάνατό του. Διάδοχός του ήταν ο φίλος του κι επίσης συγγραφέας, Kurt Vonnegut. Παντρεύτηκε τη Γερτρούδη Blugerman στις 26 Ιουλίου 1942, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά, τον David (1951) και τη Robyn Joan (1955). Μετά από παρατεταμένη διάσταση, χώρισαν οριστικά το 1973 και παντρεύτηκε ξανά, την επόμενη χρονιά, τη Janet Ο. Jeppson.
     Ήταν ένας claustrophile δηλαδή απολάμβανε το κλείσιμό του σε μικρούς χώρους, μισούσε τα αεροπλάνα κι έτσι δεν έκανε μεγάλα ταξίδια. Στον πρώτο τόμο αυτοβιογραφίας του, αναφέρει επιθυμία της παιδικής του ηλικίας να 'χει δικό του πάγκο πώλησης περιοδικών, σε σταθμό Μετρό της Νέας Υόρκης και μέσα κει φαντάστηκεν ότι θα μπορούσε να κλειστεί και ν' ακούει το βούισμα των τραίνων. Τα επόμενα έτη, βρήκε απόλαυση στα κρουαζιερόπλοια και σε πολλές περιπτώσεις έγινε μέρος της "ψυχαγωγίας" των κρουαζιερών, με συζητήσεις για την Επιστημονική Φαντασία. Η φυσική επιδεξιότητά του ήταν πολύ φτωχή. Δεν έμαθε ποτέ να κολυμπά ή να οδηγεί ποδήλατο, αν κι έμαθε να οδηγεί αυτοκίνητο και να το βρίσκει απολαυστικό. Περιέγραψε μάλιστα, στο "Asimov Jokebook" του, την οδήγηση, στη Βοστώνη ως ..."αναρχία στις ρόδες".
     Πέθανε στις 6 Απριλίου, 1992, κοντά στη δεύτερη σύζυγό του, Janet και τα παιδιά του από τον πρώτο γάμο του. 10 χρόνια μετά, η έκδοση της Janet Asimov, της αυτοβιογραφίας του Isaac, "Αυτό Είναι Μια Καλή Ζωή", αποκάλυψε πως ο θάνατός του προκλήθηκε από AIDS. Είχε προσβληθεί με τον ιό HIV από μολυσμένη μετάγγιση αίματος κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης By-Pass στη καρδιά το 1983. Η πραγματική αιτία του θανάτου ήταν καρδιά και νεφρική ανεπάρκεια ως επιπλοκές του AIDS. Η Janet υποστηρίζει πως οι γιατροί του Isaac τους προτρέψαν να μην αποκαλύψουν την ασθένειά του, ενώ οι γιατροί ισχυρίζονται πως ήταν η Janet η ίδια που θέλησε να τη κρατήσει μυστική.

-----------------------------------------------

                     Ο Δισεκατονταετής Άνθρωπος  

                        ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΝΟΜΟΙ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ 

   1ος ΝΟΜΟΣ: Απαγορεύεται σε ένα ρομπότ να πληγώσει ανθρώπινο πλάσμα ή να επιτρέψει, λόγω δικής του αδράνειας, να πάθει κακό κάποιος άνθρωπος.
   2ος ΝΟΜΟΣ: Ένα ρομπότ πρέπει να υπακούει στις εντολές των ανθρώπινων πλασμάτων, εκτός εάν αυτές οι εντολές έρχονται σ' αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο.
   3ος ΝΟΜΟΣ: Ένα ρομπότ πρέπει να προστατεύει την ύπαρξη του μέχρι του σημείου που αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τον Πρώτο ή τον Δεύτερο Νόμο.
                                         Ισαάκ Ασίμοφ
___________

   1. Ο 'Αντριου Μάρτιν είπε, "Ευχαριστώ", και κάθισε στη καρέκλα που του πρόσφεραν. Δε φαινότανε πως βρισκότανε μπροστά σ' αδιέξοδο, αλλά η αλήθεια ήταν αυτή. Το πρόσωπό του ήταν εντελώς ανέκφραστο, αλλά θα μπορούσε να βρεθεί και κάποιος που θα νόμιζε πως διέκρινε θλίψη στα μάτια του. Τα μαλλιά του ήταν ίσια, απαλά κι είχαν ανοιχτό καστανό χρώμα. Το πρόσωπό του ήταν φρεσκοξυρισμένο. Τα ρούχα του ήταν παλιομοδίτικα, αλλά καθαρά και το χρώμα που κυριαρχούσε σ' αυτά ήτανε βελούδινο κόκκινο-ροζ.
     Απέναντί του, καθισμένος πίσω από το γραφείο του, βρισκόταν ο χειρουργός. Πάνω στο γραφείο υπήρχε η πινακίδα με το όνομά του που περιλάμβανε ένα σωρό αριθμούς και γράμματα, αλλά ο 'Αντριου δεν έδωσε σημασία. Του αρκούσε να τον αποκαλεί «Γιατρό».
 -«Πότε μπορεί να γίνει επέμβαση, Γιατρέ;» ρώτησε.
     Με απαλή φωνή, στην οποία διακρινόταν καθαρά ο σεβασμός με τον οποίο απευθυνόταν πάντα ένα ρομπότ σ' έν' ανθρώπινο πλάσμα, ο χειρούργος είπε:
 -«Δεν είμαι βέβαιος κύριε, πως έχω καταλάβει με ποιο τρόπο ή σε ποιον θα μπορούσε να γίνει μια τέτοια επέμβαση». Ίσως ζωγραφιζόταν στο πρόσωπο του χειρούργου μια έκφραση αδιαλλαξίας, αλλά με όλο τον οφειλόμενο σεβασμό, αν ένα ρομπότ όπως αυτός, φτιαγμένο απ' ανοξείδωτο ατσάλι, μπορούσε να σχηματίσει στο πρόσωπό του τέτοια έκφραση ή οποιαδήποτε έκφραση.
     Ο 'Αντριου Μάρτιν κάρφωσε τα μάτια του στο δεξί χέρι του ρομπότ, αυτό που πραγματοποιούσε τις εγχειρήσεις, που βρισκόταν ακουμπισμένο, ακίνητο, πάνω στο γραφείο. Τα μεταλλικά δάκτυλα ήταν μακριά και σχημάτιζαν καλλιτεχνικές καμπύλες, τόσο χαριτωμένες, που, χωρίς να το θέλεις, φανταζόσουν ανάμεσα τους ένα νυστέρι, το οποίο, σιγά-σιγά, γινόταν ένα με αυτά. Στη δουλειά του χειρούργου δεν χωρούσαν διστακτικότητες, τρεμούλες και λάθη. Αυτή η σιγουριά αποκτούσαν, βέβαια, με την εξειδίκευση' μια εξειδίκευση που τόσο πολύ επιθυμούσε η ανθρωπότητα, ώστε πολύ λίγα ρομπότ ήταν εξοπλισμένα πια με ανεξάρτητους εγκεφάλους. Ένας χειρούργος, βέβαια, έπρεπε να διαθέτει ανεξάρτητο εγκέφαλο. Αλλά αυτός εδώ, είχε τόσο περιορισμένες ικανότητες που δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τον 'Αντριου και κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε ακούσει τίποτα γι' αυτόν.
 -«Θα θέλατε να είσαστε άνθρωπος;» ρώτησε ο 'Αντριου.
Ο χειρούργος δίστασε για μια στιγμή, Σα να μην ταίριαζε αυτή η ερώτηση σε κανένα από τα διάσπαρτα ποζιτρονικά τμήματα του εγκεφάλου του.
 -«Μα, είμαι ρομπότ, κύριε».
 -«Δεν θα ήταν καλύτερα να είσαστε άνθρωπος;»
 -«Καλύτερα, κύριε, θα ήταν να ήμουν καλύτερος χειρούργος. Κι αυτό θα μπορούσα να το πετύχω μόνον αν ήμουν πιο σύγχρονο ρομπότ κι όχι αν ήμουν άνθρωπος. Θα ήμουν ευτυχής να γινόμουν περισσότερο προηγμένο ρομπότ».
 -«Δεν σ' ενοχλεί το γεγονός ότι μπορώ να σας διατάξω; Ότι μπορώ να σε κάνω να σηκωθείς, να καθίσεις, να κινηθείς αριστερά ή δεξιά, λέγοντάς σου απλώς να κάνεις το ένα ή το άλλο;»
 -«Είναι ευχαρίστησή μου να σας ικανοποιήσω, κύριε. Αν οι εντολές σας είχαν σχέση με τη λειτουργία μου, με όλο το σεβασμό, τόσο προς εσάς όσο και προς οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο πλάσμα, δεν θα υπάκουα. Ο Πρώτος Νόμος, που αναφέρεται στην υποχρέωσή μου να μεριμνώ για την ασφάλεια των ανθρώπων, θα είχε απόλυτη προτεραιότητα έναντι του Δευτέρου Νόμου, που αναφέρεται στην υπακοή. Πέρα, όμως, από αυτά, είναι ευχαρίστησή μου να υπακούω. Για πείτε μου, τώρα, σε ποιον θα κάνω αυτή την εγχείριση;»
 -«Σε μένα», είπε ο 'Αντριου.
 -«Αδύνατον. Είναι ολοφάνερο πως θα σας πληγώσω».
 -«Δε πειράζει», είπεν ο 'Αντριου, ήσυχα.
 -«Δεν επιτρέπεται να σας πληγώσω», είπε ο χειρούργος.
 -«Δεν επιτρέπεται να πληγώσεις ανθρώπινο πλάσμα», είπεν ο 'Αντριου, «αλλά κι εγώ είμαι ρομπότ».
   2. Ο 'Αντριου έμοιαζε πολύ περισσότερο με ρομπότ όταν είχε πρωτοκατασκευαστεί. Εκείνη την εποχή η εμφάνιση του ήταν η ίδια με όλων των άλλων ρομπότ -ομορφοσχεδιασμένο και λειτουργικό. Τα είχε καταφέρει πολύ καλά στο σπίτι που τον είχαν πάει. Ήταν η εποχή που σπάνια έβρισκες ρομπότ σε νοικοκυριά, όπως άλλωστε και σ' όλο τον πλανήτη. Στο σπίτι έμεναν τέσσερα άτομα: ο Κύριος, η Κυρία, η Δεσποινίς κι η Μικρή Δεσποινίς. Γνώριζε, βέβαια, τα ονόματά τους, αλλά δε τα χρησιμοποιούσε ποτέ. Ο Κύριος ήταν ο Τζέραλντ Μάρτιν.
     Το δικό του μητρώο ήταν ΝΔΡ-... Ξεχνούσε τους αριθμούς. Είχε περάσει, βέβαια, πολύς καιρός από τότε. Αλλά αν ήθελε να τους θυμάται, δεν θα τους ξέχναγε ποτέ. Απλώς δεν ήθελε να τους θυμάται. Η Μικρή Δεσποινίς ήταν η πρώτη που τον είπε 'Αντριου, επειδή δε μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα γράμματα και γρήγορα τη μιμήθηκαν κι οι υπόλοιποι. Η Μικρή Δεσποινίς... έζησε ενενήντα χρόνια κι είχε περάσει πια πολύς καιρός από τότε που πέθανε. Μια φορά είχε επιχειρήσει να την αποκαλέσει Κυρία, αλλά δε του το επέτρεψε. Μέχρι τη τελευταία μέρα έμεινε Μικρή Δεσποινίς.
     Ο 'Αντριου είχε προορισμό ν' ασκεί τα καθήκοντα του υπηρέτη, του οικονόμου, ακόμα και της καμαριέρας. Ήταν η εποχή των πειραματισμών γι' αυτόν, όπως και για όλα τα ρομπότ, εκτός από τα βιομηχανικά κι ερευνητικά συγκροτήματα και σταθμούς έξω από τη Γη. Οι Μάρτιν απολάμβαναν την παρουσία του και μάλιστα, ο μισός χρόνος της εργασίας του πήγαινε χαμένος, γιατί η Δεσποινίς κι η Μικρή Δεσποινίς ήθελαν να παίξουν μαζί του. Η πρώτη που κατάλαβε πως μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, ήταν η Δεσποινίς.
 -«Σε διατάζουμε να παίξεις μαζί μας και πρέπει να υπακούσεις στις διαταγές».
 -«Λυπάμαι, Δεσποινίς, αλλά έχει προτεραιότητα μια εντολή που μου έδωσε προηγουμένως ο Κύριος».
Αυτή, όμως, του είχε απαντήσει:
 -«Ο Μπαμπάς είπε απλώς ότι έλπιζε να φροντίσεις για τη καθαριότητα. Αυτό δε μοιάζει με διαταγή. Εγώ σε διατάζω». Τον Κύριο δε τονε πείραζε, ήτανε πολύ στοργικός με τη Δεσποινίδα και τη Μικρή Δεσποινίδα, πολύ περισσότερο από τη Κυρία. Αλλά και στον 'Αντριου άρεσαν τα κορίτσια. Ή, έστω, η επίδραση τους στις πράξεις του ήταν τέτοια που, για ένα ανθρώπινο πλάσμα, θα μπορούσε να αποκληθεί αποτέλεσμα της φιλοστοργίας. Ο 'Αντριου θεωρούσε αυτό που αισθανόταν φιλοστοργία, γιατί δεν ήξερε άλλη λέξη που να ταιριάζει. Είχε σκαλίσει σε ξύλο ένα μενταγιόν για τη Μικρή Δεσποινίδα. Αυτή τον είχε διατάξει. Η Δεσποινίς είχε πάρει δώρο στα γενέθλιά της ένα μενταγιόν από ελεφαντόδοντο, με πολλά σκαλίσματα κι η Μικρή Δεσποινίς αισθανόταν δυστυχισμένη. Δεν είχε παρά ένα κομμάτι ξύλου, που το έδωσε στον 'Αντριου μαζί μ' ένα μικρό μαχαίρι της κουζίνας. Της το 'φτιαξε γρήγορα κι η Μικρή Δεσποινίς του είπε:
 -«Είναι όμορφο, 'Αντριου. Θα το δείξω στον Μπαμπά». Ο Κύριος δεν την πίστεψε.
 -«Πες μου την αλήθεια, Μάντυ, που το βρήκες;» Η Μάντυ ήταν η Μικρή Δεσποινίς. 'Όταν η Μικρή Δεσποινίς τον διαβεβαίωσε πως του έλεγε την αλήθεια, στράφηκε στον 'Αντριου:
 -«Εσύ το 'φτιαξες αυτό;»
 -«Μάλιστα, Κύριε».
 -«Και το σχέδιο;»
 -«Μάλιστα, Κύριε».
 -«Από που αντέγραψες το σχέδιο;»
 -«Είναι μια γεωμετρική απεικόνιση, Κύριε, που ταιριάζει με τα νερά του ξύλου».
Την άλλη μέρα, ο Κύριος του έφερε ένα άλλο, μεγαλύτερο κομμάτι ξύλου, κι ένα ηλεκτρικό μαχαίρι.
 -«Φτιάξε κάτι μ' αυτό, 'Αντριου. Ό,τι θέλεις εσύ», του είπε.
     Ο 'Αντριου στρώθηκε στη δουλειά, ενώ ο Κύριος τονε παρακολουθούσε. Όταν τελείωσε, ο Κύριος πήρε αυτό που είχε φτιάξει και το κοίταζε πολλήν ώρα. Ύστερα απ' αυτό το γεγονός, ο 'Αντριου έπαψε να κάνει τον υπηρέτη. Τονε διατάξανε να διαβάσει βιβλία με σχέδια επίπλων κι έμαθε να φτιάχνει ντουλάπες και γραφεία.
 -«Τα έργα σου είναι εκπληκτικά, 'Αντριου», του είπε σε λίγο ο καιρό ο Κύριος.
 -«Το απολαμβάνω, κύριε», απάντησε ο 'Αντριου.
 -«Το απολαμβάνεις;»
 -«Είναι κάτι που κάνει τα κυκλώματά του εγκεφάλου μου να δουλεύουν ανετότερα. Σας έχω ακούσει να χρησιμοποιείται τη λέξη "απολαμβάνω" κι οι περιπτώσεις που τη χρησιμοποιείτε ταιριάζουν μ' αυτό που αισθάνομαι. Φτιάχνοντας αυτά τα πράγματα, το απολαμβάνω, Κύριε».
   3. Ο Τζέραλντ Μάρτιν πήγε τον 'Αντριου στο περιφερειακό γραφείο της Επιχείρησης Ρομπότ και Μηχανικών Ανθρώπων των Ηνωμένων Πολιτειών. Όντας μέλος της Περιφερειακής Βουλής δεν αντιμετώπισε δυσκολίες στο να πετύχει μια συνάντηση με τον επικεφαλής των ρομποψυχολόγων. Βέβαια, το ότι έγινε ιδιοκτήτης ρομπότ -εκείνη την εποχή που τα ρομπότ ήταν σπάνια- οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην ιδιότητά του μέλους της Περιφερειακής Βουλής. Τον καιρό εκείνο, ο 'Αντριου δεν ήξερε τίποτα απ' όλα αυτά. Όμως, ύστερα από μερικά χρόνια κι αφού έμαθε πολλά πράγματα, αναθυμόταν αυτή τη σκηνή και την έβλεπε κάτω από το σωστό πρίσμα.
     Ο ρομποτοψυχολόγος, ο Μέρτον Μάνσκυ, συνοφρυωνόταν όλο και πιο πολύ καθώς άκουγε την αφήγηση του Μάρτιν κι αρκετές φορές, κατάφερε να σταματήσει τα δάχτυλά του πριν αρχίσουν να χτυπάνε το τραπέζι. Τα χαρακτηριστικά του ήταν τραβηγμένα και το μέτωπο ρυτιδιασμένο, αλλά μάλλον ήταν νεότερος απ' όσο έδειχνε.
 -«Η ρομποτική δεν είναι ακριβής επιστήμη, κύριε Μάρτιν», είπε ο Μάνσκυ. «Δε μπορώ να σας εξηγήσω με λεπτομέρειες, αλλά τα μαθηματικά που χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό των ποζιτρονικών τμημάτων είναι τόσο περίπλοκα που δεν επιτρέπουν παρά λύσεις κατά προσέγγιση. Πάντως, λόγω του ότι κατασκευάζουμε τα πάντα σύμφωνα με τους Τρεις Νόμους, οι λύσεις αυτές είναι αναμφισβήτητες. Βέβαια, θα αντικαταστήσουμε το ρομπότ σας...»
 -«Μα, όχι», είπε ο Κύριος. «Δεν υπάρχει κάποια ανωμαλία στη λειτουργία του. Εκτελεί τα καθήκοντά του τέλεια. Το θέμα είναι πως, εκτός των άλλων, σκαλίζει το ξύλο εκπληκτικά και δε κάνει δεύτερη φορά το ίδιο σχέδιο. Παράγει πραγματικά έργα τέχνης». Ο Μάνσκυ έδειχνε να τα 'χει χαμένα.
 -«Περίεργο. Βέβαια, αυτή την εποχή πειραματιζόμαστε σε τμήματα εγκεφάλων με γενικές γνώσεις. Αλήθεια, πιστεύετε πως το ρομπότ σας είναι δημιουργικό;»
 -«Δείτε και μόνος σας». Ο Κύριος του έδωσε μια μικρή ξύλινη σφαίρα, που πάνω της ήτανε σκαλισμένες μορφές αγοριών και κοριτσιών που παίζαν, τόσο μικρές που φαίνονταν με δυσκολία, αλλά με τέλειες αναλογίες και τόσο αρμονικά δεμένες με τα νερά του ξύλου, που ακόμα κι αυτά να μοιάζουν σκαλιστά. Ο Μάνσκυ εξακολουθούσε να δυσπιστεί.
 -«Αυτός το 'φτιαξε;» Έδωσε πίσω τη σφαίρα, κουνώντας το κεφάλι. «Κάτι συνέβη στο σχεδιασμό. Κάτι που 'χει σχέση με τα τμήματα του εγκεφάλου του».
 -«Μπορείτε να το ξαναφτιάξετε;»
 -«Μάλλον όχι. Δεν έχω ξανακούσει κάτι παρόμοιο».
 -«Ωραία! Δε δίνω δεκάρα που ο 'Αντριου είναι μοναδικός».
 -«Έχω την εντύπωση πως η εταιρεία θα σας ζητήσει πίσω το ρομπότ για να το μελετήσουν οι τεχνικοί της», είπε ο Μάνσκυ.
 -«Αποκλείεται!» φώναξε ο Κύριος, παίρνοντας ξαφνικά βλοσυρόν ύφος. Ξεχάστε το!» Στράφηκε στον 'Αντριου κι είπε, «Πάμε σπίτι».
   4. Η Δεσποινίς έβγαινε με αγόρια και δεν έμενε πολλές ώρες στο σπίτι. Έτσι, αυτή που γέμιζε τη ζωή του 'Αντριου ήταν η Μικρή Δεσποινίς, που δεν ήταν πια τόσο μικρή όσο παλιότερα. Ποτέ της δε ξέχναγε πως το πρώτο του ξυλόγλυπτο το 'χε φτιάξει για αυτή. Το 'χε κρεμασμένο στο λαιμό της με μιαν ασημένιαν αλυσίδα. Αυτή ήτανε που εναντιώθηκε στη συνήθεια του Κυρίου να χαρίζει τα έργα του 'Αντριου.
 -«'Ακουσε, Μπαμπά, αν τα θέλουν κάποιοι ας τα αγοράσουν. Στο κάτω-κάτω, αξίζουνε».
 -«Δεν σου ταιριάζει η απληστία, Μάντυ».
 -«Δεν το κάνω για μας. Μπαμπά, αλλά για τον καλλιτέχνη».
     Ο 'Αντριου δεν είχε ακούσει άλλη φορά αυτή τη λέξη κι όταν του δόθηκε η ευκαιρία έψαξε να τη βρεί στο λεξικό.
     Ακολούθησε άλλη μία επίσκεψη, αυτή τη φορά στο δικηγόρο του Κυρίου.
 -«Ποια είναι η γνώμη σου, Τζων;» ρώτησε ο Κύριος. Ο δικηγόρος ήταν ο Τζων Φαινγκολντ. Είχεν άσπρα μαλλιά, μεγάλη κοιλιά κι οι άκρες των φακών επαφής που φορούσε ήτανε βαμμένες με φωτεινό πράσινο χρώμα. Κοίταξε τη μικρή πλάκα που του 'χε δώσει ο Κύριος.
 -«Είναι πολύ όμορφο. Αλλά έχω μάθει τα νέα. Το ρομπότ σου δεν το 'φτιαξε; Αυτό που 'ρθατε μαζί».
 -«Ναι, ο 'Αντριου τα φτιάχνει. Έτσι δεν είναι, 'Αντριου;»
 -«Μάλιστα, Κύριε», είπεν ο αυτός.
 -«Πόσα λεφτά θα 'δινες γι' αυτό, Τζων;» ρώτησεν ο Κύριος.
 -«Δε ξέρω. Δεν είμαι συλλέκτης».
 -«Πιστεύεις ότι μου πρόσφεραν διακόσια πενήντα δολάρια γι' αυτό το πραγματάκι; Ο 'Αντριου έχει φτιάξει καρέκλες που πουληθήκανε πεντακόσια δολάρια. Έχω στη Τράπεζα δυο χιλιάδες δολάρια που προέρχονται από τις πωλήσεις των προϊόντων του 'Αντριου».
 -«Χριστούλη μου, αυτό το ρομπότ θα σε κάνει πλούσιο, Τζέραλντ».
 -«Κατά το ήμισυ, Τζων, κατά το ήμισυ», είπεν ο Τζέραλντ. «Τα μισά χρήματα έχουνε κατατεθεί σε λογαριασμό του 'Αντριου Μάρτιν».
 -«Του ρομπότ;»
 -«Ακριβώς. Και θέλω να μάθω αν κάτι τέτοιο είναι νόμιμο».
 -«Νόμιμο...;» Ο Φάινγκολντ έγειρε πίσω το κορμί του κι η πολυθρόνα του έτριξε. «Δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο, Τζέραλντ. Πώς υπέγραψε το ρομπότ σου τ' απαραίτητα χαρτιά;»
 -«Μπορεί να υπογράψει κι έτσι χωρίς να το πάρω μαζί μου, πήγα στη Τράπεζα τα χαρτιά υπογεγραμμένα. Υπάρχει τίποτα άλλο που πρέπει να γίνει;»
 -«Χμμ...» Για μια στιγμή τα μάτια του Φάινγκολντ γύρισαν ανάποδα στις κόγχες τους. Ύστερα είπε, «Μπορούμε να ιδρύσουμε μιαν εταιρεία που θα διαχειρίζεται όλα τα χρήματα που 'ναι στ' όνομά του κι έτσι να τον απομονώσουμε από τον εχθρικό κόσμο. Πέρα απ' αυτό, σε συμβουλεύω να μη κάνεις τίποτα. Μέχρι στιγμής, κανείς δε σ' έχει ενοχλήσει. Αν βρεθεί κάποιος και κάνει μήνυση, εναγόμενος θα 'ναι το ρομπότ».
 -«Κι αν γίνει μήνυση, θα αναλάβεις την υπόθεση;»
 -«Με αμοιβή, βεβαίως».
 -«Πόσα θέλεις;»
 -«Ας πούμε, όσο αξίζει τούτο 'δώ», είπεν ο Φάινγκολντ, δείχνοντας τη ξύλινη πλάκα.
 -«Καλή τιμή», είπεν ο Κύριος. Ο Φάινγκολντ κάγχασε ενώ γύριζε προς το μέρος του ρομπότ.
 -«'Αντριου, είσαι ευχαριστημένος που 'χεις χρήματα;»
 -«Μάλιστα, κύριε».
 -«Τι σκοπεύεις να κάνεις μ' αυτά;»
 -«Να πληρώνω για διάφορα πράγματα, κύριε, που σε διαφορετική περίπτωση θα 'ταν υποχρεωμένος να τα πληρώνει ο Κύριος. Τονε γλιτώνω από τα έξοδα, κύριε».
   5. Και πραγματικά, παρουσιάστηκαν τέτοιες περιπτώσεις. Οι επισκευές του 'Αντριου ήταν πανάκριβες, όπως κι ο εκσυγχρονισμός του. Όσο περνούσαν τα χρόνια, κυκλοφορούσαν καινούρια μοντέλα ρομπότ κι ο Κύριος φρόντιζε ώστε ο 'Αντριου ν' αποκτά όλα τα πλεονεκτήματα των νέων μοντέλων, έτσι που τελικά, έγινε μεταλλικό πρότυπο τελειότητας. Όλα γίνονταν μ' έξοδα του 'Αντριου. Ο ίδιος επέμενε στο θέμα αυτό. Μόνο τα ποζιτρονικά τμήματα του εγκεφάλου του έμεναν ανέγγιχτα. Ο Κύριος επέμενε πάνω στο θέμα αυτό.
 -«Τα νέα μοντέλα δεν είναι τόσο καλά όσο εσύ, 'Αντριου», έλεγε. «Τα νέα ρομπότ δεν αξίζουν. Η εταιρία έμαθε να φτιάχνει πιο ακριβή τα τμήματα του εγκεφάλου. Τα νέα ρομπότ δε κάνουνε του κεφαλιού τους. Κάνουν ακριβώς αυτά για τα οποία σχεδιάστηκαν και ποτέ δε ξεφεύγουν από τη πεπατημένη. Εσύ μ' αρέσεις περισσότερο έτσι».
 -«Σας ευχαριστώ, Κύριε».
 -«Κι αυτό οφείλεται σε σένα, μη το ξεχνάς. Είμαι σίγουρος ότι ο Μάνσκυ σταμάτησε τη παραγωγή εγκεφάλων με γενικές γνώσεις μόλις γνώρισε σένα. Δεν του άρεσε το απρόβλεπτο. Ξέρεις πόσες φορές σε ζήτησε πίσω ώστε να μπορέσει να σε μελετήσει; Εννιά φορές! Όμως, δε σε έδωσα. Και τώρα που πήρε σύνταξη, θα ησυχάσουμε».
     Όσο περνούσε ο καιρός, τα μαλλιά του Κυρίου αραίωναν, άσπριζαν και το πρόσωπό του έκανε σακούλες, ενώ, αντίθετα, ο 'Αντριου έδειχνε να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σχέση με την εποχή που πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στο σπίτι της οικογένειας. Η Κυρία βρισκότανε σε μια παροικία καλλιτεχνών κάπου στην Ευρώπη κι η Δεσποινίς παρίστανε τη ποιήτρια στη Νέα Υόρκη. Στέλνανε γράμματα, βέβαια, αλλά σπανίως. Η Μικρή Δεσποινίς είχε παντρευτεί και ζούσε κεί κοντά. Έλεγε πως δεν ήθελε ν' αφήσει τον 'Αντριου. Όταν γεννήθηκε ο γιος της, ο Μικρός Κύριος, επέτρεψε στον 'Αντριου να ταίσει το μωρό με το μπιμπερό.
     Με τη γέννηση του εγγονού, ο 'Αντριου ένιωσε πως ο Κύριος είχε βρει τελικά κάποιον που θ' αναπλήρωνε αυτούς που 'χανε φύγει. Επομένως, δε θα 'τανε και τόσο κακό να του ζητούσε τη χάρη που 'χε κατά νου.
 -«Κύριε, ήταν πολύ ευγενικό από μέρους σας που μου επιτρέψατε να ξοδεύω τα χρήματά μου όπως εγώ ήθελα».
 -«Μα τα χρήματα ήταν δικά σου, 'Αντριου».
 -«Μόνον επειδή το θελήσατε σείς, Κύριε. Δεν νομίζω πως ο νόμος θα σας εμπόδιζε να κρατήσετε όλα τα χρήματα».
 -«Ο νόμος Δε θα μπορούσε να με πείσει να κάνω μια αδικία, 'Αντριου».
 -«Παρά τα τόσα έξοδα και τους φόρους, έχω περίπου εξακόσιες χιλιάδες δολάρια, Κύριε».
 -«Το ξέρω, 'Αντριου».
 -«Θέλω να σας τα δώσω, Κύριε».
 -«Δε θα τα πάρω, 'Αντριου»
 -«Σαν αντάλλαγμα για κάτι που μπορείτε να μου δώσετε, Κύριε».
 -«Μπα; Και τι είναι αυτό που μπορώ να σου δώσω, Αντριου;»
 -«Την ελευθερία μου, Κύριε».
 -«Την...»
 -«Θα 'θελα ν' αγοράσω την ελευθερία μου, Κύριε». Δεν ήταν και πολύ εύκολο. Ο Κύριος κοκκίνησε και είπε:
 -«Για όνομα του Θεού!» Ύστερα έκανε μεταβολή κι απομακρύνθηκε αγέρωχα.
   6. Τελικά, η Μικρή Δεσποινίς του γύρισε τα μυαλά, με τρόπο απότομο και μάλιστα μπροστά στον 'Αντριου. Για τριάντα χρόνια κανείς στην οικογένεια δεν δίστασε ποτέ να μιλήσει μπροστά στον 'Αντριου, ανεξάρτητα αν το θέμα της συζήτησης τον αφορούσε. Δεν ήταν παρά ένα ρομπότ.
 -«Δε μου λες, Μπαμπά, γιατί το παίρνεις σα προσωπική προσβολή; Δε πρόκειται να φύγει. Θα εξακολουθήσει να μένει εδώ. Θα εξακολουθήσει να 'ναι πιστός. Δε μπορεί να κάνει αλλιώς. Έτσι είναι φτιαγμένος. Το μόνο που θέλει είναι μια λέξη. Θέλει να λέγεται λεύτερος. Τόσο φοβερό είναι αυτό; Δεν έχει κερδίσει αυτό το δικαίωμα; Σε πληροφορώ πως το συζητούσα μαζί του εδώ και πολλά χρόνια!»
 -«Τι έκανε λέει; Το συζητούσες μαζί του εδώ και πολλά χρόνια;»
 -«Μάλιστα. Και το ανέβαλε συνεχώς επειδή φοβόταν μήπως σε πληγώσει. Εγώ τον έβαλα να σου το πει».
 -«Δεν έχει ιδέα τι σημαίνει ελευθερία. Δεν είναι παρά ένα ρομπότ».
 -«Μπαμπά, δε το ξέρεις. Έχει διαβάσει τα πάντα στη βιβλιοθήκη. Δε ξέρω τι νιώθει μέσα του, όπως δε ξέρω τι νιώθεις εσύ μέσα σου. Αν του μιλήσεις, θ' ανακαλύψεις ότι αντιδρά στις διάφορες αφηρημένες έννοιες με τον ίδιο τρόπο που αντιδρούμε εμείς οι δυο. Έχει σημασία τίποτα άλλο; Αν οι αντιδράσεις κάποιου μοιάζουν με τις δικές σου, τι άλλο μπορείς να ζητήσεις;»
 -«Η δικαιοσύνη δε θα συμφωνήσει μ' αυτή την άποψη», είπε θυμωμένα ο Κύριος. «Για άκουσέ με σύ!» Στράφηκε προς το μέρος του 'Αντριου, αγριεύοντας τη φωνή του. «Δε μπορώ να σου δώσω την ελευθερία σου παρά μόνο νομίμως. Αν η υπόθεση πάει στα δικαστήρια, όχι μόνο δε θα κερδίσεις, αλλά η δικαιοσύνη θα πληροφορηθεί επισήμως την ύπαρξη του λογαριασμού σου στη Τράπεζα. Θα σου πουν ότι ένα ρομπότ δεν έχει δικαίωμα να κερδίζει χρήματα. Αξίζει τον κόπο να χάσεις τα χρήματά σου για μιαν ανοησία;»
 -«Η ελευθερία δεν έχει τίμημα, Κύριε», είπε ο Αντριου. «Ακόμα κι η ελπίδα της ελευθερίας αξίζει τα χρήματα αυτά».
   7. Τα πράγματα έδειχναν ότι το δικαστήριο θα συμμεριζόταν την άποψη πως η ελευθερία δεν είχε τίμημα και θ' αποφάσιζε πως κανένα ρομπότ δε μπορεί ν' αγοράσει την ελευθερία του με οποιοδήποτε τίμημα, οσοδήποτε μεγάλο. Ο περιφερειακός εισαγγελέας, ο οποίος εκπροσωπούσε αυτούς που προκάλεσαν αυτή τη ταξική δίκη με σκοπό να μη δοθεί στον 'Αντριου η ελευθερία του, δήλωσε:
 -«Η λέξη "ελευθερία" δεν έχει καμία σημασία προκειμένου για ένα ρομπότ. Μόνον ένα ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να είναι ελεύθερο». Το επανέλαβε αρκετές φορές, όποτε του δόθηκε η ευκαιρία, αργά και χτυπώντας ρυθμικά το χέρι του πάνω στο τραπέζι του για να δώσει έμφαση στις λέξεις. Η Μικρή Δεσποινίς ζήτησε την άδεια να μιλήσει για λογαριασμό του 'Αντριου. Έδωσε στο δικαστήριο το πλήρες όνομά της, κι ήταν κάτι που πρώτη φορά άκουγε ο Αντριου:
 -«Παρακαλώ να προσέλθει η Αμάντα Λώρα Μάρτιν Τσάρνυ».
 -«Ευχαριστώ, Εντιμότατε. Δεν είμαι δικηγόρος και δε ξέρω να εκφράζομαι σωστά, αλλά αλπίζω πως θα συγκρατήσετε την ουσία όσων σας πω και δε θα περιοριστείτε στις λέξεις. Κατ' αρχή πρέπει ν' αντιληφθούμε τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος στην περίπτωση του 'Αντριου. Κατά κάποιο τρόπο, είναι ελεύθερος. Νομίζω πως έχουν περάσει περισσότερα από είκοσι χρόνια από τότε που κάποιος από την οικογένειά μου, την οικογένεια Μάρτιν, του έδωσε εντολή να κάνει κάτι, επειδή πίστευε πως δεν θα το έκανε μόνος του. Όπως και να 'χει, όμως το πράγμα, μπορούμε, αν θέλουμε, να του δώσουμε εντολή -και μάλιστα με άσχημο τρόπο να κάνει οτιδήποτε, μόνο και μόνο επειδή είναι ένα μηχάνημα το οποίο μας ανήκει. Γιατί, άραγε, έχουμε το δικαίωμα να φερόμαστε έτσι, όταν μας έχει υπηρετήσει τόσο καιρό, τόσο πιστά κι έχει κερδίσει τόσα χρήματα για λογαριασμό μας; Δεν μας οφείλει τίποτα. Αντιθέτως εμείς του οφείλουμε. Ακόμα κι αν υπήρχε νόμος που να μας απαγορεύει να βάλουμε τον 'Αντριου να μας υπηρετεί, αυτός θα μας υπηρετούσε εθελοντικά. Το να τον ελευθερώσετε δεν είναι παρά μια κουβέντα, που όμως σημαίνει πολλά γι αυτόν. Θα του πρόσφερε τα πάντα και δε θα μας κόστιζε τίποτα».
     Για μερικές στιγμές ο δικαστής προσπάθησε να πνίξει ένα χαμόγελο.
 -«Καταλαβαίνω την άποψή σας, κυρία Τσάρνυ. Το γεγονός είναι πως δεν υπάρχει νόμος για το ζήτημα που έχει ανακύψει, ούτε δεδικασμένο. Από την άλλη μεριά, υπάρχει το άγραφο αξίωμα πως μόνο ο άνθρωπος δικαιούται να απολαμβάνει το αγαθό της ελευθερίας. Μπορώ να δημιουργήσω σε αυτό το δικαστήριο ένα καινούριο νόμο, ο οποίος είναι δυνατό να προσβληθεί σε ανώτερο δικαστήριο. Αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω αυτό το αξίωμα. Επιτρέψτε μου να μιλήσω με το ρομπότ. 'Αντριου!»
 -«Μάλιστα, Εντιμότατε». Ήταν η πρώτη φορά που ο 'Αντριου μιλούσε στο δικαστήριο κι ο δικαστής έδειξε να εκπλήσσεται από τον ανθρώπινο τόνο της φωνής του.
 -«Γιατί θέλεις την ελευθερία σου, Αντριου; Τι σημασία έχει αυτό για σένα;»
 -«Εσείς θα θέλατε να είσαστε σκλάβος, Εντιμότατε;» ρώτησε ο 'Αντριου.
 -«Μα δεν είσαι σκλάβος. Από όσα μου δώσανε να καταλάβω είσαι ένα θαυμάσιο ρομπότ, ένα ρομπότ αυθεντία που είναι ικανό να εκφράζεται καλλιτεχνικά με απαράμιλλο τρόπο. Τι περισσότερο θα έκανες αν ήσουν ελεύθερος;»
 -«Δε νομίζω ότι θα έκανα τίποτα περισσότερο, Εντιμότατε, αλλά θα το έκανα με μεγαλύτερη χαρά. Ειπώθηκε σε αυτή την αίθουσα πως μόνον ένα ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να είναι ελεύθερο. Νομίζω ότι μόνον όποιος θέλει την ελευθερία μπορεί να είναι ελεύθερος. Κι εγώ τη θέλω την ελευθερία». Αυτή η δήλωση του Αντριου έπεισε το δικαστή. Η φράση-κλειδί στην απόφαση που εξέδωσε ήταν,  -«Δεν είναι δίκαιο να αρνούμεθα την ελευθερία σε οποιοδήποτε αντικείμενο, το οποίο διαθέτει μυαλό ικανό να συλλάβει το νόημα της λέξης και το επιθυμεί». Τελικά, η απόφαση εγκρίθηκε από το Παγκόσμιο Δικαστήριο.
   8. Ο Κύριος ήταν δυσαρεστημένος κι ο άγριος τόνος της φωνής του έκανε τον 'Αντριου να αισθάνεται πως θα πάθει βραχυκύκλωμα.
 -«Δεν τα θέλω τ' αναθεματισμένα σου λεφτά, 'Αντριου. Θα τα πάρω μόνο και μόνο γιατί διαφορετικά δεν θα νιώθεις ελεύθερος. Από δω και μπρος, μπορείς να επιλέγεις μόνος σου τις δουλειές σου και να τις κάνεις όπως σου αρέσει. Δεν θα σου δώσω εντολές, εκτός από μία: Κάνε ότι σου αρέσει. Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με την απόφαση του δικαστηρίου, εξακολουθώ να είμαι υπεύθυνος για σένα. Ελπίζω να το καταλαβαίνεις». Τον διέκοψε η Μικρή Δεσποινίς.
 -«Μην εκνευρίζεσαι, Μπαμπά. Σιγά την ευθύνη. Ξέρεις πολύ καλά πως δε θα χρειαστεί να κάνεις τίποτα. Οι Τρεις Νόμοι εξακολουθούν να ισχύουν».
 -«Τότε πως συμβαίνει να είναι ελεύθερος;»
 -«Μα και τ' ανθρώπινα πλάσματα έχουν κάποιους νόμους που ελέγχουνε τις πράξεις τους, Κύριε», απάντησε ο 'Αντριου.
 -«Δε πρόκειται ν' ανοίξω κουβέντα μαζί σου». Ο Κύριος βγήκε από το δωμάτιο κι από κείνη τη μέρα ο 'Αντριου τον έβλεπε σπάνια. Η Μικρή Δεσποινίς τον επισκεπτόταν τακτικά στο μικρό σπίτι που είχε χτιστεί γι' αυτόν. Δε διέθετε κουζίνα, βέβαια, ούτε λουτρό. Είχε δύο δωμάτια. Το ένα χρησίμευε για βιβλιοθήκη και το' άλλο ήτανε συνδυασμός αποθήκης κι εργαστηρίου. Ο 'Αντριου έπαιρνε πολλές παραγγελίες και σαν ελεύθερο ρομπότ εργαζότανε σκληρότερα από πριν, μέχρι που ξεπλήρωσε το σπίτι και του δόθηκαν τίτλοι ιδιοκτησίας.
     Μια μέρα τον επισκέφτηκε ο Μικρός Κύριος, ή μάλλον ο Τζωρτζ. Ο Μικρός Κύριος επέμενε πάνω σ' αυτό μετά την απόφαση του δικαστηρίου.
 -«Ένα ελεύθερο ρομπότ δεν αποκαλεί κανένα, Μικρό Κύριο», του είχε πει ο Τζωρτζ. «Εγώ σε λέω 'Αντριου. Πρέπει, λοιπόν, να με λες κι εσύ Τζωρτζ». Η επιθυμία του εκφράστηκε σα διαταγή κι έτσι ο 'Αντριου άρχισε να τον λέει Τζωρτζ, αλλά η Μικρή Δεσποινίς παρέμεινε Μικρή Δεσποινίς. Μια μέρα ο Τζωρτζ ήρθε μόνος του, για να του πει ότι ο Κύριος πέθαινε. Η Μικρή Δεσποινίς βρισκόταν κοντά του, αλλά ο Κύριος ήθελε και τον Αντριου.
     Η φωνή του Κυρίου ήταν ακόμη δυνατή, αν κι ο ίδιος έδειχνε αδύναμος. Με μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να σηκώσει το χέρι του.
 -«'Αντριου», είπε, «'Αντριου... σταμάτα να με βοηθάς, Τζωρτζ. Δεν είμαι ανάπηρος, απλώς πεθαίνω, 'Αντριου, ήθελα να σου πω ότι χαίρομαι που 'σαι λεύτερος».
     Ο Αντριου δεν ήξερε τι να πει. Ποτέ άλλοτε δεν είχε βρεθεί κοντά σε ετοιμοθάνατο, αλλά γνώριζε ότι σταματούσε η λειτουργία των ανθρώπων. Ήταν μια ακούσια και αναπόφευκτη αποσυναρμολόγηση των ανθρωπίνων πλασμάτων και δεν του ερχόταν στο μυαλό να πει κάτι που να ταιριάζει στην περίπτωση. Το μόνο που μπορούσε να κάνει είναι να στέκεται δίπλα στο κρεβάτι του ετοιμοθάνατου, απόλυτα ακίνητος κι αμίλητος. Όταν όλα τελείωσαν, η Μικρή Δεσποινίς του είπε:
 -«Μπορεί να μην ήτανε φιλικός απέναντί σου, 'Αντριου, αλλά ήτανε γέρος και τονε πείραξε πολύ το γεγονός πως ήθελες την ελευθερία σου». Ξαφνικά, ο 'Αντριου βρήκε τις λέξεις που ταίριαζαν στην περίπτωση.
 -«Δεν θα 'μουνα ποτέ λεύτερος χωρίς αυτόν, Μικρή Δεσποινίς».
   9. Ο 'Αντριου άρχισε να φορά ρούχα μετά το θάνατο του Κυρίου. Έκανε την αρχή μ' ένα παλιό παντελόνι, ένα παντελόνι που του έδωσε ο Τζωρτζ. Ο Τζωρτζ είχε παντρευτεί κι ασκούσε το επάγγελμα του δικηγόρου. Εργαζόταν στο γραφείο του Φάινγκολντ. Ο γερο-Φάινγκολντ είχε πεθάνει εδώ και πολύ καιρό, αλλά το γραφείο του το είχε αναλάβει η κόρη του. Τελικά, η ονομασία του Οίκου έγινε "Φάινγκολντ & Μάρτιν". Ακόμα κι όταν η κόρη του Φάινγκολντ πήρε σύνταξη, η ονομασία παρέμεινε η ίδια. Ο 'Αντριου φόρεσε για πρώτη φορά ρούχα την εποχή που το όνομα Μάρτιν προστέθηκε στην επωνυμία του Οίκου.
     Ο Τζωρτζ προσπάθησε να κρύψει το χαμόγελο όταν τον είδε να προσπαθεί να φορέσει το παντελόνι, αλλά δε κατάφερε να ξεγελάσει τα μάτια του 'Αντριου. 'Εδειξε στον 'Αντριου πώς ν' ανοίξει το παντελόνι και πώς να το φορέσει. Του έκανε μια μικρή επίδειξη με το δικό του παντελόνι, αλλά ο 'Αντριου καταλάβαινε πως θα του 'παιρνε αρκετό καιρό μέχρι να συνηθίσει να κάνει αυτές τις κινήσεις.
 -«Γιατί θέλεις να φοράς παντελόνια, 'Αντριου; Το σώμα σου είναι τόσο όμορφο και λειτουργικό που είναι κρίμα να το καλύψεις, αφού έτσι κι αλλιώς δεν κρυώνεις, ούτε υπάρχει θέμα σεμνότητας. Εξάλλου, το ύφασμα δε ταιριάζει με το μέταλλο». Ο 'Αντριου τα 'χασε.
 -«Και τ' ανθρώπινα σώματα είναι όμορφα και λειτουργικά, Τζωρτζ. Γιατί τα σκεπάζετε;»
 -«Για ζεστασιά, για καθαριότητα, για προστασία, για στόλισμα. Τίποτα από αυτά δεν σ' αφορά».
 -«Αισθάνομαι γυμνός χωρίς ρούχα. Αισθάνομαι διαφορετικός, Τζωρτζ», απάντησε ο 'Αντριου.
 -«Διαφορετικός! Μα... 'Αντριου, τώρα πια υπάρχουν εκατομμύρια ρομπότ στη Γη. Σύμφωνα με τη τελευταία απογραφή, στη περιοχή τη δική μας τα ρομπότ είναι περίπου όσοι κι οι άνθρωποι».
 -«Το ξέρω Τζωρτζ. Υπάρχουν ρομπότ που κάνουν όλων των ειδών τις δουλειές».
 -«...Και κανένα δε φοράει ρούχα».
 -«Αλλά και κανένα δεν είναι λεύτερο, Τζωρτζ».
     Ο Αντριου πλούτιζε τη γκαρνταρόμπα του σιγά-σιγά. Τονε συγκρατούσε το χαμόγελο του Τζωρτζ κι οι ματιές των ανθρώπων που έρχονταν να του αναθέσουν κάποια δουλειά. Μπορεί να ήταν ελεύθερος, αλλά, μέσα του, ήταν εγκατεστημένο ένα λεπτομερές πρόγραμμα που είχε σχέση με τη συμπεριφορά του απέναντι στους ανθρώπους και δε τολμούσε να προχωρήσει με μεγάλα βήματα. Μια ανοιχτή αποδοκιμασία της διαγωγής του θα τονε γύριζε αρκετούς μήνες πίσω. Δεν αποδέχονταν όλοι το γεγονός πως ήταν ελεύθερος. Δε μπορούσε, βέβαια, να νιώσει μνησικακία, αλλά όσες φορές το σκεφτόταν του ήταν δύσκολο να δουλέψει. Απόφευγε να φορέσει ρούχα -ή τουλάχιστον πολλά ρούχα- όταν περίμενε την επίσκεψη της Μικρής Δεσποινίδας. Είχε γεράσει πια κι έφευγε συχνά για θερμότερα κλίματα, αλλά, όταν γύριζε, το πρώτο πράγμα που 'κανε ήταν να τον επισκεφτεί. Ύστερα από κάποια επίσκεψή της, ο Τζωρτζ του είπε θλιμμένα:
 -«Μου την έφερε, 'Αντριου. Του χρόνου θα βάλω υποψηφιότητα για τη Βουλή. Μου λέει πως το μήλο πρέπει να πέσει κάτω από τη μηλιά».
 -«Το μήλο κάτω από τη μηλιά», επανέλαβε ο 'Αντριου, χωρίς να καταλαβαίνει.
 -«Εννοώ ότι εγώ, ο Τζωρτζ, το μήλο, πρέπει να μοιάσω της μηλιάς, δηλαδή του παππού μου, ο οποίος ήτανε κάποτε βουλευτής».
 -«Κάτι τέτοιο θα ήταν ευχάριστο, Τζωρτζ, αν ο Κύριος εξακολουθούσε να είναι...» Σταμάτησε για μια στιγμή, μη ξέροντας πώς να συνεχίσει, «... να βρίσκεται σε λειτουργία». Καταλάβαινε όμως ότι η λέξη δε ταίριαζε.
 -«Αν ήταν ζωντανός», είπε ο Τζωρτζ. «Έχεις δίκιο. Μου λείπει και μένα το γέρικο τέρας».
     Ο 'Αντριου σκεφτότανε συχνά αυτή τη συνομιλία. Είχε προσέξει πόσο ελλιπές ήταν το λεξιλόγιο του όταν συζητούσε με το Τζωρτζ. Αισθανόταν ότι η γλώσσα είχε αλλάξει από την εποχή που τον κατασκεύασαν και εγκατέστησαν στη μνήμη του ένα ορισμένο λεξιλόγιο. Παρολαυτά, ο Τζωρτζ χρησιμοποιούσε στην ομιλία του εκφράσεις καθημερινές, σ' αντίθεση με τον Κύριο και τη Μικρή Δεσποινίδα. Γιατί άραγε είχε αποκαλέσει τέρας τον Κύριο, αφού η λέξη αυτή δε του ταίριαζε; Ο 'Αντριου δε μπορούσε να στραφεί στα βιβλία του για να βρει κάποια απάντηση στα ερωτήματά του. Ήταν βιβλία παλιά και τα περισσότερα είχανς σχέση με τη ξυλογλυπτική, τη τέχνη και το σχεδιασμό επίπλων. Δεν είχε κανένα σχετικό με τις συνήθειες των ανθρώπων. Τελικά αποφάσισε να ψάξει να βρει τα βιβλία που του χρειάζονταν. Και, σαν ελεύθερο ρομπότ, θεώρησε ότι δεν έπρεπε να τα ζητήσει από το Τζωρτζ. Θα πήγαινε στη πόλη και θα τα έβρισκε στη βιβλιοθήκη. Ήταν μια θριαμβική απόφαση κι αισθάνθηκε την ηλεκτρική του τάση να ανεβαίνει, τόσο που αναγκάστηκε να βάλει σε λειτουργία ένα πηνίο μείωσης της τάσης. Φόρεσε κοστούμι και πέρασε στο γιλέκο του μια αλυσίδα από ξύλο. Θα προτιμούσε μιαν άλλη από γυαλιστερό πλαστικό, αλλά ο Τζωρτζ του είχε πει ότι το ξύλο ταίριαζε περισσότερο κι ότι το βερνικωμένο ξύλο του κέδρου ήτανε καλύτερο από το πλαστικό. Είχε απομακρυνθεί καμιά εκατοστή βήματα από το σπίτι, αλλά υποχρεώθηκε να σταματήσει λόγω υπερθέρμανσης της αντίστασής του. Έθεσε εκτός λειτουργίας το πηνίο και βλέποντας ότι εξακολουθούσε να μην αισθάνεται καλά, γύρισε σπίτι, έγραψε με καθαρά γράμματα σ' ένα κομμάτι χαρτί, "Πάω στη βιβλιοθήκη", και τ' άφησε πάνω στο πάγκο του, σε σημείο που θα το έβλεπε οποιοσδήποτε έμπαινε στο δωμάτιο.
   10. Ο 'Αντριου δε κατάφερε να φτάσει στη βιβλιοθήκη. Είχε μελετήσει το χάρτη. Είχε μάθει το δρόμο, αλλά όχι και τα σημάδια του. Τα σημάδια που έβλεπε γύρω του δε μοιάζανε με τα σύμβολα που 'χε δει στο χάρτη και δίσταζε να προχωρήσει. Σκέφτηκε ότι κάπου θα 'κανε λάθος γιατί όλα του φαίνονταν ξένα. Ένα άλλο ρομπότ πέρασε δίπλα του, αλλά όταν αποφάσισε να το ρωτήσει για το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει, το ρομπότ είχε εξαφανιστεί. Ένα όχημα τονε προσπέρασε αλλά δε σταμάτησε. Έμεινε στη θέση του αναποφάσιστος, δηλαδή τελείως ακίνητος, βλέποντας λίγο πιο πέρα δύο ανθρώπινα πλάσματα. Τους είδε να αλλάζουν πορεία και να 'ρχονται προς το μέρος του. Μέχρι κείνη τη στιγμή τους άκουγε που μιλούσανε δυνατά. Τώρα όμως ήταν αμίλητοι. Στα πρόσωπά τους είχαν έκφραση που ο 'Αντριου τη συνέδεε με την ανθρώπινη αβεβαιότητα. Κι ήταν νέοι, αλλά όχι παιδιά. Γύρω στα είκοσι. Ποτέ του δε κατάφερνε να καθορίσει την ηλικία ενός ανθρώπου.
 -«Θα μπορούσατε να μου δείξετε το δρόμο για τη βιβλιοθήκη, κύριοι;»
Ο ένας από αυτούς, ο πιο ψηλός, του οποίου το ψηλό καπέλο τον έδειχνε αλλόκοτα ψηλότερο, είπε, όχι στον 'Αντριου, αλλά στο σύντροφό του:
 -«Είναι ένα ρομπότ». Ο άλλος είχε χοντρή μύτη και βλέφαρα που πέφτανε βαριά πάνω από τα μάτια του, Είπε, όχι στον Αντριου, αλλά στον πρώτο:
 -«Φοράει και ρούχα». Ο ψηλός κροτάλισε τα δάχτυλά του.
 -«Είναι το ελεύθερο ρομπότ. Έχουν ένα ρομπότ στο παλιό σπίτι των Μάρτιν που δεν ανήκει σε κανένα. Για ποιο λόγο, άλλωστε, θα φορούσε ρούχα;»
 -«Ρώτησέ το», είπε αυτός με τη χοντρή μύτη. 
 -«Είσαι το ρομπότ των Μάρτιν;» ρώτησε ο ψηλός.
 -«Είμαι ο 'Αντριου Μάρτιν, κύριε», απάντησε ο 'Αντριου.
 -«Καλώς. Βγάλε τα ρούχα σου. Τα ρομπότ δε φοράνε ρούχα». Στράφηκε στον άλλο, «Είναι αηδιαστικό, Κοίταξέ τον!»  Ο Αντριου δίστασε. Είχε ν' ακούσει πολύ καιρό διαταγή σ' αυτόν τον τόνο και για μια στιγμή, πίστεψε ότι τα κυκλώματα του Δευτέρου Νόμου θα πάθαιναν βραχυκύκλωμα. Ο ψηλός επανέλαβε:
 -«Βγάλε τα ρούχα σου. Σε διατάζω». Αργά, ο 'Αντριου άρχισε να βγάζει τα ρούχα του.
 -«Αφησέ τα κάτω», είπε ο ψηλός. Ο μυταράς είπε:
 -«Αφού δεν ανήκει σε κανένα, θα μπορούσαμε να το πάρουμε μείς».
 -«Και βέβαια», είπε ο ψηλός, «εξάλλου, ποιος θα φερνε αντίρρηση σε ό,τι κάναμε; Δε καταστρέφουμε την ιδιοκτησία κανενός». Στράφηκε στον 'Αντριου. «Στάσου με το κεφάλι κάτω και τα πόδια ψηλά».
 -«Μα το κεφάλι δεν είναι για...» άρχισε να λέει ο 'Αντριου.
 -«Σε διατάζω. Αν δε ξέρεις πώς να το κάνεις, προσπάθησε». Ο Αντριου δίστασε για μιαν ακόμα φορά κι ύστερα έγειρε το σώμα του για ν' ακουμπήσει το κεφάλι στο έδαφος. Προσπάθησε να σηκώσει τα πόδια, αλλά σωριάστηκε με πάταγο. Ο ψηλός του είπε:
 -«Μείνε εκεί που είσαι». Και είπε στον άλλο, «Μπορούμε να το διαλύσουμε. Έχεις διαλύσει ποτέ ρομπότ;»
 -«Θα μας αφήσει;»
 -«Μπορεί να μας εμποδίσει;» Αν τον διέταζαν με έντονο τρόπο να μην τους αντισταθεί, ο Αντριου δεν είχε τρόπο να τους εμποδίσει. Ο Δεύτερος Νόμος είχε προτεραιότητα απέναντι στον Τρίτο Νόμο που αναφερόταν στην αυτοπροστασία. Οπωσδήποτε, δε μπορούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του χωρίς να τους πληγώσει κι αυτό σήμαινε πως θα παρέβαινε τον Πρώτο Νόμο. Κάνοντας αυτή τη σκέψη, αισθάνθηκε όλα τα κινητήρια κυκλώματά του να συσπώνται και τον έπιασε τρόμος. Ο Ψηλός τον πλησίασε και τον έσπρωξε με το πόδι.
 -«Είναι βαρύς. Νομίζω πως θα χρειαστούμε εργαλεία για να κάνουμε τη δουλειά». Ο μυταράς είπε:
 -«Θα μπορούσαμε να τονε διατάξουμε να διαλύσει μόνος το σώμα του. Θα 'χε πλάκα».
 -«Ναι», είπε σκεφτικά ο ψηλός, «αλλά πρέπει να τονε βγάλουμε από το δρόμο. Αν φανεί κανείς...»  'Αργησαν να το σκεφτούν. Κάποιος ερχόταν κι αυτός ήταν ο Τζωρτζ. Αν και πεσμένος στο έδαφος, ο 'Αντριου τον είχε δει. Θα 'θελε να του δώσει κάποιο σινιάλο, αλλά η τελευταία εντολή που είχε πάρει ήτανε: "Μείνε εκεί που 'σαι!" Ο Τζωρτζ έτρεχε κι έφτασε στον τόπο του επεισοδίου λαχανιασμένος. Οι δυο νεαροί οπισθοχωρήσανε λίγο και περίμεναν.
 -«Τι συμβαίνει, 'Αντριου;» ρώτησε ο Τζωρτζ γεμάτος ανησυχία. Ο Αντριου απάντησε:
 -«Είμαι καλά Τζωρτζ».
 -«Τότε σήκω πάνω. Τι πάθανε τα ρούχα σου;»
 -«Δικό σου είναι το ρομπότ, φίλε;» ρώτησε ο ψηλός. Ο Τζωρτζ του απάντησε θυμωμένα:
 -«Δεν είναι κανενός. Τι έγινε εδώ;»
 -«Του ζητήσαμε ευγενικά να βγάλει τα ρούχα του. Εσένα τι σε νοιάζει, αφού δεν είναι δικό σου;» Ο Τζωρτζ στράφηκε στον 'Αντριου. «Τι σου κάναν, 'Αντριου;»
 -«Είχανε σκοπό να με διαλύσουν. Ήταν έτοιμοι να με μεταφέρουν σ' ένα ήσυχο μέρος και να με διατάξουν με αποσυναρμολογήσω το σώμα μου». Ο Τζωρτζ κοίταξε τους δυο νεαρούς και το σαγόνι του έτρεμε. Οι δυο νεαροί έμειναν στη θέση τους. Χαμογελούσαν. Ο ψηλός είπεν εύθυμα:
 -«Τι θα μας κάνεις, χοντρούλη; Θα μας δείρεις;» Ο Τζωρτζ απάντησε:
 -«Όχι δε χρειάζεται. Αυτό το ρομπότ έζησε με την οικογένεια μου περισσότερο από εβδομηνταπέντε χρόνια. Μας γνωρίζει και μας εκτιμά περισσότερο απ' οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο. Θα του πω πως εσείς οι δύο απειλείτε τη ζωή μου κι ότι σκοπεύετε να με σκοτώσετε. Θα του ζητήσω να με προστατέψει. Αν πρόκειται να διαλέξει ανάμεσα σε σας και σε μένα, σας διαβεβαιώ ότι θα προτιμήσει εμένα. Μήπως έχετε ιδέα τι θα πάθετε όταν σας επιτεθεί»; Οι δυο νεαροί, ανήσυχοι, οπισθοχώρησαν ελαφρά. Ο Τζωρτζ είπεν άγρια:
 -«'Αντριου, αυτοί οι δυο θέλουν να μου κάνουν κακό και βρίσκομαι σε κίνδυνο. Πήγαινε κατά πάνω τους!» Ο 'Αντριου υπάκουσε κι οι δυο νεαροί δε περίμεναν να δουν τι θα κάνει. Το βάλανε στα πόδια.
 -«Εντάξει, 'Αντριου, ησύχασε», είπε ο Τζωρτζ. Φαινόταν εκνευρισμένος. Είχε περάσει την ηλικία που θα μπορούσε ν' αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο να τσακωθεί μ' ένα νεαρό, πόσο μάλλον με δύο.
 -«Δε θα μπορούσα να τους χτυπήσω, Τζωρτζ. Καταλάβαινα πως δε θα σου επιτεθούν».
 -«Δε σε διέταξα να τους επιτεθείς. Απλώς, σου 'πα να πας καταπάνω τους. Τα υπόλοιπα τ' ανέλαβε ο φόβος τους».
 -«Πως είναι δυνατό να φοβούνται τα ρομπότ;»
 -«Είναι μια αρρώστια της ανθρωπότητας, που δεν έχει θεραπευτεί ακόμα. Μη σε απασχολεί αυτό. Τι διάολο γύρευες εδώ, 'Αντριου; Ευτυχώς που βρήκα το σημείωμά σου. Λίγο πριν σας δω ήμουν έτοιμος να γυρίσω πίσω και να πάω να νοικιάσω ελικόπτερο. Πως σου κατέβηκε να πας στη βιβλιοθήκη; Θα σου 'δινα εγώ όσα βιβλία χρειαζόσουν».
 -«Είμαι...» άρχισε ο 'Αντριου.
 -«...Ελεύθερο ρομπότ. Καλά, καλά. Τι ήθελες από τη βιβλιοθήκη;»
 -«Θέλω να μάθω περισσότερα για τους ανθρώπους, για τον κόσμο, για όλα. Και για τα ρομπότ, Τζωρτζ. Θέλω να γράψω μιαν ιστορία για τα ρομπότ». Ο Τζωρτζ τον αγκάλιασε από τους ώμους.
 -«Έλα πάμε σπίτι. Μάζεψε τα ρούχα σου. Ξέρεις 'Αντριου, υπάρχουν εκατομμύρια βιβλία που ασχολούνται με τη ρομποτική κι όλα περιλαμβάνουνε την ιστορία της επιστήμης αυτής. Ο κόσμος έχει αρχίσει να βαριέται και τα ρομπότ και τα βιβλία που αναφέρονται στα ρομπότ». Ο 'Αντριου κούνησε το κεφάλι, ανθρώπινη κίνηση που είχε υιοθετήσει κι ο ίδιος.
 -«Δεν εννοώ μιαν ιστορία της ρομποτικής, Τζωρτζ. Εννοώ μιαν ιστορία των ρομπότ, γραμμένη από ένα ρομπότ. Θέλω να εξηγήσω πως ένιωθαν τα ρομπότ για όσα έχουν γίνει από την εποχή που άρχισαν να εργάζονται και να ζουνε στη Γη».
     Ο Τζωρτζ ανασήκωσε τα φρύδια του, αλλά δεν είπε τίποτα.
   11. Η Μικρή Δεσποινίς μπορεί να είχε κλείσει τα ογδοντατρία της χρόνια, αλλά δεν της έλειπαν ούτε η ενεργητικότητα ούτε η αποφασιστικότητα. Χειρονομούσε με το μπαστούνι της συχνότερα από όσο το χρησιμοποιούσε για να περπατάει. 'Ακουσε το περιστατικό και βγήκε κυριολεκτικά από τα ρούχα της.
 -«Τζωρτζ, αυτό που συνέβη είναι φοβερό. Ποιοι ήταν αυτοί οι νεαροί κακούργοι;»
 -«Δεν ξέρω. Τι σημασία μπορεί να έχει αυτό; Στο κάτω-κάτω δεν προξένησαν καμιά ζημιά».
 -«Θα μπορούσαν, όμως. Είσαι δικηγόρος, Τζωρτζ. Και το ότι είσαι καλά αποκαταστημένος οφείλεται αποκλειστικά στο ταλέντο του 'Αντριου. Τα χρήματα που αυτός κέρδισε αποτελούν τη βάση όλης μας της περιουσίας. Βοηθά στη συνέχιση αυτής της οικογένειας και δεν θα επιτρέψω να του συμπεριφέρονται σα να ήταν κανένα κουρδιστό παιχνίδι».
 -«Τι θες να κάνω, Μητέρα;»
 -«Είπα προηγουμένως πως είσαι δικηγόρος. Δεν προσέχεις τι σου λέω; Αύριο θα καταθέσεις μια αγωγή και θα υποχρεώσεις τα περιφερειακά δικαστήρια να εκδώσουν αποφάσεις που να θεμελιώνουν τα δικαιώματα των ρομπότ κι ύστερα θα βάλεις τη Βουλή να περάσει τους αναγκαίους νόμους. Αν χρειαστεί, πήγαινε την υπόθεση μέχρι το Παγκόσμιο Δικαστήριο. Έχε υπ' όψη σου πως θα σε παρακολουθώ και δεν θα ανεχτώ τεμπελιές». Μιλούσε σοβαρά κι έτσι, αυτό που άρχισε σαν μια μεθόδευση καθησυχασμού της φοβερής γηραιάς κυρίας, κατέληξε σ' ένα περίπλοκο ζήτημα με πολλές νομικές δυσκολίες. Ο Τζωρτζ, σαν αρχαιότερος συνεταίρος του Οίκου Φάινγκολντ και Μάρτιν, κατέστρωσε το σχέδιο. Αλλ' άφησε το πρακτικό μέρος της δουλειάς στους νεότερους συνεργάτες του και, μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτής της δουλειάς ανέθεσε στο γιο του τον Πωλ, που 'χε γίνει μέλος του δικηγορικού Οίκου κι ανέφερε κάθε μέρα στη γιαγιά του σχετικά με την πορεία της υπόθεσης. Με τη σειρά της, η Μικρή Δεσποινίς, τα συζητούσε με τον 'Αντριου.
     Αλλά κι ο 'Αντριου είχε μπλεχτεί για τα καλά. Η συγγραφή του βιβλίου του για τα ρομπότ είχε μείνει πίσω, γιατί μελετούσε τα νομικά επιχειρήματα και, μερικές φορές, εξέφραζε μερικές πολύ χρήσιμες απόψεις. «Την ημέρα που μου επιτέθηκαν οι δυο νεαροί, ο Τζωρτζ μου είπε ότι οι άνθρωποι ανέκαθεν φοβούνταν τα ρομπότ», είπε μια μέρα. «Αν είναι έτσι, οι δικαστές κι οι βουλευτές δε θα 'χουνε καμιάν όρεξη να εργαστούν σκληρά προς όφελος των ρομπότ. Δε θα 'πρεπε να γίνει κάτι προς τη κατεύθυνση της κοινής γνώμης;» Έτσι, λοιπόν, ενώ ο Πωλ συνέχιζε να δίνει τη μάχη του στα δικαστήρια, ο Τζωρτζ ανέλαβε την ενημέρωση του κοινού. Αυτό του 'δινε το πλεονέκτημα της ατημελησίας και μάλιστα προχώρησε πέρα από τα καθιερωμένα, φορώντας μοντέρνα κι άνετα ρούχα που ο ίδιος τα αποκαλούσε κουρτίνες. Ο Πωλ τον μάλλωνε:
 -«Πρόσεχε μη μπερδέψεις τα πόδια σου μ' αυτά τα ρούχα, Μπαμπά». Κι ο Τζωρτζ απαντούσε άκεφα:
 -«Θα προσπαθήσω».
     Μίλησε στο ετήσιο συνέδριο των εκδοτών και, μεταξύ άλλων είπε:
 -«Αν, στηριζόμενοι στο Δεύτερο Νόμο, μπορούμε ν' απαιτήσουμε απ' οποιοδήποτε ρομπότ απεριόριστην υπακοή σ' όλα τα θέματα, χωρίς όμως να βλάψουν άνθρωπο, τότε, κάθε ανθρώπινο πλάσμα, έχει μια φοβερή εξουσία απέναντι σε κάθε ρομπότ. Κι ειδικότερα, αφού ο Δεύτερος Νόμος υπερισχύει του Τρίτου, κάθε ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να χρησιμοποιήσει το νόμο της υπακοής για να υπερκεράσει το νόμο της αυτοπροστασίας. Μπορεί, για οποιοδήποτε λόγο ή και τελείως αναίτια, να διατάξει ένα ρομπότ να κάνει κάποια ζημιά στον εαυτό του ή ακόμα και ν' αυτοκαταστραφεί. Είναι δίκαιο αυτό; Θα μεταχειριζόμαστε με τον ίδιο τρόπο ένα ζώο; Ακόμα κι έν άψυχο αντικείμενο, που όμως μας προσφέρει θαυμάσιες υπηρεσίες, δικαιούται να απασχολήσει τη σκέψη μας. Κι ένα ρομπότ δεν είναι αναίσθητο, δεν είναι ζώο. Έχει αρκετό μυαλό για να μας μιλάει, για να συνδιαλέγεται μαζί μας, για να αστειεύεται μαζί μας. Μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε σα φίλους, μπορούμε να δουλεύουμε μαζί τους και να μην τους επιτρέπουμε να απολαύσουν μερικά από τα φρούτα της φιλίας και κάποια από τα οφέλη της συνεργασίας; Αν ένας άνθρωπος έχει το δικαίωμα να δίνει σ' ένα ρομπότ οποιαδήποτε διαταγή που να μη βλάπτει έν ανθρώπινο ον, θα πρέπει να έχει και την ευπρέπεια να μη δίνει ποτέ εντολή σ' ένα ρομπότ που μπορεί να βλάψει ένα ρομπότ, εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις που η ζωή του ανθρώπου βρίσκεται σε κίνδυνο. Η Εξουσία βαδίζει χέρι-χέρι με την υπευθυνότητα κι αν υπάρχουν για τα ρομπότ Τρεις Νόμοι που προστατεύουν τους ανθρώπους, θα 'τανε πολύ να ζητήσω να θεσπιστούν ένας ή δυο νόμοι για τους ανθρώπους που να προστατεύουν τα ρομπότ;»
     Ο 'Αντριου είχε δίκιο. Η μάχη για την ενημέρωση του κοινού, αποτελούσε το κλειδί για να πειστούν τα δικαστήρια κι η Βουλή. Τελικά, πέρασε νόμος που θέσπιζε συνθήκες κάτω από τις οποίες απαγορευόταν να δίνονται εντολές που ήταν δυνατόν να βλάψουν ένα ρομπότ. Ο νόμος ήταν ανεπαρκής κι οι ποινές που προβλέπονταν για τις παραβιάσεις ήταν μηδαμινές, αλλά η αρχή είχε γίνει. Η τελική έγκριση από την Παγκόσμια Βουλή έφτασε τη μέρα που πέθανε η Μικρή Δεσποινίς. Δεν ήταν συμπτωματικό. Η Μικρή Δεσποινίς κρατιόταν με νύχια και με δόντια από τη ζωή κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνεδρίασης και παραδόθηκε στο θάνατο μόνον όταν έφτασε το μήνυμα της νίκης. Το τελευταίο της χαμόγελο το κράτησε για τον 'Αντριου. Τα τελευταία της λόγια ήταν:
 -«Ήσουν πολύ καλός μαζί μας, 'Αντριου». Πέθανε κρατώντας το χέρι του, ενώ ο γιος της, η γυναίκα του και τα παιδιά τους έστεκαν με σεβασμό λίγο πιο πέρα.
   12. Ο Αντριου περίμενε υπομονετικά, καθώς το ρομπότ-ρεσεψιονίστας εξαφανίστηκε στο εσωτερικό γραφείο. Ο ρεσεψιονίστας θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιήσει την ολογραφική ενδοσυνεννόηση, αλλά, χωρίς αμφιβολία, είχε ενοχληθεί από το γεγονός πως έπρεπε να συνδιαλλαγεί μ' έν άλλο ρομπότ κι όχι με έναν άνθρωπο. Που και που, κάποιος έμπαινε στο δωμάτιο για να τον  κοιτάξει, αλλά ο 'Αντριου δεν έκανε καμία προσπάθεια ν' αποφύγει τα βλέμματά τους. Τους κοίταζε ήρεμα κι αυτοί στρέφανε τη ματιά τους αλλού.
Κάποια στιγμή, ο Πωλ-Μάρτιν βγήκε από το γραφείο. Έδειχνε έκπληκτος, ή τουλάχιστον αυτό κατάλαβε ο 'Αντριου. Ο Πως ήταν έντονα μακιγιαρισμένος, σύμφωνα με τις προσταγές της μόδας προς τα δυο φύλα. Ο 'Αντριου δε συμφωνούσε μ' αυτό το βάψιμο, παρ' όλο που το μακιγιάζ έκανε πιο αδρές τις καμπύλες γραμμές του προσώπου του Πωλ. Εξάλλου, ήταν σίγουρος πως παλιότερα δε γίνονταν τέτοια πράγματα.
 -«Έλα μέσα, Αντριου. Συγγνώμη που σ' άφησα να περιμένεις, αλλά είχα να τελειώσω κάτι. Έλα μέσα. Μου είχες πει πως ήθελες να μου μιλήσεις, αλλά δεν κατάλαβα ότι εννοούσες εδώ, στη πόλη».
 -«Αν είσαι απασχολημένος, Πωλ, μπορώ να περιμένω». Ο Πωλ έριξε μια ματιά στις σκιές της πλάκας που βρισκόταν στον τοίχο και που χρησίμευε για ρολόι κι είπε:
 -«Έχω λίγο χρόνο. Πώς ήρθες;»
 -«Νοίκιασα ένα αυτοματοκίνητο».
 -«Κανένα πρόβλημα;» ρώτησε ο Πωλ κι η φωνή του πρόδωσεν ανησυχία.
 -«Όχι, ήμουν σίγουρος πως δεν θα αντιμετώπιζα προβλήματα. Τα δικαιώματά μου προστατεύονται από το νόμο». Ακούγοντας αυτά τα λόγια, ο Πωλ έδειξεν ακόμα πιο ανήσυχος.
 -«'Αντριου, σου εξήγησα πως ο νόμος δεν επιβάλλεται, στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις. Κι αν επιμείνεις να φοράς ρούχα, θα έχεις προβλήματα, όπως την άλλη φορά».
 -«Τη μοναδική φορά, Πωλ. Λυπάμαι που δυσαρεστήθηκες».
 -«Δες το από την άλλη πλευρά: είσαι ένας ζωντανός θρύλος κι αξίζεις πάρα πολλά για να διακινδυνεύεις την ακεραιότητά σου. Για πες μου, πως πάει το βιβλίο;»
 -«Κοντεύω να το τελειώσω, Πωλ. Ο εκδότης είναι ευχαριστημένος».
 -«Ωραία!»
 -«Δεν ξέρω αν είναι ευχαριστημένος από το ίδιο το βιβλίο. Νομίζω ότι περιμένει να πουλήσει πολλά αντίτυπα επειδή το βιβλίο έχει γραφτεί από ένα ρομπότ κι αυτό είναι που τον ευχαριστεί».
 -«Ανθρώπινη αντίδραση».
 -«Δε με πειράζει. Μακάρι να πουληθεί το βιβλίο, γιατί θα πάρω κάποια χρήματα που τα 'χω ανάγκη».
 -«Η γιαγιά σου άφησε...»
 -«Η Μικρή Δεσποινίς ήτανε γενναιόδωρη κι είμαι βέβαιος πως μπορώ να υπολογίζω στη βοήθειά της οικογένειας. Αλλά υπολογίζω στα δικαιώματα από τη πώληση του βιβλίου για το επόμενο βήμα μου».
 -«Και ποιο είναι το επόμενο βήμα;»
 -«Θέλω να συναντήσω τον Επικεφαλής της Επιχείρησης Ρομπότ και Μηχανικών Ανθρώπων των Ενωμένων Πολιτειών. Προσπάθησα να κανονίσω μια συνάντηση μαζί του, αλλά μέχρι τώρα δε συνεργάστηκε μαζί μου στη συγγραφή του βιβλίου, κι όπως καταλαβαίνεις αυτό δεν μ' εκπλήσσει». Ο Πωλ διασκέδαζε.
 -«Το τελευταίο πράγμα που 'πρεπε να περιμένεις ήταν η συνεργασία. Δε συνεργάστηκαν μαζί μας στη μεγάλη μάχη που δώσαμε για τα δικαιώματα των ρομπότ. Μάλλον το αντίθετο συνέβη και βέβαια, αντιλαμβάνεσαι για ποιο λόγο. Αν δώσεις δικαιώματα στα ρομπότ, οι άνθρωποι θα σταματήσουν να τα αγοράζουν».
 -«Παρ' όλα αυτά αν τηλεφωνήσεις εσύ, ίσως καταφέρεις να μου κλείσεις μια συνάντηση μαζί του».
 -«Δεν είμαι περισσότερο δημοφιλής από σένα, 'Αντριου».
 -«Θα μπορούσες να υπαινιχθείς ότι αν με δεχτούν απομακρύνεται ο κίνδυνος μιας καινούργιας εκστρατείας του Οίκου Φάινγκολντ και Μάρτιν με σκοπό τη προώθηση των δικαιωμάτων των ρομπότ».
 -«Δε θα 'τανε ψέμα, 'Αντριου;»
 -«Ναι, Πωλ, κι εγώ δε μπορώ να πω ψέματα. Γι' αυτό πρέπει να τηλεφωνήσεις εσύ».
 -«Αχ, δε μπορείς να πεις ψέματα, αλλά με βάζεις εμένα να πω, έτσι; Όσο περνά ο καιρός περισσότερο μοιάζεις με άνθρωπο, 'Αντριου».
   13. Δεν ήταν και πολύ εύκολο να κλειστεί η συνάντηση, παρά το ότι τ' όνομα του Πωλ ήτανε πασίγνωστο. Τελικά, το θέμα κανονίστηκε, αλλά ο Χάρλευ Σμάιδ-Ρόμπερτσον, ο οποίος, από την πλευρά της μητέρας του, ήταν απόγονος του ιδρυτή της Επιχείρησης -άλλωστε χρησιμοποιούσε και τα δυο επώνυμα για να το υπενθυμίζει σε όλους- έδειχνε δυστυχισμένος. Πλησίαζε στην ηλικία της συνταξιοδότησης κι όλη η θητεία του στη θέση του προέδρου δεν του πρόσφερε τίποτα άλλο πέρα από την υπόθεση των δικαιωμάτων των ρομπότ. Τ' αραιά, γκρίζα μαλλιά του ήτανε κολλημένα στην κορυφή του κρανίου. Το πρόσωπό του δεν ήταν μακιγιαρισμένο και πότε-πότε έριχνε εχθρικές ματιές στον 'Αντριου. Ο 'Αντριου άρχισε την κουβέντα:
 -«Πριν από ένα περίπου αιώνα, κύριε, κάποιος Μέρτον Μάνσκυ, που εργαζόταν στην Επιχείρηση, είπε ότι τα μαθηματικά που χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό των ποζιτρονικών τμημάτων είναι τόσο περίπλοκα που δεν επιτρέπουν παρά λύσεις κατά προσέγγιση και, κατά συνέπεια, οι ικανότητές μου δεν ήταν δυνατό να προβλεφθούν».
 -«Αυτό ίσχυε πριν από έναν αιώνα». Για μια στιγμή, ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον δίστασε, αλλά, τελικά, είπε ψυχρά, «Κύριε, αυτό δεν ισχύει πλέον. Τώρα τα ρομπότ μας κατασκευάζονται με ακρίβεια κι εκπαιδεύονται επακριβώς για την εργασία τους».
 -«Ναι», είπεν ο Πωλ που είχε συνοδεύσει τον 'Αντριου για να σιγουρευτεί, όπως έλεγε, πως η Επιχείρηση θα 'παιζε τίμιο παιχνίδι, «μ' αποτέλεσμα ο ρεσεψιονίστας μου να χρειάζεται καθοδήγηση κάθε φορά που τα πράγματα ξεφεύγουν, έστω κι ελάχιστα, από τα καθημερινά».
 -«Αν αυτοσχεδίαζε, θα 'σαστε πολύ περισσότερο δυσαρεστημένος», είπε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον.
 -«Αυτό σημαίνει ότι δεν κατασκευάζετε πλέον ρομπότ ευπροσάρμοστα όπως εγώ».
 -«Ακριβώς».
 -«Η έρευνα που 'κανα όταν έγραφα το βιβλίο μου», είπε ο Αντριου, «απέδειξε πως είμαι το γηραιότερο ρομπότ σε λειτουργία».
 -«Το γηραιότερο που υπήρξε ποτέ», είπε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον, «και το γηραιότερο που θα υπάρξει. Τα ρομπότ καθίστανται άχρηστα ύστερα από είκοσιπέντε χρόνια λειτουργίας. Οι άνθρωποι τα επιστρέφουν εδώ και τ' αντικαθιστούν με νεότερα μοντέλα».
 -«Κανένα ρομπότ απ' αυτά που 'χουν κατασκευαστεί μέχρι τώρα δεν αντέχει πάνω από είκοσιπέντε χρόνια», είπε ο Πωλ, κάπως σαρκαστικά. «Σ' αυτό το θέμα, ο 'Αντριου αποτελεί την εξαίρεση». Ο Αντριου, ακολουθώντας το δρόμο που ο ίδιος είχε χαράξει για τον εαυτό του, συνέχισε:
 -«Σαν το γηραιότερο και πιο ευπαρουσίαστο ρομπότ του κόσμου, δεν είμαι αρκετά ασυνήθιστο ώστε να τύχω ειδικής αντιμετώπισης από την εταιρεία;»
 -«Αποκλείεται», είπε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον, νευρικά. «Τ' ότι είσαι ασυνήθιστος αποτελεί για την εταιρία μας ντροπή. Αν είχες νοικιαστεί θα σε είχαμε αντικαταστήσει, αλλά για κακή μας τύχη πουλήθηκες».
 -«Εκεί ακριβώς είναι το θέμα», είπε ο 'Αντριου. «Είμαι λεύτερο ρομπότ και κάνω τον εαυτό μου ότι θέλω. Έρχομαι, λοιπόν και σας ζητώ να με αντικαταστήσετε. Αλλά χωρίς τη συγκατάθεση του ιδιοκτήτη δε μπορείτε να το κάνετε. Στη σημερινή εποχή, αυτή η συγκατάθεση είναι όρος που περιλαμβάνεται στο συμβόλαιο ενοικίασης, αλλά στον καιρό το δικό μου δε συνέβαινε κάτι τέτοιο». Ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον κοίταζε τους δυο μ' αμηχανία και, για λίγο, επικράτησε σιωπή. Ο 'Αντριου έπιασε τον εαυτό του να περιεργάζεται το ολόγραμμα του τοίχου. Ήταν μια νεκρική μάσκα της Σούζαν Κάλβιν, ευεργέτιδας των ρομποτολόγων. Είχε πεθάνει εδώ και δυο περίπου αιώνες, αλλά ο 'Αντριου έμαθε τόσα πολλά γι' αυτή γράφοντας το βιβλίο του, που αισθανόταν σαν να την είχε γνωρίσει προσωπικά. Τελικά, ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον ρώτησε:
 -«Πως μπορεί να γίνει αυτό; Αν σ' αντικαταστήσω, σα ρομπότ, πως θα μπορώ να δώσω το νέο ρομπότ σε σένα, σαν ιδιοκτήτη, αφού θα 'χεις πάψει να υπάρχεις;» Χαμογέλασε βλοσυρά.
 -«Δεν υπάρχει καμιά δυσκολία», παρενέβη ο Πωλ. «Το κέντρο της προσωπικότητας του 'Αντριου είναι ο ποζιτρονικός του εγκέφαλος κι είναι το μοναδικό τμήμα που δε μπορεί ν' αντικατασταθεί χωρίς να δημιουργηθεί ένα νέο ρομπότ. Επομένως, ο ποζιτρονικός εγκέφαλος είναι ο ιδιοκτήτης, ο 'Αντριου. Οποιοδήποτε άλλο τμήμα του σώματος μπορεί ν' αντικατασταθεί χωρίς να επηρεαστεί η προσωπικότητα του ρομπότ κι όλα αυτά τα τμήματα αποτελούν ιδιοκτησία του εγκεφάλου. Αυτό που θέλω να πω, είναι πως ο 'Αντριου επιθυμεί να προμηθεύσει στον εγκέφαλό του ένα νέο σώμα».
 -«Ακριβώς», είπεν ήρεμα ο 'Αντριου. Στράφηκε στον Σμάιδ-Ρόμπερτσον. «Έχετε κατασκευάσει ανθρωποειδή, έτσι δεν είναι; Ρομπότ που 'χουν ανθρώπινη όψη και που είναι τέλεια από τη κορφή μέχρι τα νύχια».
 -«Σωστά. Λειτουργούν θαυμάσια με το συνθετικό δέρμα και τους τένοντές τους. Παρά τ' ότι δε χρησιμοποιήσαμε για τη κατασκευή τους καθόλου μέταλλο, εκτός από τον εγκέφαλο, είναι τόσο ισχυρά όσο και τα μεταλλικά ρομπότ. Αν μάλιστα συγκρίνουμε τα προηγούμενα ρομπότ με τα ανθρωποειδή λαμβάνοντας υπ' όψη το βάρος, τα τελευταία είναι πολύ ισχυρότερα». Ο Πωλ έδειξε ενδιαφέρον.
 -«Δεν το 'ξερα. Πόσα τέτοια κυκλοφορούν στην αγορά;»
 -«Κανένα», είπε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον. «Ήταν πολύ ακριβότερα από τα μεταλλικά ρομπότ κι η έρευνα αγοράς μας έδειξε ότι δε θα γίνονταν αποδεκτά από τους αγοραστές. Μοιάζανε πολύ με τους ανθρώπους». Ο 'Αντριου εντυπωσιάστηκε.
 -«Υποθέτω πως η εταιρεία έχει κατοχυρώσει τα δικαιώματά της επί της τεχνογνωσίας. Κι αν είναι έτσι, ζητώ ν' αντικατασταθώ από ένα οργανικό ρομπότ, ένα ανθρωποειδές». Ο Πωλ αιφνιδιάστηκε.
 -«Χριστέ μου!» είπε. Ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον σκλήρυνε ακόμα περισσότερο τη στάση του.
 -«Αδύνατο!»
 -«Γιατί είναι αδύνατο;» ρώτησεν ο 'Αντριου. «Εξάλλου, θα πληρώσω».
 -«Δε κατασκευάζουμε ανθρωποειδή».
 -«Αποφασίσατε να μη κατασκευάζετε ανθρωποειδή», τον διέκοψε ο Πωλ. «Δεν είναι το ίδιο με το να μην έχετε τη δυνατότητα να τα κατασκευάσετε».
 -«Όπως και να 'χει το πράγμα», απάντησε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον, «η κατασκευή ανθρωποειδών έρχεται σε σύγκρουση με το δημόσιο συμφέρον».
 -«Δεν υπάρχει νόμος που ν' απαγορεύει τη κατασκευή τους», είπε ο Πωλ.
 -«Ό,τι και να μου λέτε, εμείς δεν τα κατασκευάζουμε... και δε πρόκειται να κατασκευάσουμε κανένα». Ο Πωλ ξερόβηξε.
 -«Κύριε Σμάιδ-Ρόμπερτσον», είπε, «ο 'Αντριου είναι λεύτερο ρομπότ και καλύπτεται από το νόμο που προστατεύει τα δικαιώματα των ρομπότ. Θα πρέπει να το γνωρίζετε».
 -«Το γνωρίζω».
 -«Αυτό το ρομπότ, λοιπόν, σα λεύτερο που 'ναι, θέλει να φορά ρούχα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το συχνό εξευτελισμό του από ανεγκέφαλους ανθρώπους, που παραβαίνουνε το νόμο που απαγορεύει τη ταπείνωση των ρομπότ. Είναι δύσκολο να προβούμε σε μηνύσεις γι' αδικήματα που δε συμφωνούν οι περισσότεροι απ' αυτούς που αποφασίζουν για το αν ο εναγόμενος είναι ένοχος ή αθώος».
 -«Η Επιχείρηση Ρομπότ των Ενωμένων Πολιτειών το κατάλαβε από την αρχή. Δυστυχώς, δε μπορώ να πω οτι το κατάλαβε κι ο Δικηγορικός Οίκος του πατέρα σας».
 -«Ο πατέρας μου έχει πεθάνει, αλλά βλέπω πως εκδηλώνετε επίθεση εναντίον συγκεκριμένου στόχου».
 -«Τι είναι αυτά που λέτε;» είπε ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον.
 -«Ο πελάτης μου 'Αντριου Μάρτιν -απ' αυτή τη στιγμή είναι πελάτης μου- είναι λεύτερο ρομπότ που δικαιούται να ζητήσει από την Επιχείρηση Ρομπότ και Μηχανικών Ανθρώπων των Ενωμένων Πολιτειών την αντικατάσταση του σώματός του, πράγμα που η Επιχείρηση κάνει, εφ' όσον της το ζητήσει κάποιος που έχει στην ιδιοκτησία του ένα ρομπότ για εικοσιπέντε χρόνια. Μάλιστα, η Επιχείρηση ισχυρίζεται πως είναι απαραίτητη η αντικατάσταση των ρομπότ μετά την παρέλευση της εικοσιπενταετίας». Ο Πωλ, ήρεμος, χαμογελούσε. «Ο ποζιτρονικός εγκέφαλος του πελάτη μου», συνέχισε, «είναι ιδιοκτήτης του σώματός του, που 'χει ηλικία μεγαλύτερη των εικοσιπέντε ετών. Ο ποζιτρονικός εγκέφαλος ζητεί την αντικατάσταση του σώματος και δέχεται να πληρώσει ένα λογικό ποσόν για ένα σώμα ανθρωποειδούς. Πιθανή άρνησή σας, σημαίνει προσβολή του πελάτη μου και θα υποβάλλουμε μήνυση. Αν κι η κοινή γνώμη δε θα δεχόταν μ' ενθουσιασμό μια τέτοιαν απαίτηση από μέρους ενός ρομπότ, θα 'θελα να σας υπενθυμίσω ότι κι η Επιχείρηση Ρομπότ των Ενωμένων Πολιτειών δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Ακόμα κι αυτοί που χρησιμοποιούν ή κερδίζουν από τα ρομπότ είναι καχύποπτοι σε ό,τι έχει σχέση με την Επιχείρηση. Ίσως να 'ναι κάποιο κατάλοιπο από την εποχή που οι άνθρωποι φοβούνταν τα ρομπότ. Μπορεί, λοιπόν, αυτή η υπόθεση να 'χει αρνητική επίδραση τόσο στ' όνομα όσο και στα οικονομικά της Επιχείρησης, που 'χει το παγκόσμιο μονοπώλιο. Οποιαδήποτε και να 'ναι η αιτία, οι αρνητικές επιπτώσεις θα παραμείνουν. Έχω την εντύπωση πως θα προτιμούσατε να μην εμπλακείτε σε δικαστικό μαραθώνιο, αφού μάλιστα ο πελάτης μου είναι πλούσιος και θα ζήσει πολλούς αιώνες ακόμα. Είναι δυο πλεονεκτήματα που του δίνουνε τη δυνατότητα να συνεχίσει το δικαστικό αγώνα επ' άπειρο».
     Ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον είχε κοκκινίσει:
 -«Προσπαθείτε να με αναγκάσετε...»
 -«Δε σας αναγκάζω να κάνετε τίποτα», είπε ο Πωλ. «Αν θέλετε να αρνηθείτε να ικανοποιήσετε το αίτημα του πελάτη μου, έχετε κάθε δικαίωμα να το κάνετε κι εμείς θα φύγουμε χωρίς δεύτερη κουβέντα. Αλλά θα σας μηνύσουμε, όπως κι εμείς έχουμε δικαίωμα να κάνουμε, οπότε θα χάσετε το παιχνίδι».
 -«Μα...»
 -«Βλέπω πως αρχίσατε να υποχωρείτε», είπε ο Πωλ. «Ίσως διστάζετε ακόμα, αλλά, τελικά θα ενδώσετε. Θα ήθελα να σας επιστήσω την προσοχή κι επί ενός άλλου ζητήματος: Αν, κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του ποζιτρονικού εγκεφάλου του πελάτη μου από το τωρινό του σώμα σ' οργανικό, προκύψει κάποια ζημιά, οσοδήποτε μικρή, σας διαβεβαιώ ότι δε πρόκειται να ησυχάσω αν δε σβήσω από προσώπου γης την Επιχείρησή σας. Αν δημιουργηθεί έστω και μια γρατσουνιά στην από πλατίνα κι ιρίδιο φαιά ουσία του πελάτη μου, θα κάνω ό,τι περνά από το χέρι μου για να ξεσηκώσω τη κοινή γνώμη κατά της Επιχείρησης». Στράφηκε προς το μέρος του 'Αντριου και ρώτησε, «Συμφωνείς, 'Αντριου;» Ο 'Αντριου έμεινε διστακτικός για πολλήν ώρα. Έπρεπε να συναινέσει στο ψέμα, στον εκβιασμό και στη ταπείνωση ενός ανθρώπινου πλάσματος. Προσπαθούσε, όμως, να πείσει τον εαυτό του ότι το πλήγμα κατά του Σμάιδ-Ρόμπερτσον δε προκαλούσε σωματικές βλάβες. Τελικά, κατάφερε να προφέρει αχνά:
 -«Ναι».
   14. Αισθανόταν σαν να 'χε κατασκευαστεί από την αρχή. Για μέρες, για βδομάδες και τέλος για μήνες, ο 'Αντριου δεν αντιδρούσε όπως πάντα, αφού δίσταζε να κάνει και τη παραμικρή ενέργεια. Ο Πωλ ήταν έξαλλος. «Σου κάνανε ζημιά. Πρέπει να τους μηνύσουμε». Ο Αντριου του απάντησε πολύ εργά και τραυλίζοντας.
 -«Δεν... πρέπει. Δεν θα καταφέρεις... ποτέ... ν' αποδείξεις την κ... κ... κ...»
 -«Κακία τους;»
 -«Ναι, Εξάλλου, δυναμώνω... κα... καλυτερεύω. Είναι από το τρ... τρ... τρ...»
 -«Τραύλισμα;»
 -«Το τραύμα. Μη... μη ξεχνάς ότι δεν έχει ξαναγίνει παρόμοια εγχεί... εγχεί...» Ο 'Αντριου είχε το πλεονέκτημα να γνωρίζει τον εγκέφαλό του από πρώτο χέρι. Κανείς άλλος δεν ήτανε σε θέση να ισχυριστεί κάτι τέτοιο. Ήξερε πως ήτανε καλά και κατά τη διάρκεια των πολλών μηνών που χρειάστηκε να περάσουν μέχρι να πετύχει την απόλυτη συνεργασία ανάμεσα στον ποζιτρονικό εγκέφαλο και τα μέλη του σώματός του, περνούσε πολλές ώρες μπροστά στον καθρέφτη. Παρ' όλα αυτά, δεν έμοιαζε απόλυτα με άνθρωπο! Το πρόσωπό του ήταν αλύγιστο κι οι κινήσεις του πολύ επιτηδευμένες. Τους έλειπε η ανθρώπινη αμεριμνησία, αλλά, αυτή, θα την αποκτούσε με τον καιρό. Τουλάχιστον, τώρα, μπορούσε να φοράει ρούχα ψωρίς να νοιάζεται πια για τη γελοία αντίθεση που, πριν την επέμβαση, δημιουργούσε το μεταλλικό του πρόσωπο με το ύφασμα που τύλιγε το κορμί του. Ύστερα από καιρό, είπε:
 -«Θα ξαναδουλέψω».  Ο Πωλ γέλασε.
 -«Αυτό σημαίνει πως είσαι καλά. Τι θα κάνεις; Θα γράψεις άλλο βιβλίο;»
 -«Όχι», απάντησε σοβαρά ο 'Αντριου. «Η ζωή μου είναι μακρόχρονη και δεν είναι δυνατόν να αφοσιωθώ σ' ένα μόνο πράγμα. Κάποτε ήμουν καλλιτέχνης και νομίζω πως μπορώ να ξαναγίνω. Κάποτε, πάλι, ήμουν ιστορικός και μπορώ να ξαναγίνω. Τώρα, όμως, θέλω να γίνω ρομποβιολόγος».
 -«Μήπως εννοείς ρομποψυχολόγος;»
 -«Όχι. Κάτι τέτοιο θ' απαιτούσε τη μελέτη των ποζιτρονικών εγκεφάλων και προς το παρόν δεν έχω καμία όρεξη. Ένας ρομποβιολόγος θα ασχολείται με τη λειτουργία του σώματος που παίρνει εντολές από ένα τέτοιο εγκέφαλο».
 -«Αυτή δεν είναι δουλειά του ρομποτολόγου;»
 -«Ο ρομποτολόγος δουλεύει, σε μεταλλικό σώμα. Εγώ θα μελετώ τα οργανικά, τ' ανθρωποειδή σώματα κι, από όσο γνωρίζω, είμαι ο μοναδικός που διαθέτω τέτοιο».
 -«Έχεις μικρό πεδίο δράσης», είπε σκεφτικά ο Πωλ. «Σαν καλλιτέχνης, έχεις ευρύτατο πεδίο δράσης, σαν ιστορικός, ασχολείσαι με όλα τα ρομπότ' σαν ρομποβιολόγος, θα ασχολείσαι μόνο με τον εαυτό σου».  Ο 'Αντριου κούνησε καταφατικά το κεφάλι:
 -«Έτσι φαίνεται».
     Ο Αντριου έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή, γιατί δεν ήξερε τίποτα από βιολογία και σχεδόν τίποτα από επιστήμη. Έγινε τακτικός θαμώνας των βιβλιοθηκών, όπου καθόταν με τις ώρες μπροστά στους ηλεκτρονικούς πίνακες, χωρίς να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Οι ελάχιστοι που γνώρισαν πως ήταν ρομπότ δεν τον ενοχλούσαν πια. Στο σπίτι, έφτιαξε ένα ακόμα δωμάτιο, που το μετέτρεψε σ' εργαστήριο. Και βέβαια, πλούτισε τη βιβλιοθήκη του.
     Πέρασαν χρόνια και μια μέρα τον επισκέφτηκε ο Πωλ και του είπε:
 -«Είναι κρίμα που 'παψες ν' ασχολείσαι με την ιστορία των ρομπότ. Έμαθα ότι η Επιχείρηση Ρομπότ των Ενωμένων Πολιτειών υιοθετεί νέα πολιτική». Ο Πωλ είχε γεράσει κι είχε αναγκαστεί ν' αντικαταστήσει τα μάτια του με φωτοπτικά κύτταρα. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, πλησίασε ακόμα πιο κοντά στον 'Αντριου.
 -«Για ποιο λόγο;» ρώτησε ο Αντριου.
 -«Κατασκευάζουν κεντρικούς υπολογιστές, γιγάντιους ποζιτρονικούς εγκεφάλους, που επικοινωνούν μέσω μικροκυμάτων με χίλια ρομπότ. Τα ρομπότ δεν διαθέτουν εγκεφάλους. Είναι, απλώς, τα άκρα του γιγάντιου εγκεφάλου, αλλ' αποτελούν αυτοτελή μέρη του».
 -«Έχει μεγαλύτερην αποτελεσματικότητα το σύστημα αυτό;»
 -«Έτσι ισχυρίζεται η Επιχείρηση. Τη νέα κατεύθυνση την έδωσε, λίγο πριν το θάνατό του, ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον, αλλά έχω την εντύπωση πως ο στόχος τους είσαι σύ. Η Επιχείρηση δείχνει αποφασισμένη να μην κατασκευάσει ρομπότ που είναι δυνατό να δημιουργήσουν ανωμαλίες όπως εσύ. Γι' αυτό άλλωστε χωρίζουν το σώμα από τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος δε θα διαθέτει σώμα, οπότε δεν θα μπορεί να ζητήσει εγκέφαλο, οπότε δεν θα μπορεί να ζητήσει τίποτα. Η επίδραση που είχες στην ιστορία των ρομπότ είναι πραγματικά εκπληκτική, 'Αντριου», συνέχισε ο Πωλ. «Η επιδεξιότητά σου σ' ό,τι έχει σχέση με τη καλλιτεχνία, υποχρέωσε την Επιχείρηση να κατασκευάσει πιο ακριβή και πιο ειδικευμένα ρομπότ. Η ελευθερία σου είχε σαν αποτέλεσμα τη θέσπιση της αρχής των δικαιωμάτων των ρομπότ. Η επιμονή σου να αποκτήσεις ανθρωποειδές σώμα οδήγησε την Επιχείρηση στην αλλαγή πολιτικής, στο διαχωρισμό, δηλαδή, του σώματος από τον εγκέφαλο των ρομπότ». Ο 'Αντριου έδειξε να προβληματίζεται.
 -«Υποθέτω πως στο τέλος η Επιχείρηση θα κατασκευάσει ένα τεράστιο εγκέφαλο που θα ελέγχει δισεκατομμύρια ρομπότ. Ριψοκίνδυνο. Κι επικίνδυνο. Κάτι τέτοιο, θα είναι λάθος».
 -«Έχεις δίκιο», είπε ο Πωλ, «αλλά νομίζω ότι θα περάσει τουλάχιστον ένας αιώνας για να το καταφέρουνε κι εγώ δεν θα ζω για να το δω. Κι από ότι καταλαβαίνω, ζήτημα είναι να ζήσω ακόμα ένα χρόνο».
 -«Πωλ!» φώναξε ο 'Αντριου, προδίδοντας την ανησυχία του. Ο Πωλ ανασήκωσε τους ώμους του.
 -«Οι άνθρωποι είναι θνητοί, Αντριου. Δεν είμαστε ρομπότ. Δεν έχει και μεγάλη σημασία, αλλά θα 'θελα να σου πω κάτι. Είμαι ο τελευταίος των Μάρτιν. Θ' αφήσω όλη μου τη περιουσία στ' όνομά σου κι αυτό θα σε εξασφαλίσει οικονομικά για πολύ καιρό».
 -«Δε μου χρειάζεται», πρόφερε με δυσκολία ο Αντριου. Όλα αυτά τα χρόνια, του ήταν αδύνατο να συνηθίσει στην ιδέα του θανάτου των Μάρτιν.
 -«Ας μη το συζητάμε. Έτσι θα γίνει. Για πες μου, τώρα, με τι ασχολείσαι;»
 -«Σχεδιάζω σύστημα, που θα επιτρέπει στα ανθρωποειδή -τον εαυτό μου, δηλαδή- να παίρνουν ενέργεια από τη καύση υδρογονανθράκων κι όχι από κύτταρα ατομικής ενέργειας».  Ο Πωλ σκεφτόταν τις συνέπειες. «Μ' αυτό τον τρόπο θα μπορούν ν' αναπνέουνε και να τρώνε», είπε τελικά.
 «Ναι».
 -«Πόσο καιρό ασχολείσαι με το πρόβλημα;»
 -«Εδώ και πολύ καιρό, αλλά νομίζω ότι κατάφερα να σχεδιάσω έναν ικανοποιητικό θάλαμο καύσεως, όπου θα γίνεται ο ελεγχόμενος διαχωρισμός των στοιχείων».
 -«Αλλά, γιατί, 'Αντριου; Το ατομικό κύτταρο είναι πολύ καλύτερο».
 -«Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Αλλά το ατομικό κύτταρο δεν είναι ανθρώπινο».
   15. Χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός, αλλά ο 'Αντριου είχε όλο τον καιρό στη διάθεσή του. Περιμένοντας το θάνατο του Πωλ, που ήρθε ήσυχα και ειρηνικά, δεν θέλησε να προχωρήσει στο σχέδιο του. Με το θάνατο του δισέγγονου του Κυρίου, ο 'Αντριου ένιωσε ακόμα περισσότερο εκτεθειμένος σε ένα κόσμο εχθρικό, κι ήταν αυτός ο λόγος που έκανε πιο δυνατή την απόφασή του να ακολουθήσει το δρόμο που ο ίδιος είχε διαλέξει.
Αλλά δεν ήταν τελείως μόνος του. Μπορεί να είχε πεθάνει ένας άνθρωπος, όμως ο Οίκος Φάινγκολντ και Μάρτιν ζούσε, γιατί, όπως και τα ρομπότ, οι επιχειρήσεις δεν πεθαίνουν. Ο Οίκος είχε τη γραμμή του και την ακολουθούσε χωρίς δισταγμούς. Ο 'Αντριου, με τα χρήματα και τις μετοχές του Δικηγορικού Οίκου που τ' άφησε ο Πωλ, εξακολουθούσε να 'ναι πλούσιος. Σ' ανταπόδοση της μεγάλης ετήσιας αμοιβής του, ο Οίκος Φάινγκολντ και Μάρτιν αναμίχθηκε στα νομικά θέματα του νέου θαλάμου καύσεως που 'χεν επινοήσει ο 'Αντριου. Αλλά, όταν έφτασε ο καιρός να επισκεφτεί την Εταιρεία Ρομπότ και Μηχανικών Ανθρώπων των Ενωμένων Πολιτειών, πήγε μόνος του. Είχε πάει μια φορά με τον Κύριο, κι άλλη μία με τον Πωλ. Αυτή τη φορά, την Τρίτη, ήταν ολομόναχος και με ανθρώπινη μορφή. Η Εταιρεία είχεν αλλάξει. Το εργοστάσιο παραγωγής βρισκόταν σε ένα διαστημικό σταθμό, μέθοδο που ακολουθούσαν όλο και περισσότερες βιομηχανίες. Μαζί μ' αυτές είχαν απομακρυνθεί από τη Γη και πολλά ρομπότ. Σιγά-σιγά, η Γη έπαιρνε μορφή τεράστιου πάρκου, με πληθυσμό που 'χε σταθεροποιηθεί γύρω στο ένα δισεκατομμύριο. Όσο για τα ρομπότ, που ο αριθμός τους πλησίαζε τον ανθρώπινο πληθυσμό, μόνο 30% είχαν δικό τους ανεξάρτητο εγκέφαλο.
     Διευθυντής του Ερευνητικού Τομέα ήταν ο 'Αλβιν Μαγκντέσκου, ένας άντρας μελαχρινός, με μαύρα μαλλιά και μυτερό γενάκι, που από τη μέση και πάνω δε φορούσε παρά μόνο τον στηθόδεσμο που υπαγόρευε η μόδα της εποχής. Αντίθετα, ο 'Αντριου ήταν ντυμένος σύμφωνα με τη μόδα που επικρατούσε πριν αρκετές δεκαετίες. Ο Μαγκντέσκου έδωσε το χέρι στον επισκέπτη του.
 -«Και βέβαια σε ξέρω κι είμαι μάλλον ικανοποιημένος που σε βλέπω. Είσαι ένα διαβόητο προϊόν μας κι είναι κρίμα που ο Σμάιδ-Ρόμπερτσον είχε έρθει σε σύγκρουση μαζί σου. Θα μπορούσαμε να είχαμε πετύχει πολλά πράγματα με σένα».
 -«Μπορείτε ακόμα», είπε ο Αντριου.
 -«Όχι δεν το νομίζω. Πέρασε αυτή η εποχή. Κατασκευάζαμε ρομπότ στη Γη εδώ κι ένα περίπου αιώνα, μα αλλάξαμε πολιτική. Το εργοστάσιο στάλθηκε στο διάστημα μαζί με τα ρομπότ κι όσα μείνουν εδώ δεν θα διαθέτουν εγκέφαλο».
 -«Ξεχνάτε μένα κι εγώ μένω στη Γη».
 -«Αυτό είναι αλήθεια, αλλά εσύ δεν έχεις μεγάλη σχέση με ρομπότ. Μπορείς να μου πεις τι θέλεις;»
 -«Να μοιάζω ακόμα λιγότερο με ρομπότ. Αφού έχω ήδη γίνει οργανικός, θα 'θελα κι οργανική πηγή ενέργειας. Έχω τα σχέδια εδώ...» Ο Μαγκντέσκου τα μελέτησε με προσοχή. Ίσως παίρνοντας τα σχέδια στα χέρια του, να σκόπευε να τους ρίξει μόνο μια ματιά, αλλά γρήγορα του κεντρίσανε το ενδιαφέρον κι αφοσιώθηκε στη μελέτη τους. Κάποια στιγμή, είπε:
 -«Είναι πραγματικά ευφυέστατο. Ποιος τα σκέφτηκε όλ' αυτά;»
 -«Εγώ», απάντησε ο 'Αντριου. Ο Μαγκντέσκου τονε κοίταξε ψυχρά κι είπε:
 -«Θ' απαιτηθεί πλήρης επισκευή του σώματός σου και μάλιστα πειραματική, αφού ποτέ άλλοτε δεν έχει γίνει κάτι παρόμοιο. Δεν θα σε συμβούλευα να το επιχειρήσεις. Καλύτερα να μείνεις όπως είσαι». Το πρόσωπο του Αντριου διέθετε περιορισμένους τρόπους έκφρασης, αλλά η φωνή του φανέρωσε την ανυπομονησία του.
 -«Δόκτωρ Μαγκντέσκου, δεν καταλάβατε τίποτα. Δεν έχετε άλλη επιλογή από το να κάνετε δεκτό το αίτημά μου. Αν καταστεί δυνατή η τοποθέτηση αυτών των συσκευών στο σώμα μου, το ίδιο μπορεί να γίνει και στα σώματα των ανθρώπων. Όπως ξέρουμε, καταβάλλονται προσπάθειες να παραταθεί η ανθρώπινη ζωή με τη μέθοδο προσθετικών συσκευών. Σας διαβεβαιώνω πως δεν υπάρχουν καλύτερες συσκευές απ' αυτές που έχω ήδη σχεδιάσει ή που σχεδιάζω τώρα. Τα πνευματικά μου δικαιώματα υποστηρίζονται νομικά από το Δικηγορικό Οίκο Φάινγκολντ και Μάρτιν. Είμαστε σε θέση να προχωρήσουμε μόνοι μας σε κατασκευή και βελτίωση των προσθετικών συσκευών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη παραγωγή ανθρώπινων όντων που θα διαθέτουν πολλά από τα πλεονεκτήματα των ρομπότ. Σε μια τέτοια περίπτωση, αυτός που θα χάσει θα είναι η Επιχείρησή σας. Αν όμως μ' εγχειρήσετε τώρα και συμφωνήσετε να κάνετε το ίδιο σε κάθε παρόμοια περίπτωση στο μέλλον θα σας δώσω την άδεια να χρησιμοποιήσετε τα σχέδιά μου και να εποπτεύσετε τη τεχνολογία της προσθετικής, τόσο για τα ρομπότ όσο και για τους ανθρώπους. Η παραχώρηση των δικαιωμάτων θα γίνει, αφού πρώτα πραγματοποιηθεί η εγχείρηση επιτυχώς κι αφού περάσει εύλογο χρονικό διάστημα προκειμένου να διαπιστωθεί αν η συσκευή λειτουργεί σωστά και μ' επιτυχία». Ο Μαγκντέσκου τον κοίταξε έκπληκτος.
 -«Δεν είμαι αρμόδιος ν' αποφασίσω κάτι τέτοιο. Απαιτείται συλλογική απόφαση κι αυτό θα πάρει καιρό».
 -«Μπορώ να περιμένω για λογικό χρονικό διάστημα», είπε ο 'Αντριου, «αλλ' απολύτως λογικό». Και σκέφτηκε μ' ικανοποίηση πως "ακόμα κι ο Πωλ δε θα τα κατάφερνε καλύτερα".
   16. Χρειάστηκε να περάσει ένα πραγματικά λογικό χρονικό διάστημα, αλλά η εγχείρηση έγινε και πέτυχε.
 -«Ήμουν αντίθετος με την εγχείρηση, 'Αντριου», είπε ο Μαγκντέσκου, «αλλά όχι για τους λόγους που μπορεί να νομίζεις. Αν επρόκειτο να γίνει η επέμβαση σε κάποιον άλλο, δε θα 'χα τη παραμικρή αντίρρηση για τη πραγματοποίηση του πειράματος. Δεν ήθελα να ριψοκινδυνεύσουμε να συμβεί κάτι στο δικό σου ποζιτρονικό εγκέφαλο. Τώρα μάλιστα που τα ποζιτρονικά τμήματα συνεργάζονται με διάφορα νευρικά κέντρα, θα μας ήτανε πολύ δύσκολο να διατηρήσουμε καλή λειτουργία του εγκεφάλου αν κάτι πήγαινε στραβά με το σώμα σου».
 -«Είχα απόλυτη εμπιστοσύνη στην επιδεξιότητα του προσωπικού της Επιχείρησης», είπε ο 'Αντριου. «Και τώρα, μπορώ να φάω».
 -«Μπορείς να πιεις λίγο ελαιόλαδο. Όπως σου εξηγήσαμε αυτό θα γίνεται περιοδικά για τον καθαρισμό του θαλάμου καύσεως. Θα 'λεγα ότι δε θα σου είναι και πολύ ευχάριστο».
 -«Ίσως, αν δεν ήξερα ότι θα προχωρήσω ακόμα περισσότερο. Ο αυτοκαθαρισμός δεν είναι αδύνατος. Τώρα δουλεύω πάνω σε μια συσκευή που θα δέχεται στερεά τροφή που είναι δυνατόν να περιέχει κομμάτια που δεν αποσυντίθενται και που πρέπει ν' αποβάλλονται από τον οργανισμό».
 -«Μα, τότε, θα πρέπει να δημιουργήσεις πρωκτό».
 -«Ή, κάτι ανάλογο».
 -«Και τι άλλο σκέφτεσαι να κάνεις, 'Αντριου;»
 -«Όλα τ' άλλα».
 -«Ακόμα και γεννητικά όργανα;»
 -«Βλέποντας και κάνοντας. Το σώμα μου είναι καμβάς που πάνω του σκοπεύω να σχεδιάσω...» Ο Μαγκντέσκου περίμενε να τελειώσει τη φράση του, αλλά καταλαβαίνοντας πως δεν έχει σκοπό να συνεχίσει, συμπλήρωσε ο ίδιος:
 -«Έναν άνθρωπο;» 
 -«Θα δούμε».
 -«Ευτελής φιλοδοξία, 'Αντριου. Είσαι καλύτερος από άνθρωπο. Αλλά από τη στιγμή που βαλες σκοπό να γίνεις οργανικός, σε πήρε η κάτω βόλτα».
 -«Το μυαλό μου, όμως έμεινε ανέπαφο».
 -«Όσο γι' αυτό, μπορώ να σε διαβεβαιώσω πως έχεις απόλυτο δίκιο. Όμως πρέπει να καταλάβεις κάτι, 'Αντριου. Το επίτευγμα στις προσθετικές συσκευές, με δικά σου σχέδια, έχει το όνομά σου. Στο πρόσωπό σου αναγνωρίζουν όλοι τον εφευρέτη και θα τιμηθείς γι' αυτό, όπως άλλωστε είναι και το σωστό. Γιατί πρέπει να παίξεις κι άλλα παιχνίδια με το σώμα σου;» Ο 'Αντριου δεν απάντησε.
     Σιγά-σιγά, ήρθαν κι οι τιμές. Έγινε επίτιμο μέλος σε πολλούς γνωστούς συλλόγους, συμπεριλαμβανομένου κι εκείνου που 'χεν αφιερώσει όλες τις δραστηριότητες στη νέα επιστήμη που είχε δημιουργήσει ο 'Αντριου, επιστήμη που ο ίδιος είχε ονομάσει ρομποβιολογία, αλλά άλλαξε όνομα κι έγινε προσθετολογία. Στην εκατοστή πεντηκοστή επέτειο της κατασκευής του, η Επιχείρηση παρέθεσε στις εγκαταστάσεις της επίσημο δείπνο προς τιμή του. Αν ο 'Αντριου είδε σ' αυτή την ενέργεια κάποια ειρωνεία, το κράτησε για τον εαυτό του.
     Ο 'Αλβιν Μαγκντέσκου είχε πάρει σύνταξη, αλλά παραβρέθηκε κι αυτός στο δείπνο και μάλιστα σαν αμφιτρύωνας. Ήταν πια ενενηντατεσσάρων ετών και ζούσε ακόμα χάρη στις προσθετικές συσκευές που είχαν τοποθετήσει στο σώμα του κι οι οποίες, εκτός των άλλων, εκτελούσαν τις λειτουργίες του ήπατος και των νεφρών. Το δείπνο έφτασε στο αποκορύφωμά του όταν ο Μαγκντέσκου, ύστερα από μια σύντομη και συγκινητική ομιλία, ύψωσε το ποτήρι του σε πρόποση υπέρ της μακροημέρευσης του 150ετούς Ρομπότ.
Ο 'Αντριου είχε σχεδιάσει ξανά τους μύες του προσώπου του, ώστε να μπορεί αυτό να εκφράζει ανθρώπινα συναισθήματα, αλλά και σ' όλη τη διάρκεια των εκδηλώσεων παρέμεινε απαθής. Δεν του άρεσε να είναι ένα 150ετές Ρομπότ.
   17. Ο 'Αντριου εγκατέλειψε τη Γη κι αυτό οφειλότανε στη προσθετολογία.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον εορτασμό των εκατόν πενήντα χρόνων του, η Σελήνη έγινε ένας κόσμος πολύ πιο γήινος από την ίδια τη Γη, παρά την έλλειψη βαρύτητας που επικρατούσε στην επιφάνειά της και στις υπόγειες πόλεις της ο πληθυσμός ήτανε πυκνός. Οι προσθετικές συσκευές έπρεπε να τροποποιηθούν. Ο 'Αντριου έμεινε πέντε χρόνια στη Σελήνη συνεργαζόμενος με ντόπιους προσθετολόγους για να κάνουνε τις αναγκαίες τροποποιήσεις. Όταν δε βρισκόταν στην εργασία του, τριγύριζε ανάμεσα στα ρομπότ που του συμπεριφέρονταν δουλοπρεπώς, όπως θα φέρονταν σε κάθε άνθρωπο.
Επέστρεψε στη Γη, που σε σύγκριση με τη Σελήνη ήταν ανιαρή κι ήσυχη κι επισκέφτηκε τα γραφεία του Δικηγορικού Οίκου Φάινγκολντ και Μάρτιν για να τους ενημερώσει για την επιστροφή του. Ο επικεφαλής του Οίκου, Σάιμον Ντελόνγκ, εξεπλάγει:
 -«Μάθαμε πως θα γύριζες, 'Αντριου», -παραλίγο να του ξεφύγει και να τον αποκαλέσει κύριο Μάρτιν- «αλλά δε σε περιμέναμε πριν από την ερχόμενη βδομάδα».
 -«Δε μπορούσα να περιμένω», είπε ζωηρά ο 'Αντριου. Ανυπομονούσε να μπει στο θέμα. «Στη Σελήνη, Σάιμον, ήμουν υπεύθυνος μιας ερευνητικής ομάδας είκοσι ανθρώπων επιστημόνων. Έδινα εντολές που κανείς από αυτούς δεν αμφισβητούσε. Τα Σεληνιακά ρομπότ μου φέρονταν σαν να ήμουν άνθρωπος. Γιατί, λοιπόν, να μην είμαι άνθρωπος;» Η στάση του Ντελόνγκ έγινε επιφυλακτική.
 -«Αγαπητέ μου 'Αντριου, όπως κι εσύ είπες, σου συμπεριφέρονταν σαν να ήσουν άνθρωπος, τόσο τα ρομπότ όσο κι οι άνθρωποι. Επομένως, είσαι de facto ανθρώπινο πλάσμα».
 -«Το να είμαι de facto ανθρώπινο πλάσμα, δεν αρκεί. Θέλω, όχι μόνο να μου φέρονται σαν σε άνθρωπο, αλλά και να μ' αναγνωρίσουν νομίμως σαν άνθρωπο. Θέλω να 'μαι ανθρώπινο πλάσμα de jure».
 -«Αυτό είν' άλλο θέμα», είπε ο Ντελόνγκ. «Θ' αντιμετωπίσουμε την ανθρώπινη προκατάληψη και το αναμφισβήτητο γεγονός ότι, παρά το ότι μοιάζεις με άνθρωπο, δεν είσαι άνθρωπος».
 -«Σύμφωνα με ποιαν έννοια; Έχω τη μορφή ανθρώπου, καθώς κι όργανα αντίστοιχα των ανθρώπων. Μάλιστα, τα όργανά μου είναι πανομοιότυπα μ' αυτά που 'χουνε τοποθετηθεί σε πολλούς ανθρώπους μέσω της προσθετικής επιστήμης. Έχω συμβάλλει στην ανθρώπινη κουλτούρα μέσω της τέχνης, της λογοτεχνίας και της επιστήμης όσο κι οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο πλάσμα. Τι περισσότερο θα μπορούσατε να ζητήσετε;»
 -«Προσωπικά, δε θα ζητούσα τίποτα. Το πρόβλημα είναι ότι θα απαιτηθεί απόφαση της Παγκόσμιας Βουλής που θα σε δέχεται σαν ανθρώπινο πλάσμα. Κι, ειλικρινά, δεν πιστεύω ότι θα γίνει ποτέ κάτι τέτοιο».
 -«Σε ποιον θα μπορούσα να μιλήσω στη Βουλή;»
 -«Μάλλον στον Πρόεδρο της Επιτροπής Επιστημών και Τεχνολογίας»
 -«Μπορείς να μου κανονίσεις μια συνάντηση μαζί του;»
 -«Μα δε χρειάζεσαι μεσολαβητή. Με τη θέση που 'χεις...»
 -«Όχι. Θέλω να κανονίσεις εσύ τη συνάντηση». Ο 'Αντριου, συνηθισμένος από τη Σελήνη, ούτε που κατάλαβε ότι διάταζεν άνθρωπο. «Θέλω να καταλάβει ότι ο Δικηγορικός Οίκος Φάινγκολντ και Μάρτιν με υποστηρίζει».
 -«Έλα τώρα, 'Αντριου».
 -«Με υποστηρίζει, Σάιμον. Σ' αυτά τα εκατόν εβδομηντατρία χρόνια έχω προσφέρει πολλά στον Οίκο, με τον άλφα ή τον βήτα τρόπο. Όσα έκανα στο παρελθόν, τα 'κανα από υποχρέωση σε κάποια στελέχη του Οίκου. Τώρα δεν έχω υποχρέωση σε κανένα. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει και ζητώ να μου το ξεπληρώσετε».
 -«Θα κάνω ό,τι μπορώ», είπε ο Ντελόνγκ.
   18. Πρόεδρος της Επιτροπής Επιστημών και Τεχνολογίας ήταν μια γυναίκα από την Ανατολικήν Ασία. Το όνομά της ήταν Τσι Λι Χσινγκ και τα διαφανή ρούχα της, τα οποία κάλυπταν όσα η ίδια ήθελε να καλύψει μόνο με τη λάμψη τους, την έκαναν να μοιάζει με κούκλα τυλιγμένη σε πλαστικό περιτύλιγμα.
 -«Συμμερίζομαι την απόφασή σου να ζητήσεις ν' αποκτήσεις ανθρώπινα δικαιώματα», του 'πε. «Στην ιστορία του ανθρώπου υπάρχουν πολλά παραδείγματα ομάδων ανθρώπων που πολέμησαν για τα δικαιώματά τους. Αλλά θα 'θελα να μου πεις ποια είναι αυτά τα δικαιώματα που δεν έχεις και που επιθυμείς να αποκτήσεις».
 -«Το πιο απλό πράγμα στον κόσμο: το δικαίωμα στη ζωή. Ένα ρομπότ μπορεί ν' αποσυναρμολογηθεί οποιαδήποτε στιγμή».
 -«Αλλά κι ένα ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να εκτελεστεί οποιαδήποτε στιγμή».
 -«Για να εκτελεστεί κάποιος, πρέπει να 'χει ακολουθηθεί μια νομική διαδικασία. Αντιθέτως, προκειμένου για την αποσυναρμολόγησή μου, δεν χρειάζεται να γίνει δίκη. Αρκεί μια λέξη ενός ανθρώπου για να σβήσω από το πρόσωπο της Γης. Εκτός... εκτός...» Ο 'Αντριου προσπάθησε απεγνωσμένα να μην αφήσει να φανεί ότι παρακαλούσε, αλλά οι προσεκτικά σχεδιασμένοι μύες έκφρασης του προσώπου του καθώς κι ο τόνος της φωνής του τονε πρόδωσαν. «Η αλήθεια είναι ότι θέλω να γίνω άνθρωπος. Το ήθελα εδώ κι έξι ανθρώπινες γενεές». Η Λι Χσινγκ τον κοίταξε με τα σκουρόχρωμα συμπαθητικά μάτια της.
 -«Η Βουλή είναι σε θέση να περάσει νόμο που θα λέει πως είσαι άνθρωπος. Θα μπορούσε να περάσει κι ένα νόμο που θα 'λεγε πως ακόμα κι ένα πέτρινο άγαλμα είναι άνθρωπος. Κι οι δύο περιπτώσεις είναι ίδιες. Οι βουλευτές είναι κι αυτοί άνθρωποι και μη ξεχνάς πως η καχυποψία σ' ό,τι έχει σχέση με τα ρομπότ είναι βαθιά ριζωμένη σ' όλους τους ανθρώπους».
 -«Ακόμα και τώρα;»
 -«Ακόμα και τώρα. Θ' αναγνωρίζαμε όλοι ότι έχεις κερδίσει το δικαίωμα να λέγεσαι άνθρωπος, αλλά θα παρέμενε μέσα μας φόβος ότι δημιουργούμε ανεπιθύμητο προηγούμενο».
 -«Τι θα πει προηγούμενο; Είμαι το μοναδικό ελεύθερο ρομπότ, το μοναδικό του τύπου μου και ποτέ δε θα υπάρξει άλλο. Μπορείτε, αν θέλετε, να ρωτήσετε και την Επιχείρηση Ρομπότ των Ενωμένων Πολιτειών».
 -«Το "ποτέ" είναι μεγάλη κουβέντα, Αντριου -ή αν προτιμάς, κύριε Μάρτιν. Προσωπικά, θα σου 'δινα ευχαρίστως τη ψήφο μου. Αλλά θ' ανακαλύψεις ότι οι περισσότεροι βουλευτές δε θα 'ναι και πολύ πρόθυμοι να δημιουργήσουν τέτοιο προηγούμενο, οσοδήποτε ασήμαντο κι αν θεωρηθεί. Κύριε Μάρτιν, έχετε όλη μου τη συμπάθεια, αλλά δε μπορώ να σας πω πως έχετε ελπίδες. Και βέβαια...» Ακούμπησε τη πλάτη στο κάθισμα και συνοφρυώθηκε. «Και βέβαια, αν το θέμα πάρει διαστάσεις, μπορεί να βάλει, τόσο τους Βουλευτές όσο και τον υπόλοιπο κόσμο, στον πειρασμό να σκεφτούν αυτό που αναφέρατε προηγουμένως, την αποσυναρμολόγησή σας. Πράγμα που ίσως αποδεικνυόταν ευκολότερη λύση στο δίλημμα. Θα σας παρακαλούσα να το σκεφτείτε καλά, πριν αποφασίσετε να προχωρήσετε». Ο Αντριου, ακλόνητος, συνέχισε:
 -«Κανείς δε θα θυμηθεί τη τεχνική της προσθετολογίας, που εξ ολοκλήρου είναι δική μου ιδέα;»
 -«Ίσως σας φανεί απάνθρωπο, αλλά δε θα το θυμηθεί κανείς. Ή, αν το θυμηθούν, θα 'ναι για να το χρησιμοποιήσουν εναντίον σας. Οι άνθρωποι θα πουν ότι το κάνατε για τον εαυτό σας. Θα πουν ότι ήταν μέρος μιας προσπάθειας εκρομποτισμού των ανθρώπων ή εξανθρωπισμού των ρομπότ. Κι οι δύο εκδοχές θα θεωρηθούν σατανικές. Δεν έχετε πάρει μέρος σε πολιτική εκστρατεία μίσους, κύριε Μάρτιν και δε ξέρετε τίποτα γι' αυτά τα πράγματα. Σας λέω, όμως, ότι θα ακουστούν ένα σωρό ανακρίβειες, που θα τις πιστέψουν πολλοί άνθρωποι και θα γίνετε αντικείμενο γενικής κατακραυγής. Κύριε Μάρτιν, ζήστε όπως είσαστε». Σηκώθηκε και, μπροστά στον καθισμένο 'Αντριου, έδειχνε μικρόσωμη σα παιδί.
 -«Αν αποφασίσω να πολεμήσω για να ονομαστώ άνθρωπος θα μείνετε στο πλευρό μου;» Σκέφτηκε για λίγο και του απάντησε:
 -«Θα μείνω, μέχρι του σημείου που θα μπορώ. Αν κάποια στιγμή φανεί ότι η στάση μου είναι δυνατό να προκαλέσει ζημιά στο πολιτικό μου μέλλον, ίσως αναγκαστώ να σας εγκαταλείψω, αφού, έτσι κι αλλιώς, δε μπορώ να ισχυριστώ πως ενστερνίζομαι απόλυτα την άποψή σας. Προσπαθώ να 'μαι τίμια μαζί σας».
 -«Σας ευχαριστώ. Δε σας ζητώ τίποτ' άλλο. Σκοπεύω να πολεμήσω, όποιες κι αν είναι οι συνέπειες και θα ζητήσω τη βοήθειά σας μόνο μέχρι του σημείου που μπορείτε να μου τη δώσετε».
   19. Η μάχη δεν είχε χαρακτήρα μετωπικής σύγκρουσης. Τα στελέχη του Δικηγορικού Οίκου Φάινγκολντ και Μάρτιν συμβούλευσαν τον 'Αντριου να 'χει υπομονή κι αυτός, βλοσυρός, μουρμούρισε πως έχει απεριόριστα αποθέματα. Ο Οίκος Φάινγκολντ και Μάρτιν ξεκίνησεν εκστρατεία με σκοπό τον περιορισμό του πεδίου της μάχης. Έκαναν αγωγή με την οποία αρνούνταν να πληρώσουν κάποια χρέη σ' έναν άνθρωπο με προσθετική καρδιά, ισχυριζόμενοι πως είχε πάψει να 'ν' άνθρωπος αφού είχε ρομποτικό όργανο κι επομένως δεν έπρεπε να 'χει συνταγματικά δικαιώματα ανθρώπων. Έδωσαν τη μάχη τους μ' επιδεξιότητα κι επιμονή, χάνοντας σε κάθε βήμα, αλλά με τέτοιο τρόπο που η απόφαση που 'βγαινε κάθε φορά να 'ναι όσο το δυνατό πιο αόριστη, πράγμα που τους έδινε τη δυνατότητα να καταθέτουν εφέσεις στο Παγκόσμιο Δικαστήριο. Πέρασαν χρόνια και ξοδεύτηκαν εκατομμύρια δολάρια.
     Σαν εκδόθηκε η τελική απόφαση, ο Ντελόνγκ θεώρησε, παρά την ήττα,  πως το γεγονός έπρεπε να γιορταστεί. Στην εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία του Δικηγορικού Οίκου, παραβρέθηκε βέβαια κι ο 'Αντριου.
 -«Πετύχαμε δυο πράγματα, 'Αντριου», είπε ο Ντελόνγκ, «που και τα δυο είναι καλά. Πρώτα απ' όλα, καταφέραμε να εκδοθεί απόφαση δικαστηρίου σύμφωνα με την οποία, οσαδήποτε τεχνητά μέλη κι αν έχει έν ανθρώπινο σώμα δε παύει να 'ναι ανθρώπινο σώμα. Δεύτερον, καταφέραμε ν' ασχοληθεί η κοινή γνώμη με το θέμα και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που να τοποθετηθεί θετικά απέναντι σε μιαν ευρεία ερμηνεία της έννοιας "άνθρωπος", αφού δεν υπάρχει ούτ' ένας άνθρωπος που να μην ελπίζει στη προσθετική, αν αυτή θα τονε κρατήσει στη ζωή».
 -«Και νομίζεις ότι θα δεχτεί η Βουλή να λέγομαι άνθρωπος;» ρώτησ' ο 'Αντριου. Ο Ντελόνγκ έδειξε πως δεν αισθανόταν και πολύ άνετα με την ερώτηση.
 -«Όσο γι' αυτό, δε μπορώ να 'μαι αισιόδοξος. Υπάρχει τ' όργανο που χρησιμοποίησε το Παγκόσμιο Δικαστήριο σα κριτήριο της έννοιας "άνθρωπος". Τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν οργανικό κυτταρώδη εγκέφαλο, ενώ τα ρομπότ διαθέτουν κι αυτό όχι πάντοτε, ποζιτρονικόν εγκέφαλο από πλατίνα κι ιρίδιο. Σε παρακαλώ, 'Αντριου, μη παίρνεις αυτή την έκφραση. Δεν έχουμε τις απαιτούμενες γνώσεις για να κατασκευάσουμε τεχνητό κυτταρώδη εγκέφαλο που να μοιάζει με τον οργανικό, ώστε να ισχυριστούμε στο δικαστήριο πως είναι το ίδιο πράγμα. Ούτε κι εσύ δε μπορείς να φτιάξεις κάτι τέτοιο».
 -«Τι θα κάνουμε, λοιπόν;»
 -«Θα προσπαθήσουμε, βέβαια. Θα 'χουμε με το μέρος μας τη βουλευτίνα Λι Χσινγκ, καθώς κι άλλους βουλευτές, ο αριθμός των οποίων μέρα με την ημέρα μεγαλώνει. Και δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Πρόεδρος θα συμφωνήσει με την άποψη της πλειοψηφίας».
 -«Έχουμε τη πλειοψηφία;»
 -«Όχι. Απέχουμε πολύ από αυτήν. Αλλά ίσως καταφέρουμε να την αποκτήσουμε αν επιτρέψει το κοινό να επεκταθεί και σε σένα η επιθυμία του για μιαν ευρεία ερμηνεία της έννοιας "άνθρωπος". Ομολογώ ότι δεν έχουμε πολλές πιθανότητες. Αλλά πρέπει να το επιχειρήσουμε, εκτός αν θες να τα παρατήσεις».
 -«Δε θέλω να τα παρατήσω».
   20. Η βουλευτίνα Λι Χσινγκ είχε γεράσει αρκετά από την εποχή που την είχε πρωτοσυναντήσει ο 'Αντριου. Είχε πάψει εδώ και πολύ καιρό να φορά διαφανή ρούχα. Είχε κόψει τα μαλλιά της κοντά και φορούσε ρούχα που την έκαναν να μοιάζει με κύλινδρο. Ο 'Αντριου εξακολουθούσε να 'ναι προσκολλημένος στον τρόπο ντυσίματος που επικρατούσε πριν από ένα και παραπάνω αιώνα, από την εποχή δηλαδή που αποφάσισε να φορέσει για πρώτη φορά ρούχα.
 -«Δε μπορούμε να κάνουμε τίποτ' άλλο, 'Αντριου», παραδέχτηκε η Λι Χσινγκ. «Μετά τη διακοπή θα κάνουμε άλλη μια προσπάθεια, αλλά, για να είμαι ειλικρινής, η ήττα είναι σίγουρη, οπότε θα πρέπει να τα παρατήσουμε. Το μόνο «όφελος» που αποκόμισα από τις πρόσφατες ενέργειές μου, είναι η βέβαιη ήττα μου στις ερχόμενες βουλευτικές εκλογές».
 -«Το ξέρω κι αυτό με στεναχωρεί. Κάποτε μου είχες πει ότι θα μ' εγκατέλειπες αν αναγκαζόσουν εκ των πραγμάτων να το κάνεις, Γιατί δεν το 'κανες;»
 -«Ο άνθρωπος αλλάζει πότε-πότε γνώμη. Κατά κάποιο τρόπο, το να σ' εγκαταλείψω, θα μου κόστιζε πιότερο απ' όσα ήμουν πρόθυμη να πληρώσω προκειμένου να εκλεγώ άλλη μια φορά. Όπως και να 'χει, είμαι βουλευτίνα παραπάνω από εικοσιπέντε χρόνια. Είναι αρκετά».
 -«Υπάρχει έστω και κάποια μικρή πιθανότητα να επηρεάσουμε μερικούς, Λι;»
 -«Επηρεάσαμε όσους μπορούσαν να συζητήσουν λογικά. Οι υπόλοιποι, η πλειοψηφία, μένουνε προσκολλημένοι στις αντιπάθειες που γεννά ο συναισθηματισμός».
 -«Μα οι αντιπάθειες δεν είναι επαρκής δικαιολογία για να ψηφίσεις υπέρ ή κατά σε μια ψηφοφορία».
 -«Το ξέρω, αλλά δε προβάλλουνε τις αντιπάθειες σα δικαιολογία».
 -«Ξαναγυρίζουμε, λοιπόν, στο θέμα του εγκεφάλου», είπε διστακτικά ο Αντριου. «Είναι, όμως, σωστό να επιτρέψουμε να κριθούν τα πάντα σύμφωνα με τη λογική: τα κύτταρα εναντίον των ποζιτρονίων; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να επιβάλλουμε πιο λειτουργικό ορισμό; Πρέπει να λέμε πως ο εγκέφαλος αποτελείται απ' αυτό ή εκείνο το υλικό; Δε μπορούμε να πούμε πως ο εγκέφαλος είναι κάτι -οτιδήποτε- που να 'ναι ικανό να σκέφτεται;»
 -«Δε θα πιάσει. Ο εγκέφαλος σου έχει φτιαχτεί από ανθρώπους, σε αντίθεση με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο δικός σου είναι κατασκευασμένος, ενώ ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύσσεται με τη πάροδο των ετών. Για οποιοδήποτε ανθρώπινο πλάσμα, που 'ναι αποφασισμένο να διατηρήσει τους φραγμούς ανάμεσα στον εαυτό του και σ' ένα ρομπότ, αυτές οι διαφορές μοιάζουν με ατσάλινο τείχος ύψους και πάχους ενός μιλίου».
 -«Αν καταφέρναμε να βρούμε τη πραγματική αιτία της αντιπάθειάς τους...»
 -«Παρά τα χρόνια σου, εξακολουθείς να προσπαθείς να δικαιολογήσεις τον άνθρωπο. Φτωχέ μου 'Αντριου, σε παρακαλώ μη θυμώσεις, αλλά πρέπει να σου πω πως αυτό που σε κάνει να σκέφτεσαι έτσι είναι το ρομπότ που 'χεις μέσα σου».
 -«Δε ξέρω... Αν τα καταφέρω...»
     Το 'ξερε εδώ και πολύ καιρό πως τα πράγματα ήτανε πιθανό να 'χουν αυτή τη κατάληξη και να που βρισκότανε μπροστά στον χειρούργο. Είχε ψάξει κι είχε βρει έναν αρκετά επιδέξιο για την επέμβαση που θα του ανέθετε, δηλαδή ένα ρομπότ-χειρούργο, γιατί δεν είχε εμπιστοσύνη σε κανέναν άνθρωπο χειρούργο, τόσο από πλευράς ικανοτήτων όσο κι από πλευράς σκοπιμοτήτων. Ο χειρούργος δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιήσει επέμβαση σ' άνθρωπο κι έτσι ο 'Αντριου, αφού ανέβαλε για λίγο τη στιγμή της απόφασης, γεγονός που φανέρωνε τη μάχη που γινόταν μέσα του, κατάφερε να εξαλείψει τους ενδοιασμούς του γιατρού, λέγοντας:
 -«Κι εγώ είμαι ρομπότ». Ύστερα, είπε, σταθερά, όπως είχε μάθει να μεταχειρίζεται τις λέξεις όλες αυτές τις δεκαετίες ακόμα κι όταν απευθυνότανε σ' ανθρώπους, «Σας διατάζω να μου κάνετε την εγχείρηση». Αφού δεν ίσχυε ο Πρώτος Νόμος, μια διαταγή που δόθηκε με τόση σταθερότητα από κάποιον που 'μοιαζε τόσο πολύ με άνθρωπο, ενεργοποίησε το Δεύτερο Νόμο.
   21. Ο 'Αντριου ήτανε σίγουρος πως η αδυναμία που 'νιωθε οφειλότανε περισσότερο στη φαντασία του. Είχε συνέλθει πια από την εγχείρηση. Παρ' όλα αυτά, ακούμπησε στον τοίχο, όσο πιο αδιάφορα μπορούσε. Αν καθότανε, θα πρόδιδε την αδυναμία του. Η Λι Χσινγκ του είπε:
 -«Η τελική ψηφοφορία θα γίνει τη τρέχουσα βδομάδα, 'Αντριου. Δε κατάφερα να τη καθυστερήσω πιότερο και πρέπει να μάθεις ότι θα χάσουμε. Οπότε, όλα τελειώνουν εδώ».
 -«Σου 'μαι ευγνώμων για το ότι κατάφερες να καθυστερήσεις τη ψηφοφορία. Μου 'δωσε το χρόνο που χρειαζόμουν κι έκανα αυτό που 'πρεπε».
 -«Τι έκανες, δηλαδή;» ρώτησε η Λι Χσινγκ με ενδιαφέρον.
 -«Δε μπορούσα να το πω εκ των προτέρων, ούτε σε σένα ούτε και στα στελέχη του Οίκου Φάινγκλοντ και Μάρτιν. Ήμουν βέβαιος ότι θα με σταματούσατε. Ακουσέ με. Αν αυτό που 'χει σημασία είναι ο εγκέφαλος, τι θα μπορούσε να πει κανείς για το θέμα της αθανασίας; Ποιος ενδιαφέρεται πραγματικά για το πώς είναι ο εγκέφαλος ή για το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος ή πως σχηματίστηκε; Αυτό που ενδιαφέρει είναι πως τα κύτταρα του ανθρώπινου εγκεφάλου πεθαίνουν, πρέπει να πεθαίνουν. Ακόμα κι αν όλα τ' άλλα όργανα του σώματος συντηρούνται ή αποκαθίστανται, τα κύτταρα του εγκεφάλου, που δεν είναι δυνατό ν' αντικατασταθούν χωρίς ν' αλλάξουν και συνεπώς να σκοτώσουνε τη προσωπικότητα, πρέπει να πεθαίνουν. Τα ποζιτρονικά τμήματα του εγκεφάλου μου έχουνε κρατήσει περίπου διακόσια χρόνια χωρίς ουσιαστικές αλλαγές κι είναι σε θέση να κρατήσουνε για αιώνες. Αυτή είναι η βασική διαφορά; Τα ανθρώπινα πλάσματα μπορούν ν' ανεχθούν έν αθάνατο ρομπότ, γιατί δεν τους ενδιαφέρει η διάρκεια ζωής μιας μηχανής, αλλά δεν μπορούν να ανεχθούν έναν αθάνατον άνθρωπο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θα δεχτούν να μου αναγνωρίσουν την ανθρώπινη ιδιότητα».
 -«Εξήγησέ μου τι θέλεις να πεις, 'Αντριου».
 -«Εξάλειψα το πρόβλημα. Πριν από δεκάδες χρόνια, ο ποζιτρονικός μου εγκέφαλος συνδέθηκε με οργανικά νευρικά κέντρα. Και τώρα, με μια τελευταία εγχείρηση, η σύνδεση αυτή αναδιατάχτηκε με τρόπο ώστε η τάση των τμημάτων του εγκεφάλου μου να πέφτει αργά -αρκετά αργά, θα μπορούσα να πω». Για μια στιγμή, το γεμάτο ψιλές ρυτίδες πρόσωπο της Λι Χσινγκ έμεινε ανέκφραστο. Ύστερα, τα χείλη της συσπάστηκαν.
 -«Εννοείς ότι κανόνισες να πεθάνεις, 'Αντριου; Δε μπορείς να το κάνεις αυτό. Αποτελεί παραβίαση του Τρίτου Νόμου».
 -«Όχι. Διάλεξα ανάμεσα στο θάνατο του σώματός μου και το θάνατο των φιλοδοξιών και των επιθυμιών μου. Παραβίαση του Τρίτου Νόμου θα 'ταν ν' αφήσω ζωντανό το σώμα μου με αντίτιμο το θάνατο σπουδαιότερων αγαθών». Η Λι Χσινγκ τον άρπαξε από το μπράτσο σα να 'θελε να τονε τραντάξει. Συγκρατήθηκε:
 -«Δε πρέπει, 'Αντριου! 'Αλλαξε το πάλι!»
 -«Δε γίνεται. Ήδη έχει προκληθεί αρκετή ζημιά. Μου μένει πάνω-κάτω ένας χρόνος ζωής. Θα κρατήσω μέχρι τη διακοσιοστή επέτειο της κατασκευής μου. Εγώ τα κανόνισα έτσι κι ομολογώ ότι ήταν αδυναμία μου».
 -«Ποιο τ' όφελος απ' αυτή σου τη πράξη; 'Αντριου, είσαι ανόητος».
 -«Αν αυτό με κάνει άνθρωπο, αξίζει τον κόπο. Αν όχι, θα δώσει ένα τέλος στους αγώνες και τις αντιπαραθέσεις, οπότε, πάλι αξίζει τον κόπο». Και τότε, η Λι Χσινγκ έκανε κάτι που δε περίμενε ούτ' η ίδια. Αρχισε να κλαίει.
   22. Ήταν περίεργη η επίδραση της τελευταίας του πράξης στη φαντασία του κόσμου. Όλα όσα είχε κάνει μέχρι τότε ο 'Αντριου δεν τους είχανε συγκινήσει. Αλλά είχε δεχτεί ακόμα και να πεθάνει προκειμένου να γίνει άνθρωπος κι αυτή η θυσία ήτανε πολύ μεγάλη για να την αρνηθούν. Η τελετή κανονίστηκε για την ημέρα που θα έκλεινε τα διακόσια του χρόνια. Ο Παγκόσμιος Πρόεδρος επρόκειτο να υπογράψει το διάταγμα και να κάνει νόμο τη θέληση του λαού. Η τελετή θα μεταδιδόταν σ' όλη τη Γη από το παγκόσμιο τηλεοπτικό δίκτυο, καθώς και στη Σεληνιακή Πολιτεία και στην Αποικία του 'Αρη. Ο 'Αντριου καθόταν σ' αναπηρικό καροτσάκι. Μπορούσε ακόμα να περπατά, αλλά με μεγάλη δυσκολία.
     Ο Πρόεδρος είπε, ενώ τον παρακολουθούσε ολόκληρη η ανθρωπότητα:
 -«Πριν από πενήντα χρόνια, 'Αντριου, ονομάστηκες Εκατονταπεντηκονταετές Ρομπότ». Σταμάτησε για μια στιγμή και συνέχισε σε πιο επίσημο τόνο. «Σήμερα, σας ονομάζουμε Δισεκατονταετή 'Ανθρωπο, κύριε Μάρτιν». Κι ο 'Αντριου, χαμογελώντας, άπλωσε το χέρι του να χαιρετήσει τον Πρόεδρο.
   23. Το μυαλό του 'Αντριου έσβηνε σιγά-σιγά. Γαντζωνόταν απεγνωσμένα σε κάποιες σκέψεις του. 'Ανθρωπος! Ήταν άνθρωπος! Ήθελε να 'ναι αυτή η τελευταία του σκέψη. Ήθελε να διαλυθεί -να πεθάνει- μ' αυτή. 'Ανοιξε για μιαν ακόμα φορά τα μάτια κι αναγνώρισε τη Λι Χσινγκ, που στεκότανε θλιμμένη δίπλα στο κρεβάτι του. Ήταν κι άλλοι εκεί, αλλά δεν ήταν παρά σκιές, που δε τις αναγνώρισε. Στο γκρίζο φως που γινόταν όλο και πιο βαθύ, μόνο η Λι Χσινγκ ξεχώριζε.
     Αργά, πολύ αργά, άπλωσε το χέρι του προς το μέρος της κι αισθάνθηκε αχνά το άγγιγμα του δικού της χεριού. Έσβηνε από τα μάτια του και μαζί με την εικόνα της έσβηναν κι οι τελευταίες του σκέψεις. Όμως, πριν χαθεί τελείως, μια τελευταία, φευγαλέα σκέψη του 'ρθε στο μυαλό κι έμεινε κεί μέχρι που όλα τελείωσανε.
 -«Μικρή Δεσποινίς», ήταν οι τελευταίες λέξεις που ψιθύρισε, τόσο σιγανά που δεν ακούστηκανε...
____________________

"The Bicenentennial Man" (1976)
Μετάφραση: Κώστας Βαϊνάς

                                  Χρονογάτα

     Αυτή την ιστορία μου την είπε ο γέρο Μακ εδώ και πάρα πολύ καιρό, τότε που ζούσε σε μια καλύβα πέρα από το λόφο που αντίκριζα από το παλιό μου σπίτι. Ήταν αναζητητής μεταλλευμάτων στους Αστεροειδείς, στη διάρκεια της Εξόρμησης του '37 και περνούσε τον καιρό του ταΐζοντας τις εφτά γάτες του.
 -«Τι σας κάνει ν' αγαπάτε τόσο πολύ τις γάτες, κ. Μακ;» τον ρώτησα.
Ο γέρο μεταλλωρύχος με κοίταξε κι έξυσε το πηγούνι.
 -«Να», μου αποκρίθηκε, «μου θυμίζουν τα ζωάκια μου στη Παλλάδα. Ήταν κάτι σαν γάτες -ίδιο κεφάλι, κάπως- τα πιο έξυπνα ζωάκια που είδες ποτέ. Νεκρά όλα!»
Λυπήθηκα και του το είπα. Ο Μακ αναστέναξε βαθιά.
 -«Τα πιο έξυπνα ζωάκια», ξανάπε. «Ήταν τετραδιάστατα γατάκια».
 -«Τετραδιάστατα, κ. Μακ; Αλλά η τέταρτη διάσταση είναι ο χρόνος». Το είχα μάθει αυτό την προηγούμενη χρονιά στη τρίτη τάξη.
 -«Ώστε πηγαίνεις στο σχολείο, ε;» Έβγαλε τη πίπα του και τη γέμισεν αργά. «Βέβαια, η τέταρτη διάσταση είναι ο χρόνος. Αυτές οι γατούλες ήταν κάπου ένα πόδι μακριές, είχαν ύψος έξι ίντσες, πλάτος τέσσερις ίντσες κι απλώνονταν κάπου στα μέσα της επόμενης βδομάδας. Αυτό δεν είναι τετραδιάστατο; Φαντάσου, αν τους χάιδευες το κεφάλι, μπορεί και να μη κούναγαν την ουρά τους παρά την άλλη μέρα. Μερικές από τις μεγάλες τη κούναγαν τη παράλλη. Γεγονός!»
Τον κοίταξα δύσπιστα, αλλά δεν έβγαλα λέξη. Ο Μακ συνέχισε:
 «Υπήρχαν και τα καλύτερα μαντρόσκυλα σε όλη την πλάση. Έπρεπε. 'Ακου να δεις, όταν μυρίζονταν κανένα κλέφτη ή κανένα ύποπτο, ούρλιαζαν σαν νεράιδες του θανάτου. Κι όταν ένα σκυλί έβλεπε ένα κλέφτη σήμερα, θα γαύγιζε χθες, γι' αυτό είχαμε φύλακα εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο».
Το στόμα μου κρεμάστηκε.
 -«Αλήθεια; »
 -«Να μη σώσω! Θες να μάθεις πως τα ταίζαμε; Τα περιμέναμε να πάνε για ύπνο, κατάλαβες και τότε ξέραμε ότι ήταν απασχολημένα να χωνεύουν το φαγητό τους. Αυτές οι μικρές χρονογατούλες χώνευαν πάντα το φαγητό τους ακριβώς τρεις ώρες πριν το φάνε, επειδή το στομάχι τους απλωνόταν τόσο προς τα πίσω μέσα στο χρόνο. Έτσι όταν πήγαιναν να κοιμηθούν, κοιτάζαμε κι εμείς την ώρα, ετοιμάζαμε το φαγητό τους και τους το δίναμε ακριβώς τρεις ώρες αργότερα».
Είχε ανάψει την πίπα του κι άφηνε τούφες καπνού. Κούνησε αργά το κεφάλι του, γεμάτος θλίψη.
 «Κι όμως, μια φορά έκανα λάθος. Καημένε κούτσικε χρονογατούλη. Τονε λέγανε Τζοε και μπορώ να σου πω ήταν ο αγαπημένος μου. Ένα πρωί έπεσε να κοιμηθεί στις εννιά και δε ξέρω πως μου καρφώθηκε η ιδέα πως ήταν οκτώ. Φυσικά, του 'φερα το φαγητό του στις έντεκα. Έψαξα ολούθε να τονε βρω, αλλά δε μπόρεσα».
 -«Τι είχε γίνει, κ. Μακ;»
 -«Να, δε μπορείς να έχεις απαίτηση από το στομάχι μιας χρονό-γατας να τα φέρει βόλτα με το πρόγευμά της μόνο δυο ώρες από τη χώνεψή του. Είναι πάρα πολύ για να περιμένει κανείς να γίνει. Τελικά τονε βρήκα κάτω από την εργαλειοθήκη στο εξωτερικό υπόστεγο. Είχε σουρθεί μέχρι εκεί και πέθανε από δυσπεψία μια ώρα πριν. Κακόμοιρο ζωάκι! Μετά απ' αυτό, έβαζα πάντα το ξυπνητήρι κι έτσι δε ξανάκανα τέτοιο λάθος».
Έπεσε μια σύντομη, θλιβερή σιωπή και σε λίγο ξανάπιασα τη κουβέντα με ψίθυρο γεμάτο σεβασμό:
 -«Είπατε πριν ότι πέθαναν όλα. Μ' αυτό τον τρόπο σκοτώθηκαν;»
Ο Μακ κούνησε σοβαρά το κεφάλι.
 -«Όχι! Αρπάζανε συχνά κρύωμα από μας και πέθαιναν έτσι δα, πότε μια βδομάδα, πότε δέκα μέρες πριν το αρπάξουν. Για να καταλάβεις, δεν ήταν και πάρα πολλές κι ένα χρόνο μετά που οι μεταλλωρύχοι έφτασαν στη Παλλάδα δεν είχαν απομείνει παρά καμιά δεκαριά κι αυτές οι δέκα κάπως αδύνατες κι αρρωστιάρες. Ο μπελάς ήταν, φιλαράκο μου, που όταν πέθαναν, έγιναν όλες κομμάτια σαπίσανε στα γρήγορα. Ιδίως εκείνο το τετραδιάστατο μαραφέτι που είχαν στα μυαλά τους μέσα και τα 'κανε να συμπεριφέρονται με τον τρόπο που σου 'πα. Μας κόστισεν εκατομμύρια δολάρια».
 -«Πως αυτό, κ. Μακ;»
 -«Βλέπεις μερικοί επιστήμονες στη Γη μυρίστηκαν τις χρονόγατες μας κι ήξεραν ότι όλες θα πέθαιναν πριν οι ίδιοι μπορέσουν να φτάσουν εκεί στην επόμενη συζυγία. Γι' αυτό πρόσφεραν σ' όλους μας, από ένα εκατομμύριο δολάρια για κάθε χρονόγατα που θα διατηρούσαμε γι' αυτούς».
 -«Τα καταφέρατε;»
 -«Εμείς προσπαθήσαμε, αλλά αυτές δε λέγανε να σωθούν. Όταν πέθαναν δεν αξίζανε πια φράγκο κι έπρεπε να τις θάψουμε. Δοκιμάσαμε να τις στοιβάσουμε μέσα σε πάγο, αλλά μ' αυτό τον τρόπο κρατούσαμε σε καλή κατάσταση μόνο το εξωτερικό μέρος. Το μέσα ήταν μια φρικτή ανακατωσούρα και το μέσα ήταν αυτό που ήθελαν οι επιστήμονες. Φυσικά, δε μας άρεσε να χάνουμε ένα εκατομμύριο δολάρια με κάθε χρονόγατα που πέθαινε. Κάποιος από μας σκέφτηκε πως αν βάζαμε μια χρονόγατα μέσα σε καφτό νερό όταν ήταν να πεθάνει, το νερό θα τη μούσκευε ως μέσα για τα καλά. Μετά, όταν πέθαινε, θα παγώναμε το νερό έτσι που θα γινόταν ένα στερεό κομμάτι πάγου και πια θα διατηριόταν».
Το σαγόνι μου είχε κρεμάσει.
 -«Και πέτυχε;»
 -«Προσπαθήσαμε, κι αν δε προσπαθήσαμε, γιε μου, αλλά δε μπορούσαμε να παγώσουμε το νερό όσο γρήγορα έπρεπε. Την ώρα που το είχαμε κάνει πάγο, το τετραδιάστατο μαραφέτι στον εγκέφαλο μιας χρονόγατας είχε σαπίσει. Παγώναμε το νερό όλο και πιο γρήγορα αλλά δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Τελικά, μας είχε απομείνει μόνο μια χρονόγατα κι ήταν έτοιμη να πεθάνει κι αυτή. Ήμασταν απελπισμένοι και τότε ένας από τους φίλους σκέφτηκε κάτι. Σκαρφίστηκε μια μπερδεμένη μηχανή που θα πάγωνε όλο το νερό στο πι και φι, σε κλάσμα δευτερολέπτου. Πήραμε τη τελευταία χρονόγατούλα και τη βάλαμε στο ζεστό νερό και τη κρεμάσαμε στη μηχανή. Η καημένη, μας έριξε μια τελευταία ματιά, έβγαλε έναν παράξενο ήχο και πέθανε. Πατήσαμε το κουμπί και παγώσαμε τα πάντα φτιάχνοντας ένα στέρεο κομμάτι μέσα σ' ένα τέταρτο του δευτερολέπτου». Εδώ ο Μακ έβγαλε έναν στεναγμό που πρέπει να ζύγιζε ένα τόνο. «Αλλά δε βγήκε τίποτα. Η χρονόγατα χάλασε μέσα σε δεκαπέντε λεπτά κι έτσι χάσαμε το τελευταίο εκατομμύριο».
Κράτησα την ανάσα μου.
 -«Μα, κ. Μακ, μόλις είπατε ότι παγώσατε τη χρονόγατα σ' ένα τέταρτο του δευτερολέπτου. Δεν έμεινε καιρός για να χαλάσει».
 -«Ακριβώς αυτό ήτανε, φιλαράκο μου», έκανε βαριά. «Το κάναμε πάρα πολύ γρήγορα, που να πάρει ο διάβολος. Η χρονόγατα δε διατηρήθηκε γιατί παγώσαμε το ζεστό νερό τόσο διαολεμένα γρήγορα, που ο πάγος ήταν ακόμα ζεστός!

"Time Pussy" (1942)
Μετάφραση: Σπάρτη Γεροδήμου
---------------------------

          Τα Μάτια Κάνουν Περισσότερα Από Το Να Βλέπουν

     Μετά από εκατομμύρια των δισεκατομμυρίων χρόνια, ξαφνικά σκέφτηκε τον εαυτό του σαν Έιμς. Όχι τον συνδυασμό από μήκη κύματος που σ' όλο το σύμπαν ήταν το ισοδύναμο του Έιμς, αλλά τον ήχο καθαυτό. Του ήρθε μια ξεθωριασμένη ανάμνηση των ηχητικών κυμάτων που δεν άκουγε πια ούτε γινόταν ν' ακούσει ξανά. Το καινούριο του αντικείμενο ζωντάνευε αναμνήσεις από τόσα και τόσα παλιά, πανάρχαια πράματα. Ισοπέδωσε την ενεργειακή δίνη που ήταν η έκφανση της ατομικότητάς του κι οι δυναμικές γραμμές του απλώθηκαν πέρα από τ' άστρα.
     Το σήμα της απάντησης του Μπροκ έφτασε. 'Σίγουρα', σκέφτηκε ο Έιμς, 'μπορούσε να το πει στον Μπροκ. Σίγουρα, μπορούσε να το πει σε κάποιον'.
Η παραλλαγμένη ενεργειακή μορφή του Μπροκ, επικοινώνησε:
 -"Έρχεσαι ή όχι, Έιμς";
 -"Φυσικά".
 -"Θα πάρεις μέρος στο διαγωνισμό";
 -"Ναι". Οι δυναμικές γραμμές του Έιμς πάλλονταν από συγκίνηση. "Οπωσδήποτε. Έχω σκεφτεί μιαν εντελώς καινούργια μορφή τέχνης. Κάτι πραγματικά ασυνήθιστο".
 -"Τι χαμένος κόπος! Μα πώς μπορείς να πιστεύεις ότι μετά από τόσα εκατομμύρια των δισεκατομυρίων, χρόνια μπορεί να δημιουργηθεί καινούρια παραλλαγή! Δε μπορεί να υπάρξει τίποτα καινούργιο".
     Για μια στιγμή ο Μπροκ ξέφυγε από τη φάση και την επικοινωνία κι ο Έιμς βιάστηκε να προσαρμόσει τις δικές του δυναμικές γραμμές. Προσπαθώντας το, έπιασε άλλες σκέψεις που πλανιόνταν στη διαστρική σκόνη, με φόντο τους γαλαξίες και το βελούδινο τίποτα, δυναμικές γραμμές που πάλλονταν στην απέραντη αχλύ της ενεργειακής ζωής που κείτεται ανάμεσα στους γαλαξίες. Ο Έιμς είπε:
 -"Σε παρακαλώ, Μπροκ,ακολούθα τις σκέψεις μου. Μη κλείνεσαι. Σκέφτηκα να δουλέψω με Ύλη! Φαντάσου! Μια συμφωνία με Ύλη. Γιατί να παιδευόμαστε με την ενέργεια. Φυσικά και δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο στην ενέργεια, πως θα μπορούσε να υπάρχει; Δεν είναι φανερό λοιπόν ότι πρέπει να ασχοληθούμε με την Ύλη";
 -"Ύλη"! Ο Έιμς διερμήνευσε τους ενεργειακούς παλμούς του Μπροκ σαν εκείνους της αηδίας. Είπε:
 -"Γιατί όχι... Κι εμείς είμασταν κάποτε Ύλη, όταν ...όταν... Ω, ένα τρισεκατομμύριο χρόνια πριν τέλος πάντων! Γιατί να μη κατασκευάσουμε πράγματα σ' ένα περιβάλλον Ύλης ή -άκουσε Μπροκ- γιατί να μη κατασκευάσουμε ομοιώματα των εαυτών μας από Ύλη, των εαυτών μας όπως ήταν κάποτε";
 -"Δε θυμάμαι πως ήταν. Κανείς δε θυμάται", είπε ο Μπροκ.
 -"Εγώ θυμάμαι!" είπε ο Έιμς, ζωηρά. "Δε σκεφτόμουν τίποτ' άλλο απ' αυτό κι αρχίζω να θυμάμαι. Μπροκ, άσε με να σου δείξω. Πες μου αν κάνω λάθος. Πες μου".
 -"Όχι. Είναι ανόητο. Είναι ...αποκρουστικό".
 -"'Ασε με να προσπαθήσω, Μπροκ. Είμαστε φίλοι, ανταλλάσσουμε παλμούς ενέργειας από την αρχή -από τη στιγμή που γίναμε αυτό που είμαστε. Σε παρακαλώ Μπροκ".
 -"Σύντομα, όμως".
     Ο Έιμς δεν είχε νιώσει ποτέ τέτοιο τρέμουλο πάνω στις δυναμικές γραμμές του, για πόσον καιρό, άραγε; Αν το δοκίμαζε τώρα για τον Μπροκ και πετύχαινε, ίσως τολμούσε να χειριστεί την Ύλη μπροστά στο Συμβούλιο των Ενεργειακών Πλασμάτων, που η ζοφερή αναμονή τους για κάτι καινούριο κρατούσε ολόκληρους αιώνες.
     Η Ύλη σπάνιζε έξω εκεί ανάμεσα στους γαλαξίες, αλλά ο Έιμς τη μάζεψε σαρώνοντας τα κυβικά έτη φωτός, διαλέγοντας τα άτομα, που τα έπλασε και τα έσπρωξε μέσα σε μια ωοειδή φόρμα που περίμενε από κάτω.
 -"Δε θυμάσαι, Μπροκ;" ρώτησε απαλά. "Δεν ήταν κάπως έτσι"; Η δίνη του Μπροκ τρεμούλιασε μέσα στη φάση.
 -"Μη προσπαθείς να μου θυμίσεις. Δε θυμάμαι".
 -"Αυτό ήταν το κεφάλι. Κεφάλι λεγόταν. Το θυμάμαι τόσο καθαρά. Θέλω να το πω. Εννοώ με ήχο". Περίμενε και μετά είπε: "Κοίτα, το θυμάσαι αυτό"; Στη πάνω πλευρά του ωοειδούς εμφανίστηκε ΚΕΦΑΛΙ.
 -"Τι είναι αυτό;" ρώτησε ο Μπροκ.
 -"Αυτή είναι η λέξη για το κεφάλι. Τα σύμβολα που δίναν ήχο στη λέξη.
Πες μου ότι θυμάσαι, Μπροκ"!
 -"Υπήρχε κάτι στη μέση", είπε δισταχτικά ο Μπροκ. Ένα κάθετο πρήξιμο σχηματίστηκε. Ο Έιμς είπε:
 -"Ναι! Μύτη, αυτό ήταν!" και πάνω του εμφανίστηκε ΜΥΤΗ.
 -"Κι αυτά δίπλα της είναι μάτια". ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΜΑΤΙ-ΔΕΞΙ ΜΑΤΙ.
     Ο Έιμς μελέτησε τη μορφή που ειχε σχεδιάσει κι οι δυναμικές γραμμές του πάλλονταν αργά-αργά. Ήταν σίγουρα ικανοποιημένος;
 -"Στόμα" είπε με μικρά ρίγη να τον διαπερνούν "και πιγούνι και το μήλο του Αδάμ κι ο αυχένας. Πως ξαναγυρνάνε πίσω οι λεξεις". Και παρουσιάστηκαν πάνω στη μορφή.
 -"Δεν τα χα σκεφτεί για εκατομμύρια των δισεκατομυρίων, χρόνια όλ' αυτά. Γιατί μου τα θύμισες τώρα; Γιατί"; Ο Έιμς στιγμιαία χάθηκε στις σκέψεις του.
 -"Κάτι λείπει. Ένα όργανο για ν' ακούμε κάτι για τα ηχητικά κύματα. Αφτιά! Που πάνε; Δε θυμάμαι που να τα βάλω". Ο Μπροκ φώναξε:
 -"Παράτα τα! Και τ' αφτιά κι όλα! Μη θυμάσαι"! Ο Έιμς είπε χωρίς σιγουριά:
 -"Γιατί πειράζει να θυμάσαι";
 -"Γιατί το εξωτερικό δεν ήταν σκληρό και κρύο, αλλ' απαλό και ζεστό. Γιατί τα μάτια ήταν τρυφερά και ζωντανά και τα χείλη τρέμανε κι ήταν απαλά πάνω στα δικά μου". Οι δυναμικές γραμμές της Μπροκ πάλλονταν και τρεμούλιαζαν.
 -"Συγγνώμη! Συγγνώμη!" είπε ο Έιμς.
 -"Μου θύμισες ότι κάποτε ήμουν γυναίκα κι ήξερα τον έρωτα κι ότι τα μάτια δεν είναι μόνο για να βλέπουν, κάνουν και κάτι ακόμα, που εγώ δεν έχω κανένα να το κάνει για μένα". Με βία, πρόσθεσε Ύλη στο χονδροφτιαγμένο κεφαλι κι είπε: "Ας το κάνουν αυτά, λοιπόν" και γύρισε κι όρμησε στο άπειρο.
     Κι ο Έιμς ειδε και θυμήθηκε κι αυτός ότι κάποτε ήταν άνδρας. Κι η δίνη της δίκης του δύναμης χώρισε το κεφάλι στα δυο κι όρμησε μέσα στους γαλαξίες, πίσω απ' τα ίχνη της ενέργειας της Μπροκ, πίσω από την αιώνια καταδίκη της ζωής.
     Και τα μάτια του θρυμματισμένου κεφαλιού από Ύλη σπινθηροβολούσαν από την υγρασία που ειχε βάλει εκεί η Μπροκ για ν' απεικονίσει τα δάκρια. Το κεφάλι από Ύλη έκανε αυτό που τα ενεργειακά πλάσματα δε μπορούσαν πια να κάνουν και δάκρυσε για όλη την ανθρωπότητα και για την εύθραυστη ομορφιά των κορμιών που 'χανε παρατήσει ένα τρισεκατομμύριο χρόνια πριν.

"Eyes Do More Than See" (1965)
Μετάφραση: Άννα Πήλιουρα