Klee – Peri-Grafis

Βιογραφικό

Ο Πάουλ Κλέε (Paul Klee, 1879-1940, Art Nouveau), γεννήθηκε στις 18 Δεκέμβρη 1879 κοντά στη Βέρνη της Ελβετίας γιος του Χανς -μουσικοδιδάσκαλου- και της Μαρία Φρικ, επίσης μουσικού. Μικρός έμαθε να παίζει βιολί και σπούδασε στη Λογοτεχνική Σχολή Βέρνης. Αρχαία Ελληνικά, Μοντέρνα Γαλλικά, Γερμανική και Γαλλική Τέχνη, γενικότερα, ήταν οι αγαπημένες του. Αποφοίτησε το 1898 και πάλεψε μεταξύ της μουσικής και της ζωγραφικής, που τελικά υπερίσχυσε η 2η κι έτσι γράφτηκε στην Ακαδημία Τέχνης Μονάχου, αφού πρώτα παρακολούθησε μερικά ιδιαίτερα μαθήματα. Έμεινε ‘κει μόλις 2 χρόνια και τελικά, χωρίς να ‘χει μείνει ικανοποιημένος, την εγκαταλείπει και ταξιδεύει στην Ιταλία, το 1901-02. Τα 1α του έργα είναι με πέννα και μελάνι, μερικά σκίτσα εξαιρετικά, κυρίως όμως σατιρικά. Παρουσιάζει τα έργα του σε διάφορες εκθέσεις και τελικά προβάλλεται έτσι, σαν Ελβετός γραφίστας.

Το 1905 κάνει τη πρώτη του επίσκεψη στο Παρίσι και την επόμενη χρονιά παντρεύεται τη πιανίστα Λίλι Σταμπφ. Εγκαθίστανται στο Μόναχο, καθώς είναι πόλη που εξυπηρετεί όλες τις καλλιτεχνικές τάσεις κι ειδικότερα τους αβάν-γκαρντ καλλιτέχνες, όπως εκείνος. Το 1910-11 κάνει τη 1η του μεγάλη έκθεση, σε 3 μεγάλες πόλεις της Ελβετίας: Βέρνη, Ζυρίχη & Βασιλεία. Την επόμενη χρονιά, παρουσιάζει 2η έκθεση με 17 έργα γραφιστικά και γνωρίζεται με τους, Καντίνσκυ και Μαρκ. Τον Απρίλη του 1914 με τους φίλους του Μάκε και Λουΐ Μολιέ, ξεκινά ταξίδι στη Τυνησία, μα το διακόπτει απότομα, γιατί ένιωσε τη “φαεινή ιδέα πως ξαφνικά έγινε ζωγράφος”.
Στη διάρκεια του Α’ Παγκ. Πολ., αναγκάζεται να στρατευτεί κι έτσι έχει λίγες ευκαιρίες για να ζωγραφίσει. Το 1918 όμως με το τέλος του, επιστρέφει στο Μόναχο, μα οι Μάκε και Μαρκ έχουνε σκοτωθεί, ο Καντίνσκυ έχει επιστρέψει στη Ρωσία κι έτσι μένει μόνος να ζωγραφίζει τις ιδέες του. Το 1920 καλείται να διδάξει στο Bauhaus, εκεί που το 1922 θα γίνει επίτιμο μέλος κι ο Καντίνσκυ. Δημοσιεύει το Pedagogical Sketchbook 1η έκθεση περί τέχνης, το 1925. 2 χρόνια πριν κλείσουν οι ναζί το Μπαουχάους, το 1931, παραιτείται, για τη διδακτική έδρα της Ακαδημίας Καλών Τεχνών Ντύσσελντορφ. Εκεί παραμένει μόνο 2 χρόνια, μέχρι δηλαδή να διακόψουν οι ναζί εντελώς, κάθε μοντέρνα τεχνοτροπία και κλείσουνε κι αυτή τη σχολή. Επιστρέφει στην Ελβετία λοιπόν το 1933.
Το 1935 εμφανίζονται τα 1α συμπτώματα κρίσιμης κι ανίατης νόσου, -μετέπειτα διαγνώστηκε σα σκληροδερμία-, μα κείνος παραμένει εργατικός και παραγωγικός ως το τέλος, που ‘ρθε στις 29 Ιουνίου 1940, σ’ ηλικία 61 ετών, στη Λουκέρνη, στην Ελβετία.

Ο Κλέε γεννήθηκε στο Μύνχενμπουχζεε (Münchenbuchsee), κοντά στη Βέρνη. Ο πατέρας του, Χανς Κλέε (1849-1940), καταγόταν από την ορεινή επαρχία του Ταν, στην Αλσατία κι ήταν μουσικός, ενώ η μητέρα του, Ίντα Φρικ (1855-1921) είχε επίσης σπουδές στο τραγούδι. Από νωρίς, ο Πάουλ ήρθε σ’ επαφή με τη μουσική και τη ζωγραφική. Ξεκίνησε να παίζει βιολί στα 7 ετών, επιδεικνύοντας τέτοιες ικανότητες ώστε στα 11 του χρόνια να αποτελεί μέλος της ορχήστρας της Μουσικής Εταιρείας της Βέρνης. Παράλληλα διέθετε κλίση στη ζωγραφική, αν και οι γονείς του μάλλον δεν τον ενθάρρυναν προς αυτή τη κατεύθυνση. Ο ίδιος ωστόσο επέλεξε ν’ ασχοληθεί τελικά με τη ζωγραφική παρά τις ενστάσεις τους αποτυπώνοντας το γεγονός αυτό στα ημερολόγια του γράφοντας “Θα είχα παρατήσει το σχολείο ευχαρίστως ένα χρόνο πριν αποφοιτήσω αλλά έμεινα για χάρη των γονιών μου, δεν ήθελα να κάνω τίποτε άλλο παρά να ζωγραφίζω και να γράφω, ό,τι δηλαδή μου είχαν απαγορεύσει“. Τον Οκτώβρη του 1888 μετακόμισε στο Μόναχο με σκοπό να εγγραφεί στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, ωστόσο τελικά δεν έγινε δεκτός. Παρά το γεγονός αυτό, παρέμεινε στο Μόναχο τα 3 επόμενα χρόνια, σπουδάζοντας σχέδιο στην ιδιωτική σχολή του Χάινριχ Κνιρ. Τον Οκτώβρη του 1900 έγινε δεκτός στη τάξη του Γερμανού ζωγράφου Φραντς φον Στουκ, στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, ωστόσο σύντομα εγκατέλειψε το μάθημά του. Τον επόμενο χρόνο επισκέφτηκε για λίγους μήνες την Ιταλία, μαζί με τον συμφοιτητή του στο Μόναχο Χέρμαν Χάλερ. Εκεί μελέτησε το έργο των σπουδαιότερων Ιταλών ζωγράφων κι επισκέφτηκε τη Φλωρεντία και τη Νάπολι. Αργότερα επέστρεψε στη Βέρνη, όπου ξεκίνησε να παρακολουθεί μαθήματα ανατομίας (ειδικά για καλλιτέχνες) και ζωγραφικής.

Τον Ιούλιο του 1903 άρχισε να επεξεργάζεται σειρά χαρακτικών υπό τον γενικό τίτλο Επινοήσεις (Inventionen), που υπήρξε απ’ τα σημαντικότερα πρώιμα έργα του. Ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1905 και σ’ αυτή τη σειρά αποτυπώνεται ο πειραματισμός του σχετικά με την επεξεργασία του γυαλιού. Ο ίδιος περιέγραψε τη τεχνική του στις ημερολογιακές καταγραφές του: αρχικά κάλυπτε το γυαλί ψεκάζοντάς το με ένα στρώμα τέμπερας λευκού χρώματος ώστε να ‘ναι λείο και στη συνέχεια το χάραζε με βελόνα. Μετά τη στερεοποίηση του σχεδίου, κάλυπτε τη πίσω πλευρά με μαύρο ή άλλο χρώμα. Οι Επινοήσεις παρουσιάστηκαν δημόσια στην έκθεση της Απόσχισης του Μονάχου, τον Ιούνιο του 1906.
Το Σεπτέμβρη του 1906 παντρεύτηκε τη πιανίστα Λίλι Στουμπφ κι εγκαταστάθηκε αργότερα στο Μόναχο. Το Νοέμβρη του επόμενου χρόνου γεννήθηκε ο γιος τους Φέλιξ κι ανέλαβε τη μεγαλύτερη ευθύνη για την ανατροφή του, καθώς η Στουμπφ εργαζόταν ως δασκάλα πιάνου ή δίνοντας συναυλίες. Είναι πιθανό πως μεγάλο μέρος του χρόνου του ξοδευόταν σε υποχρεώσεις που σχετίζονταν με τον Φέλιξ και τις καθημερινές οικογενειακές ανάγκες. Το καλλιτεχνικό έργο του δεν είχε να επιδείξει σημαντικές επιτυχίες, μ’ εξαίρεση τη παρουσίαση μερικών έργων του σε μεγάλες εκθέσεις και μία ατομική έκθεση με 56 έργα του στις πόλεις της Βέρνης, της Ζυρίχης και του Βίντερτουρ.

Το Χρυσόψαρο

Με την άνοδο του ναζισμού, ο Κλέε έχασε την θέση του στην Ακαδημία. Σύμφωνα με το νόμο που απέκλειε από τις δημόσιες υπηρεσίες και θέσεις όσους δεν ανήκαν στην άρεια φυλή, υποχρεώθηκε ν’ αποδείξει τη καταγωγή του. Παρά το γεγονός πως κατέθεσε τα σχετικά έγγραφα δεν κατάφερε να διατηρήσει τελικά τη θέση του καθηγητή καθώς κρίθηκε ικανός για μελλοντική δράση ενάντια στα συμφέροντα του εθνικοσοσιαλιστικού κράτους, εξαιτίας του πολιτικού του παρελθόντος. Το 1933 Φθινόπωρο, εγκατέλειψε οριστικά του Ντύσελντορφ μαζί με την οικογένειά του, αντιμετωπίζοντας οικονομικές δυσχέρειες. Εξαιτίας της εβραϊκής του καταγωγής, ο Άλφρεντ Φλέτχαϊμ, που ‘χε αναλάβει αποκλειστικά τις πωλήσεις έργων του Κλεε, αδυνατούσε πλέον να εργαστεί, μ’ αποτέλεσμα ο Κλέε να υπογράψει νέο συμβόλαιο με τον Ντανιέλ-Ανρί Κανβάιλερ. Το 1933, ήταν ιδιαιτέρως παραγωγική χρονιά για τον Κλέε, καθώς καταγράφονται σ’ αυτό το διάστημα συνολικά 482 έργα του. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει αυτοπροσωπογραφία του με τίτλο Von der Liste gestrichten (Διαγράφεται από τη λίστα) που αναφέρεται εμφανώς στη διαγραφή του από την Ακαδημία αλλά και τη καλλιτεχνική σκηνή της Γερμανίας γενικότερα κι απεικονίζει μεγάλο Χ στο αριστερό μέρος του κεφαλιού.

Το 1939, έχοντας συμπληρώσει 5 χρόνια συνεχούς διαμονής στην Ελβετία, υπέβαλε αίτηση για να αποκτήσει ελβετική υπηκοότητα, που έγινε τελικά δεκτή λίγο μετά το θάνατό του, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε εξ αιτίας των πολιτισμικών και πολιτικών προεκτάσεων του έργου του. Υπέβαλε επίσης αίτηση για να γίνει δημότης της Βέρνης, ωστόσο η επιθυμία αυτή έμεινε ανεκπλήρωτη εξ αιτίας του θανάτου του, στις 29 Ιουνίου 1940, στο Τιτσίνο της Ιταλίας όπου βρισκόταν για θεραπεία. Η τέφρα του μεταφέρθηκε στη Βέρνη το 1946 κι ο γιος του Φέλιξ ζήτησε να χαραχθούν στον τάφο του τα λόγια του: “Δεν περιορίζομαι στο εδώ και τώρα, ανήκω τόσο στους νεκρούς όσο και στους αγέννητους. Πιο κοντά στην καρδιά της δημιουργίας από περισσότερους, όχι όμως κι αρκετά κοντά ακόμη“.

======================================