Βιογραφικό
Ο Στάνισλαβ Χέρμαν Λεμ (Stanisław Herman Lem) ήτανε Πολωνός συγγραφέας φιλοσοφικών, σατιρικών, έργων ΕΦ και δοκιμίων για διάφορα θέματα, και φιλοσοφίας, της μελλοντολογίας και της λογοτεχνικής κριτικής. Πολλές από τις ιστορίες του ΕΦ έχουνε σατιρικό και χιουμοριστικό χαρακτήρα. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες και έχουν πουλήσει περισσότερα από 45 εκατομμύρια αντίτυπα. Σ’ όλο τον κόσμο, είναι πιότερο γνωστός ως ο συγγραφέας του μυθιστορήματος Solaris (1961). Το 1976 ο Theodore Sturgeon έγραψε ότι ο Λεμ ήταν ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας ΕΦ στον κόσμο, από τους σημαντικότερους παγκοσμίως.
Είναι επίσης συγγραφέας του θεμελιώδους φιλοσοφικού έργου Summa Technologiae, που πρόβλεψε τη δημιουργία εικονικής πραγματικότητας τεχνητής νοημοσύνης κι ανέπτυξε επίσης τις ιδέες της ανθρώπινης αυτοεξέλιξης, τη δημιουργία τεχνητών κόσμων και πολλών άλλων. Τα έργα επιστημονικής φαντασίας του εξερευνούνε φιλοσοφικά θέματα μες από εικασίες για τη τεχνολογία, τη φύση της νοημοσύνης, την αδυναμία επικοινωνίας και κατανόησης της εξωγήινης νοημοσύνης, την απόγνωση για τους ανθρώπινους περιορισμούς και τη θέση της ανθρωπότητας στο σύμπαν. Τα δοκίμια και τα φιλοσοφικά του βιβλία καλύπτουν αυτά και πολλά άλλα θέματα. Η μετάφραση των έργων του είναι δύσκολη λόγω των περίτεχνων νεολογισμών κι ιδιωματικών λέξεών του. Το πολωνικό κοινοβούλιο ανακήρυξε το 2021 Έτος Stanisław Lem.
Γεννήθηκε στη πόλη Λβοβ, τότε στη Πολωνία, Λβιβ σήμερα ανήκει στην Ουκρανία, στις 12 Σεπτέμβρη 1921 (στη πραγματικότητα γεννήθηκε στις 13 αλλά το αλλάξανε μετά από το φόβο της γρουσουζιάς). Ήτανε γιος της Σαμπίνα –το γένος Βόλλερ– και του Σαμουήλ Λεμ, ενός εύπορου εβραϊκής καταγωγής λαρυγγολόγου και πρώην γιατρού του Αυστρο-Ουγγρικού Στρατού, και 1ος ξάδερφος του Πολωνού ποιητή Marian Hemar (γιος της αδελφής του πατέρα του). Αν κι εβραϊκής καταγωγής, μεγάλωσε ως καθολικός κι έγινε αργότερα άθεος κι αγνωστικιστής, -έτσι θεωρούσε τον εαυτό του για λόγους ηθικής – “…για ηθικούς λόγους, ο κόσμος μου φαίνεται να ‘ναι συντεταγμένος με τόσο οδυνηρό τρόπο, που προτιμώ να πιστεύω ότι δε δημιουργήθηκε… σκόπιμα“.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκ. Πολ. οι σπουδές του διακόπηκαν. Μετά τη σοβιετική κατοχή της δυτικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας το 1939, δεν του επετράπη να σπουδάσει στο Lwow Polytechnic όπως ήθελε λόγω της αστικής καταγωγής του και μόνο λόγω των διασυνδέσεων του πατέρα του έγινε δεκτός να σπουδάσει ιατρική στο Πανεπιστήμιο Lwów το 1940. Στη διάρκεια της επακόλουθης ναζιστικής κατοχής (1941-1944), η εβραϊκή οικογένεια του Λεμ απέφυγε να τοποθετηθεί στο ναζιστικό γκέτο Lwów, επιζώντας με πλαστά έγγραφα. Κατάφερε ν’ αποκρύψει την εβραϊκή καταγωγή του με πλαστά χαρτιά και δούλεψε σα βοηθός μηχανικού αυτοκινήτων και συγκολλητής για μια γερμανική εταιρεία και περιστασιακά έκλεβε πυρομαχικά από αποθήκες (που είχε πρόσβαση σαν υπάλληλος γερμανικής εταιρείας) για να τα παραδώσει στη πολωνική αντίσταση. Ήταν επίσης μέλος της αντίστασης κατά της γερμανικής δύναμης κατοχής. Αργότερα θα θυμόταν: “Κείνη τη περίοδο, έμαθα με πολύ προσωπικό, πρακτικό τρόπο ότι δεν ήμουν Άριος. Ήξερα ότι οι πρόγονοί μου ήταν Εβραίοι, αλλά δεν ήξερα τίποτα για τη Μωσαϊκή πίστη και δυστυχώς, τίποτα για τον Εβραϊκό πολιτισμό. Οπότε, αυστηρά μιλώντας, μόνο η ναζιστική νομοθεσία μου έφερε στο σπίτι τη συνειδητοποίηση πως είχα εβραϊκό αίμα στις φλέβες μου“.
Όταν προς το τέλος του πολέμου η Πολωνία απελευθερώθηκε από τον Κόκκινο Στρατό, συνέχισε τις σπουδές του στο Λβοβ. Το 1946 εγκαταστάθηκε στη Κρακοβία καθώς η περιοχή του Κρεσί και το Λβιβ προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση στην Ουκρανία. Το 1945, το Lwow προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ουκρανία κι η οικογένεια, μαζί με πολλούς άλλους Πολωνούς πολίτες, εγκαταστάθηκαν στη Κρακοβία, όπου με την επιμονή του πατέρα του, έλαβε ιατρικές σπουδές στο Jagiellonian University. Δεν έκανε τις τελικές του εξετάσεις επίτηδες, για ν’ αποφύγει τη καρριέρα του στρατιωτικού γιατρού, που υποψιαζόταν ότι θα μπορούσε να γίνει ισόβια. χωρίς δίπλωμα, έκανε υποχρεωτική μηνιαία εργασία σε νοσοκομείο, σε μαιευτήριο, όπου βοήθησε σε πολλούς τοκετούς και σε καισαρική τομή. Είπε πως η θέα του αίματος ήταν ένας από τους λόγους που αποφάσισε να σταματήσει την ιατρική. Σπούδασε μεν, αλλά δεν εξάσκησε ποτέ το επάγγελμα. Έλαβε δηλαδή το πιστοποιητικό ολοκλήρωσης σπουδών αλλά αρνήθηκε στη τελευταία του εξέταση ν’ απαντήσει στο πνεύμα του Λυσσενκοϊσμού* κι έτσι απέφυγε την υποχρέωση να εργαστεί ως στρατιωτικός γιατρός. Καθώς έτσι έχασε και την ευκαιρία να εργαστεί ως ιατρός, απασχολήθηκε ως ερευνητής ενώ παράλληλα μετατόπιζε τις δραστηριότητές του όλο και πιο εντατικά στη συγγραφή. Το 1951 εκδόθηκε το 1ο του μυθιστόρημα Astronauci (Οι Αστροναύτες). Το 1953 νυμφεύτηκε τη Δρ. Μπάρμπαρα Λέσνιακ, ραδιολόγο. Το 1982 κηρύχτηκε στη Πολωνία στρατιωτικός νόμος και την εγκατέλειψε προσωρινά για να εργαστεί στο Δυτικό Βερολίνο. Ένα χρόνο αργότερα μετακόμισε στη Βιέννη απ’ όπου επέστρεψε στη Πολωνία το 1988.
_____________________
* Ο Λυσενκοϊσμός (Ρωσ.: Лысенковщина, lysenkovshchina) ήταν μια πολιτική εκστρατεία κατά της γενετικής και της γεωργίας που βασιζόταν στη ψευδοεπιστημονική έρευνα του Λυσένκο, τους οπαδούς του και τις σοβιετικές αρχές. Ο Τροφίμ Ντενίσοβιτς Λυσένκο διετέλεσε διευθυντής της Πανεπιστημιακής Ακαδημίας Αγροτικών Επιστημών “Λένιν” της Σοβιετικής Ένωσης. Ο λυσενκοϊσμός ξεκίνησε τέλη της 10ετίας του ’20 και τελείωσε επίσημα με την αποσταλινοποίηση το 1964. Ο όρος μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί μεταφορικά για να περιγράψει τη χειραγώγηση ή τη στρέβλωση της επιστημονικής διαδικασίας ως ένα τρόπο να φτάσει κανείς σ’ ένα προκαθορισμένο συμπέρασμα, όπως υπαγορεύεται από μια ιδεολογική μεροληψία, συχνά σχετιζόμενη με κοινωνικούς ή πολιτικούς στόχους.
Οι ψευδο-επιστημονικές ιδέες του λυσενκοϊσμού βασίστηκαν σε Λαμαρκιανές έννοιες της κληρονομικότητας των επίκτητων χαρακτηριστικών. Η θεωρία του απέρριψε την έννοια της κληρονομικότητας του Μέντελ και την έννοια του γονιδίου ενώ απομακρύνθηκε από τη Δαρβινική εξελικτική θεωρία με την απόρριψη της φυσικής επιλογής. Η επιστημονικά εσφαλμένη θεωρία του βιολόγου, αγρονόμου και πρώην χωρικού Λυσένκο ότι τα κληρονομικά χαρακτηριστικά των φυτών αποκτώνται από επιρροές του περιβάλλοντος, έπαιξε κεντρικό ρόλο. Οι υποστηρικτές ισχυρίστηκαν ψευδώς ότι ανακάλυψαν, μεταξύ πολλών άλλων, ότι η σίκαλη θα μπορούσε να μετατραπεί σε σιτάρι και το σιτάρι σε κριθάρι, ότι τα ζιζάνια θα μπορούσαν να μετατραπούν αυθόρμητα σε κόκκους τροφής και ότι η “φυσική συνεργασία” παρατηρήθηκε στη φύση σε αντίθεση με τη “φυσική επιλογή”. Ο λυσενκοϊσμός υποσχέθηκε εξαιρετικές εξελίξεις στην αναπαραγωγή και στη γεωργία, που δε προκύψανε ποτέ, ενώ τα πειράματά του, μολονότι αποτελούσανε παταγώδη αποτυχία, ανακοινώνονταν ως τεράστια επιτεύγματα.
Ο Στάλιν υποστήριξε την εκστρατεία. Περισσότεροι από 3.000 βιολόγοι φυλακίστηκαν, απολύθηκαν ή εκτελέστηκαν στο πλαίσιο εκστρατείας που υποκινήθηκε από το Λυσένκο για τη καταστολή των επιστημονικών του αντιπάλων. Ο πρόεδρος της Γεωργικής Ακαδημίας Νικολάι Βανίλοφ στάλθηκε στη φυλακή και πέθανε κει, ενώ η επιστημονική έρευνα στον τομέα της γενετικής καταστράφηκε αποτελεσματικά μέχρι το θάνατο του Στάλιν το 1953. Η έρευνα κι η διδασκαλία στους τομείς της νευροφυσιολογίας, της κυτταρικής βιολογίας και πολλών άλλων βιολογικών κλάδων επηρεάστηκε επίσης αρνητικά ή απαγορεύτηκε.
Ο όρος σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον έλεγχο της Επιστήμης από τη Πολιτική. Στη διάρκεια κείνης της εποχής στη Σοβιετική Ένωση, οι επιστήμονες μπορούσαν να διεξάγουν έρευνες μόνο υπό τον απόλυτο έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος.
____________________
Ο Λεμ ξεκίνησε το λογοτεχνικό του έργο το 1946 με μια σειρά από δημοσιεύσεις σε διαφορετικά είδη, συμπεριλαμβανομένης της ποίησης, καθώς και με το 1ο του μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, Ο Άνθρωπος από τον Άρη (Człowiek z Marsa), που κυκλοφόρησε στο Nowy Świat Przygód (Οι Περιπέτειες του Nέου Κόσμου). Μεταξύ 1948 και 1950 ο Lem εργαζότανε σα βοηθός ερευνητή πάνω σε προβλήματα εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Αυτή τη περίοδο ξεκίνησαν οι πρώτες του λογοτεχνικές προσπάθειες και άρχισε να γράφει ιστορίες στον ελεύθερό του χρόνο. στο Jagiellonian University και δημοσίευσε μια σειρά από διηγήματα, ποιήματα, κριτικές κ.λπ., ιδιαίτερα στο Tygodnik Powszechny. Το 1951 δημοσίευσε το 1ο του βιβλίο, Οι αστροναύτες (Astronauci). Το 1953 γνώρισε και νυμφεύτηκε (πολιτικός γάμος) τη Barbara Leśniak, φοιτήτρια ιατρικής. Η τελετή του εκκλησιαστικού τους γάμου τελέστηκε το Φλεβάρη του 1954 -η φοιτήτρια ήτανε πια ραδιολόγος και Δόκτωρ. Το 1954, δημοσίευσε μια ανθολογία διηγημάτων, Sezam i inne opowiadania (Σουσάμι κι άλλες ιστορίες) . Το επόμενο έτος, κυκλοφόρησε ένα άλλο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, Το Σύννεφο του Μαγγελάνου (Obłok Magellana).
Την εποχή του σταλινισμού στη Πολωνία, που ‘χε ξεκινήσει τέλη της 10ετίας του ’40, όλα τα δημοσιευμένα έργα έπρεπε να εγκρίνονται απευθείας από το κομμουνιστικό κράτος. Έτσι, Οι Αστροναύτες δεν ήτανε, το 1ο μυθιστόρημα που ολοκλήρωσε, απλώς το 1ο που πέρασε από τη κρατική λογοκρισία. Σύμφωνα με την ημερομηνία του τελειωμένου χειρογράφου, το 1ο βιβλίο του ήταν ένα εν μέρει αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα το Szpital Przemienienia (Νοσοκομείο Μεταμορφώσεως), που ολοκληρώθηκε το 1948. Θα εκδοθεί 7 χρόνια αργότερα, το 1955, ως μέρος της 3λογίας Czas nieutracony (Χρόνος που δεν χάθηκε). Η εμπειρία της προσπάθειας να ωθήσει το Czas nieutracony μέσω των λογοκριτών ήταν ένας από τους κύριους λόγους που ο Lem αποφάσισε να επικεντρωθεί στο λιγότερο λογοκριμένο είδος της επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, τα περισσότερα από τα έργα του που εκδόθηκαν τη 10ετία του ’50 περιέχουν επίσης -που του επιβλήθηκαν από τους λογοκριτές και τους εκδότες- διάφορα στοιχεία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού καθώς και του ένδοξου μέλλοντος του κομμουνισμού. Ο Lem επέκρινε αργότερα αρκετά από τα 1α του κομμάτια ως διακυβευμένα από την ιδεολογική πίεση. Έγινε πραγματικά παραγωγικός μετά το 1956, όταν η περίοδος αποσταλινοποίησης στη Σοβιετική Ένωση οδήγησε στον Πολωνικό Οκτώβρη, όταν η Πολωνία γνώρισε αύξηση στην ελευθερία του λόγου. Μεταξύ 1956 και 1968, έγραψε 17 βιβλία.
Η γραφή του τις επόμενες 3 περίπου 10ετίες μοιράστηκε μεταξύ επιστημονικής φαντασίας και δοκιμίων για την επιστήμη και τον πολιτισμό. Το 1957, δημοσίευσε το 1ο του μη μυθιστόρημα, -φιλοσοφικό βιβλίο, Διάλογοι, καθώς και μια ανθολογία ΕΦ, Τα ημερολόγια των αστεριών (Dzienniki gwiazdowe), συλλέγοντας διηγήματα για έναν από τους πιο δημοφιλείς χαρακτήρες του, τον Ijon Tichy. Το 1959 κυκλοφόρησαν 3 βιβλία: Eden, The Investigδtion (Śledztwo) κι η ανθολογία διηγημάτων δn Invasion from Aldebaran (Inwazja z Aldebarana). Το 1961 κυκλοφόρησαν τα μυθιστορήματα: Αναμνήσεις που βρέθηκαν σε μπανιέρα (Pamiętnik znaleziony w wannie), Solaris, και Return from the Stars (Powrót z gwiazd), με το Solaris να είναι μεταξύ των κορυφαίων έργων του, που αναφέρεται στη ζωή σ’ έναν απόμακρο πλανήτη. Μεταφέρθηκε 2 φορές στη μεγάλη οθόνη, το 1972 από το Ρώσο σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι και το 2002 από τον Αμερικανό Στήβεν Σόντερμπεργκ με πρωταγωνιστή τον Τζορτζ Κλούνι.
Ακολούθησε μια συλλογή δοκιμίων και μη μυθοπλαστικής πεζογραφίας του, Wejście na orbitę (1962) και μια ανθολογία διηγημάτων Noc księżycowa (1963). Το 1964, δημοσίευσε ένα μεγάλο έργο στα σύνορα της φιλοσοφίας και της κοινωνιολογίας της επιστήμης και της μελλοντολογίας, Summa Technologiae, καθώς κι ένα μυθιστόρημα, The Invincible (Niezwyciężony). Το 1965 κυκλοφόρησε η Κυβεριάδα (Cyberiada) και μια ανθολογία διηγημάτων όπου περιγράφει έναν κόσμο υπό την ηγεσία των ρομπότ, Το Κυνήγι (Polowanie). Το 1966 είναι η χρονιά του Χάικαστλ (Wysoki Zamek), ακολουθούμενη το 1968 από το His Master’s Voice (Głos Pana) και το Tales of Pirx the Pilot (Opowieści o pilocie Pirxie). Το Χάικαστλ ήταν άλλο ένα από τα αυτοβιογραφικά έργα του κι έθιξε ένα θέμα που συνήθως δεν ευνοούνταν από τους λογοκριτές: Η νεολαία του Λεμ στο προπολεμικό, τότε πολωνικό, Λβιβ.
Το 1968 και το 1970 είδαν 2 ακόμη μη λογοτεχνικές πραγματείες, τη Φιλοσοφία της Τυχαιότητας (Filozofia przypadku) και την Επιστημονική Φαντασία & Μελλοντολογία (Fantastyka i Futurologia). Ο Ijon Tichy επέστρεψε στο The Futurological Congress (Kongres futurologiczny) του 1971. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε ένα πείραμα μίξης ειδών, το Doskonała próżnia (Απόλυτο Κενό) μια συλλογή κριτικών για ανύπαρκτα βιβλία. Το 1973 εκδόθηκε ένα παρόμοιο έργο, το Imaginary Magnitude (Wielkość urojona). Το 1976, δημοσίευσε 2 μυθιστορήματα: Μάσκα και Κατάρ (μεταφρασμένη ως Η αλυσίδα της τύχης). Το 1980 δημοσίευσε άλλη σειρά κριτικών για ανύπαρκτα έργα, τη Prowokacja (Προβοκάτσια). Το επόμενο έτος βλέπει ένα άλλο μυθιστόρημα του Tichy, το Wizja lokalna και το Golem XIV. Αργότερα κείνη τη 10ετία, δημοσίευσε το Pokój na Ziemi (1984) και το Fiasco (1986), το τελευταίο του μυθιστόρημα ΕΦ. Στα τέλη της 10ετίας του ’70 και στις αρχές της 10ετίας του ’80, ο Λεμ υποστήριξε προσεκτικά το κίνημα των πολωνών αντιφρονούντων κι άρχισε να δημοσιεύει δοκίμια στη Kultura μ’ έδρα το Παρίσι. Το 1982, με κήρυξη στρατιωτικού νόμου στη Πολωνία, μετακόμισε στο Δυτικό Βερολίνο, όπου έγινε υπότροφος του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών του Βερολίνου (Wissenschaftskolleg zu Berlin). Μετά από αυτό, εγκαταστάθηκε στη Βιέννη. Επέστρεψε στη Πολωνία το 1988.
Από τα τέλη της 10ετίας του ’80 και μετά, επικεντρώνεται σε φιλοσοφικά κείμενα και δοκίμια, που δημοσιεύονταν σε πολωνικά περιοδικά (Tygodnik Powszechny, Odra, Przegląd κι άλλα). Αργότερα συγκεντρώθηκαν σε μια σειρά από ανθολογίες. Στις αρχές της 10ετίας του ’80 ο κριτικός λογοτεχνίας κι ιστορικός Stanisław Bereś του πήρε μια μεγάλη συνέντευξη που δημοσιεύτηκε σε μορφή βιβλίου το 1987 ως Rozmowy ze Stanisławem Lemem (Συνομιλίες με τον Stanisław Lem). Αυτή η έκδοση υπόκειται σε λογοκρισία. Μια αναθεωρημένη, πλήρης έκδοση δημοσιεύτηκε το 2002 ως Tako rzecze… Lem (Έτσι μίλησε… o Lem). Στις αρχές της 10ετίας του ’90, συναντήθηκε με τον κριτικό λογοτεχνίας και μελετητή Peter Swirski για μια σειρά εκτενών συνεντεύξεων, που δημοσιεύθηκαν μαζί με άλλα κριτικά υλικά και μεταφράσεις ως A Stanislaw Lem Reader (1997). Σ’ αυτές τις συνεντεύξεις μιλά για σειρά θεμάτων που σπάνια είχε συζητήσει στο παρελθόν. Το βιβλίο περιλαμβάνει επίσης τη μετάφραση του Swirski για το αναδρομικό δοκίμιο του Lem Thirty Years Later, αφιερωμένο στη μη φανταστική πραγματεία του Summa Technologiae. Σε μεταγενέστερες συνεντεύξεις του το 2005, ο Lem εξέφρασε την απογοήτευσή του για το είδος της EF και τη γενική του απαισιοδοξία σχετικά με τη τεχνική πρόοδο. Θεωρούσε το ανθρώπινο σώμα ως ακατάλληλο για διαστημικά ταξίδια, υποστήριξε πως η τεχνολογία πληροφοριών πνίγει τους ανθρώπους σε μια πληθώρα πληροφοριών χαμηλής ποιότητας και θεωρούσε τα πραγματικά ευφυή ρομπότ ως ανεπιθύμητα κι αδύνατο να κατασκευαστούν.
Ήταν μέλος της πολωνικής ένωσης συγγραφέων και του ομίλου ΠΕΝ. Από το 1994 ήταν μέλος της Πολωνικής Ακαδημίας Τεχνών κι Επιστημών. Μέσα από τα ουτοπικά έργα του απέκτησε τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στην ιστορία της λογοτεχνίας της επιστημονικής φαντασίας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται στυλιστικά από εφευρετικότητα ιδεών και φανταστικούς νεολογισμούς, ενώ κεντρικά θέματα είναι η φιλοσοφική κριτική στην ανθρώπινη δυνατότητα για κατανόηση του κόσμου και στο τεχνολογικά εφικτό.
Το μυθιστόρημα Σολάρις (1961) έχει μεταφερθεί σε ταινία το 1972 από τον Αντρέι Ταρκόφσκι κι άλλη μια φορά το 2002 από τον Στήβεν Σόντερμπεργκ με πρωταγωνιστή τον Τζορτζ Κλούνι. Ο ίδιος δεν είχε σ’ εκτίμηση καμμία απ’ τις 2 μεταφορές. Επίσης μεταφέρθηκε το 1960 Ο Πλανήτης του Θανάτου και το 1978 Η Διαπραγμάτευση. Το 2007 προβλήθηκαν από το γερμανικό κρατικό κανάλι ZDF σε 6 επεισόδια των 15 λεπτών διασκευασμένες ιστορίες από Τα ημερολόγια των άστρων. Ένα αναθεωρημένο, από τα βασικά επαναλαμβανόμενα θέματα του Λεμ, ξεκινώντας από το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο Άνθρωπος από τον Άρη, ήταν η αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ βαθιά εξωγήινων όντων, που μπορεί να μην έχουνε κοινό έδαφος με την ανθρώπινη νοημοσύνη κι ανθρώπων. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ο ζωντανός πλανητικός ωκεανός στο μυθιστόρημά του Solaris.
Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν έξυπνα σμήνη μηχανικών μικρομηχανών που μοιάζουν με έντομα (στο The Invincible) και παράξενα διατεταγμένες κοινωνίες πιο ανθρώπινων όντων στο Φιάσκο και την Εδέμ, που περιγράφουν την αποτυχία της 1ης επαφής. Ένα άλλο βασικό θέμα που επαναλαμβάνεται είναι οι αδυναμίες των ανθρώπων. Στο His Master’s Voice, περιγράφει την αποτυχία της νοημοσύνης της ανθρωπότητας να αποκρυπτογραφήσει και να κατανοήσει πραγματικά ένα προφανές μήνυμα από το διάστημα. 2 αλληλοκαλυπτόμενα τόξα διηγημάτων, το Fables for Robots (Bajki Robotów, μεταφρασμένο στη συλλογή Mortal Engines) και το The Cyberiad (Cyberiada) παρέχουνε σχόλιο για την ανθρωπότητα με τη μορφή μιας σειράς γκροτέσκων, χιουμοριστικών διηγημάτων που θυμίζουνε παραμύθια για ένα μηχανικό σύμπαν που κατοικείται από ρομπότ (που έχουνε περιστασιακή επαφή με βιολογικές γλίτσες κι ανθρώπινες παλιόφατσες). Ο Lem υπογραμμίζει επίσης τις αβεβαιότητες της εξέλιξης, συμπεριλαμβανομένου του ότι μπορεί να μη προχωρήσει ανοδικά στη νοημοσύνη.
Το Śledztwo και το Katar είναι αστυνομικά μυθιστορήματα (το τελευταίο χωρίς δολοφόνο). Το Pamiętnik είναι ψυχολογικό δράμα εμπνευσμένο από τον Κάφκα. Το Doskonała próżniδ και το Wielkość urojona είναι συλλογές κριτικών κι εισαγωγών σε ανύπαρκτα βιβλία. Ομοίως, η Prowokacja φέρεται ν’ αναθεωρεί ένα (ανύπαρκτο) έργο με θέμα το Ολοκαύτωμα. Το Dialogs και το Summa Technologiae (1964) είναι τα πιο διάσημα φιλοσοφικά κείμενά του. Το Summa είναι αξιοσημείωτο επειδή είναι μοναδική ανάλυση των μελλοντικών κοινωνικών, κυβερνητικών και βιολογικών προόδων. Σ’ αυτό το έργο, ο Lem συζητά τις φιλοσοφικές επιπτώσεις των τεχνολογιών που ήταν εντελώς στη σφαίρα της ΕΦ κείνη την εποχή, αλλ’ αποκτούν σημασία σήμερα -για παράδειγμα, η εικονική πραγματικότητα και η νανοτεχνολογία.
Η κριτική του Λεμ για τα περισσότερα έργα ΕΦ εμφανίστηκε σε λογοτεχνικά και φιλοσοφικά δοκίμια στο Επιστημονική Φαντασία & Μελλοντολογία και σε συνεντεύξεις. Στη 10ετία του ’90, εγκατέλειψε την ΕΦ, επέστρεψε στις μελλοντολογικές προβλέψεις, κυρίως εκείνες που εκφράστηκαν στο Okamgnienie (Blink of an Eye). Είπε ότι από την επιτυχία του Solidarność και τη κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, ένιωσε ότι τα άγρια όνειρά του για το μέλλον δεν μπορούσαν πλέον να συγκριθούν με την πραγματικότητα. Έγινε ολοένα και πιο επικριτικός απέναντι στη σύγχρονη τεχνολογία στη μετέπειτα ζωή του, επικρίνοντας εφευρέσεις όπως το Διαδίκτυο, που, όπως είπε, “κάνει ευκολότερο να βλάψουμε τους γείτονές μας“.
Στο Lem απονεμήθηκε τιμητική ιδιότητα μέλους στους SFWA το 1973. Η τιμητική ιδιότητα μέλους απονέμεται σε άτομα που δεν πληρούν τα κριτήρια έκδοσης για να ενταχθούν στην τακτική ιδιότητα μέλους, αλλά που θα ήταν ευπρόσδεκτα ως μέλη αν εμφανιζόταν το έργο τους στις αγγλόφωνες εκδόσεις που πληρούν τις προϋποθέσεις. Ο Λεμ δεν είχε ποτέ υψηλή γνώμη για την αμερικανική ΕΦ, περιγράφοντάς τη ως κακοσχεδιασμένη, κακογραμμένη κι ενδιαφέρεται περισσότερο για να βγάλει χρήματα παρά για ιδέες ή νέες λογοτεχνικές μορφές. Μετά την ενδεχόμενη αμερικανική δημοσίευσή του, όταν έγινε επιλέξιμος για τακτική ιδιότητα μέλους, η τιμητική του ιδιότητα ακυρώθηκε. Αυτή η επίσημη ενέργεια ερμηνεύτηκε από ορισμένα μέλη της SFWA ως επίπληξη για τη στάση του και φαίνεται ότι ο Lem την ερμήνευσε ως τέτοια. Προσκλήθηκε να παραμείνει στην οργάνωση σα κανονικό μέλος, αλλά αρνήθηκε. Αφού πολλά μέλη (συμπεριλαμβανομένης της Ursula K. Le Guin, που παραιτήθηκε από την ιδιότητα μέλους της και στη συνέχεια αρνήθηκε το Βραβείο Nebula για τη καλύτερη νουβέλα για το The Diary of the Rose) διαμαρτυρήθηκαν για τη μεταχείριση του Lem από το SFWA, μέλος προσφέρθηκε να πληρώσει τη συνδρομή του. Ο Λεμ δεν αποδέχτηκε ποτέ τη πρόταση.
Ο Λεμ ξεχώρισε μόνο έναν Αμερικανό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας για έπαινο, τον Philip K. Dick, σε μια αγγλόφωνη ανθολογία των κριτικών του δοκιμίων το 1984, Microworlds: Writings on Science Fiction & Fantasy. Ο Lem είχε αρχικά χαμηλή γνώμη για τον Dick (όπως έκανε για το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανικής ΕΦ) κι αργότερα θα έλεγε ότι αυτό οφειλόταν σε περιορισμένη εξοικείωση με το έργο του, μιάς κι η δυτική λογοτεχνία ήτο δύσκολο να βρεθεί στη κομμουνιστική Πολωνία. Ο Ντικ ισχυρίστηκε ότι ο Lem ήτανε πιθανώς ψεύτικο όνομα που χρησιμοποιήθηκε από σύνθετη επιτροπή που λειτουργούσε με εντολή του Κομμουνιστικού Κόμματος για να αποκτήσει τον έλεγχο της κοινής γνώμης κι έγραψε μια επιστολή στο FBI για το σκοπό αυτό. Υπήρξαν αρκετές προσπάθειες να εξηγηθεί η πράξη του Ντικ. Ο Λεμ ήταν υπεύθυνος για την πολωνική μετάφραση του έργου του Ντικ, Ubik το 1972 κι όταν ο Ντικ αισθάνθηκε ότι δεν άλλαξε οικονομικά από τον εκδότη, θεώρησε τον Λεμ προσωπικά υπεύθυνο (βλ. Microworlds). Επίσης, προτάθηκε ότι ο Ντικ βρισκόταν υπό την επήρεια ισχυρών φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων των οπιοειδών και μπορεί να είχε βιώσει μια “ελαφριά αποσύνδεση από τη πραγματικότητα” λίγο καιρό πριν γράψει την επιστολή. Ένας αμυντικός πατριωτισμός του Ντικ ενάντια στις επιθέσεις του Λεμ, μπορεί επίσης να έπαιξε κάποιο ρόλο. Ο Lem θα αναφέρει αργότερα τον Philip Dick στη μονογραφία του Science Fiction & Futurology.
Ο Lem είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους συγγραφείς ΕΦ, που χαιρετίζεται από τους κριτικούς ως ισάξιος με κλασσικούς συγγραφείς όπως ο H. G. Wells κι ο Olaf Stapledon. Το 1976, ο Theodore Sturgeon έγραψε ότι ο Lem ήταν ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας στον κόσμο. Στη Πολωνία, τις 10ετίες ’60 κι ’70, ο Λεμ παρέμενε κάτω από το ραντάρ των επικρατών κριτικών, που τον απέρριψαν ως συγγραφέα μαζικής αγοράς, χαμηλών φρυδιών, με προσανατολισμό στη νεολαία. μια τέτοια κριτική το 2020, περίπου 1,5 εκατομμύρια αντίτυπα πουλήθηκαν στη Πολωνία μετά το θάνατό του, με τους ετήσιους αριθμούς των 100.000 να ταιριάζουν με τα νέα bestseller. Ο Frαnz Rottensteiner, πρώην ατζέντης του Lem στο εξωτερικό, είπε τα εξής για την υποδοχή του Lem στις διεθνείς αγορές:
“Με βάση τον αριθμό μεταφράσεων κι αντιτύπων που πωλήθηκαν, ο Λεμ είναι ο πιο επιτυχημένος συγγραφέας στη σύγχρονη πολωνική μυθοπλασία. Ωστόσο, η εμπορική του επιτυχία στον κόσμο είναι περιορισμένη και το μεγαλύτερο μέρος των μεγάλων εκδόσεων του οφειλόταν στις ειδικές συνθήκες έκδοσης στις κομμουνιστικές χώρες: Πολωνία, Σοβιετική Ένωση και Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Μόνο στη Δυτική Γερμανία ήταν πραγματικά μια κριτική και εμπορική επιτυχία [… και παντού …] τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον γι ‘αυτόν έχει μειωθεί. Ο Λεμ είναι ο μόνος συγγραφέας ευρωπαϊκής [επιστημονικής φαντασίας, τα περισσότερα από τα βιβλία του οποίου έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και […] διατηρούνται σε έντυπη μορφή στις ΗΠΑ. Η κριτική επιτυχία του Lem στα αγγλικά οφείλεται κυρίως στις εξαιρετικές μεταφράσεις του Michαel Kαndel“.
Το δημοφιλές παιχνίδι πολεοδομίας SimCity του Will Wright εμπνεύστηκε εν μέρει από τη διήγημα του The Seventh Sαlly. Το βιντεοπαιχνίδι Stellαris είναι ιδιαίτερα εμπνευσμένο από τα έργα του, όπως είπαν οι δημιουργοί του στις αρχές του 2021 (Yeαr of Lem) Ένας σημαντικός χαρακτήρας στη ταινία Plαnet 51, ένας εξωγήινος Lem, ονομάστηκε από τον σεναριογράφο Joe Stillmαn από αυτόν. Δεδομένου ότι η ταινία προοριζόταν να είναι μια παρωδία της αμερικανικής επιστημονικής φαντασίας που γυρίστηκε στην Ανατολική Ευρώπη, ο Στίλμαν σκέφτηκε ότι θα ήταν ξεκαρδιστικό να υπαινιχθεί ο συγγραφέας του οποίου τα έργα δεν έχουν καμμία σχέση με πράσινα ανθρωπάκια. Οι κριτικοί κινηματογράφου έχουν σημειώσει την επιρροή της κινηματογραφικής μεταφοράς του Σολάρις του Αντρέι Ταρκόφσκι σε μεταγενέστερες ταινίες ΕΦ όπως το Event Horizon (1997) και το Inception του Christopher Nolαn (2010).
Το Solαris γυρίστηκε σε ταινία το 1968 από τον Ρώσο σκηνοθέτη Boris Nirenburg, μια ταινία από το Ρώσο σκηνοθέτη Αndrei Tαrkovsky -που κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών το 1972- και μια αμερικανική ταινία το 2002 από τον Steven Soderbergh. Υπάρχουν πολλές άλλες δραματικές και μουσικές προσαρμογές του έργου του, όπως οι προσαρμογές του The δstronδuts (First Spαceship on Venus, 1960) και του The Mαgellαn Nebulα (Ikαrie XB-1, 1963). Ο ίδιος ήταν, ωστόσο, επικριτικός για τις περισσότερες διασκευές στην οθόνη, με μοναδική εξαίρεση το Przekładaniec το 1968 από τον Αndrzej Wαjdα. Το 2013, κυκλοφόρησε η ισραηλινο-πολωνική συμπαραγωγή The Congress, εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα The Futurologicαl Congress. Το 2018 με τη σκηνοθεσία του György Pálfi έγινε μια κινηματογραφική μεταφορά του His Mαster’s Voice με τον ίδιο τίτλο.
Από το 1984, το μοτίβο γραφής του Λεμ ήταν να σηκώνεται λίγο πριν τις πέντε το πρωί και να αρχίζει να γράφει αμέσως μετά, για 5 ή 6 ώρες πριν κάνει ένα διάλειμμα. Ο Λεμ ήταν ένας επιθετικός οδηγός. Λάτρευε τα γλυκά (ιδιαίτερα τον χαλβά και την αμυγδαλόπαστα με επικάλυψη σοκολάτας) και δεν τα παράτησε ακόμη και όταν, προς το τέλος της ζωής του, αρρώστησε από διαβήτη. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 λόγω προβλημάτων υγείας σταμάτησε το κάπνισμα. Ο καφές εμφανίζεται συχνά στα γραπτά και τις συνεντεύξεις του Λεμ. Ο Lem λάτρευε τις ταινίες και του άρεσε πολύ ο καλλιτεχνικός κινηματογράφος (ειδικά οι ταινίες του Luis Buñuel. Του άρεσαν επίσης οι ταινίες King Kong, Jαmes Bond, Stαr Wαrs και Stαr Trek, αλλά παρέμεινε ως επί το πλείστον δυσαρεστημένος από ταινίες που βασίζονταν σε δικές του ιστορίες. H μόνη αξιοσημείωτη εξαίρεση είναι το Voyage to the End of the Universe του Ντάγκλας Άνταμς το 1963 (που δεν στηριζότανε πολύ στον συγγραφέα του πρωτότυπου βιβλίου The Magellanic Cloud) και το Layer Cake (1968) (που βασίστηκε στο διήγημά του Do You Exist, Mr Jones?).
Ο Λεμ ήταν πολύγλωσσος: ήξερε πολωνικά, λατινικά (από την ιατρική σχολή), γερμανικά, γαλλικά, αγγλικά, ρωσικά και ουκρανικά. Ο Λεμ ισχυρίστηκε ότι το IQ του μετρήθηκε στο γυμνάσιο 180. Ο Lem ήταν παντρεμένος με την Barbara (το γένος Leśniak) Lem μέχρι το θάνατό του. Ο μονάκριβος γιος τους, Tomasz Lem, γεννήθηκε το 1968. Σπούδασε φυσική και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης κι αποφοίτησε με πτυχίο φυσικής από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Ο Tomasz έγραψε ένα απομνημόνευμα για τον πατέρα του, awantury na tle powszechnego ciążenia , που περιέχει πολλά προσωπικά στοιχεία γι’ αυτόν. Το εξωφυλλο του βιβλίου λέει ότι ο Tomasz εργάζεται ως μεταφραστής κι έχει μια κόρη, την Άννα.
Τα πρώτα έργα του Λεμ ήταν σοσιαλιστικά ρεαλιστικά, πιθανώς για να ικανοποιήσουν την κρατική λογοκρισία, και στα τελευταία του χρόνια ήταν επικριτικός σ’ αυτή τη πτυχή τους. Το 1982, με την έναρξη του στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία, ο Λεμ μετακόμισε στο Βερολίνο για σπουδές και τον επόμενο χρόνο μετακόμισε για αρκετά χρόνια (1983-1988) στη Βιέννη. Ωστόσο, ποτέ δεν έδειξε επιθυμία να εγκατασταθεί μόνιμα στη Δύση. Σύμφωνα με τα πρότυπα του Ανατολικού Μπλοκ, ο Λεμ ήταν οικονομικά ευκατάστατος για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ήταν επικριτής του καπιταλισμού, του ολοκληρωτισμού, της σταλινικής και της δυτικής ιδεολογίας. Πίστευε ότι δεν υπήρχαν απόλυτα. “Θα ήθελα, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, να υπήρχαν αμετάβλητες αλήθειες, να μη διαβρωθούν όλες από την επίδραση του ιστορικού χρόνου, να υπήρχαν κάποιες ουσιαστικές προτάσεις, είτε μόνο στον τομέα των ανθρώπινων αξιών, των βασικών αξιών κ.λπ. Εν ολίγοις, λαχταρώ το απόλυτο. Αλλά ταυτόχρονα είμαι ακράδαντα πεπεισμένος ότι δεν υπάρχουν απόλυτα, ότι όλα είναι ιστορικά και ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις από την ιστορία“. Ανησυχούσε πως αν η ανθρώπινη φυλή αποκτούσε ευημερία κι άνεση, αυτό θα την οδηγούσε σε παθητικότητα κι εκφυλισμό. Τα βιβλία του δε, έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε 57 γλώσσες κι έχουν ξεπεράσει τα 45 εκατομμύρια αντίτυπα. Έγραψε από μυθιστορήματα ως σύντομα διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, παρωδίες, θεατρικά έργα, φιλοσοφικά κείμενα και κριτική λογοτεχνίας.
Ο Stδaisław Lem πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια στο νοσοκομείο Jagiellonian University Medical College της Κρακοβίας στις 27 Μάρτη 2006 σε ηλικία 84 ετών. Τάφηκε στο νεκροταφείο Salwator, Sector W, Row 4, τάφος 17 (Πολωνικά: cmentarz Salwatorski, sektor W, rząd 4, grób 17). Το Νοέμβρη του 2021, η βιογραφία της Agnieszka Gajewska για τον Lem, Holocaust and the Stars, μεταφράστηκε στ’ αγγλικά από τη Katarzyna Gucio κι εκδόθηκε από τη Routledge. Συζητούσε πτυχές της ζωής του Λεμ, όπως το ότι αναγκάστηκε να φορέσει τη πεντάλφα και τονε χτυπούσαν επειδή δεν έβγαζε το καπέλο παρουσία Γερμανών, όπως απαιτούνταν από τους Εβραίους κείνη την εποχή.
Το Πατρικό του στο Λβοβ -Λβιβ
ΕΡΓΑ:
Dzienniki gwiαzdowe (Τα ημερολόγια των άστρων, 1957), Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά, 2005
Śledztwo (Η αναζήτηση, 1959), Εκδόσεις Καστανιώτης, μετάφραση από το Γρηγόρη Παπαδογιάννη (αστυνομικό), 1990
Solαris (Σολάρις, 1961) Εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 196; κι ανατύπωση από τις εκδόσεις Κάκτος, 1978
Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά, 2003
Pαmiętnik znαleziony w wαnnie (Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα, 1961), μετάφραση από το Μάρκο Λιάμο, εκδόσεις Γραφή και εκδόσεις Κάκτος, 1990
Cyberiαdα (Κυβεριάδα, 1965), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 1979
Kongres futurologiczny (Συνέδριο για το Μέλλον, 1971), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από το Βασίλη Λ. Καζαντζή, 1977
Φιλοσοφικά:
1957, Dialogi
1964, Summa technologiae, (σε αυτό προβλέπονται και συζητούνται διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα, για παράδειγμα η “Φαντοματική”, όπως ονόμασε ο Λεμ την Εικονική Πραγματικότητα ή η Νανοτεχνολογία.)
1968, Filozofia przypadku
1970, Fantastyka i futurologia
1978, Rozprawy i szkice
1981, Essays, Insel Verlag
1992, Die Vergangenheit der Zukunft, Insel Verlag
1996, Tajemnica chińskiego pokoju
1999, Bomba megabitowa
2000, Okamgnienie
2003, DyLEMaty
2006, Rasa drapiezcow – Teksty ostatnie
Έργα ΕΦ:
1946, Człowiek z Marsa
1951, Astronauci
1955, Obłok Magellana
1957, Dzienniki gwiazdowe (μεταφρασμένο ως Τα ημερολόγια των άστρων)
1960, Eden
1961, Solaris (μεταφρασμένο ως Σολάρις)
1961, Pamiętnik znaleziony w wannie (μεταφρασμένο ως Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα)
1961, Powrót z gwiazd
1964, Niezwyciężony
1964, Bajki robotów
1965, Cyberiada (μεταφρασμένο ως Κυβεριάδα)
1968, Opowieści o pilocie Pirxie
1968, Głos Pana
1969, Opowiadania
1971, Kongres futurologiczny (μεταφρασμένο ως Συνέδριο για το Μέλλον)
1976, Maska
1981, Golem XIV
1982, Wizja Lokalna
1986, Pokój na ziemi
1987, Fiasko
Διάφορα:
1959, Śledztwo (μεταφρασμένο ως Η αναζήτηση)
1976, Katar (Αστυνομικό, βραβευμένο το 1979 με το Grand prix de littérature policière
1968, Wysoki Zamek (Αυτοβιογραφικό, αφορά τη παιδική ηλικία του Λεμ)
1955, Szpital Przemienienia (Η εξέλιξη ενός νεαρού γιατρού στην προπολεμική και μεταπολεμική Πολωνία)
Φανταστικές κριτικές και πρόλογοι:
1971, Doskonała próżnia (Συζητήσεις για ανύπαρκτα βιβλία)
1973, Wielkość urojona (Πρόλογοι για ανύπαρκτα βιβλία)
1980, Prowokacja
One Human Minute (Πρόλογος σε μια στατιστική)
Weapon Systems of the 21st Century or the Upside Down Evolution
The World as Holocaust
ΤΑΙΝΙΕΣ ΒΑΣΙΣΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΛΕΜ:
Ο Λεμ ήταν γνωστός για τη κριτική του στις ταινίες που βασίζονταν στο έργο του. Είχε χαρακτηρίσει τη μεταφορά του Σολάρις από τον Αντρέι Ταρκόφσκι ως “Έγκλημα και Τιμωρία στο διάστημα“.
1960, Der Schweigende Stern (Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία-Πολωνία), βασισμένο στο Astronauci
1963, Ikarie XB1 (Τσεχοσλοβακία), βασισμένο στο Obłok Magellana)
1968, Przekladaniec (Πολωνία, από τον Αντρέι Βάιντα)
1968, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Μπόρις Νίρενμπουργκ. Τηλεταινία βασισμένη στο Σολάρις)
1972, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Αντρέι Ταρκόφσκι)
1973, Pirx kalandjai (Ουγγρική τηλεόραση)
1978, Test pilota Pirxa (Σοβιετική (Ουκρανική-Εσθονική)-Πολωνική παραγωγή, από τον Marek Piestrak)
1979, Szpital przemienienia (Πολωνία, από τον Edward Zebrowski)
1988, Victim of the Brain (από τον Piet Hoenderdos)
1994, Marianengraben (Γερμανία, από τον Achim Bornhak)
2002, Σολάρις (Η.Π.Α., από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ)
2007, Ijon Tichy: Raumpilot (2ο γερμανικό κρατικό κανάλι (ZDF), μίνι-σειρά 6 επεισοδίων, από τον Oliver Jahn)
2009, 1 (Ουγγαρία, από τον Pater Sparrow)
Όπερα:
Η Κυβεριάδα (1970; 2η έκδοση το 1985), από τον Krzysztof Meyer, μεταδοθηκε από τη Πολωνική Τηλεόραση (1η πράξη, 1971), παίχτηκε στο Βούπερταλ (Γερμανία) (1986).
Σολάρις από τον Michael Obst, (1995/96). 1η εκτέλεση στη Biennale του Μονάχου το 1996.
Ο Τάφος Του
ΒΡΑΒΕΙΑ:
1957 – City of Kraków’s Prize in Literature (Nagroda Literacka miasta Krakowa)
1965 – Prize of the Minister of Culture and art, 2nd Level (Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia)
1973
Prize of the Minister of Foreign affairs for popularization of Polish culture abroad (nagroda Ministra Spraw Zagranicznych za popularyzację polskiej kultury za granicą)
Literary Prize of the Minister of Culture and art (nagroda literacka Ministra Kultury i Sztuki) and honorary member of Science Fiction Writers of America
1976 – State Prize 1st Level in the Area of literature (Nagroda Państwowa I stopnia w dziedzinie literatury)
1979 – Grand Prix de Littérature Policière for his novel Katar.
1986 – Austrian State Prize for European Literature for year 1985
1991 – Austrian literary Franz Kafka Prize
1996 – recipient of the Order of the White Eagle
2005 – Medal for Merit to Culture – Gloria artis (on the list of the first recipients of the newly introduced medal)
Αναγνώριση και τιμητικά:
1972 – member of commission “Poland 2000” of the Polish Academy of Sciences
1979 – A minor planet, 3836 Lem, discovered by Soviet Astronomer Nikolai Stepanovich Chernykh is named after him.
1981 – Doctor honoris causa honorary degree from the Wrocław University of Technology
1986 – the whole issue (#40 = Volume 13, Part 3) of Science Fiction Studies was dedicated to Stanislaw Lem
1994 – member of the Polish Academy of Learning
1997 – honorary citizen of Kraków
1998 – Doctor honoris causa: University of Opole, Lviv University, Jagiellonian University
2003 – Doctor honoris causa of the University of Bielefeld
2007 – A street in Kraków is to be named in his honour.
2009 – A street in Wieliczka was named in his honour
2011 – An interactive Google logo inspired by The Cyberiad was created and published in his honor for the 60th Anniversary of his first published book: The Astronauts.
2013 – two planetoids were named after Lem’s literary characters:
343000 Ijontichy, after Ijon Tichy
343444 Hδlluzinelle, after Tichy’s hologrδphic companion analoge Halluzinelle from German TV series Ijon Tichy: Space Pilot
Lem (satellite), a Polish optical astronomy satellite launched in 2013 as part of the Bright-star Target Explorer (BRITE) programme
2015: Pirx (crater), A90 km (55.9 miles) wide impact crater on Pluto’s natural satellite Charon, discovered in 2015 by the American New Horizons probe
2019 – the star Solaris and its planet Pirx, after the novel Solaris and Tales of Pirx the Pilot
In December 2020 Polish Parliament declared year of 2021 to be the Year of Stanisław Lem.
Το Museum of City Engineering, Kraków διαθέτει τον κήπο Stanislaw Lem Experience, έναν υπαίθριο χώρο με περισσότερες από 70 διαδραστικές τοποθεσίες όπου τα παιδιά μπορούν να πραγματοποιήσουν διάφορα φυσικά πειράματα στην ακουστική, τη μηχανική, την υδροστατική και την οπτική. Από το 2011 ο Κήπος διοργανώνει τον διαγωνισμό “Λεμονιάδα“, εμπνευσμένος από τη δημιουργική παραγωγή του.===========================
Η Άφιξη
(αποσπ. από το 1ο κεφ.)
Στις 19.00, ώρα διαστημοπλοίου, έφτασα στην εξέδρα εκτόξευσης. Όσοι βρίσκονταν γύρω απ’ το άνοιγμα κάνανε στην άκρη για να περάσω κι εγώ κατέβηκα στην άκατο.
Μες στο στενό κόκπιτ υπήρχε ελάχιστος ελεύθερος χωρος. Προσάρμοσα το σωλήνα στη βαλβίδα του σκαφάνδρου μου κι αυτό φούσκωσε αμέσως. Από κείνη τη στιγμή κι ύστερα δεν ήμουν σε θέση να κάνω τη παραμικρή κίνηση. Στεκόμουν, ή μάλλον κρεμόμουν εκεί, μες στο φουσκωμένο μου σκάφανδρο, από το μεταλλικό σκάφος.
Σήκωσα το κεφάλι: μες απ’ το θόλο, είδα ένα λείο γυαλιστερό τοίχο και ψηλά, από πάνω, το κεφάλι του Μόνταρντ να σκύβει στο άνοιγμα. Έπειτα χάθηκε και ξαφνικά βρέθηκα στο σκοτάδι: είχε μπει στη θέση του ο βαρύς προστατευτικός κώνος. Οκτώ φορές άκουσα το ηλεκτρικό μουρμουρητό των μοτέρ που βίδωναν τις βίδες, ακολουθούμενο κάθε φορά από το σφύριγμα των αμορτισέρ. Μόλις συνήθισαν τα μάτια μου στο σκοτάδι, μπόρεσα να δω τον φωτεινό κύκλο ενός μοναδικού καντράν.
Μια φωνή ήχησε στα ακουστικά:
-“Έτοιμος, Κέλβιν“;
-“Έτοιμος, Μόνταρντ“, απάντησα.
-“Μην ανησυχείς καθόλου. Θα σε παραλάβουν εν πτήσει από το Σταθμό. Καλό ταξίδι“!
Ύστερα ακούστηκε ένα τρίξιμο και η άκατος κουνήθηκε. Σφίχτηκα, παρά τη θέλησή μου, αλλά δεν ακολούθησε κανείς ήχος, καμμία κίνηση.
-“Πότε είναι η απογείωση“; Με το που ρώτησα, πρόσεξα απ’ έξω ένα θρόισμα, σαν να ‘πεφτε ψιλή άμμος.
-“Έχεις φύγει, Κέλβιν. Καλή τύχη“! Η φωνή του Μόνταρντ ακουγόταν κοντά, όπως και πριν.
Μια αρκετά φαρδιά οπή άνοιξε στο ύψος των ματιών και μπόρεσα να δω τα αστέρια. Ο Προμηθέας ήτανε σε τροχιά στη περιοχή του Άλφα Του Υδροχόου κι εγω μάταια προσπαθούσα να προσανατολιστω, μια αστραφτερή σκόνη γέμιζε το παραθυράκι μου. Δεν αναγνώριζα ούτε έναν αστερισμό, δεν μου ήταν οικείος ο ουρανός σ’ αυτή τη περιοχή του γαλαξία. Περίμενα τη στιγμή που θα περνούσα πλάι από κάποιο αναγνωρίσιμο άστρο, αλλά δεν κατάφερνα να επισημάνω ούτ’ ένα. Η λάμψη τους έφθινε, απομακρύνονταν, χάνονταν σε μια θολή βυσσινί μαρμαρυγή -τη μόνη ένδειξη της απόστασης που ‘χα ήδη διανύσει. Με το κορμί μου σφιγμένο, σφραγισμένο μες στη γεμάτη πεπιεσμένο αέρα στολή, διέσχιζα το διάστημα έχοντας την εντύπωση πως έστεκα ακίνητος στο κενό, και το μόνο που με απασχολούσε ήταν η σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας.
Ξαφνικά ακούστηκε ένας ήχος διαπεραστικός κι έντονος, σαν ατσάλινη λεπίδα πάνω σε τζάμι. Αυτό ήταν, είχε αρχίσει η κάθοδος. Αν δεν έβλεπα τους αριθμούς να τρέχουνε σαν τρελλοί στο καντράν, δεν θα ‘χα αντιληφθεί την αλλαγή κατεύθυνσης. Τα αστέρια είχανε σβήσει προ πολλού, το βλέμμα μου χανότανε στη χλωμή κοκκινωπή ανταύγεια του απείρου. Άκουγα τη καρδιά μου να χτυπά δυνατά. Ένιωθα τη δροσιά από τον κλιματισμό στο σβέρκο, αν και το πρόσωπό μου νόμιζα πως είχε πάρει φωτιά. Θα ‘θελα να ‘χα ρίξει μια ματιά στον Προμηθέα, αν και, μέχρι ν’ ανοίξει αυτόματα το παραθυράκι μου, θα πρέπει να ‘χα απομακρυνθεί αρκετά από το διαστημόπλοιο.
Ένα απότομο τίναγμα ταρακούνησε την άκατο, ύστερα ακολούθησε και δεύτερο. Το σκάφος ολόκληρο άρχισε να δονείται. Περνωντας μέσ’ από τις αλλεπάλληλες στρωσεις μονωτικών υλικών στο εξωτερικό περίβλημα του σκάφους, οι δονήσεις εισχωρούσαν στο αέρινο κουκούλι μου, φτάνανε μέχρις εμένα και διατρέχανε το σωμα μου. Η εικόνα του καντράν τρεμόφεγγε και πολλαπλασιαζόταν, η φωσφορίζουσα λάμψη της σκορπιζότανε προς όλες τις κατευθύνσεις. Δεν αισθανόμουν φόβο. Δεν είχα ξεκινήσει αυτό το μακρύ ταξίδι μόνο και μόνο για να χάσω το στόχο μου!
Φώναξα στο μικρόφωνο:
-“Σταθμός Σολάρις! Σταθμός Σολάρις! Σταθμός Σολάρις! Νομίζω πως βγαίνω εκτός σχεδίου πτήσεως, διορθώστε τη πορεία μου! Σολάρις, εδω άκατος από τον Προμηθέα. Οβερ“.
Είχα χάσει τη πολύτιμη στιγμή που πρωτοφάνηκε ο πλανήτης. Τωρα απλωνόταν μπρος στα μάτια μου: επίπεδος κι ήδη τεράστιος. Παρ’ όλ’ αυτά, από την όψη της επιφάνειας έκρινα πως βρισκόμουν ακόμη αρκετά ψηλά από πάνω της -καθως βέβαια είχα διαβεί κείνο το ανεπαίσθητο όριο, ύστερα από το οποίο αρχίζουμε να μετράμε την απόσταση που μας χωρίζει από ένα ουράνιο σώμα ως υψόμετρο. Έπεφτα. Είχα τωρα την αίσθηση της πτώσης, ακόμα και με τα μάτια κλειστά. -Τα ξανάνοιξα γρήγορα: δεν ήθελα να χάσω τίποτα απ’ όσα μπορούσα να δω.
Περίμενα ένα λεπτό σιωπηλός προτού προσπαθήσω και πάλι να ‘ρθω σ’ επαφή. Καμμία απάντηση. Στα ακουστικά έφταναν αλλεπάλληλα κύματα στατικού ηλεκτρισμού με φόντο ένα μουρμουρητό σε χαμηλό τόνο, που μου ‘δινε την εντύπωση πως ήταν η φωνή του ίδιου του πλανήτη. Ένα πέπλο ομίχλης κάλυπτε τον πορτοκαλή ουρανό και σκοτείνιαζε το παραθυράκι μου. Ενστικτωδως τεντωθηκα προς τα πάνω, όσο μου επέτρεπε το φουσκωμένο μου σκάφανδρο, αλλά σχεδόν αμέσως συνειδητοποίησα ότι περνούσα μέσ’ από σύννεφα. Τότε, λες και τα ρούφηξε κάτι από ψηλά, τα σύννεφα χάθηκαν. Γλιστρούσα ανάμεσα στο φως και το μισοσκόταδο, η άκατος περιστρεφόταν γύρω από τον κατά μήκος άξονά της. Κι επιτέλους εμφανίστηκε στο παραθυράκι η γιγάντια σφαίρα του ήλιου, που ξεπρόβαλλε από την αριστερή πλευρά και χανόταν στη δεξιά.
Μια απόμακρη φωνή έφτασε σ’ εμένα, μες απ’ το μουρμουρητό και τα παράσιτα:
-“Εδω Σταθμός Σολάρις! Εδω Σταθμός Σολάρις! Η άκατος θα προσγειωθεί στο μηδέν. Επαναλαμβάνω, η άκατος θα προσγειωθεί στο μηδέν. Έτοιμος για αντίστροφη μέτρηση. Διακόσια πενήντα, διακόσια σαράντα εννέα, διακόσια σαράντα οκτώ“.
Τις λέξεις διέκοπταν οξείς διαπεραστικοί ήχοι. Τις φράσεις της διαδικασίας υποδοχής τις εκφωνούσε κάποιο αυτόματο μηχάνημα. Αυτό ήταν τουλάχιστον παράξενο. Κατά κανόνα, τα πληρωματα των διαστημικών σταθμών περίμεναν πως και πως να προϋπαντήσουνε το νεοφερμένο, ιδίως αν ερχότανε κατευθείαν απ’ τη Γη. Δεν είχα και πολύ χρόνο να το σκεφτώ γιατί η τροχιά του ήλιου, που μέχρι τώρα με τριγύριζε, άλλαξε αναπάντεχα κι ο πύρινος δίσκος εμφανιζόταν πότε στ’ αριστερά και πότε στα δεξιά, λες και χόρευε στον ορίζοντα του πλανήτη. Ταλαντευόμουν σαν πελώριο εκκρεμές, ενω ο πλανήτης, με την επιφάνειά του να την αυλακωνουν μπλε, βιολετί και μαύρες ραβδωσεις, υψωνότανε σαν τείχος μπρος μου. Καθως το κεφάλι μου άρχισε να γυρίζει, πρόσεξα μια σειρά από πράσινες και λευκές κηλίδες: ήταν τα σημάδια του χώρου προσγείωσης του Σταθμού. Κάτι αποκολλήθηκε με κρότο από τον κώνο της ακάτου. Το στεφάνι του αλεξίπτωτου απελευθερώθηκε μ’ ένα απότομο τίναγμα κι ο θόρυβος που ακολούθησε μου θύμισε πολύ έντονα τη Γη: για πρώτη φορά εδώ κι αρκετούς μήνες άκουγα το βουητό του ανέμου.
Ύστερα απ’ αυτό τα πάντα γίνανε γρήγορα. Μέχρις εδώ, το ότι έπεφτα το ήξερα τωρα, μπορούσα να το δω με τα μάτια μου. Η ασπροπράσινη σκακιέρα μεγάλωνε πολύ γρήγορα και μπορούσα να δω ότι ήτανε ζωγραφισμένη πάνω σε μια μακρόστενη ασημί επιφάνεια, σε σχήμα φάλαινας, με τις άκρες της γεμάτες κεραίες ραντάρ. Αυτός ο μεταλλικός κολοσσός, διάτρητος από αρκετές σειρές σκοτεινων ανοιγμάτων, δεν ακουμπούσε στον πλανήτη, αλλά αιωρείτο πάνω απ’ αυτόν και δημιουργούσε στη μελανή επιφάνεια μια ελλειψοειδή σκιά ακόμα πιο μαύρη. Ξεχώριζα την αδιόρατη κίνηση του τεφρόχρωμου κυματισμού του ωκεανού. Ξαφνικά τα σύννεφα, στεφανωμένα από μια εκτυφλωτική πορφυρή λάμψη, σηκωθήκανε πολύ ψηλά, ο μουντός ουρανός έγινε γκρίζος, απόμακρος κι επίπεδος, τα πάντα έσβησαν από μπρος μου, έπεφτα στριφογυρίζοντας. Έν απότομο τίναγμα κι η άκατος σταθεροποιήθηκε. Μπορούσα και πάλι να δω τον ωκεανό από το παραθυράκι, τα κύματα που μοιάζαν με κορυφογραμμές από αστραφτερό υδράργυρο. Τα σκοινιά σπάσανε και το αλεξίπτωτο άρχισε να χτυπιέται στον αέρα και να ταξιδεύει πάνω από τα κύματα. Η άκατος κατέβαινε απαλά, ταλαντευόμενη με μια παράξενη αργή κίνηση, που τη προκαλούσε το τεχνητό μαγνητικό πεδίο, μόλις που πρόλαβα να ρίξω μια ματιά στις εξέδρες εκτόξευσης και τους παραβολικούς ανακλαστήρες δύο ραδιοτηλεσκοπίων πάνω στους ατσάλινους πύργους τους. Με τον ήχο του ατσαλιού που χτυπάει σε ατσάλι, η άκατος σταμάτησε. Μια καταπακτή άνοιξε και το μεταλλικό κουκούλι στο οποίο ήμουν αιχμάλωτος έφτασε στο τέλος του ταξιδιού του.
Άκουσα τη μηχανική φωνή από το κέντρο ελέγχου:
-“Σταθμός Σολάρις. Μηδέν και μηδέν. Η άκατος προσγειωθηκε. Τέλος“.
Νιωθοντας μια ελαφρά πίεση στο στήθος κι ένα δυσάρεστο βάρος στο στομάχι, έπιασα τους μοχλούς και με τα δύο χέρια κι έκοψα τις επαφές. Άναψε μια πράσινη ένδειξη: ΑΦΙΞΗ. Η άκατος άνοιξε κι ο πεπιεσμένος αέρας μού ‘δωσε μια απαλή ωθηση, έτσι που αναγκάστηκα, για να κρατήσω την ισορροπία μου, να κάνω ένα βήμα μπρος.
Μ’ έναν υπόκωφο αναστεναγμό παραίτησης, ο αέρας βγήκε από το σκάφανδρο. Ήμουν ελεύθερος.
Βρέθηκα σ’ ένα χώρο που θύμιζε πελωρια ασημένια χοάνη, ψηλή σαν τρούλο καθεδρικού ναού. Αρκετοί χρωματιστοί σωλήνες κατέβαιναν τους επικλινείς τοίχους και χάνονταν σε στρογγυλά στόμια. Οι αεραγωγοί του συστήματος εξαερισμού βουίζανε καθως πάσχιζαν ν’ απαλλάξουνε το χώρο από τα δηλητηριώδη αέρια της ατμόσφαιρας του πλανήτη που είχαν εισχωρήσει όταν η άκατος προσγειωθηκε στο Σταθμό. Η μακρόστενη άκατος, άδεια πλέον σα παρατημένο κουκούλι, έστεκε όρθια, στηριζόμενη σ’ ένα κάλυκα που πατούσε σε μια μεταλλική βάση. Η εξωτερική επίστρωση είχε καψαλιστεί στη διάρκεια της πτήσης κι είχε τώρα μια βρώμικη καφέ απόχρωση.
Κατέβηκα λίγα σκαλιά. Το μεταλλικό πάτωμα ήταν στρωμένο με χοντρό πλαστικό. Σε μερικά σημεία, οι ρόδες απ’ τα καροτσάκια που μεταφέρονται οι πύραυλοι είχανε φάει το πλαστικό και φαινόταν από κάτω το ατσάλι.
Το βουητό των εξαεριστήρων σταμάτησε απότομα κι ακολούθησε απόλυτη σιωπή. Κοίταξα γύρω, κάπως αμήχανος, περιμένοντας ότι κάποιος θα εμφανιστεί, δεν υπήρχε όμως ίχνος ζωής. Μόνον ένα βέλος από νέον ήταν αναμμένο κι έδειχνε προς ένα κυλιόμενο διάδρομο που ξετυλιγόταν αθόρυβα. Αφέθηκα να τον ακολουθήσω.
Το ταβάνι της αίθουσας κατέβαινε σχηματίζοντας μια όμορφη παραβολική αψίδα, μέχρι που ‘φτανε στην είσοδο μιας στοάς, που στις εσοχές της βρίσκονταν φιάλες αερίων, ογκομετρικά δοχεία, αλεξίπτωτα, γερανοί και διάφορα άλλα αντικείμενα στοιβαγμένα ατάκτως.
Ο κυλιόμενος διάδρομος με οδήγησε στην άλλη άκρη της στοάς, που ‘βγαζε σ’ ένα θόλο. Εδώ επικρατούσε ακόμα μεγαλύτερη ακαταστασία. Μια λιμνούλα από κάποιο λιπαντικό υγρό απλωνόταν μπρος από ένα σωρό βαρέλια πετρελαίου, στον αέρα υπήρχε μια μυρωδιά αηδιαστική, ίχνη από πόδια, με τη μορφή λιπαρών μουντζούρων, πήγαιναν προς κάθε κατεύθυνση. Τα βαρέλια είχαν επάνω τους ένα σωρό χαρτοταινίες, σχισμένα χαρτόνια κι άλλα σκουπίδια.
Ένα άλλο πράσινο βέλος με οδήγησε στη κεντρική πόρτα. Πίσω της εκτεινόταν ένας στενός διάδρομος, που δύσκολα θα χωρούσανε δύο άνθρωποι να περπατήσουνε πλάι-πλάι. Φωτιζόταν από φεγγίτες στο ταβάνι, καλυμμένους από υαλότουβλα. Έπειτα μια άλλη πόρτα, βαμμένη με πράσινα και λευκά τετραγωνάκια, που ήταν ανοιχτή, μπήκα.
Το δωμάτιο είχε κοίλους τοίχους κι ένα μεγάλο πανοραμικό παράθυρο, όπου μια φωσφορίζουσα ομίχλη έδινε μωβ απόχρωση. Έξω, τα ζοφερά κύματα ταξίδευαν βουβά. Οι τοίχοι ήτανε καλυμμένοι με ράφια γεμάτα διάφορα όργανα, βιβλία, βρώμικα ποτήρια, θερμός -όλα γεμάτα σκόνη. Τέσσερα-πέντε μικρά καροτσάκια και μερικές φουσκωτές καρέκλες ήτανε στοιβαγμένες στο λερωμένο πάτωμα. Μία μόνο ήταν ανοιγμένη, με τη ράχη της όρθια. Σ’ αυτή τη πολυθρόνα καθόταν έναςμικροκαμωμένος αδύνατος άνθρωπος με ηλιοκαμένο πρόσωπο, στη μύτη και στα μάγουλά του φαίνονταν μεγάλα σημάδια, εκεί που το δέρμα του ξεφλούδιζε. Αναγνώρισα τον Σνάουτ, ειδικό στη κυβερνητική και βοηθό του Γκιμπάριαν. Στα νιάτα του, είχε δημοσιεύσει ορισμένα πολύ πρωτότυπα άρθρα στην Επετηρίδα των Σολαρολόγων. Δεν είχε τύχει ποτέ να τον γνωρίσω. Φορούσε ένα διχτυωτό πουκάμισο, που μέσα του πετάγονταν εδώ κι εκεί, οι γκρίζες τρίχες του αγύμναστου στήθους του και παντελόνι από καραβόπανο, με πάρα πολλές τσέπες -το παντελόνι ενός μηχανικού, που κάποτε ήτανε λευκό, τώρα όμως ήτανε λερωμένο στα γόνατα κι είχε εδώ κι εκεί τρύπες από χημικά. Κρατούσε ένα από κείνα τα αχλαδόσχημα παγούρια που χρησιμοποιούνται στα διαστημόπλοια που δεν διαθέτουν εσωτερικά βαρυτικά συστήματα. Μόλις ο Σνάουτ ανασήκωσε το βλέμμα και μ’ είδε, γούρλωσε έκπληκτος τα μάτια. Το παγούρι του ‘φυγε απ’ τα χέρια κι αναπήδησε κάτω αρκετές φορές, σκορπίζοντας μερικές σταγόνες από κάποιο άχρωμο υγρό. Το πρόσωπό του χλώμιασε.
Ήμουν κι εγω εμβρόντητος και δεν μπορούσα να μιλήσω κι έτσι αυτή η βουβή παντομίμα συνεχίστηκε για τόσο πολύ που, σταδιακά, ο τρόμος που αισθανόταν ο Σνάουτ μεταδόθηκε και σε μένα. Έκανα ένα βήμα μπρος. Εκείνος σφίχτηκε στη καρέκλα του.
-“Σνάουτ“;
Τινάχτηκε λες και τον είχα χτυπήσει. Κοιτώντας με μ’ ανείπωτη φρίκη, ψέλλισε:
-“Δεν σε ξέρω“. Ίσα που ‘βγαινε η φωνή του. “Δεν σε ξέρω. Τι θέλεις“;
Το χυμένο υγρό εξατμιζότανε γοργά. Μου ήρθε η οσμή του αλκοόλ. Έπινε; Ήταν μεθυσμένος; Γιατί είχε τρομοκρατηθεί τόσο πολύ; Στεκόμουνα στη μέση του δωματίου, τα πόδια μου τρέμανε, τ’ αυτιά μου βουίζανε, λες και τα ‘χα βουλωσει με μπαμπάκι. Ένιωθα το έδαφος να φεύγει κάτω απ’ τα πόδια μου. Πίσω απ’ το καμπυλωτό παράθυρο, ο ωκεανός ανεβοκατέβαινε κανονικά. Τα κατακόκκινα μάτια του Σνάουτ δεν ξεκολλούσαν από πάνω μου. Ο τρόμος του φαινόταν να μειωνεται, παρέμενε όμως η έκφραση της ακατανίκητης αηδίας.
-“Τί συμβαίνει; Είσαι άρρωστος“; ψιθύρισα.
-“Φαίνεσαι ανήσυχος“, είπε υπόκωφα. “Φαίνεσαι πράγματι ανήσυχος. Ώστε έτσι πάει τώρα, ε; Γιατί όμως ασχολείσαι με μένα; Δε σε ξέρω“.
-“Πού είναι ο Γκιμπάριαν;” ρωτησα.
Για μια στιγμή σταμάτησε ν’ αναπνέει. Κάτι άστραψε στο βλέμμα του.
-“Ο Γκι. Ο Γκιμπά. Ε, όχι! Οχι“! Το σωμα του ολόκληρο σείστηκε από ένα πνιχτό υστερικό γέλιο, έπειτα, φάνηκε να ηρεμεί λιγάκι. “Ώστε για τον Γκιμπάριαν ήρθες, ε; Ο καημένος ο Γκιμπάριαν. Και τί τον θες, τον Γκιμπάριαν“;
Τα λόγια του -ή, μάλλον, ο τόνος της φωνής του- δείχνανε μίσος και περιφρόνηση, λες και ξαφνικά είχα πάψει ν’ αποτελώ απειλή γι’ αυτόν.
Μουρμούρισα μπερδεμένος:
-“Τί; Πού είναι“;
-“Δε ξέρεις“;
Προφανώς ήτανε πιωμένος και παραληρούσε. Θύμωσα ακόμα περισσότερο. Κανονικά θα ‘πρεπε να συγκρατηθω και να φύγω απ’ το δωμάτιο, αλλά είχα χάσει την υπομονή μου. Φώναξα:
-“Αρκετά! Πώς είναι δυνατόν να ξέρω πού ‘ναι ο Γκιμπάριαν; Μόλις έφτασα! Σνάουτ! Τί τρέχει εδώ πέρα“;
Έμεινε με το στόμα ανοιχτό. Τα μάτια του είχαν μια παράξενη λάμψη. Αρπάχτηκε γερά από τα μπράτσα της πολυθρόνας και σηκώθηκε με δυσκολία. Τα γόνατά του τρέμανε.
-“Τί; Μόλις έφτασες. Από πού ήρθες“; ρωτησε, σχεδόν ξεμέθυστος.
-“Απ’ τη Γη“! απάντησα άγρια. “Μπας και την έχεις ακουστά; Όχι ότι θα το περίμενε κανείς“.
–Απ’ τη Γη; Θεέ μου! Τότε θα πρέπει να ‘σαι ο Κέλβιν“.
-“Βεβαίως. Γιατί με κοιτάς έτσι; Τί το παράξενο βρίσκεις“;
Ανοιγόκλεισε γρήγορα τα μάτια του.
-“Τίποτα“, είπε σκουπίζοντας το μέτωπό του, “Τίποτα. Με συγχωρείς. Κέλβιν, δεν είναι τίποτα, σε δια βεβαιω. Απλώς αιφνιδιάστηκα, δεν περίμενα να σε δω“.
-“Τί εννοείς δεν περίμενες να με δεις; Έχετε ειδοποιηθεί εδώ και μήνες και μόλις σήμερα ο Μόνταρντ επικοινωνησε από τον Προμηθέα“.
-“Ναι, πράγματι. Μόνο- να… ξέρεις, έχουμε κάπως αποδιοργανωθεί αυτές τις μέρες“.
-“Ναι, το πρόσεξα” είπα ξερά.
Ο Σνάουτ περπάτησε γύρω μου, επιθεωρωντας το σκάφανδρό μου -το κλασικό σκάφανδρο, με τα γνωστά βύσματα και τις υποδοχές στο στήθος. Έβηξε κι έτριψε τη κοκαλιάρικη μύτη του.
-“Μήπως θα ‘θελες να κάνεις ένα μπάνιο; Θα σου ‘κανε καλό. Είναι η μπλε πόρτα, από την άλλη πλευρά“.
-“Ευχαριστώ, ξέρω τη διάταξη του Σταθμού“.
-“Θα πρέπει να πεινάς”.
-“Οχι. Πού είναι ο Γκιμπάριαν“;
Πήγε στο παράθυρο χωρίς να μου απαντήσει. Από πίσω φαινότανε πολύ πιο γερασμένος. Τα κοντοκουρεμένα μαλλιά του ήτανε γκρίζα και βαθειές ρυτίδες αυλακώνανε το ηλιοκαμένο σβέρκο του.
Έξω απ’ το παράθυρο λάμπαν οι κορυφογραμμές των κυμάτων, οι γιγάντιοι όγκοι που υψώνονταν και βυθίζονταν σ’ αργή κίνηση. Βλέποντας έτσι τον ωκεανό, είχε κανείς τη ψευδαίσθηση -ήταν σίγουρα ψευδαίσθηση- πως ο Σταθμός κουνιόταν ανεπαίσθητα, λες και παλατζάριζε πάνω σε μια αόρατη βάση, κατόπιν έμοιαζε ν’ ανακτά την ισορροπία του, μόνο και μόνο για να γείρει προς την άλλη πλευρά με την ίδια τεμπέλικη κίνηση. Πηχτός αφρός, στο χρώμα του αίματος, συγκεντρωνόταν ανάμεσα στα κύματα. Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου ένιωσα ένα σφίξιμο στο λαιμό…-
(τέλος αποσπ.)
