Βιογραφικü
Η Ισιδþρα ΝτÜνκαν (Isadora Duncan) Þτανε χορεýτρια και θεωρεßται απü πολλοýς σαν η μητÝρα του σýγχρονου χοροý. ΥπÞρξε γνωστÞ και σα "ξυπüλητη χορεýτρια". Η χορογραφßα της Þταν εμπνευσμÝνη απü την αρχαßα ελληνικÞ χορογραφßα και φωτογραφÞθηκε μπρος απ' τις ΚαρυÜτιδες. ΜετÜ τα 22, Ýζησε κυρßως στην Ευρþπη. ¹ρθε στην ΕλλÜδα το 1903, Ýχτισε στο Βýρωνα κατοικßα που τþρα Ýχει μετατραπεß σε σχολÞ χοροý με τ' üνομα της, με σχÝδια του αδελφοý της ΡÝημοντ, βασισμÝνη σε αρχαιοελληνικÜ πρüτυπα. Σποýδασε χορü, Ýδινε παραστÜσεις και δßδασκε χορü. ¸γινε διÜσημη, üταν Ýφυγε απü τις ΗΠΑ για περιοδεßα στην Ευρþπη. ¸ζησε στη Δυτ. Ευρþπη, στην ΕλλÜδα και τη Ρωσßα. ΥπÞρξε η μοýσα διαφüρων καλλιτεχνþν (ποιητþν, ζωγρÜφων, του γλýπτη ΡοντÝν).
ΑπÝκτησε μßα κüρη (1906) με τον Γκüρντον Γκρεγκ κι Ýνα γιü (1910) με τον ΠÜρις Σßνγκερ -ο Ýνας απü τους πατερÜδες Þταν εκατομμυριοýχος, γüνος της πλοýσιας οικογÝνειας (γüνος του ΙσαÜκ Σßνγκερ). Τα 2 παιδιÜ πÝθαναν νωρßς, το 1913, με τραγικü τρüπο: καθþς γυρνοýσαν με τη νταντÜ τους, ο οδηγüς αναγκÜστηκε να σταματÞσει για ν' αποφýγει Ýνα τρακÜρισμα. ¼ταν βγÞκε για να βÜλει μπρος με τη μανιβÝλα ξÝχασε να βÜλει χειρüφρενο και το αμÜξι κινÞθηκε κι Ýπεσε στο ΣηκουÜνα. ΜετÜ το δυστýχημα, πÞγε στη ΚÝρκυρα, üπου Ýζησε αρκετοýς μÞνες με την Ιταλßδα ομοφυλüφιλη ηθοποιü Ελεονþρα Ντοýζε. Το 1922 παντρεýτηκε τον ΣεργκÝι ΓιεσÝνιν, Ýνα πολý μικρüτερü της Ρþσο ποιητÞ.
Τη πολυτÜραχη, παραβατικÞ και τραγικÞ ζωÞ της, ακολοýθησε τραγικüς θÜνατος. Αποκεφαλßστηκε üταν το φουλÜρι της πιÜστηκε σε μßα απü τις πßσω ρüδες του σπορ αυτοκινÞτου που επÝβαινε και της Ýσπασε τον αυχÝνα.
ΓεννÞθηκε στις 27 ΜÜη 1877 στο Σαν Φρανσßσκο, Καλιφüρνια. Ζοýσε με τη μητÝρα και τα 3 αδÝρφια της μετÜ τον ξαφνικü χωρισμü των γονιþν της, ýστερα απü Ýνα οικονομικü σκÜνδαλο που σκßασε το üνομα του πατÝρα. Απü μικρÞ, πÝρα απü το πιÜνο, παρακολουθοýσε και μαθÞματα μπαλÝτου. Στα 6 της, το Ýμφυτο ταλÝντο της στη κßνηση και το χορü δεν μποροýσε να παραμεßνει κρυφü. ΜÜζευε τα παιδιÜ της γειτονιÜς και τους μÜθαινε χορü. Στα 13 εμφανιζüτανε σε χορευτικÝς παραστÜσεις στο Σαν Φρανσßσκο, ενþ τα επüμενα χρüνια εμφανßστηκε στο ΣικÜγο και τη ΝÝα Υüρκη.
ΔιδÜχτηκε για λßγο μπαλÝτο, αλλÜ τελικÜ επαναστÜτησε ενÜντια σ' αυτü, θεωρþντας το αφýσικο, περιοριστικü και στρεβλü. Το προσωπικü της χορευτικü ýφος, επηρεασμÝνο απü τη φýση, τα κýματα και τη κßνηση των δÝντρων, απü τα αρχαιοελληνικÜ γλυπτÜ κι απü τη φιλοσοφικÞ σκÝψη των Nietzsche και Havelock Ellis, βασιζüτανε στη ροÞ της κßνησης του σþματος με τρüπο που για την ßδια εξÝφραζε τους ρυθμοýς της φýσης και τα πιο ευγενÞ αισθÞματα του ανθρþπου.
Πßστευε üτι η πηγÞ üλων των κινÞσεων βρισκüτανε στο ηλιακü πλÝγμα κι ο χορüς της, αντßθετα με το μπαλÝτο, Ýδινε σημασßα στη χρÞση της βαρýτητας και του βÜρους του σþματος. Το κινητικü της λεξιλüγιο περιλÜμβανε κινÞσεις üπως απλÜ πηδÞματα, τρÝξιμο, αναπηδÞσεις, μεγÜλες εκφραστικÝς κινÞσεις και παιγνιþδεις μιμητικÝς κινÞσεις. Χüρευε με τα πüδια γυμνÜ χωρßς παποýτσια, φορþντας ανÜλαφρα κοστοýμια κι επαναστÜτησε ενÜντια στην Üποψη της εποχÞς της üτι η κλασσικÞ μουσικÞ δεν Þτανε κατÜλληλη για χορογραφßα. Η ßδια χρησιμοποßησε μουσικÝς των Beethoven, Chopin, Mendelssohn, Schubert κι Üλλων.
Η επαγγελματικÞ της καρριÝρα ως ηθοποιοý ξεκßνησε στο θßασο του Augustin Daly και το 1897 μετακüμισε με την οικογÝνειÜ της στο Λονδßνο üπου προσÝγγισε την αρχαßα ελληνικÞ τÝχνη και διαμüρφωσε τις ιδÝες της για το χορü. Ξεκßνησε δßνοντας ρεσιτÜλ σε σπßτια και γκαλερß και το 1902 με την οικονομικÞ στÞριξη της Loie Fuller (επßσης πρωτοπüρου του μοντÝρνου χοροý) Ýδωσε παραστÜσεις στη ΒιÝννη και τη ΒουδαπÝστη. Η 1η της παρÜσταση στο Παρßσι, στο ΘÝατρο Sarah Bernhardt το 1903 δεν εßχε πολý μεγÜλη απÞχηση, σ' αντßθεση με τις εμφανßσεις της το 1909, που συνÝπεσαν με τις εμφανßσεις των Ρωσικþν ΜπαλÝτων Ντιαγκßλεφ.
ΠαρÜ την επιτυχßα της σαν χορεýτρια στην ΑμερικÞ, ο αυστηρüς τρüπος κßνησης που απαιτοýσε το μπαλÝτο δεν την ευχαριστοýσε. ¹θελε να δοκιμÜσει νÝες, πρωτοποριακÝς χορευτικÝς κινÞσεις. ΚÜτι τÝτοιο στην ΑμερικÞ δεν Þταν αποδεκτü κι Ýτσι το 1900 μετακüμισε στο Λονδßνο. Εκεß σποýδασε μαζß με τον αδερφü της, ΡÝημοντ ελληνικÞ μυθολογßα κι αρχιτεκτονικÞ. Η επαφÞ της με τον αρχαßο ελληνικü πολιτισμü Þτανε καταλυτικÞ. ¼ταν χüρευε ακολουθοýσε τους δικοýς της κανüνες. Οι κινÞσεις της Þταν ιδιαßτερα συναισθηματικÝς. Εßχε την ικανüτητα αυτü που Ýνιωθε να το μεταδßδει με τον ανÜλαφρο χορü της. Ο ελεýθερος χορüς της Þταν απßστευτα αρμονικüς. Στις εμφανßσεις της Üρχισε να ντýνεται με φορÝματα αρχαιοελληνικοý τýπου και να χορεýει ξυπüλητη. ΠαθιÜστηκε με τον ελεýθερο αρχαιοελληνικü χορü κι υιοθÝτησε αρκετÝς απ' τις κινÞσεις του.
Ο διαφορετικüς τρüπος προσÝγγισης του χοροý αντιμετωπßστηκε πολý θετικÜ απü τους Ευρωπαßους θεατÝς. Μ' επιρροÝς απ' την αρχαιοελληνικÞ γλυπτικÞ και την ιταλικÞ ΑναγÝννηση, ντυμÝνη με μανδýες και χορεýοντας πÜντα ξυπüλητη εντυπωσßασε το κοινü που ερχüταν να την απολαýσει. Ξεκινþντας απ' τη ΒουδαπÝστη το 1902 μÝχρι το 1907, ταξßδεψε σε πολλÝς ευρωπαúκÝς πüλεις, μεταξý τους κι η ΕλλÜδα, üπου οι παραστÜσεις της γνþρισαν μεγÜλη επιτυχßα. Το πνεýμα της Þτανε πολý ανÞσυχο και παρÜλληλα με το χορü ασχολÞθηκε με τη φιλοσοφßα, τη ποßηση και τη ζωγραφικÞ. Κεßνη περßπου την εποχÞ διαμüρφωσε πλÞρως και την εκκεντρικÞ προσωπικüτητÜ της. ΔÞλωνε φεμινßστρια κι υπÝρμαχος του ελεýθερου Ýρωτα.
Στη Γερμανßα Þρθε σ' επαφÞ με την φιλοσοφßα του Νßτσε και γνþρισε πολλοýς διανοοýμενους της εποχÞς. ΣυνδυÜζοντας τη ποßηση μüνο με τους απαραßτητους χορευτικοýς κανüνες του μπαλÝτου, επινüησε Ýνα νÝο εßδος χοροý:. Τον σýγχρονο. Η ßδια Ýλεγε: "Δεν επινüησα το χορü, υπÞρχε πριν απü μÝνα. Κοιμüταν üμως κι εγþ τονε ξýπνησα!".
Απü μικρÞ ηλικßα θωροýσε üτι το μπαλÝτο περιüριζε τη φυσικüτητα του σþματος και την ελευθερßα του πνεýματος. Απ' το χορü επιδßωκε ακριβþς αυτü. Την ελευθερßα της κßνησης που θα επÝτρεπε το σþμα να ενωθεß με τη φýση κι ελευθερßα πνεýματος που θ' αντιμετþπιζε το χορü σαν κÜτι παραπÜνω απü μηχανικÝς κινÞσεις. Για την αντισυμβατικÞ χορεýτρια, ο χορüς Þταν μορφÞ τÝχνης, ρομαντικÞ απüδραση απ' τη πραγματικüτητα. Μπορεß στα επαγγελματικÜ της να Þτανε πολý πετυχημÝνη, ωστüσο η προσωπικÞ της ζωÞ σημαδεýτηκε απü τραγικÜ γεγονüτα. ΑπÝκτησε 2 γιους απü παρÜνομους δεσμους. Το 1913 πνßγηκαν üταν το αμÜξι που οδηγοýσε η νταντÜ τους Ýπεσε στον ποταμü ΣηκουÜνα.
Το 1920 παντρεýτηκε το Ρþσο λυρικü ποιητÞ ΣεργκÝι ΓεσÝνιν. Το ζευγÜρι αποφÜσισε να επιστρÝψει στις ΗΠΑ. Η Ισιδþρα εßχε επικριθεß απ' την αμερικανικÞ κοινωνßα και παλιüτερα για τα φιλορρωσικÜ της αισθÞματα. ¼ταν γýρισε μαζß με τον Üντρα της στις ΗΠΑ, η αποδοχÞ που δÝχτηκαν Þταν αρκετÜ κακüβουλη. Ο ΓεσÝνιν δε μπüρεσε ν' αντιμετωπßσει την επικρατοýσα κατÜσταση κι επÝστρεψε στη πατρßδα. ¸ν Ýτος μετα αυτοκτüνησε. Η ΝτÜνκαν μÝχρι τον τραγικü της θÜνατο απομονþθηκε στη Νßκαια της Γαλλßας üπου ξεκßνησε τη διδασκαλßα χοροý.
ΠαρÜλληλα με τις πολλÝς περιοδεßες που πραγματοποßησε, ßδρυσε και σχολÝς χοροý σ' αρκετÝς πüλεις που επισκÝφτηκε. Η ελευθερßα κι η κομψüτητα του νÝου χοροý που δßδασκε Üρεσε πÜρα πολý και πολλοß μαθητÝς της, ακüμη κι üταν οι σχολÝς παρÞκμασαν κι Ýκλεισαν συνÝχισαν να διδÜσκουνε τον χορü της. Οι μαθητÝς Ýμειναν γνωστοß με το παρατσοýκλι "Isadorables". Η ΝτÜνκαν θεωρÞθηκε η πρωτοπüρος του σýγχρονου χοροý και μια απü τις σπουδαιüτερες χορεýτριες και χορογρÜφους του 20ου αι.. ΜÝχρι και σÞμερα πολλοß λÜτρεις του χοροý βαδßζουνε πÜνω σ' αυτÜ που Ýδειξε κεßνη. Το 1980 ο ΔÞμος Βýρωνα, ßδρυσε το ΚÝντρο ΜελÝτης Χοροý Ισιδþρας & ΡÝημοντ ΝτÜνκαν, που στεγÜζεται στο σπßτι που ζοýσε το 1903 ο αδερφüς της Ισιδþρα, ΡÝημοντ.
Στις 14 ΣεπτÝμβρη 1927 η Ισιδþρα ΝτÜνκαν θα οδηγοýσε για 1η φορÜ στη Νßκαια της Γαλλßας το νÝο της ανοιχτü σπορ αμÜξι. Το τερÜστιο κüκκινο φουλÜρι που φοροýσε στο λαιμü της μπλÝχτηκε με τη πßσω ρüδα του αμαξιοý της και στραγγαλßστηκε ακαριαßα. Η γνωστÞ ως "ξυπüλητη χορεýτρια", η πρωτοπüρος του σýγχρονου χοροý που αποθεþθηκε, εßχε σβÞσει Üδικα κι Üτυχα αφÞνωντας πßσω μια τερÜστια διδασκαλßα χοροý...
Το 1903 επισκÝφτηκε για πρþτη φορÜ την ΕλλÜδα μαζß με την οικογÝνειÜ της. Εκεß, στο λüφο του ΚοπανÜ, στις πλαγιÝς του Υμηττοý, στη περιοχÞ του σημερινοý Βýρωνα, τοποθεσßα που τους παρεßχε ανεμπüδιστη θÝα στην Ακρüπολη και χτßσανε σπßτι με βÜση τα σχÝδια του παλατιοý του ΑγαμÝμνονα στη ΜυκÞνες. Η κατασκευÞ του οικογενειακοý συγκροτÞματος, που το αποκαλοýσαν "ο ναüς μας", εßχε ξεκινÞσει πολý φιλüδοξα, δεν ολοκληρþθηκε üμως ποτÝ. Με χαρακτηριστικÞ απερισκεψßα, οι ΝτÜνκαν εßχαν αγορÜσει γη που δεν εξασφÜλιζε πρüσβαση σε νερü. ΜÝχρι το τÝλος του χρüνου η Ισιδþρα εßχε φýγει. Στη διÜρκεια της παραμονÞς τους κι Ýχοντας υιοθετÞσει αρχαßο ελληνικü Ýνδυμα που τραβοýσε τα βλÝμματα των ντüπιων, πραγματοποßησαν αρκετÝς μικρÝς εκδρομÝς σε μÝρη που 'χαν αρχαιολογικü ενδιαφÝρον üπως η Ελευσßνα κι ο Κολωνüς. Επßσης πραγματοποßησε το üνειρü της να χορÝψει κÜτω απü το βρÜχο της Ακρüπολης στο αρχαßο θÝατρο του Διονýσου. Πριν φýγει για τη ΒιÝννη, εξασφÜλισε το Δημοτικü και το Βασιλικü ΘÝατρο για παραστÜσεις, που σýμφωνα με τον τýπο της εποχÞς προσÝλκυσαν μεγÜλο πλÞθος και σημεßωσαν αξιοσημεßωτη επιτυχßα.
Το 1904 περιüδευσε στη Ρωσσßα, και θεωρεßται üτι πιθανü να επηρÝασε το χορογρÜφο Michel Fokine στις δικÝς του χορογραφικÝς αναζητÞσεις. Το 1905, μαζß την αδερφÞ της Elisabeth ßδρυσε σχολεßο για 40 παιδιÜ στο Grünewald κοντÜ στο Βερολßνο, που μετÝφερε στο Παρßσι το 1908. Στο σχολεßο της δεν δßδασκε η ßδια, αλλÜ το στÞριζε οικονομικÜ με τα Ýσοδα απü τις παραστÜσεις που 'δινε σε üλη την Ευρþπη με μεγÜλη επιτυχßα.
Η Ισιδþρα ΝτÜνκαν λÜτρευε τον αρχαßο ελληνικü πολιτισμü κι οι χορογραφßες της Þταν εμπνευσμÝνες απü τις κινÞσεις αρχαßων ελληνικþν αγαλμÜτων κι εικüνων αρχαßων αγγεßων. Επιθυμοýσε ν' αναβιþσει τον αρχαßο ελληνικü χορü Þ τÝλος πÜντων αυτü που πßστευε και φανταζüταν üτι Þταν ο αρχαßος ελληνικüς χορüς. Χüρευε φορþντας αραχνοàφαντα αÝρινα πÝπλα και χιτþνες. Συμμετεßχε στις ΔελφικÝς ΓιορτÝς που Εýα ΠÜλμερ εßχε χρηματοδοτÞσει, η 1η σýζυγος του Σικελιανοý.
Η 1η γνωστÞ φωτογρÜφηση στην Ακρüπολη Ýγινε το 1921 απü τον φωτογρÜφο, ζωγρÜφο κι επιμελητÞ Ýργων τÝχνης ¸ντουαρντ Γιαν ΣτÝιχεν (Edward Jean Steichen 1879-1973), που απαθανÜτισε μ' Ýνα πρωτοποριακü τρüπο τη "μητÝρα του σýγχρονου χοροý" και λÜτρη του αρχαßου ελληνικοý πολιτισμοý. Η ΝτÜνκαν εßχε Ýρθει για 1η φορÜ στην ΕλλÜδα το 1903 δßνοντας παραστÜσεις στο Βασιλικü ΘÝατρο και δημιοýργησε μαζß με τον αδελφü της το Σπßτι του Χοροý στον σημερινü Βýρωνα. Το καλοκαßρι του 1921 βρισκüτανε στη Βενετßα, üπου γνþρισε τον ΣτÝιχεν. Η χορεýτρια, αφοý βεβαιþθηκε üτι ο φωτογρÜφος θα μποροýσε να κÜνει κινοýμενες εικüνες του χοροý της στην Ακρüπολη, τον Ýπεισε να τη συνοδεýσει στην ΑθÞνα. ¸πειτα απü Üδεια που Ýλαβαν, Üρχισε η φωτογρÜφιση, αρχικÜ με φüντο το Ερεχθεßο και στη συνÝχεια πßσω απü τον Παρθενþνα. Ο ¸ντουαρντ απαθανÜτισε τη ΝτÜνκαν να χορεýει σαν αρχαßα Ελληνßδα στον Παρθενþνα. Το αποτÝλεσμα Þταν αριστουργηματικü κι οι φωτογραφßες ονομÜστηκαν απü τον δημιουργü τους ως η "επßδραση της φωτιÜς", "Wind Fire".
Ο ¸ντουαρντ εßχε ταξιδÝψει στην Ακρüπολη με το θßασο της Ισιδþρας (Isadorables) επειδÞ του 'χε υποσχεθεß το αδιανüητο: üτι θα τον αφÞσει να τη κινηματογραφÞσει για 1η και τελευταßα φορÜ. ΠρÜγμα που δεν εßχε γßνει ποτÝ κι απü κανÝνα. Κι Ýτσι, με μια φωτογραφικÞ μηχανÞ που δανεßστηκε, τρÜβηξε μερικÝς φωτογραφßες της που μεßνανε κι αυτÝς στην Ιστορßα.
Στη παραμονÞ της στην ΑθÞνα, ανÝβαινε συχνÜ στην Ακρüπολη, καλþντας τις δυνÜμεις των μνημεßων να της στεßλουνε την Ýμπνευση. Οι περιγραφÝς των στιγμþν της αναμονÞς εßναι Ýντονα συναισθηματικÝς κι απροσποßητες:
"Για πολλÝς μÝρες καμμßα κßνηση δε μου ερχüταν. Και τüτε, μια μÝρα γεννÞθηκε στον νου μου μßα σκÝψη: οι κßονες αυτοß φαßνονται τüσο ßσιοι, ενþ στην πραγματικüτητα δεν εßναι· καθÝνας κυρτþνει ελαφρÜ απü τη βÜση προς τη κορφÞ, καθεßς βρßσκεται σε ρÝουσα κßνηση, αεικßνητος κι η κßνηση του καθενüς εναρμονßζεται με των Üλλων. Κι ενþ Ýκανα αυτÞ τη σκÝψη, τα χÝρια μου υψþθηκαν αργÜ προς τη μεριÜ του Ναοý κι Ýγειρα μπρος -και τüτε Þξερα πως εßχα βρει το χορü μου και πως ο χορüς αυτüς Þταν μια ΠροσευχÞ".
Αντßστοιχα ο ΣτÝιχεν θεωρεßται ως Ýνας απü τους σημαντικüτερους φωτογρÜφους. Ως τις αρχÝς του 20οý αι. ακολουθοýσε το ρεýμα του πικτοριαλισμοý-ιμπρεσιονισμοý στη φωτογραφßα. Τη περßοδο του Α' Παγκ. Πολ. (1914-18) γνþρισε τη φρßκη των πολεμικþν συγκροýσεων στο μÝτωπο της Γαλλßας. ΜετÜ το τÝλος του πολÝμου αισθÜνθηκε την ανÜγκη ν' αλλÜξει τον τρüπο που 'βλεπε και φωτογρÜφιζε τα πρÜγματα. Γι' αυτü, αποφÜσισε να κÜνει Ýνα μεγÜλο ταξßδι στην ΑνατολÞ για να αναζητÞσει νÝους δρüμους για τη τÝχνη του. Στη Βενετßα συνÜντησε τη τüτε διÜσημη χορεýτρια και γνωστÞ στους κοσμικοýς κýκλους της Ευρþπης Ισιδþρα ΝτÜνκαν που τον Ýπεισε να ταξιδÝψει μαζß της στην ΑθÞνα, δßνοντÜς του την υπüσχεση üτι θα τον Üφηνε να τη κινηματογραφÞσει. ΤελικÜ, üμως, η Ισιδþρα αρνÞθηκε να συνεργαστεß για το γýρισμα ταινßας, ωστüσο δÝχθηκε να τη φωτογραφÞσει στον Παρθενþνα μαζß με το θßασü της. Στην Ακρüπολη ο Steichen τρÜβηξε ßσως τις τελευταßες ποιητικÝς φωτογραφßες που ακüμα Þτανε κοντÜ στην ατμüσφαιρα του πικτοριαλισμοý.
Τα Ýργα της τροφοδοτοýνταν απ' την ενÝργεια και το φιλελεýθερο πνεýμα της κι απü τη γεμÜτη πÜθος και τραγωδßες ζωÞ. Εßχε διÜφορες σχÝσεις, παρÜ τις κοινωνικÝς συμβÜσεις, μεταξý Üλλων, με τον Βρεττανü σκηνοθÝτη Edward Gordon Craig, με τον εκατομμυριοýχο ιδιοκτÞτη της ομþνυμης εταιρεßας Paris Singer και με τον Ρþσο ποιητÞ Sergei Esenin, που τρελλÜθηκε κι αυτοκτüνησε το 1925. Τα δυο της παιδιÜ πνßγηκαν σε τραγικü ατýχημα το 1913 κι οι 2 διÜσημες χορογραφßες της αυτÞς της περιüδου, η Marsellaise (1915) και το Marche Slave (1916) πραγματεýονται την ανθεκτικüτητα του ανθρþπινου πνεýματος μπρος στις αντιξοüτητες.
Λßγες μÝρες μετÜ το θÜνατο των παιδιþν της, πÞγε για σýντομο διÜστημα στη ΚÝρκυρα για να συνÝλθει, μακρυÜ απü τα φþτα της δημοσιüτητας. 2 Ýτη μετÜ ταξßδεψε για 2η φορÜ στην ΑθÞνα, που ζοýσε σε κλßμα Ýντονου διχασμοý σχετικÜ με τη συμμετοχÞ της ΕλλÜδας στον Α' Παγκ. Πολ. ΕγκαταστÜθηκε στη ΜεγÜλη Βρεττανßα και σ' Ýξαρση πολιτικοý ενθουσιασμοý βγÞκε στη πλατεßα ΣυντÜγματος σ' Ýνδειξη υποστÞριξης του ΒενιζÝλου. Εκεß χüρεψε τραγουδþντας τη Μασσαλιþτιδα και αναφωνþντας Vive La France, üμως η κατÜσταση στη χþρα Þτανε πολý ταραχþδης κι η παραμονÞ της δε κρÜτησε πολý.
Το 1922 παντρεýτηκε τον κατÜ αρκετÜ νεüτερü της Ρþσο ποιητÞ ΣεργκÝι ΓιεσÝνιν κι εγκαταστÜθηκε μαζß του στη ΣοβιετικÞ ¸νωση üπου κι Üνοιξε σχολÞ χοροý. ΠαρÜ τις φιλοαριστερÝς ιδÝες που 'χε κεßνη τη περßοδο της ζωÞς της, δε μπüρεσε να προσαρμοστεß στο σοβιετικü καθεστþς κι Ýφυγε στη Δ. Ευρþπη. Ο ΣεργκÝι αυτοκτüνησε το 1925, ενþ η ßδια βρÞκε τραγικü θÜνατο το 1927 στη Νßκαια της Γαλλßας. Πνßγηκε απü το μακρý φουλÜρι που φοροýσε, üταν αυτü τυλßχτηκε στις ρüδες του πολυτελοýς σπορ αυτοκινÞτου (Bugatti) που επÝβαινε.
Στη διÜρκεια του τελευταßου της ταξιδιοý στην ΑθÞνα, το καλοκαßρι του 1920, η ΝτÜνκαν απογοητεýτηκε Ýντονα üταν αντßκρυσε το σπßτι στον ΚοπανÜ κατεστραμμÝνο και κατοικημÝνο απü ντüπιους βοσκοýς. Αργüτερα üμως, σýμφωνα με την αυτοβιογραφßα της, τιμÞθηκε απü τον ßδιο τον ΒενιζÝλο στο Παναθηναúκü ΣτÜδιο με δÜφνινο στεφÜνι. Επßσης σε κεßνο το ταξßδι τραβÞχτηκαν τα περßφημα πορτραßτα της Ισιδþρας στην Ακρüπολη απü το φημισμÝνο φωτογρÜφο Steichen. ΤελικÜ, Ýφυγε απ' την ΑθÞνα μ' αφορμÞ τη πολιτικÞ αναταραχÞ που προκÜλεσε ο θÜνατος του ΒασιλιÜ ΑλÝξανδρου απü το δÜγκωμα ενüς πιθÞκου που κρατοýσε ως κατοικßδιο!
Παρ' üλο που οι παραστÜσεις της Þταν προσεκτικÜ σχεδιασμÝνες Ýδιναν την εντýπωση του αυτοσχεδιασμοý κι οι επßδρασÞ τους βασιζüτανε στο εκπληκτικü της χÜρισμα και στη βαθειÜ συναισθηματικÞ σχÝση με τη μουσικÞ. Δεν δημιοýργησε ποτÝ μια τεχνικÞ, παρ' üλο που επηρÝασε βαθιÜ πολλοýς που την εßδαν, üπως για παρÜδειγμα ο χορογρÜφος Frederic Ashton, που θαýμασε πολý την πλαστικüτητα και τη ροÞ της κßνησÞς της. Η ΑμερικÞ Þτανε συγκρατημÝνη στις αντιδρÜσεις της απÝναντß της, παρ' üλο που την επισκÝφτηκε πολλÝς φορÝς για παραστÜσεις. ¹ταν εξαιρετικÜ δημοφιλÞς, εν τοýτοις, στη Ρωσσßα. ΕξÝφρασε θερμÜ τη συμπÜθειÜ της για το νÝο Σοβιετικü καθεστþς κι Üνοιξε σχολÞ στη Μüσχα το 1921. ΧορογρÜφησε επßσης 2 Ýργα για τη κηδεßα του ΛÝνιν και περιüδευσε στην Ουκρανßα χαρßζοντας τα χρÞματα των παραστÜσεων στους φτωχοýς.
Το 1924 Ýφυγε απ' τη Ρωσßα πÜμπτωχη κι εγκαταστÜθηκε στη Νις της Γαλλßας το 1925, üπου Ýδωσε λßγες παραστÜσεις. ‘¸δωσε το τελευταßο της ρεσιτÜλ στο Παρßσι το ΜÜη του 1927 και λßγο αργüτερα σκοτþθηκε üταν το φουλÜρι της πιÜστηκε στη ρüδα του ανοιχτοý της αυτοκινÞτου. Η αυτοβιογραφßα της: Η ΖωÞ Μου εκδüθηκε στη ΝÝα Υüρκη το 1927 και στο Λονδßνο το 1928. Παρ' üλο που οι Isadorables, -6 απü τις μαθÞτριÝς της συνÝχισαν να διδÜσκουνε τις ιδÝες και τη κßνησÞ της μετÜ το θÜνατü της, κανεßς δεν μποροýσε ν' αντικαταστÜσει τη μαγεßα της. Μßα εντýπωση του χοροý της, μπορεß κανεßς ν' αποκομßσει βλÝποντας ζωγραφικÜ Ýργα, σκßτσα, φωτογραφßες και κινηματογραφικÜ Þ τηλεοπτικÜ Ýργα που Ýχουνε φτιαχτεß γι’ αυτÞν. ΧορογρÜφοι üπως οι Frederick Ashton, Maurice Bejart & Kenneth MacMillan Ýχουνε χορογραφÞσει Ýργα προς τιμÞ της.
ΚÜθε νýχτα, αγüρια üλο νευρικüτητα γÝμιζαν τα ερεßπια του ΘεÜτρου Διονýσου στους πρüποδες της Ακρüπολης και παßρνανε θÝση στο κÝντρο της σκηνÞς. Εκεß, καθÝνα Ýβαζε τη ψυχÞ του στο τραγοýδι του, ενþ η παρÜξενη ξÝνη καθüτανε στους μαρμÜρινους θρüνους, τους ßδιους που χρησιμοποιοýσανε κι οι επιφανεßς Αθηναßοι στους αρχαßους καιροýς. Η γυναßκα κÜρφωνε εξεταστικÜ το βλÝμμα της στα αγüρια, στο καθÝνα ξεχωριστÜ, 200 κακοντυμÝνα αλÜνια συνολικÜ. Η Ισιδþρα ΝτÜνκαν Þξερε ακριβþς τι ζητοýσε. Φεýγοντας απü την ΑθÞνα, θα 'παιρνε μαζß της Ýνα χορü 10 ντüπιων αγοριþν.
ΜÝσα σ' Ýνα δευτερüλεπτο, η ΝτÜνκαν εßχε αντιληφθεß τη πεμπτουσßα της κßνησης ως προσευχÞ. Η αλÞθεια που της αποκαλýφθηκε μες στο περιστýλιο του Παρθενþνα γÝννησε μÝσα της κßνηση που ξεπÞδησε απ' το διÜφραγμα κι ανÜγκασε τα χÝρια της να υψωθοýνε σε στÜση δÝησης. Οι περßφημες φωτογραφßες του Edward Steichen με τη ΝτÜνκαν σε εκπληκτικÝς πüζες στο περιστýλιο του Παρθενþνα τραβÞχτηκαν το 1920, 17 Ýτη αφ' üτου εßχε γρÜψει τις παραπÜνω γραμμÝς. ¼πως πολλοß Üλλοι πριν και μετÜ απ αυτÞ, θα ´'νιωθε την ανÜγκη να επισκÝπτεται ξανÜ και ξανÜ τον Παρθενþνα σ' üλη τη διÜρκεια της ζωÞς της.
Οι μÞνες üμως που πÝρασε στην ΑθÞνα την εßχαν μεταμορφþσει και γεμßσει. Μαζß με τους ανθρþπους που συναναστρεφüταν, ποιητÝς, τραγουδιστÝς, χορευτÝς, καλüγερους, χωρικοýς και βασιλιÜδες, δημιοýργησαν Ýνα κýκλο που πειραματιζüταν επÜνω στο χορü, στο θÝατρο, στη μουσικÞ και στην υφαντικÞ. Οι ΝτÜνκαν απÞγγελλαν στßχους και χορεýανε κÜθε πρωß στο ΘÝατρο Διονýσου. Τ' απογεýματα üργωνανε τα μουσεßα και τις βιβλιοθÞκες της πüλης, προσπαθþντας να κατανοÞσουνε την αρχαßα ελληνικÞ καλλιτεχνικÞ φüρμα και κßνηση μελετþντας ποßηση, δραματουργßα, γλυπτικÞ κι αγγειογραφßα. Αυτü που ενδιÝφερε ιδιαßτερα την Ισιδþρα και τον αδελφü της ΡÝημοντ, που μετÜ απü σýντομη γνωριμßα νυμφεýτηκε τη Πηνελüπη Σικελιανοý, αδελφÞ του μεγÜλου ποιητÞ, Þταν να ανασýρουν απü τη λÞθη τον Þχο της αρχαßας ελληνικÞς μουσικÞς, γι' αυτü αναζητοýσανε χειρüγραφα βυζαντινÞς εκκλησιαστικÞς μουσικÞς. Η θεωρßα τους Þταν üτι οι ýμνοι των πρωτοχριστιανικþν εκκλησιþν εßχανε τις ρßζες τους στις στροφÝς των αρχαßων ελληνικþν ýμνων. ¢κουγαν επßσης προσεκτικÜ. τους ντüπιους Üντρες κι αγüρια, που τραγουδοýσανε παραδοσιακÜ λαúκÜ τραγοýδια, ελπßζοντας να εντοπßσουνε σ' αυτÜ ßχνη αρχαßας ελληνικÞς μουσικÞς των κλασσικþν χρüνων.
Η Ισιδþρα Þταν αποφασισμÝνη ν' αναδημιουργÞσει Ýναν αρχαßο χορü αγοριþν για να περιοδεýσει μαζß στην Ευρþπη σε παρÜσταση των ΙκÝτιδων του Αισχýλου. ΠρÜγματι, συγκÝντρωσε 10 καλýτερες αγορßστικες φωνÝς της ΑθÞνας κι επιστρÜτευσε Ýνα νεοχρισθÝντα ορθüδοξο ιερÝα με ειδßκευση στη βυζαντινÞ μουσικÞ για να εκπαιδεýσει τα τυχερÜ πιτσιρßκια που θα συγκροτοýσανε την επονομαζüμενη ΕλληνικÞ Χορωδßα. Οι ΝτÜνκαν κι oι μικροß τραγουδιστÝς Ýφυγαν απü την ΑθÞνα πριν το τÝλος του χρüνου για να ταξιδÝψουνε στη ΒιÝννη, στο Μüναχο και στο Βερολßνο.
Στο Μüναχο δþσανε παρÜσταση για τους φοιτητÝς του διÜσημου αρχαιολüγου Adolf Furtwangler, που προλüγισε την εκδÞλωση με διÜλεξη πÜνω στους αρχαßους ελληνικοýς ýμνους που εßχαν μελοποιηθεß απü τον ιερÝα. Τα αγüρια τραγουδÞσανε σαν αρχαßος χορüς, ντυμÝνα με χιτþνες και με σανδÜλια στα πüδια. Η ßδια χüρεψε το ρüλο και των 50 ΔαναÀδων. Το κοινü παραληροýσε.
Σε κÜθε νÝο προορισμü, ωστüσο, ο ενθουσιασμüς για τη χορωδßα ξεφοýσκωνε. ¼ταν πια φτÜσανε στο Βερολßνο, μετÜ απü 6μηνη περιοδεßα, οι φωνÝς των αγοριþν εßχαν αρχßσει ν' αλλÜζουν, οι μελωδικοß κÜποτε Þχοι γßνονταν διαπεραστικοß και παρÜφωνοι. Τα παιδιÜ εßχανε χÜσει τη θεßα αγορßστικη εκφραστικüτητα που τüσο εßχε γοητεýσει τη ΝτÜνκαν στο ΘÝατρο Διονýσου. Εßχαν επßσης ξεπεταχτεß σε ýψος, κÜποια ακüμη και 30 πüντους, ενþ εßχανε ξεφýγει και σε θÝματα πειθαρχßας. ¢νοιξη του 1904 στÜλθηκαν πßσω στην ΑθÞνα απ' το Βερολßνο με τραßνο, σε βαγüνι Β' θÝσης, με τις φουφοýλες που τους εßχαν αγορÜσει απü το πολυκατÜστημα Wertheim's στις αποσκευÝς τους, ενθýμια του μεγÜλου πειρÜματüς της για την αναδημιουργßα ενüς αρχαßου ελληνικοý χοροý. Η παρÜσταση αρχαßων Þχων και κινÞσεων Ýτσι üπως την οραματßστηκε η Ισιδþρα ΝτÜνκαν υπÞρξε χειμαρρþδης και φανταχτερÞ, παρ' üλ' αυτÜ παραμÝνει διδακτικÞ ακüμη και σÞμερα.
Η ΝτÜνκαν, που θεωρεßται μητÝρα του μοντÝρνου και του σýγχρονου χοροý, Ýχει σημαντικοýς δεσμοýς με την ΕλλÜδα. Η παρακαταθÞκη της Αμερικανßδας χορεýτριας και χορογρÜφου ακολοýθησε ποικßλλες διαδρομÝς ανÜλογα με το πþς τη δßδαξαν οι μαθÞτριÝς της, οι Isadorables, διασκορπισμÝνες σε διαφορετικÜ μÝρη του κüσμου και στη συνÝχεια, οι δικÝς τους μαθÞτριες...
