Βιογραφικό

     Η Isidora Dolores Ibárruri Gómez (Ισιδώρα Ντολόρες Ιμπάρουρι Γκόμεζ), επίσης γνωστή ως Πασιονάρια (παθιασμένη ή λουλούδι του πάθους), ήταν Ισπανίδα συγγραφέας και πολιτικός στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939) και κομμουνίστρια. Είναι γνωστή για το σύνθημά της No Pasarán! (Δεν θα περάσουν!), που εξέδωσε στη διάρκεια της μάχης της Μαδρίτης τον Νοέμβρη του 1936. Αναγκάστηκε από τη φτώχεια να εγκαταλείψει το σχολείο στα 15 για να εργαστεί ως μοδίστρα κι αργότερα ως μάγειρας.
     H Ibárruri εντάχθηκε στο Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Partido Comunista Español -PCE) όταν ιδρύθηκε το 1920. Στη 10ετία του 1930, έγινε συγγραφέας για την έκδοση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας (PCE) Mundo Obrero και το Φλεβάρη του 1936, εξελέγη στο Cortes Generales ως βουλευτής του PCE για τις Αστούριας. Αφού εξορίστηκε από την Ισπανία προς το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου το 1939, έγινε Γενική Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας, θέση που κατείχε από το 1942 έως το 1960. Στη συνέχεια, το κόμμα την ονόμασε επίτιμη πρόεδρο του PCE, θέση που κατείχε για το υπόλοιπο της ζωής της. Με την επιστροφή της στην Ισπανία το 1977, επανεξελέγη βουλευτής για την ίδια περιοχή που είχε εκπροσωπήσει από το 1936 ως το 1939 υπό την Ισπανική Δεύτερη Δημοκρατία.
     Γεννήθηκε 9 Δεκέμβρη 1895 στη Γκαγιάρτα, κοντά στο Μπιλμπάο, 8η από 9 παιδιά. Είχε πατέρα Βάσκο ανθρακωρύχο και Καστιγιάνα μητέρα. Μεγάλωσε στη Gallarta, αλλά αργότερα μετακόμισε στο Somorrostro (Βισκαϊκή). Η Gallarta ήταν δίπλα σε ένα μεγάλο ορυχείο σιδερίτη.
Εγκατέλειψε το σχολείο στα 15 της, αφού πέρασε 2 χρόνια προετοιμασίας για το κολλέγιο των δασκάλων με την ενθάρρυνση της μαθήτριάς της. Οι γονείς της δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά τη περαιτέρω εκπαίδευση, οπότε πήγε να εργαστεί ως μοδίστρα κι αργότερα ως υπηρέτρια. Έγινε σερβιτόρα στη πόλη Arboleda, τον σημαντικότερο αστικό πυρήνα στη περιοχή Somorrostro. Εκεί, γνώρισε τον Julián Ruiz Gabiña, συνδικαλιστή ακτιβιστή κι ιδρυτή της Σοσιαλιστικής Νεολαίας του Somorrostro. Παντρεύτηκαν στα τέλη του 1915, 2 χρόνια μετά τη γέννηση του 1ου τους παιδιού. Το νεαρό ζευγάρι συμμετείχε στη γενική απεργία του 1917, που οδήγησε στην επιστροφή του Ruiz στη φυλακή. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ibárruri πέρασε νύχτες διαβάζοντας τα έργα του Karl Marx κι άλλων που βρέθηκαν στη βιβλιοθήκη του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κέντρου στο Somorrostro.
     Έγραψε το 1ο της άρθρο το 1918 για την εφημερίδα των ανθρακωρύχων El Minero Vizcaíno. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας κι επικεντρώθηκε στη θρησκευτική υποκρισία, σε αντίθεση με τα Πάθη του Χριστού. Λόγω του θέματος και της χρονικής στιγμής του άρθρου, το υπέγραψε με το ψευδώνυμο Pasionaria. Το 1920, αυτή και το Εργατικό Κέντρο εντάχθηκαν στο νεοσύστατο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας αι ονομάστηκε μέλος της Επαρχιακής Επιτροπής του Βασκικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Μετά από 10 χρόνια λαϊκής μαχητικότητας, διορίστηκε στη Κεντρική Επιτροπή του PCE το 1930. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, είχε 6 παιδιά. Από τις 5 κόρες της, 4 πέθαναν πολύ νέες. Συνήθιζε ν' αφηγείται πώς ο σύζυγός της έφτιαξε ένα μικρό φέρετρο από ένα κιβώτιο φρούτων. Ο γιος της, Rubén, πέθανε στα 22 στη διάρκεια της μάχης του Στάλινγκραντ. Το άλλο κορίτσι, η Amaya Ruiz Ibárruri, έζησε περισσότερο από τη μητέρα της. Ήτανε παντρεμένη με τον υιοθετημένο γιο του Στάλιν, Artyom Sergeyev. Το 2008, η Amaya κατοικούσε στην εργατική γειτονιά Ciudad Lineal στη Μαδρίτη. Πέθανε το 2018 σε ηλικία 95 ετών.



     Με την έλευση της Δεύτερης Δημοκρατίας το 1931, μετακόμισε στη Μαδρίτη κι έγινε συντάκτης της εφημερίδας Mundo Obrero. Συνελήφθη για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1931. Φυλακισμένη μαζί με κοινούς παραβάτες, τους έπεισε να ξεκινήσουν απεργία πείνας για να εξασφαλίσουν την ελευθερία των πολιτικών κρατουμένων. Μετά από μια δεύτερη σύλληψη τον Μάρτη του 1932, οδήγησε άλλους κρατούμενους να τραγουδήσουν τη Διεθνή στο επισκεπτήριο και τους ενθάρρυνε ν' απορρίψουν τη κακοπληρωμένη ταπεινωτική εργασία στην αυλή της φυλακής. Έγραψε 2 άρθρα από τη φυλακή: ένα που δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Frente Rojo και το άλλο από την Mundo Obrero. Στις 17 Μάρτη 1932, εξελέγη στη Κεντρική Επιτροπή του PCE στο 4ο Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Σεβίλλη.
     Το 1933, ίδρυσε τη Mujeres Antifascistas, μια γυναικεία οργάνωση που αντιτίθεται στο φασισμό και τον πόλεμο. Στις 18 Απρίλη, ο Σοβιετικός αστρονόμος Γκριγκόρι Νεουζμίν ανακάλυψε τον αστεροειδή 1933 HA και τον ονόμασε Ντολόρες προς τιμή της. Το Νοέμβρη ταξίδεψε στη Μόσχα ως εκπρόσωπος της 13ης Ολομέλειας της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ECCI), που αξιολόγησε τους κινδύνους που εγκυμονεί ο φασισμός κι η απειλή πολέμου. Η θέα της ρωσικής πρωτεύουσας την ενθουσίασε: "Για μένα, που την είδα μέσα από τα μάτια της ψυχής", έγραψε στην αυτοβιογραφία της, "ήταν η πιο υπέροχη πόλη στη γη. Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού γινόταν απ'' αυτό. Σε αυτό έπαιρναν μορφή τα γήινα όνειρα της ελευθερίας γενεών σκλάβων, απόκληρων, δουλοπάροικων και προλετάριων. Από αυτό θα μπορούσε κανείς να πάρει και να αντιληφθεί τη πορεία της ανθρωπότητας προς τον κομμουνισμό". Δεν επέστρεψε στην Ισπανία μέχρι το νέο έτος.
     Το 1934, παρακολούθησε τη Πρώτη Παγκόσμια Συνάντηση Γυναικών ενάντια στον Πόλεμο και το Φασισμό (Rassemblement Mondial des femmes contre la guerre et le fascisme) στο Παρίσι. Αν και της συνάντησης προήδρευσε η Gabrielle Duchêne, πρόεδρος του γαλλικού παραρτήματος της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών για την Ειρήνη και την Ελευθερία, η ξεχωριστή Rassemblement ήταν ένα όργανο του βραχύβιου γαλλικού Λαϊκού Μετώπου. Τόσο το Rassemblement όσο και το Front διαλύθηκαν το 1939. Προς το τέλος του 1934, η Ibárruri και 2 άλλοι ηγήθηκαν μιας επικίνδυνης αποστολής διάσωσης στη περιοχή εξόρυξης των Αστουριών για να φέρουν περισσότερα από 100 πεινασμένα παιδιά στη Μαδρίτη. Οι γονείς αυτών των παιδιών είχανε φυλακιστεί μετά την αποτυχημένη Οκτωβριανή Επανάσταση, η οποία κατεστάλη από τον στρατηγό Φράνκο κατ' εντολή της δημοκρατικής κυβέρνησης. Η Ibárruri πέτυχε στην αποστολή της, αλλά κρατήθηκε για λίγο στις φυλακές Sama de Langreo & Oviedo. Για να γλιτώσει τα παιδιά της από περαιτέρω αγωνία, τα έστειλε στη Σοβιετική Ένωση την άνοιξη του 1935. Το 1935, διέσχισε κρυφά τα ισπανικά σύνορα για να παρακολουθήσει το 7ο Παγκόσμιο Συνέδριο Κομμουνιστικής Διεθνούς, που πραγματοποιήθηκε από τις 25 Ιουλίου ως τις 21 Αυγούστου στη Μόσχα. Σ' αυτό το συνέδριο, ο Γκεόργκι Δημητρόφ έδωσε κεντρική ομιλία προτείνοντας συμμαχία με προοδευτικές αστικές κυβερνήσεις ενάντια στους φασίστες. Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, το Λαϊκό Μέτωπο θα έρθει στην εξουσία στη Γαλλία Ιούνιο του 1936. Η Ibárruri χαιρέτισε την ομιλία του Dimitrov ως δικαίωση της μακροχρόνιας θέσης του PCE κι επέστρεψε στη πατρίδα της γεμάτη ενθουσιασμό, αποφασισμένη να κάνει το αδύνατο για να επιτύχει συναίνεση μεταξύ των διαφόρων εργατικών και δημοκρατικών οργανώσεων της χώρας. Στο ίδιο συνέδριο, εξελέγη αναπληρωματικό μέλος του ECCI κι έγινε η 2η εξέχουσα κομμουνιστική προσωπικότητα στην Ισπανία μετά τον José Díaz, γενικό γραμματέα του PCE.



     Το 1936, φυλακίστηκε 4η φορά μετά από σοβαρή κακοποίηση από τους αξιωματικούς που τη συνέλαβαν στη Μαδρίτη. Μετά την απελευθέρωσή της, πήγε στην Αστούριας για να κάνει εκστρατεία για το PCE στις γενικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 16 Φλεβάρη. Σ' αυτές τις εκλογές μετρήθηκαν 323.310 ψηφοδέλτια. Κάθε ψηφοφόρος μπορούσε να επιλέξει έως και 13 υποψηφίους ταυτόχρονα. Το PCE έλαβε 170.497 ψήφους, αρκετές για να εξασφαλίσει μία έδρα στο Κοινοβούλιο για τη Dolores Ibárruri. Η εκλογική πλατφόρμα του Λαϊκού Μετώπου περιελάμβανε την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων κι η Pasionaria ξεκίνησε να απελευθερώσει αμέσως τους κρατούμενους στο Οβιέδο.

   "Μόλις έγινε γνωστή η νίκη του Λαϊκού Μετώπου στις εκλογές, εγώ, ήδη εκλεγμένη βουλευτής, εμφανίστηκα στη φυλακή του Οβιέδο το επόμενο πρωί, πήγα στο γραφείο του Διευθυντή, που είχε φύγει πανικόβλητος επειδή είχε συμπεριφερθεί σαν πραγματικός εγκληματίας προς τους κρατούμενους της Αστούριας που φυλακίστηκαν μετά την επανάσταση του Οκτώβρη 1934. Κι εκεί βρήκα τον Διοικητή στον οποίο είπα: -Δώσε μου τα κλειδιά γιατί οι κρατούμενοι πρέπει να απελευθερωθούν σήμερα. Μου απάντησε: -Δεν έχω λάβει καμία εντολή. κι εγώ απάντησα: -Είμαι μέλος του Κοινοβουλίου της Δημοκρατίας κι απαιτώ να παραδώσετε αμέσως τα κλειδιά για να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι. Τα παρέδωσε και σας διαβεβαιώνω ότι ήταν η πιο συναρπαστική μέρα της ακτιβιστικής μου ζωής, ανοίγοντας τα κελιά και φωνάζοντας: -Σύντροφοι, όλοι βγείτε έξω!- Πραγματικά συναρπαστικό. Δεν περίμενα να συνεδριάσει το Κοινοβούλιο ή να δοθεί η εντολή αποφυλάκισης. Συλλογίστηκα: Τρέξαμε με την υπόσχεση της ελευθερίας για τους κρατούμενους της επανάστασης του 1934 -κερδίσαμε και σήμερα οι κρατούμενοι απελευθερώνονται".

     Τους μήνες πριν από τον ισπανικό εμφύλιο, ενώθηκε με τους απεργούς στο ορυχείο Cadavio στην Αστούριας και στάθηκε δίπλα στους φτωχούς ενοικιαστές που εκδιώχθηκαν από ένα προάστιο της Μαδρίτης. Περίπου κείνη την εποχή, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, η Pasionaria και φίλοι κουβέντιαζαν και μοιράζονταν ένα καφέ σε καφέ της Μαδρίτης, όταν ο Λόρκα, που παρατηρούσε την εμφάνιση της Ibárruri, της είπε: "Ντολόρες, είσαι μια γυναίκα θλίψης, θλίψης... Θα σου γράψω ένα ποίημα". Ο ποιητής επέστρεψε στη Γρανάδα και βρήκε το θάνατό του στα χέρια των εθνικιστών πριν ολοκληρώσει το έργο.
     Η Ibárruri έδωσε σειρά ομιλιών, που μερικές ήτανε ραδιοφωνικές εκπομπές από τη Μαδρίτη: "Κίνδυνος! Στα όπλα!" (19 Ιουλίου), "Οι μαχητές μας δεν πρέπει να στερούνται τίποτα!" (24 Ιουλίου), "Πειθαρχία, ψυχραιμία, επαγρύπνηση!" (29 Ιουλίου), "Συγκρατήστε το χέρι των ξένων αναμειγνύομενων!" (30 Ιουλίου), "Ο φασισμός δεν θα περάσει!" (24 Αυγούστου), "Καλύτερα να πεθάνεις όρθιος παρά γονατιστός!" (3 Σεπτέμβρη), "Χαιρετισμός στις γυναίκες της πολιτοφυλακής μας στη πρώτη γραμμή" (4 Σεπτέμβρη) και "Η κραυγή μάχης μας ακούστηκε από όλο τον κόσμο" (15 Σεπτέμβρη). Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η πλειοψηφία στη Μαδρίτη συσπειρώθηκε στο πλευρό της Δημοκρατίας, ότι ανεξέλεγκτα στοιχεία περιφέρονταν στη πρωτεύουσα και πολλοί πυροβολισμοί σπαταλήθηκαν από νεύρα (29 Ιουλίου), ότι η εθνικιστική προπαγάνδα ήτανε πιο αποτελεσματική (30 Ιουλίου) κι ότι αναγνώρισε νωρίς ότι ο πόλεμος θα χανόταν χωρίς ξένη βοήθεια (24 Αυγούστου). Στις 2 Οκτώβρη έγραψε αποκαλυπτική επιστολή στον γιο της στη Ρωσία, ζητώντας συγγνώμη που δεν είχε γράψει νωρίτερα και περιγράφοντας την οδυνηρή κατάσταση: "Δεν μπορείς καν να φανταστείς, γιε μου, πόσο άγριος είναι ο αγώνας που διεξάγεται τώρα στην Ισπανία... Οι μάχες συνεχίζονται καθημερινά κι όλο το 24ωρο. Και σε αυτή τη μάχη, μερικοί από τους καλύτερους και γενναιότερους συντρόφους μας έχουν χαθεί". Αφηγήθηκε ότι πέρασε πολλές μέρες δίπλα στα στρατεύματα στο μέτωπο κι εξέφρασε τις ανησυχίες της για την έκβαση του πολέμου: "Ελπίζω ότι παρ' όλες τις δυσκολίες, ιδιαίτερα την έλλειψη όπλων, θα κερδίσουμε".



     Ο πόλεμος έγινε ιδιαίτερα βάναυσος το 1937. Ακριβώς όπως το Blitz οδήγησε αργότερα τους Συμμάχους να βομβαρδίσουν ανελέητα τις γερμανικές πόλεις, ο εθνικιστικός βομβαρδισμός των ανοιχτών πόλεων ώθησε την Ibárruri (τότε την πρόσφατα διορισμένη τέταρτη αντιπρόεδρο του Κογκρέσου) ν' απαιτήσει ίση απάντηση από τη προοδευτική αστική κυβέρνηση. Ο πρόεδρος Manuel Azaña, διανοούμενος και συγγραφέας, ήταν απρόθυμος να περιφρονήσει τους συνταγματικούς ή διεθνείς νόμους, ενώ ο πρωθυπουργός Francisco Largo Caballero, σοσιαλιστής, ήταν απρόθυμος να συνεργαστεί με το PCE. Οι τελευταίες γραμμές της ομιλίας της σηματοδότησαν την ετοιμότητά της να υποστηρίξει τη ριζοσπαστική βία.

   "Άνδρες και γυναίκες κάθε χώρας που αγαπούν την ελευθερία και τη πρόοδο, σας απευθύνουμε έκκληση για τελευταία φορά. Αν η έκκλησή μας παραμείνει μια φωνή που φωνάζει στην έρημο, οι διαμαρτυρίες μας αγνοούνται, η ανθρώπινη συμπεριφορά μας, αν όλα αυτά εκληφθούν ως σημάδια αδυναμίας, τότε ο εχθρός θα έχει μόνο τον εαυτό του να κατηγορήσει – γιατί θα δώσουμε διέξοδο στην οργή μας και θα τον καταστρέψουμε στο λημέρι του".

     Στις 24 Φλεβάρη, ο Στάλιν απαγόρευσε την αποστολή σοβιετικών εθελοντών για να πολεμήσουν στην Ισπανία, αλλά δεν θυμόταν τον Αλεξάντερ Ορλόφ, βραβευμένο με το Τάγμα του Λένιν από την NKVD (μυστική αστυνομία). Ο Ορλόφ κι η NKVD ενορχήστρωσαν τις Μέρες του Μάη, τη σύγκρουση που ξέσπασε μεταξύ 3 και 8 Μάη στη Βαρκελώνη μεταξύ του Λαϊκού Μετώπου και του Τροτσκιστικού Εργατικού Κόμματος Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM). Η μάχη είχε ως αποτέλεσμα περίπου 1.000 μαχητές να σκοτωθούν και 1.500 να τραυματιστούν, αν κι οι εκτιμήσεις ποικίλλουν. Με την εξόντωση του POUM, ο Στάλιν στέρησε από τον φυγά Λέων Τρότσκι ένα πιθανό καταφύγιο στην Ισπανία. Ο Ορλόφ χρησιμοποίησε τις ίδιες μεθόδους τρόμου, διπροσωπίας κι εξαπάτησης που χρησιμοποιήθηκαν στη διάρκεια της Μεγάλης Εκκαθάρισης (1936-1938). Ως αποτέλεσμα των γεγονότων από τις 3 ως τις 8 Μάη στη Βαρκελώνη, οι τροτσκιστές κι οι αναρχικοί κατέληξαν να θεωρούνται από την Ibárruri ως ο φασιστικός εσωτερικός εχθρός.

   "Όταν επισημαίνουμε την ανάγκη να αντιταχθούμε στον τροτσκισμό, ανακαλύπτουμε ένα πολύ παράξενο φαινόμενο, ότι υψώνονται φωνές για την υπεράσπισή του στις γραμμές ορισμένων οργανώσεων και μεταξύ ορισμένων κύκλων σε ορισμένα κόμματα. Αυτές οι φωνές ανήκουν σε ανθρώπους που οι ίδιοι είναι μεθυσμένοι απ' αυτή την αντεπαναστατική ιδεολογία. Οι τροτσκιστές έχουν από καιρό μετατραπεί σε πράκτορες του φασισμού, σε πράκτορες της γερμανικής Γκεστάπο. Το είδαμε αυτό επί τόπου στη διάρκεια του πραξικοπήματος του Μάη στη Καταλονία· Αυτό το είδαμε καθαρά στις ταραχές που σημειώθηκαν σε διάφορα άλλα μέρη. Κι όλοι θα το συνειδητοποιήσουν αυτό όταν ξεκινήσει η δίκη εναντίον του POUM. ηγέτες που πιάστηκαν να κατασκοπεύουν. Κι αντιλαμβανόμαστε ότι το χέρι του φασισμού βρίσκεται πίσω από κάθε προσπάθεια αποθάρρυνσης του εσωτερικού μας μετώπου, υπονόμευσης του κύρους της Δημοκρατίας. Γι' αυτό είναι ουσιώδες να εξαλείψουμε τον τροτσκισμό με σταθερό χέρι, γιατί ο τροτσκισμός δεν είναι πλέον πολιτική επιλογή για την εργατική τάξη, αλλά όργανο της αντεπανάστασης. Ο τροτσκισμός πρέπει να ξεριζωθεί από τις γραμμές του προλεταριάτου του κόμματός μας, όπως ξεριζώνουμε δηλητηριώδη ζιζάνια. Οι τροτσκιστές πρέπει να ξεριζωθούν και να ξεφορτωθούν σαν άγρια θηρία, γιατί διαφορετικά κάθε φορά που οι άνδρες μας επιθυμούν να περάσουν στην επίθεση δεν θα είμαστε σε θέση να το κάνουμε λόγω της ανομίας που προκαλούν οι τροτσκιστές στα μετόπισθεν. Πρέπει να δοθεί τέλος σε αυτούς τους προδότες μια για πάντα, έτσι ώστε οι άνδρες μας στην πρώτη γραμμή να μπορούν να πολεμήσουν χωρίς φόβο ότι θα μαχαιρωθούν πισώπλατα".

     Η Ibárruri απέδωσε τα γεγονότα σε αναρχοτροτσκιστική προσπάθεια υπονόμευσης της δημοκρατικής κυβέρνησης μ' εντολή του Φράνκο, ενεργώντας σε συνεννόηση με τον Αδόλφο Χίτλερ. Ισχυρίστηκε ότι η βία ήταν το αποκορύφωμα μιας αναρχικής συνωμοσίας που περιελάμβανε σχέδια για να σταματήσει η κυκλοφορία των τραίνων και να κοπούν όλες οι τηλεγραφικές και τηλεφωνικές γραμμές. Ανέφερε εντολή από την καταλανική κυβέρνηση προς τις δυνάμεις της να ελέγχουν το τηλεφωνικό κτίριο και ν' αφοπλίζουν όλους τους ανθρώπους που συναντούν στους δρόμους χωρίς τη κατάλληλη εξουσιοδότηση» ως μέρος του αναρχικού σχεδίου. Ωστόσο, δεν παρείχε κανένα στοιχείο για να υποστηρίξει αυτούς τους ισχυρισμούς, που ήταν ευρέως αποδεκτοί από τα μέλη του κόμματος εκείνη την εποχή, αλλά έκτοτε έχουν απαξιωθεί.
     Το Κομμουνιστικό Κόμμα ισχυρίστηκε ότι το αναρχικό πραξικόπημα υποκινήθηκε από δυσαρέσκεια για τη κεντρική στρατιωτική διοίκηση που επεδίωκαν οι κομμουνιστές κι οι σύμμαχοί τους στη καταλανική κυβέρνηση του Lluís Companys, καθώς κι από την επιθυμία να καταλάβουν τη πολιτική εξουσία. Οι αναρχικοί κι οι τροτσκιστές είδαν τα γεγονότα ως μια προσπάθεια του Κομμουνιστικού Κόμματος σε στενή επαφή με τη σταλινική NKVD, να κυριαρχήσει σε όλη την επαναστατική δραστηριότητα και κατηγόρησαν τους κομμουνιστές γι' αυταρχισμό. Αντιπαρέβαλαν το κομμουνιστικό αστυνομικό κράτος με τις συνθήκες ισότητας που υπήρχαν πριν από τα γεγονότα του Μάη του 1937. Η Ibárruri, ο Díaz και το υπόλοιπο PCE ξεκίνησαν να καταστρέψουνε τους τροτσκιστές.
     Στη διάρκεια του Ιουνίου του 1937 η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, τώρα σαφώς υπό κομμουνιστική κυριαρχία, εξάλειψε κείνα τα τμήματα του δικού της στρατού υπό τον έλεγχο του POUM και των αναρχικών, που καθένα τους στάθμευε στο Μέτωπο της Αραγωνίας. Στις 29 Ιουλίου η 29η Μεραρχία του POUM αφοπλίζεται στο Μέτωπο της Ουέσκα και στις 4 Αυγούστου το Αναρχικό-Sindicalista Συμβούλιο της Αραγωνίας διαλύεται με διάταγμα. Στη Βαρκελώνη η αστυνομία εξαπολύει τις πιο σκληρές διώξεις εναντίον του POUM. Ο νέος αρχηγός της αστυνομίας από τον Μάη είναι ο Ricardo Burillo Stholle, επαγγελματίας αξιωματικός και Μασόνος, που ήταν διοικητής των Φρουρών Εφόδου που σκότωσαν τον José Calvo Sotelo και που τώρα έχει ενταχθεί στο PCE. Με αφορμή τον Αλεξάντερ Ορλόφ -σύνδεσμο της NKVD (σοβιετική μυστική αστυνομία) με το Υπουργείο Εσωτερικών της 2ης Ισπανικής Δημοκρατίας κι υπεύθυνο από τη σοβιετική πλευρά για τη μεταφορά του χρυσού της Μόσχας από την Ισπανία στη Σοβιετική Ένωση- οι αξιωματικοί του Burillo συλλαμβάνουν τον Andrés Nin, ηγέτη του POUM. Πρώτα στη Βαλένθια και στη συνέχεια στη Μαδρίτη, ο Νιν θα βασανιστεί, θα γδαρθεί, θα ακρωτηριαστεί και τελικά θα δολοφονηθεί από πράκτορες του Ορλόφ στο Αλκαλά ντε Ενάρες στις 20 Ιουνίου 1937.
     Τα απομεινάρια της ηγεσίας του POUM δικάστηκαν στη Βαρκελώνη στις 11 Οκτώβρη 1938. Αναφερόμενη στις κατηγορίες, η Ibárruri είπε: "Αν υπάρχει μια παροιμία που λέει ότι σε κανονικούς καιρούς είναι προτιμότερο να αθωωθούν 100 ένοχοι παρά να τιμωρηθεί ένας αθώος, όταν η ζωή ενός λαού βρίσκεται σε κίνδυνο, είναι καλύτερο να καταδικαστούν εκατό αθώοι παρά να αθωωθεί ένας μόνο ένοχος". Στις 30 Απρίλη 1938, ο Στάλιν πρότεινε στρατιωτική συμμαχία στη Γαλλία και τη Βρεττανία, εγκαταλείποντας ουσιαστικά την Ισπανική Δημοκρατία.

  Εξορία, μέρος 1 (1939-1960)

     Στις 6 Μάρτη 1939, πέταξε από την Ισπανία κάτω από εχθρικά ναυτικά πυρά στο μεγάλο αλγερινό λιμάνι του Οράν, τότε υπό γαλλική κυριαρχία. Η άφιξή της αιφνιδίασε τις αρχές, που τη βάλανε βιαστικά σε πλοίο της γραμμής με προορισμό τη Μασσαλία. Ο καπετάνιος του πλοίου ήταν υποστηρικτής των εθνικιστών, αλλά ένας μυστικός κομμουνιστικός πυρήνας στο πλοίο εξασφάλισε ότι δεν θα οδηγούσε το πλοίο προς την εθνικιστική Βαρκελώνη. Αυτή ήταν η 3η φορά που η Ibárruri απέφυγε τη σύλληψη από τους εθνικιστές. Βοηθήθηκε στη Γαλλία από τους κομμουνιστές, που τη προστάτευσαν στο Παρίσι υπό αστυνομική επιτήρηση (το Κομμουνιστικό Κόμμα θα τεθεί εκτός νόμου από τη κυβέρνηση του Édouard Daladier στις 26 Σεπτέμβρη). Από το Παρίσι, ταξίδεψε στη Μόσχα κι έμεινε εκεί με τον Díaz, τους στρατηγούς Enrique Líster και Juan Modesto κι άλλους. Επανενώθηκε με την Amaya και τον Rubén, που είχανε δραπετεύσει από γαλλικό στρατόπεδο εγκλεισμού στο τέλος του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
     Η Σοβιετική Ένωση δέχτηκε θερμά τους πρόσφυγες. Στην Ibárruri δόθηκε ένα διαμέρισμα στο κτίριο της Díaz και της ανατέθηκε ένας σοφέρ για να την οδηγήσει στη Μόσχα. Προσκλήθηκε επίσης να δειπνήσει στο Dimitrovs'. Της άρεσε να παρακολουθεί παραστάσεις στο Θέατρο Μπολσόι και στο Θέατρο Ρόμεν και ήταν φανατική αναγνώστρια. Χαιρόταν να βλέπει τη χειραφέτηση των Ρωσίδων γυναικών. Βοήθησε άλλες οικογένειες να προσαρμοστούν στη νέα τους χώρα και γενικά ένιωθε αρκετά χαρούμενη για να τραγουδήσει περιστασιακά. Η Ibárruri εργάστηκε στην Εκτελεστική Επιτροπή της Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς στην έδρα της Κομμουνιστικής Διεθνούς κοντά στο Κρεμλίνο. Το έργο της περιελάμβανε τη συνεχή αξιολόγηση, ανάλυση και συζήτηση της προόδου του κομμουνισμού εκτός της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό συμπληρώθηκε από εσωτερικές συζητήσεις εντός της κεντρικής επιτροπής του PCE, που επικεντρώθηκε στην Ισπανία. Δεν υπήρξε σοβαρή διαφωνία μεταξύ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1968 σχετικά με την εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία. Το PCE υποστήριξε ή δικαιολογούσε την εσωτερική κι εξωτερική πολιτική του Στάλιν, συμπεριλαμβανομένης της υπογραφής του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ στις 24 Αυγούστου 1939. Το Γενάρη του 1940, η Pasionaria έγραψε τον ακόλουθο έπαινο για τον Ιωσήφ Στάλιν:

   "Να μιλάς για το θρίαμβο του σοσιαλισμού πάνω από το 1/6ο της γης, να γράφεις για τη πλούσια ανάπτυξη της γεωργίας στη Σοβιετική Ένωση, εξέλιξη απαράμιλλη από οποιαδήποτε άλλη χώρα, να θαυμάζεις την εκπληκτική ανάπτυξη της σοσιαλιστικής βιομηχανίας και τις ορμητικές κατακτήσεις των εργατών, να θαυμάζεις τα πρωτοφανή επιτεύγματα της πανίσχυρης σοβιετικής αεροπορίας, στην ισχυρή ενίσχυση του σοβιετικού ναυτικού, να περιγράψει τα ένδοξα κατορθώματα του απελευθερωτή των λαών του Κόκκινου Στρατού, να μελετήσει το θαυμάσιο πλαίσιο του τεράστιου σοσιαλιστικού κράτους με τις πολλαπλές εθνικότητες του ενωμένες με άρρηκτους δεσμούς αδελφικής φιλίας, να παρατηρήσει την πρόοδο της επιστήμης, της τέχνης και του πολιτισμού όλων των σοβιετικών λαών, Η χαρούμενη ζωή των παιδιών τους, των γυναικών, των εργατών, των αγροτών και των διανοουμένων, η διαρκής ασφάλεια όλων κι η πίστη τους στο μέλλον, το να γνωρίζουν την καθημερινή ζωή του σοσιαλισμού και τις ηρωικές πράξεις του σοβιετικού λαού σημαίνει να βλέπουν τον Στάλιν, να αναφέρουν τον Στάλιν, να συναντούν τον Στάλιν".

     Η Ibárruri κλήθηκε να διαχειριστεί νέο ραδιοφωνικό σταθμό βραχέων κυμάτων που μετέδιδε ειδήσεις, αναλύσεις και απόψεις στους πολίτες της φρανκικής Ισπανίας. Ο σταθμός της Μόσχας ονομαζόταν επίσημα Radio España Independiente, αλλά στην Ισπανία, είχε το παρατσούκλι La Pirenaica, (Το Πυρηναίο) εν μέρει λόγω της λανθασμένης πεποίθησης ότι βρισκόταν στα Πυρηναία κι εν μέρει επειδή το ίδιο το ραδιόφωνο χρησιμοποιούσε περιστασιακά την ετικέτα. Το Radio España Independiente άρχισε να εκπέμπει στις 22 Ιουλίου 1941, ένα μήνα μετά την εισβολή της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση. Οι αρχικές εκπομπές έγιναν από υπόγεια υπό το φως κεριών υπό σποραδικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Η Ibárruri αφηγήθηκε ότι ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά παρακολουθούσαν στις βεράντες της Μόσχας κάθε βράδυ για εμπρηστικές βόμβες που έριχνε η Luftwaffe. Οι πολίτες μάζευαν τα' αναμμένα ξύλα με λαβίδες και τα βουτούσαν σε κουβάδες με νερό. Πολλοί Ισπανοί πρόσφυγες προσφέρθηκαν εθελοντικά να πολεμήσουνε στο πλευρό των Ρώσων παρά την αρχική αποδοκιμασία του Στάλιν. Σύμφωνα με την Ibárruri, περισσότεροι από 200 πέθαναν στη μάχη. Στις 18 Ιουλίου 1941, χαιρέτησε την ισπανική 4η Ειδική Μονάδα που είχε αναλάβει την υπεράσπιση του Κρεμλίνου. Αλλού, από την Κριμαία μέχρι τη Φινλανδία, οι Ισπανοί κομμουνιστές εθελοντές πολέμησαν ως αντάρτες πίσω από τις εχθρικές γραμμές, στον Κόκκινο Στρατό ή με τη σοβιετική αεροπορία. Μερικοί κατάφεραν να φτάσουν στο Βερολίνο και τουλάχιστον ένα ανιχνευμένο έδαφος που κατείχε η Ισπανική Εθνικιστική Μπλε Μεραρχία.
     Στις 13 Οκτώβρη 1941, κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος στη Μόσχα, καθώς η γερμανική 3η Στρατιά Πάντσερ έφτασε σε απόσταση 140 χιλιομέτρων (87 μιλίων) απ' τη πρωτεύουσα. Στις 16 Οκτώβρη το ECCI εκκενώθηκε με τραίνο απ' τη Μόσχα στην Ούφα, πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Μπασκορτοστάν. Ο Díaz, που ήτανε σοβαρά άρρωστος, πήγε νότια στη Τιφλίδα, τη πρωτεύουσα της Γεωργιανής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Το Radio España Independiente εκπέμπει τώρα από την Ufa. Χρησιμοποίησε διάφορα ψευδώνυμα, όπως Antonio de Guevara ή Juan de Guernica, πιθανώς για να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο σταθμός είχε ένα εκτεταμένο δίκτυο σχολιαστών και δημοσιογράφων. Στις 19 Μάρτη 1942, ο Díaz αυτοκτόνησε. Η Pasionaria έγινε γενικός γραμματέας του PCE μετά από μια σύντομη περίοδο διαβουλεύσεων με τον Στάλιν. Στις 3 Σεπτέμβρη ο γιος του Ibárruri, Rubén Ruiz Ibárruri, έχασε τη ζωή του πολεμώντας ηρωικά στο Στάλινγκραντ. Ο αστεροειδής 2423 Ibarruri πήρε το όνομά του προς τιμή του. Τη 1η Μάρτη 1943, ο Στάλιν ίδρυσε την Ένωση Πολωνών Πατριωτών και στις 15 Μάη, το ECCI ακύρωσε τη 3η Διεθνή και χορήγησε θεωρητική ανεξαρτησία σε κάθε εθνικό κομμουνιστικό κόμμα. Η Ibárruri συμφώνησε με την απόφαση.
     Στις 23 Φλεβάρη 1945, έφυγε απ' τη Μόσχα για ταξίδι στη Τεχεράνη, τη Βαγδάτη και το Κάιρο. Στο Κάιρο, η ίδια κι η παρέα της έκλεισαν πέρασμα στο 1ο επιβατηγό πλοίο που αναχώρησε από την Αλεξάνδρεια, πιστεύοντας ότι είχε προορισμό τη Μασσαλία. Στη πραγματικότητα, το πλοίο, μέρος μιας βρεττανικής νηοπομπής, κατευθύνθηκε προς τη Βουλώνη-συρ-Μερ κοντά στα βελγικά σύνορα. Το ταξίδι διήρκεσε 3 μήνες κι έφτασε στο Παρίσι πολύ αργά για να συναντηθεί με τον Χουάν Νεγκρίν, τον τελευταίο πρόεδρο της Ισπανικής Δημοκρατίας, για να επεξεργαστεί μια κοινή πολιτική στρατηγική εναντίον του Φράνκο. Από τις 5 ως τις 8 Δεκέμβρη, το PCE πραγματοποίησε ολομέλεια της κεντρικής επιτροπής στη Τουλούζη, όπου ο Σαντιάγο Καρίγιο, ο πρώην ηγέτης της Ενοποιημένης Σοσιαλιστικής Νεολαίας στη προπολεμική Ισπανία που 'χε φτάσει στην απελευθερωμένη Γαλλία Νοέμβρη του 1944, απέκτησε τον έλεγχο του PCE, σύμφωνα με τον συνάδελφό του κομμουνιστή Ενρίκε Λίστερ.

     Στο βιβλίο του Así destruyó Carrillo el PCE, ο Líster επέκρινε τη συμπεριφορά του Ibárruri μεταξύ 1939 και 1945, γράφοντας:

   "Εξέταση της κατάστασης του PCE μεταξύ 1939-1945, θα έδειχνε ότι η πολιτική κι ηθική συμπεριφορά και συμπεριφορά της τεράστιας πλειοψηφίας των μελών του κόμματός μας, είτε στην Ευρώπη, την Αμερική, την Αφρική και πάνω απ' όλα στην Ισπανία, ήταν αξιέπαινη, ενώ η συμπεριφορά και η συμπεριφορά μερίδας των εξόριστων ηγετών είχε αφήσει πολλά να είναι επιθυμητά, Υπήρχαν πολλά βρώμικα μυστικά, πολλές πράξεις δειλίας. Οι Dolores Ibárruri, Carrillo, Mije, Anton, Delicado είναι καλά παραδείγματα αυτών που λέμε, αν κι όχι τα μόνα".
   Οι διώξεις των αντιφρονούντων εντός του PCE αυξήθηκαν με τη πάροδο του χρόνου. Μεταξύ 1947-51 τα πράγματα χειροτερεύουν προοδευτικά. Οι διώξεις μες στο κόμμα αυξάνονται, όπως κι οι συλλήψεις συντρόφων που έρχονται στην Ισπανία από τη Γαλλία. Αλλά δεν ήταν μόνον αυτό, όπως θα ανακαλύπταμε αργότερα, η δολοφονία είχε γίνει εργαλείο καταστολής και διαχείρισης του κόμματος... Η απόφαση για τη δολοφονία αγωνιστών πάρθηκε στη Γραμματεία του PCE. Αν ο στόχος μιας δολοφονίας διέφυγε στην Ισπανία, η παρουσία του προδόθηκε στις ισπανικές αρχές μέσω των εκπομπών του Radio España Independiente. Οι ανακρίσεις ήτανε σκληρές: «Ο Καρίγιο κι ο Άντον προκάλεσαν πραγματικό τρόμο. Μερικοί σύντροφοι έφτασαν στο χείλος της παραφροσύνης στη διάρκεια των γύρων της ανάκρισης κι άλλοι οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία από τις ποταπές κατηγορίες εναντίον τους".

     Το βιβλίο απαριθμεί τα μέλη του κόμματος που προδόθηκαν ή δολοφονήθηκαν: Juanchu de Portugalete (1944), Gabriel León Trilla (1945; "η απόφαση για την εξάλειψη του Trilla ανήκει στους Santiago Carrillo και Dolores Ibárruri"), Jesus Hernandez (1946), Lino (1950), Joan Comorera (1954), Monzon, Quiñones, Luis Montero και Jose el Valenciano. Ακόμη και οι στρατηγοί Μοντέστο και ο ίδιος ο Λίστερ στοχοποιήθηκαν κάποια στιγμή από την ηγεσία του PCE, μόνο για να σωθούν ακούσια από τον Στάλιν, που τους επαίνεσε παρουσία των Ιμπαρούρι, Καρίγιο κι Αντόν. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, το PCE καταδίωξε επίσης μέλη στη βορειοδυτική Ισπανία. Μεταξύ αυτών ήταν ο Victor Garcia, γνωστός και ως El Brasileño, τοπικός ηγέτης στη Γαλικία κι ο αναπληρωτής του Teófilo Fernández. Ο Γκαρσία είχε προηγουμένως εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για την εξόριστη ηγεσία του κόμματος και χαρακτηρίστηκε προβοκάτορας. Τα έγγραφα του κόμματος έδειξαν ότι ήταν ύποπτος ως πληροφοριοδότης της αστυνομίας, αλλά ο ιστορικός Lupe Martínez υποστηρίζει ότι είχε κατηγορηθεί ότι είχε έρθει σε επαφή με τις συμμαχικές δυνάμεις βοηθώντας τους καταρριφθέντες αεροπόρους να περάσουν στην Πορτογαλία από τη Γαλλία μέσω της Γαλικίας. Η προγραμματισμένη δολοφονία του αναφέρθηκε ήδη από το 1946, αλλά διεξήχθη μόλις το 1948. Πυροβολήθηκε στο κεφάλι σε μια δασώδη περιοχή στην πόλη Moalde, που μετά ο περιφερειακός σύνδεσμος του PCE έγραψε: "Επιτέλους τον κυνηγήσαμε. Αυτό το riffraff μας άντεξε σαν βδέλλα. Καταφέραμε να τον πιάσουμε στο Lalín, από όπου διηύθυνε ορισμένες περιπετειώδεις, ανεξέλεγκτες ομάδες. Είναι ένας προβοκάτορας που μας έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Αν και καθυστερημένα, τον εξολοθρεύσαμε". Το σώμα του ανακαλύφθηκε μέρες αργότερα και θάφτηκε στο τοπικό νεκροταφείο.

  Η εξορία, μέρος ΙΙ (1960-1977)

     Στο 6ο Συνέδριο του PCE, που πραγματοποιήθηκε στη Πράγα στις 28-31 Γενάρη 1960, η 64χρονη Ibárruri παραχώρησε τη θέση του γενικού γραμματέα στον Carrillo κι αποδέχθηκε τη τιμητική θέση του προέδρου. Ως επιβεβαίωση της αποχώρησής της από την ενεργό πολιτική, έγραψε τα πρώτα της απομνημονεύματα το 1960. Το βιβλίο, με τίτλο El Único Camino (Ο μόνος τρόπος), εκδόθηκε 1η φορά στο Παρίσι το 1962 και στη συνέχεια τυπώθηκε στη Μόσχα το 1963. Μεταφράστηκε αγγλικά κι εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1966 με νέο τίτλο. Στα 2α απομνημονεύματά της, Memorias de Pasionaria, 1939-1977, η Ibárruri σημειώνει ότι οι παιδικές αναμνήσεις που καταγράφηκαν στο El Único Camino ήρθαν σ' αυτή με ζωντανές λεπτομέρειες.
     Στις 10 Νοέμβρη 1961, ανακηρύχθηκε επίτιμη διδάκτωρ Ιστορικών Επιστημών από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας για τη συμβολή της στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας. Στην ομιλία αποδοχής της, υποστήριξε ότι η ταξική πάλη είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας. Το 1962, παρακολούθησε το 10ο Συνέδριο του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που πραγματοποιήθηκε στις 2-8 Δεκέμβρη στη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με σοσιαλιστές, χριστιανοδημοκράτες και μερικούς εκπροσώπους της εκκλησίας. Στους κληρικούς, παρατήρησε: "Δεν είμαστε τόσο κακοί όσο νομίζετε και δεν είμαστε τόσο καλοί όσο πιθανώς νομίζουμε ότι είμαστε".
     Στη διάρκεια των πρώτων μηνών του 1963, απηύθυνε ανεπιτυχώς έκκληση στην ισπανική κυβέρνηση να σώσει τη ζωή του μέλους της εκτελεστικής επιτροπής Julián Grimau. Πριν από την εκτέλεσή του, ο Grimau της έγραψε λέγοντας: "Η εκτέλεσή μου θα είναι η τελευταία". Στη διάρκεια της βδομάδας της 13ης Μάη, αποκάλυψε μια πλάκα προς τιμή της στο κτίριο 11, Block 1, της πρόσφατα μετονομασμένης οδού Grimau στη Μόσχα. Στις 5 Δεκέμβρη, έφτασε στην Αβάνα για να τιμήσει την 5η επέτειο της Κουβανικής Επανάστασης. Ο Κουβανός ηγέτης Φιντέλ Κάστρο κάλεσε την Ιμπάρουρι να μετακομίσει μόνιμα στο νησί, αλλά εκείνη αρνήθηκε.
     Στις 15 Απρίλη 1964, μίλησε στο συμπόσιο για τα 70α γενέθλια του Νικήτα Χρουστσόφ. Στις 30 Απρίλη, μοιράστηκε το Διεθνές Βραβείο Λένιν για την Ενίσχυση της Ειρήνης μεταξύ των Λαών, με τρεις άλλους. Στις 22 Φλεβάρη 1965, ζήτησε από τους υπουργούς Εξωτερικών και τον ισπανικό στρατό, καθώς κι από τον συνήγορο υπεράσπισης, να εμφανιστούν ως μάρτυρες στο στρατοδικείο του πρώην Δημοκρατικού διοικητή Justo López de la Fuente, που 'χε καταδικαστεί σε 23 χρόνια φυλάκισης. Όλοι περίμεναν ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο. Η Ibárruri πραγματοποίησε συνέντευξη Τύπου στη Μόσχα για να δημοσιοποιήσει αυτές τις ενέργειες. Στις 27 Φλεβάρη, ο γενικός διοικητής της περιφέρειας της Μαδρίτης ακύρωσε τη διαδικασία. Ωστόσο, η αρχική ποινή παρέμεινε κι ο López πέθανε αργότερα στη φυλακή.
     Κάποια στιγμή το 1965, πέταξε από το Παρίσι στο Ντουμπρόβνικ για να ζητήσει συγγνώμη από τον Josip Broz Tito ως πρόεδρο του PCE. Στις 17 Μάη 1948, η Κομινφόρμ, διάδοχος του ECCI, είχε εκδιώξει τη Γιουγκοσλαβία από τη κοινότητα των σοσιαλιστικών χωρών κι η Ibárruri είχε υποστηρίξει αυτή τη μομφή. Το 20ό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, που πραγματοποιήθηκε 14-26 Φέβάρη 1956, είχε αποκηρύξει τις κατηγορίες εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Τώρα, η Ibárruri ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με τον άντρα που είχε συκοφαντήσει. Άρχισε να ζητά συγγνώμη αφειδώς, αλλά ο Τίτο τη διέκοψε, λέγοντας: "Μην εξάπτεσαι, μην ανησυχείς. Ξέρω πολύ καλά πώς λειτουργούσαν τα πράγματα κείνη την εποχή. Το ξέρω απόλυτα. Επιπλέον, πιστέψτε με, πιθανότατα θα 'χα κάνει ό,τι κάνατε εσείς αν βρισκόμουν στη κατάστασή σας". Η Ibárruri επέστρεψε για να επισκεφθεί τη Γιουγκοσλαβία αρκετές φορές στη συνέχεια. Στα τέλη Δεκέμβρη 1965, το Προεδρείο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ της απένειμε το μετάλλιο του Τάγματος του Λένιν. Μεταξύ 1930 και 1991, δόθηκαν συνολικά 431.418 παράσημα, αλλά μόνο 17 απονεμήθηκαν σε αλλοδαπούς.
     Η Ibárruri προήδρευσε της συντακτικής επιτροπής που έγραψε τους 4 τόμους του Guerra y revolución en España, 1936-1939 (Πόλεμος και Επανάσταση στην Ισπανία, 1936-1939), που παρουσιάζουν την άποψη του PCE για τον Ισπανικό Εμφύλιο. Οι τόμοι εκδόθηκαν μεταξύ 1966 και 1971. Στις 19 Απρίλη 1969, ο πρώην Ρεπουμπλικανός στρατηγός Χουάν Μοντέστο πέθανε στη Πράγα. Η Ibárruri εκφώνησε ένα σύντομο εγκώμιο. Στις 6 Μαΐου 1970, η ισπανική δεξιά εφημερίδα ABC ανέφερε ότι το PCE και το Κρεμλίνο είχαν καταλήξει σε ένα νέο σύμφωνο. Σύμφωνα με την έκθεση, το ισπανικό κόμμα απέσυρε τη μομφή του για τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία σε αντάλλαγμα για την ευλογία του Κρεμλίνου σχετικά με την επιθυμία του κόμματος να συνεργαστεί με μη κομμουνιστικά κόμματα. Η εφημερίδα ανέφερε επίσης ότι η πρόεδρος του PCE Dolores Ibárruri διέμενε μόνιμα στη Μόσχα, ενώ ο γενικός γραμματέας ζούσε στην Ιταλία.
     Στις 8 Νοέμβρη 1972, ο εν διαστάσει σύζυγος της Ibárruri, ο 82χρονος Julián Ruiz Gabiña, επέστρεψε από κλινική εργαζομένων στη Μόσχα στο Somorrostro, εκφράζοντας την επιθυμία να ξεκουραστεί και να πεθάνω στη γη του. Στις 14 Μάρτη 1974, η Ibárruri καταδίκασε την εκτέλεση του 26χρονου Καταλανού αναρχικού Salvador Puig Antich στις 2 Μάρτη.Σημείωσε επίσης την επαναστατική πολιτική στάση του επισκόπου Antonio Añoveros Ataún του Μπιλμπάο, που υπερασπίστηκε δημόσια τη βασκική πολιτιστική ταυτότητα κι αψήφησε την απόφαση του Φράνκο να τον απομακρύνει. Στις 20 Νοέμβρη 1975, ο Ισπανός δικτάτορας Φράνκο πέθανε. Η Ibárruri σχολίασε λακωνικά: "Είθε η γη να αναπαυθεί ελαφρά πάνω του". Στη διάρκεια της βδομάδας της 17ης Νοέμβρη, τιμήθηκε με το παράσημο του Τάγματος της Οκτωβριανής Επανάστασης. Στις 14 Δεκέμβρη, πολλοί εκπρόσωποι κομμουνιστικών κομμάτων απ' όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη για να αποτίσουνε φόρο τιμής σ' αυτήν. Το επόμενο καλοκαίρι, παρακολούθησε την 3η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του PCE, που πραγματοποιήθηκε στις 28-31 Ιουλίου 1976 στη Ρώμη, με θέμα την εθνική συμφιλίωση

.

     Τη νύχτα 24 Γενάρη 1977, μονάδα κομάντο Ισπανών κι Ιταλών νεοφασιστών σκότωσε τρεις κομμουνιστές δικηγόρους για τα εργασιακά δικαιώματα, ένα φοιτητή νομικής κι ένα διευθυντή στο δικηγορικό τους γραφείο στο κέντρο της Μαδρίτης. 4 άλλοι τραυματίστηκαν σοβαρά. Στις 16 Φλεβάρη, η Ibárruri ζήτησε από τις ισπανικές αρχές στη Μόσχα να της επιτρέψουν να επιστρέψει στην Ισπανία. Δήλωσε ότι είχε ταξιδέψει πολλές φορές εκτός της ΕΣΣΔ, ότι το επάγγελμά της ήτανε δημοσιογράφος και συνεργάτης εφημερίδων και περιοδικών, ότι ήταν πρόεδρος του PCE κι ότι ήθελε να ταξιδεύει ελεύθερα στη χώρα της. Στις 22 Φλεβάρη, το παράνομο PCE ανακοίνωσε τον κατάλογο των υποψηφίων του για τις γενικές εκλογές της 15ης Ιουνίου. Η Ibárruri ήταν υποψήφια σε 2 εκλογικές περιφέρειες, τη Μαδρίτη και την Αστούριας, για να εξασφαλίσει την εκλογή της. Ο Carrillo εμφανίστηκε σε 3. Παρά το κλίμα φόβου κι ανασφάλειας, η ισπανική κυβέρνηση νομιμοποίησε το PCE στις 9 Απρίλη, αλλά οι αρχές αρνήθηκαν στην Ibárruri βίζα. Στις 27 Απρίλη, ο Julián Ruiz δήλωσε ότι δεν θα ήταν στο αεροδρόμιο για να χαιρετήσει την εν διαστάσει σύζυγό του, αλλά πρόσθεσε: "Παρ' όλ' αυτά, είναι η μητέρα των παιδιών μου και της εύχομαι υγεία κι ειρηνική ζωή". Το PCE κανόνισε να προσγειωθεί η Ibárruri στη Μαδρίτη με ή χωρίς θεώρηση στις 13 Μάη. Ωστόσο, στις 12 Μαΐου, οι αρχές υποχώρησαν και χορήγησαν τη θεώρηση.

  Πίσω στη Μαδρίτη (1977–1989)

     Στις 2:00 μ.μ. Ώρα Μόσχας στις 13 Μάη 1977, έφυγε απ' το αεροδρόμιο Sheremetyevo με αεροσκάφος της Aeroflot μετά από πολύ στοργική αποστολή από τον Boris Ponomarev, τον Mikhail Suslov, 3 άλλους πολίτες και τον συνταγματάρχη Sergeyev, σύζυγο της κόρης του Ibárruri. Στην άσφαλτο, κορίτσι με παραδοσιακή φορεσιά πρόσφερε στην απερχόμενη πρόεδρο του PCE ένα μπουκέτο λουλούδια. Στις 7:59 μ.μ. Ώρα Μαδρίτης, το αεροσκάφος της Aeroflot προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Barajas. Το PCE δεν της επιφύλαξε επίσημη υποδοχή κι ο γενικός γραμματέας Carrillo ήταν στη Σεβίλλη. 500 μέλη του κόμματος και συμπαθούντες, μερικοί ανεμίζοντας σημαίες του PCE και φορώντας κόκκινους μπερέδες με κομμουνιστικά διακριτικά, συγκεντρώθηκαν στο αεροδρόμιο. Ανέβηκαν στο κατάστρωμα παρατήρησης για να παρακολουθήσουν και να ζητωκραυγάσουν καθώς προσγειωνόταν. Η Ibárruri επισκέφθηκε στη συνέχεια το γραφείο του Γενικού Γραμματέα του Fuencarral κι άλλαξε επίσημα το όνομά της από Isidora σε Dolores.
     Η 1η προεκλογική συγκέντρωσή της έγινε στις 23 Μάη στους εκθεσιακούς χώρους του Μπιλμπάο, όπου μίλησε ενώπιον 30.000 ως 50.000 υποστηρικτών. Αναγνώρισε ότι ένιωθε κουρασμένη, αλλά προσφέρθηκε εθελοντικά να εξηγήσει τη λειτουργία των σοσιαλιστικών χωρών, όπου οι εργάτες μπορούν να ζήσουνε πολύ καλά χωρίς καπιταλισμό. Ωστόσο, η συγκίνηση της μέρας την εξάντλησε και βραδινή συνέντευξη Τύπου έπρεπε να ακυρωθεί. Την επόμενη μίλησε στο στάδιο Suárez Puerta στο Avilés μπρος σε πολλές χιλιάδες εργάτες. Ένας 20χρονος αυτόπτης μάρτυρας θυμάται: "Η πόλη φορούσε κόκκινα. Η Διεθνής ακουγότανε παντού... Η ατμόσφαιρα, η σιωπή όταν μιλούσε η Πασιωνάρια, η έκρηξη χαράς εκείνη τη μέρα, είναι αξέχαστες αναμνήσεις".



     Στις 25 Μάη, στη παρουσίαση του βιβλίου του Ευρωκομμουνισμός και το κράτος, ο Καρίγιο είπε σε έναν δημοσιογράφο ότι η Ιμπαρούρι του θύμισε τον Πάμπλο Ιγκλέσιας όπως τον γνώριζε ως παιδί -έναν άρρωστο, ηλικιωμένο άνδρα που συμμετείχε ελάχιστα στις δραστηριότητες του κόμματος και συχνά παρέμενε σιωπηλός στη διάρκεια των συναντήσεων. Στις 28 Μάη, μίλησε στη Sama de Langreo κι η δεξιά εφημερίδα ABC παραδέχτηκε ότι τραβούσε πλήθη. Στις 30 Μάη, επιβεβαίωσε στη La Felguera ότι το ίδιο πνεύμα που την είχε παρακινήσει το 1936 συνέχισε να την οδηγεί υπέρ του PCE και των Αστουριών. Στις 8 Ιουνίου, γεμάτο σπίτι (6.000 άνθρωποι σύμφωνα με το ABC, 8.000 σύμφωνα με τη La Vanguardia) την άκουσε στο Palacio de los Deportes στο Οβιέδο, πρωτεύουσα των Αστουριών. Την επόμενη μέρα, εμφανίστηκε στην εθνική συγκέντρωση του κόμματος που πραγματοποιήθηκε στη γειτονική επαρχία León.
     Στις γενικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 15 Ιουνίου, η εκλογική περιφέρεια του Οβιέδο έλαβε 584.061 ψήφους, με ποσοστό συμμετοχής ψηφοφόρων 74,6%. Το PCE έλαβε 60.297 ψήφους (10,5% του συνόλου), εξασφαλίζοντας έδρα για τη Dolores Ibárruri. Το κόμμα με τις περισσότερες ψήφους ήταν το Ισπανικό Εργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (31,8%), ενώ το κόμμα της δικτατορίας, Falange Española, συγκέντρωσε μόλις 0,46%. Στις 13 Ιουλίου στις 10:05 π.μ., όπως σημειώνεται στα απομνημονεύματά της, επέστρεψε στην αίθουσα του Κογκρέσου που είχε αφήσει 41 χρόνια νωρίτερα. Λίγα λεπτά αργότερα, πήρε τη θέση της στη καρέκλα του αντιπροέδρου για την εναρκτήρια συνεδρίαση. Την επόμενη μέρα, το Radio España Independiente μετέδωσε τη τελευταία του εκπομπή, αριθμός 108.300. Στις 22 Ιουλίου, ο βασιλιάς άνοιξε το Κοινοβούλιο. Η Ibárruri συμμετείχε στο γενικό χειροκρότημα ενός λεπτού, αν και παρέμεινε καθιστή. Νωρίτερα, καθώς έμπαινε στο Κογκρέσο, ένας 56χρονος άνδρας με στολή Φαλαγγιτών χαιρέτησε τους Ρωμαίους και την αποδοκίμασε, λέγοντας: "Πέσε νεκρή! Αν είχες κάποια ντροπή, δεν θα επέστρεφες στην Ισπανία".
     Στις 4 Αυγούστου, ο 87χρονος Ruiz πέθανε σε νοσοκομειακή κατοικία στο Barakaldo κι η Ibárruri παρευρέθηκε στη κηδεία του. Ταξίδεψε στη Μόσχα τον Οκτώβρη να γιορτάσει την 60ή επέτειο της Ρωσικής Επανάστασης και δεν επέστρεψε μέχρι τις 21 Νοέμβρη. Η προβληματική υγεία της οδήγησε στη νοσηλεία της 3 φορές στη διάρκεια των 1ων 9 μηνών μετά την επιστροφή της. Η ηλικία της κι η εύθραυστη κατάστασή της ώθησαν το περιφερειακό παράρτημα του PCE στην Αστούριας να ζητήσει τη συνταξιοδότησή της και την αντικατάστασή της ήδη από τις 21 Νοέμβρη 1977. Ωστόσο, η κεντρική επιτροπή υποστήριξε ότι η συμβολική παρουσία της ήτανε σημαντική κι υπηρέτησε όλη τη θητεία. Στις 31 Οκτώβρη 1978, ψήφισε Ναι για το νέο ισπανικό Σύνταγμα. Στις 29 Δεκέμβρη, ο πρόεδρος Adolfo Suárez διέλυσε το Κογκρέσο και προκήρυξε νέες εκλογές για την 1η Μάρτη 1979. Η 84χρονη Ibárruri δεν ήταν υποψήφια. Η ζωή της, όπως και κάθε κομμουνιστή, τέθηκε σε κίνδυνο στις 23 Φλεβάρη 1981, όταν φασιστικά στοιχεία των ισπανικών ενόπλων δυνάμεων και της παραστρατιωτικής αστυνομίας οργάνωσαν πραξικόπημα.

     Σε γενικές γραμμές, τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της σημαδεύτηκαν από σειρά φεμινιστικών συγκεντρώσεων, πολιτικών συγκεντρώσεων, συνεδρίων του PSUC και του PCE, προεδρεύοντας των συνεδριάσεων της εκτελεστικής επιτροπής και καλοκαιρινές διακοπές στη Σοβιέτ Ένωση. Η Ιμπάρουρι κατήγγειλε τη στάση του Ενβέρ Χότζα εναντίον του Χρουστσόφ στη διάρκεια του Σινοσοβιετικού Σχιστ, περιγράφοντας τον Χότζα ως σκύλο που δαγκώνει το χέρι που τον ταΐζει. Επιζώντες των Διεθνών Ταξιαρχιών ήρθαν να γιορτάσουν τα 90α γενέθλιά της και το PCE διοργάνωσε ένα πάρτι στο Palacio de Deportes στη Μαδρίτη για 15.000 ως 20.000 καλοθελητές.
     Τον Οκτώβρη του 1987, ζήτησε οικονομική βοήθεια από το Κογκρέσο, καθώς δεν είχε συνεισφέρει στο εθνικό πρόγραμμα κοινωνικής ασφάλισης και δεν είχε σύνταξη. Το Κογκρέσο της χορήγησε μηνιαίο επίδομα 150.000 πεσετών (περίπου 1.250 δολάρια ΗΠΑ εκείνη την εποχή). Στις 13 Σεπτέμβρη 1989, νοσηλεύτηκε με σοβαρή πνευμονία. Αν κι ανάρρωσε και βγήκε από το νοσοκομείο στις 15 Οκτώβρη, παρουσίασε υποτροπή στις 7 Νοέμβρη και πέθανε στις 12 Νοέμβρη στα 93 της. Στις 14 Νοέμβρη, χιλιάδες άνθρωποι απέτισαν φόρο τιμής καθώς το σώμα της βρισκόταν σε καταφάλκι. Μεταξύ εκείνων που υπέβαλαν τα σέβη τους ήταν βετεράνοι του εμφυλίου πολέμου, ακρωτηριασμένοι πολέμου κι οι πρεσβευτές της Κούβας, της Τσεχοσλοβακίας, της Ανατολικής Γερμανίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Κίνας, καθώς κι ο δήμαρχος της Μαδρίτης. Στις 16 Νοέμβρη, σύντομη πομπή μετέφερε τη σορό της από την έδρα του PCE στη Plaza de Colón, όπου ο Rafael Alberti κι ο Γενικός Γραμματέας Julio Anguita εκφώνησαν σύντομους επικήδειους. Στη συνέχεια οδηγήθηκε στο νεκροταφείο Almudena κι ενταφιάστηκε κοντά στον τάφο του Pablo Iglesias. Χιλιάδες παρακολούθησαν την κηδεία της και φώναζαν: "Δεν θα περάσουν!" Οι δήμαρχοι αρκετών δήμων κήρυξαν 4ήμερο επίσημο πένθος.
     Η Dolores Ibárruri χρησίμευσε ως έμπνευση για τον καλλιτέχνη Arthur Dooley, που του ανατέθηκε το 1974 από τη Διεθνή Ένωση Ταξιαρχιών της Σκωτίας να δημιουργήσει μνημείο προς τιμή των 2.100 Βρεττανών εθελοντών της Διεθνούς Ταξιαρχίας. Αυτοί οι απλοί άνδρες και γυναίκες εντάχθηκαν στις δημοκρατικές δυνάμεις στον ισπανικό εμφύλιο για να πολεμήσουν ενάντια στο καθεστώς του Φράνκο. Η επιγραφή του μνημείου είναι αφιερωμένη στους 534 εθελοντές που έχασαν τη ζωή τους στη σύγκρουση, συμπεριλαμβανομένων 65 από τη Γλασκώβη, όπου βρίσκεται το μνημείο. Το άγαλμα χρηματοδοτήθηκε από χρήματα που συγκεντρώθηκαν από συνδικαλιστές κι υποστηρικτές του εργατικού κινήματος. Ωστόσο, οι 3.000 λίρες που συγκεντρώθηκαν ήταν ανεπαρκείς για να καλύψουν τα σχέδια του καλλιτέχνη να χυτεύσει το άγαλμα σε μπρούντζο. Αντ 'αυτού, ένας οπλισμός συγκολλήθηκε μεταξύ τους από παλιοσίδερα και καλύφθηκε με υαλοβάμβακα. Η τελική έκδοση του μνημείου είναι μια στυλιζαρισμένη γυναικεία φιγούρα που αντιπροσωπεύει την Dolores Ibárruri, που απεικονίζεται με μακρύ φόρεμα, στέκεται με τα πόδια ανοιχτά και τα χέρια υψωμένα. Στην πλίνθο, ο Dooley χάραξε το διάσημο σύνθημα της Dolores: "Καλύτερα να πεθάνεις στα πόδια σου παρά να ζήσεις για πάντα στα γόνατά σου". Αρχικά χρησιμοποιήθηκε από τον Μεξικανό επαναστάτη ηγέτη Emiliano Zapata, η Ibárruri έδωσε στη φράση νέο νόημα όταν τη χρησιμοποίησε στη διάρκεια της απεργίας των ανθρακωρύχων στην Αστούριας της Ισπανίας το 1934.



     Με τη πάροδο του χρόνου, το άγαλμα της λίστας Β έπεσε σε εξαιρετικά κακή κατάσταση, προκαλώντας κριτική από το κοινό, εκλεγμένους αξιωματούχους και συνδικαλιστές. Έργο αποκατάστασης πραγματοποιήθηκε μεταξύ Απρίλη κι Αυγούστου 2010 και το μνημείο αφιερώθηκε εκ νέου στις 23 Αυγούστου 2010 από τον ηγέτη του Συμβουλίου, Bailie Gordon Matheson, και τον Γενικό Γραμματέα του Κογκρέσου των Συνδικάτων της Σκωτίας, Grahame Smith, παρουσία του Thomas Watters, 97 ετών, επιζώντος βετεράνου της Διεθνούς Ταξιαρχίας. Ο Watters ήταν βετεράνος της Σκωτσέζικης Μονάδας Ασθενοφόρων, που εργάστηκε στη 1η γραμμή στην Ισπανία για να βοηθήσει τραυματίες μαχητές κι εθελοντές από όλο τον κόσμο.
     Το Φλεβάρη του 2017, το Λαϊκό Κόμμα της Χώρας των Βάσκων ζήτησε να μετονομαστεί ένας δρόμος που πήρε το όνομά της λόγω του τρομερού ρόλου της στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και της στενής σχέσης της με τον Στάλιν.
     Το βραζιλιάνικο πανκ ροκ συγκρότημα Blind Pigs συμπεριέλαβε ένα αγγλόφωνο τραγούδι για τον Ibárruri στο άλμπουμ τους Blind Pigs του 2002.
     Στο μυθιστόρημα του Anthony Powell Casanova's Chinese Restaurant, η Norah κι η Eleanor έχουν εικόνα της Pasionaria στο μαντηλάκι τους.
     Στο μυθιστόρημα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ Για ποιον χτυπά η καμπάνα, η μονάδα του El Sordo συζητά τα κίνητρα της Pasionaria για την αποστολή του γιου της στη Σοβιετική Ένωση στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου, ενώ δεχόταν επίθεση από δυνάμεις του Φράνκο.
     Το fusion συγκρότημα Inyal με έδρα τη Γλασκώβη συμπεριέλαβε ορχηστρικό τραγούδι αφιερωμένο στην Ibárruri, με τίτλο Pasionaria, στο άλμπουμ τους INYAL του 2017.
     Ο Αμερικανός γλύπτης Jo Davidson δημιούργησε προτομή πορτραίτο της Ibárruri το 1938. Ο Davidson περιγράφει τις συναντήσεις του μαζί της στο ξενοδοχείο του στη Μαδρίτη στην αυτοβιογραφία του, Between Sittings: An Informal Autobiography.
     Το 2012, η Nadezhda Tolokonnikova, μέλος του ρωσικού πανκ συγκροτήματος διαμαρτυρίας Pussy Riot, φορούσε μπλουζάκι με τη φράση "¡No Pasarán!" κι εικόνα μιας υψωμένης σφιγμένης γροθιάς στη διάρκεια της δίκης της.




========================


Εννιά χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο Φράνκο μπήκε στη Μαδρίτη τον Μάρτιο 1939 με την υποστήριξη των όπλων του Χίτλερ και τη βοήθεια των «μη- παρεμβατική πολιτική των λεγόμενων δημοκρατικών κυβερνήσεων, και τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, μετά την επαίσχυντη συνθηκολόγηση του συνταγματάρχη Casado.
Το Δημοκρατικό Γενικό Επιτελείο έδωσε τη διαταγή να σταματήσει ο στρατός Λειτουργίες. Τα μέτωπα άνοιξαν κι η αιματηρή Χιονοστιβάδα φαλαγγιτών δολοφόνων ξεχύθηκε μέσα από το ρήγμα. Ο αξιοκαταφρόνητος Κασάδο προσπάθησε να δικαιολογήσει το έγκλημά του επικαλούμενος ότι ήθελε να θέσει τέρμα στα βάσανα του λαού με σύναψη έντιμης ειρήνης.
Ο Κασάδο είπε ψέματα. Γιατί εκτέλεσε τα δόγματα των Τσάμπερλεν, Daladier, Blum και Spaak κι ως εκ τούτου, η βούληση του Χίτλερ και Μουσολίνι, η θέληση του διεθνούς φασισμού. Ο φασισμός έπρεπε να τελειώσει τον πόλεμο στην Ισπανία προκειμένου να ξεκινήσει η επίθεση της Ευρώπης και του κόσμου.
Ποτέ πριν οι δύο λέξεις «έντιμη ειρήνη» δεν αντηχούσαν τέτοια διπροσωπία κι ατιμία. Η «έντιμη ειρήνη» υπογεγραμμένη από τον Κασάδο έγραψε τη προδοσία του λαού μας, τους ηρωικούς Ρεπουμπλικάνους μαχητές και τους έθεσε στο έλεος των βάναυσων κι εκδικητικών ορδών του Ισπανού φασίστα δικτάτορα.
Ο Κασάδο είχε τους συνεργούς του μεταξύ των αναρχικών και στο Ισπανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, που ένας από τους ηγέτες του, ο φασίστας -σκεπτόμενος τον καθηγητή Bisteiro, που διακηρύσσεται στη πολιτική διαθήκη του (σήμερα θεωρείται ως η Βίβλος των δεξιών σοσιαλιστών) ότι η Ισπανία πρέπει να μάθει από τη χιτλερική Γερμανία... 
Τότε, όπως και τώρα, ο αντικομμουνισμός ήτανε το στοιχείο που συνέδεε τους Προδότες. Όλοι δικαιολόγησαν το ρόλο τους στη προδοσία αναφερόμενοι στην υποτιθέμενη πρόθεση των κομμουνιστών να οργανώσουν πραξικόπημα να καταλάβει την εξουσία.
Τι τερατώδης συκοφαντία! Το 1937 οι κομμουνιστές απολάμβαναν ένα Κύρος που κέρδισε ο ηρωισμός των μελών τους που επέτρεψε να επηρεάσουν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σε όλα τα μέτωπα.
Οι κομμουνιστές επέκριναν τη τακτική πολλών υψηλόβαθμων αξιωματούχων αρχηγοί στρατού, συμπεριλαμβανομένου του προδότη Casado, τακτικές που στόχευαν να σαμποτάρουν την αντίσταση, να υπονομεύσουν το ηθικό των μετόπισθεν, να οργανώνουν στρατιωτικές επιχειρήσεις που ήταν τόσο μυστικές που αργόσχολοι συζήτησαν δημοσίως τις πιθανότητες επιτυχίας αυτών των επιχειρήσεων και πόσο αποτελεσματικοί θα ήταν ενώ ο εχθρός, προειδοποιήθηκε κι εξολόθρευσε τα δημοκρατικά στρατεύματα στη 1η φάση της επίθεσης. Αυτό ακριβώς είναι που ο Κασάδο κι ο δικός του συνεργός ήταν έξω για να αποδείξουν, δηλαδή ότι ο Ρεπουμπλικανός στρατός δεν μπορούσε ν' αντισταθεί στις φασιστικές μεραρχίες.
Σε μια προσπάθεια να αποτρέψουνε τη προδοσία, οι κομμουνιστές απαίτησαν από το Υπουργό Άμυνας εκκαθάριση του Αρχηγείου Στρατού, που περιλάμβανε πράκτορες του εχθρού όπως, για παράδειγμα, συνταγματάρχες Muedra και Garijo που ήταν σε επαφή με το προσωπικό του Franco. Οι κομμουνιστές δεν ήθελαν ο λαός μας να είναι καταδικασμένος, το έκαναν δεν θέλουν τη τρομερή θυσία σχεδόν 3 ετών πίκρας αγώνας να είναι μάταιος. Οι κομμουνιστές ήθελαν να οργανώσουν αντίσταση, που ήταν δυνατή κι επείγουσα ενόψει της ακραίας έντασης στην Ευρώπη. Κι οι κομμουνιστές είχανε δίκιο! Τη στιγμή που η Ρεπουμπλικανική Κυβέρνηση άρχισε να παίρνει το αναγκαία μέτρα ασφαλείας για τη διατήρηση του υψηλού ηθικού του πίσω και για να εφοδιάσει το μπροστινό μέρος με όλα τα απαραίτητα, η προδοσία προετοιμασμένη πολύ νωρίτερα στο Γενικό Στρατηγείο, υπό την ηγεσία του αναρχικού κινήματος και σε ορισμένες ομάδες των σοσιαλιστών πραγματοποιήθηκε -η αντίσταση της Δημοκρατίας που συντρίβεται κι η Ισπανία πουλιέται στο φασισμό.
Ήτανε τότε που οι άνθρωποι, βιώνανε τη πλήρη φρίκη του. Οι ορδές του Φράνκο, συνειδητοποίησαν πόσο τρομερή ήταν η καταστροφή που προκλήθηκε από τη χούντα της Μαδρίτης και το πραγματικό νόημα του Casado «Έντιμη Ειρήνη».
Από αυτό γεννήθηκε το κίνημα αντίστασης. Στις μέρες που μετά την ήττα της Δημοκρατίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα άρχισε να συσπειρώνει τις δυνάμεις που διασκορπίστηκαν ως αποτέλεσμα της προδοσίας των συνθηκολογητών. Σε αντίθεση με τον αποθαρρυντικό ισχυρισμό τους σοσιαλιστές ηγέτες που, όπως ο Indalecio Prieto, δήλωσαν ότι δεν υπήρχαν δυνατότητες αντίστασης κι ότι η Ισπανία ήταν Αντιμέτωπη με 50 χρόνια φασισμού, το Κομμουνιστικό Κόμμα διακήρυξε ότι η νίκη του Φράνκο ήτανε κάτι προσωρινό κι ότι ο αγώνας θα συνεχιστεί.
Εκατοντάδες κομμουνιστές, μαζί με πολλούς έντιμους αντιφασίστες, κυνηγημένοι από την αστυνομία του Φράνκο και τους φασίστες, πήγανε στα βουνά της Γαλικίας, της Ανδαλουσίας, της Εστρεμαδούρα και του Τολέδο.
Αυτή ήταν η αρχή του αντάρτικου κινήματος. Οι αντάρτες κατέβηκαν στις κοιλάδες και τις πόλεις όχι μόνο για να προμηθεύονται μέσα διαβίωσης, που διέθεταν χάρη στην αλληλεγγύη των αγροτών, αλλά και για τη προστασία της αγροτιάς ενάντια στη λεηλασία των φαλαγγιτών, να οργανώσουν αντίσταση των αγροτών, να αποδοθεί δικαιοσύνη στους δήμιους και να να διατηρήσει την εμπιστοσύνη του λαού σε μελλοντική ελεύθερη Ισπανία.
Οι εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών και δημοκρατικών. Οι κυβερνήσεις που βοήθησαν να ηττηθεί η Ισπανική Δημοκρατία ήταν. Γνωρίζει καλά το κίνημα αντίστασης που αναπτύχθηκε σε όλα τα βουνά της Ισπανίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Blum ήταν επικεφαλής της γαλλικής κυβέρνησης κατά το μεγαλύτερο μέρος της στον πόλεμο στην Ισπανία.
Αλλά οι σοσιαλιστές κι οι δημοκράτες αρνήθηκαν να το αναγνωρίσουνε. Η ύπαρξη αυτού του κινήματος σήμαινε την αναγνώριση των Ευθυνών -για μερικούς, ευθύνη ως ηγέτες δημοκρατικής κυβερνησης, για άλλους ως σοσιαλιστές. Αυτό θα εννοούσαν να παραδεχτούν ανοιχτά ότι είχαν έναν εγκληματία που εγκατέλειψε ένα λαό που είχε θυσιάσει πάνω από ένα εκατομμύριο Ήρωες στον αγώνα κατά του φασισμού.
Η πάλη κι η δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος, που διατήρησε την ελπίδα και την εμπιστοσύνη του λαού στη δική του δύναμη και σε μια μελλοντική ελεύθερη Ισπανία, ήτανε το εμπόδιο που απέτρεψε τους ελιγμούς της ισπανικής αντίδρασης, οι εκπρόσωποι της, ο αγγλοσαξονικός ιμπεριαλισμός κι οι πράκτορές του -η ισπανική δεξιά: Σοσιαλιστές κι αναρχικοί.
Η νίκη των δημοκρατικών χωρών επί του χιτλερισμού έδωσε ένα ισχυρό κίνητρο για λαϊκή αντίσταση σε όλη τη χώρα. Περιφρονώντας τα φασιστικά συνδικάτα, τους εργάτες, παράνομες πορείες, αποκατέστησαν τα δημοκρατικά συνδικάτα τους. Ο Εκπρόσωποι της αντιφασιστικής διανόησης ενωμένοι στη παράνομη οργάνωση η Ένωση της Ελεύθερης Διανόησης. Στις μεγάλες πόλεις οι δημοκρατικοί μαχητές σχημάτισαν την Ένωση Ενόπλων Δυνάμεων των Ισπανών. Οι γυναίκες σχημάτισαν την εθνική τους οργάνωση Αντιφασίστριες γυναίκες. Η ενωμένη σοσιαλιστική νεολαία προσχώρησε στον αγώνας ενάντια στον Φράνκο μαζί με το λαό. Το αντάρτικο κίνημα στην Ανδαλουσία, την Αραγωνία, το Λεβάντε και τη Γαλικία εξαπλώθηκε πολύ μακρυά.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα, που στη διάρκεια του πολέμου εμφανίστηκε ως η κύρια πολιτική δύναμη, ως οργανωτής του αγώνα κι Αντίσταση σε συνθήκες παρανομίας και βάναυσης καταστολής, είναι γνωστή στο λαό ως η μόνη δύναμη που μάχεται τον Φράνκο, το κόμμα που πιστεύει στο λαό και τον υπερασπίζεται. Αυτοί, οι οργανωτές των εργατών και των αγροτών στον αγώνα εναντίον του Φράνκο.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα φέρει όλο το βάρος της καταστολής ενάντια στο κίνημα αντίστασης. 80% του οι κρατούμενοι στις ισπανικές φυλακές είναι κομμουνιστές· Η πλειοψηφία των είναι κείνοι που εκτελέστηκαν για αντικυβερνητικές δραστηριότητες μετά το 1939 κι ήταν επίσης κομμουνιστές.
Η αυξανόμενη συμπάθεια όλων αυτών για το Κομμουνιστικό Κόμμα που μισούν τη τυραννία του Φράνκο έχει θορυβήσει τους εκπροσώπους του, τα κράτη που εφάρμοσαν τη πολιτική της μη επέμβασης. Αυτοί υπέθεσε ότι η μαζική εκτέλεση κομμουνιστών το 1939 από τη Χούντα των συνθηκολογητών, οι βάρβαρες εκτελέσεις από τη δικαιοσύνη του Φράνκο κι η τερατώδης εκστρατεία δυσφήμισης εναντίον του. Το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε βάλει τέλος στον κομμουνισμό στην Ισπανία. Όταν πείστηκαν για το αντίθετο, αυτοί οι κύριοι για άλλη μια φορά άρχισαν να μιλάνε για τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Μια φορά ακόμα προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα αντικομμουνιστικό μέτωπο.
Το πρώτο βιολί σε αυτό το προβαλλόμενο αντικομμουνιστικό μέτωπο είναι που διαδραμάτισε η δεξιά σοσιαλιστική ομάδα υπό τον Indalecio Prieto κι από τους αναρχικούς, ξεκινώντας ως προβοκάτορες κι έμπιστοι. Οι άνδρες της αστυνομίας του Φράνκο φιλοδοξούν τώρα να γίνουν πιστοί αυλικοί στο μελλοντικό δικαστήριο του Don Juan III.
Είναι αυτονόητη τώρα η συμπεριφορά της Δεξιάς Οι σοσιαλιστές σε όλες τις χώρες τους αποκαλύπτουν ως υπηρέτες του ιμπεριαλισμού, στην Ισπανία η ετοιμότητά τους να υπηρετήσουν την αντίδραση είναι απαράμιλλη. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους δεξιούς ηγέτες, αλλά και για τους ορισμένους λεγόμενους αριστερούς σοσιαλιστές.
Ο Prieto καυχιέται ανοιχτά ότι είναι μεγαλύτερος εχθρός ο Κομμουνισμός από τον Φράνκο και προσφέρει τις υπηρεσίες του και τις υπηρεσίες της ομάδας του στους Αμερικανούς. Κι επιδιώκοντας να πάρει την εύνοια των ιμπεριαλιστών που συνδέονται με τον Πριέτο, του Νεγκρίν, δήλωσε ότι κι αυτός υποστηρίζει τη συμπερίληψη της Φρανκικής Ισπανίας στο σχέδιο Μάρσαλ.
Ο Negrin ο πολιτικός ξεχνά μια απλή λεπτομέρεια, δηλαδή, την ύπαρξη φασισμού στην Ισπανία. Κάνει τέτοιες δηλώσεις τη στιγμή που τα αμερικανικά μέλη του Κογκρέσου κάνουν αναστροφή όσον αφορά τη πλήρη συμπερίληψη της Ισπανίας στο σχέδιο Μάρσαλ, έχοντας επίγνωση των αρνητικών επιπτώσεων που θα δημιουργούσε μια τέτοια απόφαση σε όλο τον κόσμο!
Ωστόσο, ούτε η ισπανική αντίδραση, ούτε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός που ενδιαφέρεται να διατηρήσει μια φασιστική Ισπανία, θα επιτύχουν στο αντικείμενό τους, παρά το γεγονός ότι ποντάρουνε στη βοήθεια των ιμπεριαλιστών μισθωτών -Σοσιαλιστές κι αναρχικοί.
Το γεγονός ότι ο Φράνκο αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει εναντίον των ανταρτών όλα τα είδη μέτρων, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων αεροσκαφών και πυροβολικού, η κυβέρνηση του καταστρέφει ολόκληρες περιοχές της Αραγωνίας. Λεβάντε και Ανδαλουσίας, κόβοντας δάση, καίγοντας χωράφια, Διώχνοντας τους αγρότες από τα χωριά τους, ερημώνοντας τις κοιλάδες, μήπως οι αγρότες βοηθούν τους αντάρτες -αυτά τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι ούτε τη προδοσία των σοσιαλιστών κι αναρχικών ηγετών, ούτε τα δολάρια κι η στερλίνα που πληρώνονται για αυτή τη προδοσία μπορούν να υποτάξουν έναν λαό που ζει για τον αγώνα για μια δημοκρατική τάξη κι ελευθερία.
Ο ισπανικός λαός που γνώρισε την ελευθερία δεν θα το κάνει. Παραιτηθείτε από αυτό. Κι εκείνοι που μηχανορραφούν για να αντικαταστήσουν τον φασισμό από μια φεουδαρχική αντιδραστική μοναρχία, βασισμένη στο Βατικανό και στους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές θα νιώσουν τη θέληση του ισπανικού λαού. Στη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου ενάντια στο φασισμό, ο λαός της Ισπανίας έθεσε τα θεμέλια μιας δημοκρατικής δημοκρατίας νέου τύπου. Η ανάμνηση αυτού εξοπλίζει τους αντάρτες με ισχυρό όπλο, εμπνέει το κίνημα αντίστασης και σπέρνει ανάμεσα στους εργάτες και τους αγρότες μας τους σπόρους της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, κάνει κάθε αντάρτη ήρωα και κάθε αντίσταση μαχητή ένα στρατιώτη, πολεμώντας για τον πιο ιερό σκοπό -για την ελευθερία, την εθνική κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ισπανίας. Οι ελιγμοί των ιμπεριαλιστών κι αντιδραστικών είναι κι η προδοσία τους.
Οι σοσιαλιστές κι οι αναρχικοί μπορεί να καθυστερήσουν, αλλά ποτέ δεν θ' αποτρέψουν την απελευθέρωση του λαού μας.