ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

ÐéíáêïèÞêç ÉÉ

 
 

ÊëáóóéêÜ ÉÉ 

Descartes Rene: ÓêÝöôïìáé Áñá ÕðÜñ÷ù...

  Βιογραφικü

     Ο ΚαρτÝσιος Ýχει αναγγελθεß ως ο 1ος σýγχρονος φιλüσοφος. Εßναι διÜσημος για τη σημαντικÞ σýνδεση μεταξý γεωμετρßας κι Üλγεβρας, που επÝτρεψε την επßλυση γεωμετρικþν προβλημÜτων με αλγεβρικÝς εξισþσεις. Εßναι επßσης διÜσημος για τη προþθηση νÝου τρüπου σýλληψης της ýλης, που επÝτρεψε τη λογιστικÞ της φυσικÞς σε φαινüμενα μÝσω μηχανικþν εξηγÞσεων. Ωστüσο, εßναι πιο διÜσημος για τη συγγραφÞ ενüς σχετικÜ σýντομου Ýργου, Meditationes de Prima Philosophia (Στοχασμοß ΠÜνω στην Πρþτη Φιλοσοφßα), δημοσιεýθηκε το 1641 και παρÝχει φιλοσοφικÞ βÜση για τη δυνατüτητα των επιστημþν. ΣυχνÜ πιστþνεται ως ο "ΠατÝρας της Σýγχρονης Φιλοσοφßας". Ο τßτλος αυτüς δικαιολογεßται λüγω της ρÞξης του με τη παραδοσιακÞ σχολαστικÞ-αριστοτελικÞ φιλοσοφßα που επικρατοýσε στην εποχÞ του και λüγω της ανÜπτυξης και προþθησης των νÝων, μηχανιστικþν επιστημþν. Η θεμελιþδης ρÞξη του με τη σχολαστικÞ φιλοσοφßα Þταν διττÞ. 1ον, πßστευε üτι η μÝθοδος των Σχολαστικþν Þταν επιρρεπÞς στην αμφιβολßα, δεδομÝνης της εξÜρτησÞς τους απü την αßσθηση ως πηγÞ για üλη τη γνþση. 2ον, Þθελε να αντικαταστÞσει το τελικü αιτιþδες μοντÝλο επιστημονικÞς εξÞγησης με το πιο σýγχρονο, μηχανιστικü μοντÝλο.
     ΠροσπÜθησε να αντιμετωπßσει το πρþτο ζÞτημα μÝσω της μεθüδου αμφιβολßας του. Η βασικÞ στρατηγικÞ του Þταν να θεωρεß ψευδÞ κÜθε πεποßθηση που πÝφτει θýμα ακüμη και της παραμικρÞς αμφιβολßας. ΑυτÞ η «υπερβολικÞ αμφιβολßα» χρησιμεýει στη συνÝχεια για να ανοßξει το δρüμο για αυτü που ο ΚαρτÝσιος θεωρεß ως μια απροκατÜληπτη αναζÞτηση της αλÞθειας. ΑυτÞ η εκκαθÜριση των προηγοýμενων πεποιθÞσεþν του τον τοποθετεß στη συνÝχεια σε Ýνα επιστημολογικü σημεßο μηδÝν. Απü εδþ ο ΚαρτÝσιος ξεκινÜ να βρει κÜτι που βρßσκεται πÝρα απü κÜθε αμφιβολßα. ΤελικÜ ανακαλýπτει üτι το «υπÜρχω» εßναι αδýνατο να αμφισβητηθεß και, ως εκ τοýτου, εßναι απολýτως βÝβαιο. Εßναι απü αυτü το σημεßο που ο ΚαρτÝσιος προχωρÜ για να αποδεßξει την ýπαρξη του Θεοý και üτι ο Θεüς δεν μπορεß να εßναι απατεþνας. Αυτü, με τη σειρÜ του, χρησιμεýει για να καθορßσει τη βεβαιüτητα üλων üσων εßναι σαφþς και ευδιÜκριτα κατανοητÜ και παρÝχει την επιστημολογικÞ βÜση που ο ΚαρτÝσιος Ýθεσε ως στüχο να βρει.

     Μπορεß να προχωρÞσει στην ανοικοδüμηση του συστÞματος των προηγουμÝνως αμφßβολων πεποιθÞσεþν του σε αυτü το απολýτως βÝβαιο θεμÝλιο. ΑυτÝς οι πεποιθÞσεις, που αποκαθßστανται με απüλυτη βεβαιüτητα, περιλαμβÜνουν την ýπαρξη ενüς κüσμου σωμÜτων εξωτερικþν προς το νου, τη δυαδικÞ διÜκριση του Üυλου νου απü το σþμα και το μηχανιστικü μοντÝλο φυσικÞς που βασßζεται στις σαφεßς και διακριτÝς ιδÝες της γεωμετρßας. Αυτü δεßχνει προς τη δεýτερη, μεγÜλη ρÞξη του με τη σχολαστικÞ αριστοτελικÞ παρÜδοση, καθþς ο ΚαρτÝσιος σκüπευε να αντικαταστÞσει το σýστημÜ τους που βασιζüταν σε τελικÝς αιτιþδεις εξηγÞσεις με το σýστημÜ του βασισμÝνο σε μηχανιστικÝς αρχÝς. Ο ΚαρτÝσιος εφÜρμοσε επßσης αυτü το μηχανιστικü πλαßσιο στη λειτουργßα του φυτικοý, ζωικοý και ανθρþπινου σþματος, της αßσθησης και των παθþν. ¼λα αυτÜ τελικÜ καταλÞγουν σε Ýνα ηθικü σýστημα βασισμÝνο στην Ýννοια της γενναιοδωρßας.
     Ο ΡενÝ ΝτεκÜρτ (Rene Descartes Þ Des Cartes) γεννÞθηκε στη La Ηaye της Τουρραßν στις 31 ΜÜρτη 1596, απü τον Joachim Descartes και τη Jeanne Brochard. ¹ταν Ýνα απü τα πολλÜ επιζþντα παιδιÜ (2 αδÝλφια και 2 ετεροθαλÞ). 3ο παιδß και δευτερüτοκος γιüς του μÝλους του Parlement της ΒρεττÜνης, δηλαδÞ ανþτερου δικαστοý, που προφανþς του Üφηνε λßγο χρüνο για την οικογÝνεια. ΤÝτοια ανþτερα δικαστÞρια υπÞρχανε καμμιÜ δεκαριÜ στις κυριüτερες επαρχßες τÞς Γαλλßας. Η οικογÝνειÜ του ανÞκε στη μικροαριστοκρατßα, αποτελοýμενη κυρßως απü γιατροýς και μερικοýς δικηγüρους. Η μητÝρα του πÝθανε τον ΜÜη του Ýτους που ακολοýθησε τη γÝννησÞ του κι αυτüς, ο αδελφüς κι η αδελφÞ του, ο Pierre κι η Jeanne, αφÝθηκαν να ανατραφοýν απü τη γιαγιÜ τους στο La Haye και παρÝμειναν εκεß ακüμη και μετÜ τον νÝο γÜμο του πατÝρα τους το 1600. Στα νιÜτα του, κυρßως üταν πρωτοπÞγε στρατιωτικüς στην Ολλανδßα, πρüθυμα συστηνüταν ως "¢ρχοντας του Περüν"  (Seigneur du Perron). Perron Þταν μικρü τιμÜριο που ο ΡενÝ το 'χε κληρονομÞσει απü μεγαλοθειÜ του. Αργüτερα, üταν τ' üνομα ΝτεκÜρτ θα 'ναι πια τßτλος ανυπÝρβλητος, ο φιλüσοφος θα πει πως απεχθÜνεται üλους τοýς τßτλους.



     Δε γνþρισε τη μÜννα του. Σε γρÜμμα στη ΠριγκÞπισσα ΕλισσÜβετ του ΠαλατινÜτου, που εßναι η γυναßκα που εμπιστεýτηκε τις περισσüτερες λεπτομÝρειες της ιδιωτικÞς του ζωÞς, αφηγÞθηκε πως η μητÝρα του πÝθανε λßγες μÝρες μετÜ τη γÝννησÞ του. Στη πραγματικüτητα εßχε πεθÜνει 14 μÞνες αργüτερα, στη γÝννα ενüς Üλλου παιδιοý, που δεν Ýζησε. Η μητÝρα του εßχε πεθÜνει απü τις συνÝπειες αρρþστιας που τα συμπτþματÜ. της μας κÜνουν εýκολη διÜγνωση: ξερüβηχας κι ýπουλος πυρετüς. Την ßδια κλονισμÝνη υγεßα, τον ßδιο βÞχα και τον ýπουλο πυρετü, κληρονüμησε κι ο ΡενÝ. Οι γιατροß τονε θεωροýσαν χαμÝνο και σýστησαν ν' απαλλαχτεß το παιδß απü κÜθε αυστηρÞ πειθαρχßα. ¸τσι, τον Üφησαν να ζÞσει üπως Þθελε και μεγÜλωσε στη La Haye και σε üλη του τη ζωÞ κρÜτησε τις αναμνÞσεις τþν εξοχικþν του εντυπþσεων. ¹τανε παρατηρητικüς και στοχαστικüς κι ο πατÝρας του τον ονüμαζε τüτε "ο μικρüς μου φιλüσοφος". Η αδýνατη κρÜση βÜσταξε üλη τη παιδικÞ κι εφηβικÞ ηλικßα κι η υγεßα σταθεροποιÞθηκε στα 20 του,  αλλÜ. θα μεßνει κοντüς κι αδýνατος.
     Ο ΡενÝ μεγÜλωσε στα χÝρια της απü μÜννα γιαγιÜς του και παραμÜννας, που της επιφýλαξε μεγÜλη στοργÞ ως το τÝλος της ζωÞς του. ΑυτÝς οι απλÝς γυναßκες εποχÞς üπου το θρησκευτικü αßσθημα εßχε παροξυνθεß μÝσα στους πολÝμους, Ýδωσαν στον μικρü τις 1ες πεποιθÞσεις. Εßναι εüκολο να φανταστεß κανεßς με τß ευσÝβεια και δεισιδαιμονßες του καιροý τους, πüτισαν τη παιδιÜστικη ψυχÞ του. ΑυτÝς οι 1ες παραστÜσεις Üφησαν σßγουρα ßχνη που εξηγοýνε κÜποια χαρακτηριστικÜ τÞς προσωπικüτητÜς του. Για τη 1η εποχÞ τÞς ζωÞς του δε γνωρßζουμε πολλÝς λεπτομÝρειες. Περισρßζεται μüνο σε αισθηματικÞ ανÜμνησÞ του. ¼ταν Þταν 8-9 ετþν, αγÜπησε τη ΦρανσουÜζ, μικρÞ συνομÞλικÞ του και δεν τη λησμüνησε ποτÝ. ¼ταν, στην Ολλανδßα, 40 πια απüκτησε κοροýλα, την ονüμασε Φρανσßν. Και προς το τÝλος της ζωÞς του εκμυστηρεüτηκε σε φßλο πως εκεßνη η 1η αγÜπη τον Ýκανε να προτιμÜ πÜντα τις γυναßκες που εßχανε το ßδιο με τη ΦρανσουÜζ χαρακτηριστικü στο βλÝμμα: η μικρÞ Þταν αλλοßθωρη. Ας σημειωθεß απü τþρα πως ελÜχιστες γυναßκες, Ýστω και μη αλλοßθωρες, βρÝθηκαν στο δρüμο του.



     ¼ταν Ýγινε 10 Ýπρεπε να μÜθει γρÜμματα. Οι Ιησουßτες εßχανε πετýχει στα 1603 απο τον βασιλιÜ Henri IV την Üδεια ν' ανοßξουν σχολεßα στη Γαλλßα. Ο Ερρßκος πÞρε μÜλιστα υπü την υψηλÞ προστασßα του το ΚολλÝγιο της Ja Fleche, κÜπου στα ΒΔ της Τουρ. Εκεß στεßλανε το ΡενÝ και τον μεγαλüτερο αδελφü του ΠÝτρο, στα 1606. Οι σπουδÝς διαρκοýσαν 9 χρüνια. Ο ΡενÝ θα μεßνει μüνον 8. Φαßνεται πως üσοι σκüπευαν να σπουδÜσουν ΙατρικÞ Þ ΝομικÜ παρατοýσανε το ΚολλÝγιο 1 χρüνο πριν το τÝλος και περνοýσανε στο ΠανεπιστÞμιο. Ο ΡενÝ Ýδειξε αμÝσως την εξαιρετικÞ του επßδοση στα μαθηματικÜ, σε βαθμü που να φÝρνει κÜποτε σε δüσκολη θÝση τοüς δασκÜλους με τις ερωτÞσεις του.
     Τα χρüνια τοü σχολεßου εßναι τα μüνα που αφοσιþθηκε πρÜγματι στην ανÜγνωση. Καταβρüχθισε üλα τα σχολικÜ βιβλßα, αλλÜ κι üσα Üλλα του 'πÝφτανε στα χÝρια, ακüμα και κεßνα που πραγματεýονταν τις απüκρυφες επιστÞμες. Εßχεν Üλλωστε Üφθονο καιρü για διÜβασμα. Του εßχαν επιτρÝψει να μη παρακολουθεß τα πρωúνÜ μαθÞματα και να μÝνει στο κρεββÜτι πολý αργüτερα απü τους Üλλους. Πρþτα, επειδÞ η υγεßα του Þταν ασθενικÞ. Κι Ýπειτα εßχε κÜπως και τα μÝσα. Ο διευθυντÞς τοý Κολλεγßου Þταν μακρυνüς συγγενÞς του. Ο ΡενÝ φερνüταν και με τα βιβλßα του εξßσου πρωτüτυπα üσο και με τους δασκÜλους του. Προσπαθοýσε απü τον τßτλο -εßναι αλÞθεια πως οι τßτλοι Ýπιαναν τüτε συνÞθως μισÞ σελßδα να μαντÝψει το περιεχüμενο και το συμπÝρασμα που θα κατÝληγε ο συγγραφÝας. Κι Ýγραψε üτι, εξετÜζοντας μετÜ πως το καταφερνε, Ýβγαλε σιγÜ-σιγÜ τους κανüνες τÞς μεθüδου του. Θα υπÜρχει κÜποια υπερβολÞ σ' αυτü. Οι κανüνες του οφεßλονται κυρßως στο μαθηματικü πνεýμα του. ΟπωσοÞποτε Ýμαθε λατινικÜ λαμπρÜ, üχι üμως τüσα που να μην Ýχει ανÜγκη να δßνει να του διορθþνουν τα Ýργα του, üταν τα Ýγραφε λατινικÜ. ¸μαθε και λßγα ελληνικÜ, αλλÜ δεν τα συμπÜθησε. Οι αρχαßοι συγγραφεßς δεν συγκινοýσαν το μαθηματικü του μυαλü. Πολý αργüτερα, θα πει για τη Βασßλισσα Χριστßνα πως του Þταν ακατανüητο το να χÜνει τον καιρü της διαβÜζοντας ελληνικÜ. Το ßδιο εßπε και σε κÜποιαν Üλλη που μελετοýσε εβραßκÜ για να διαβÜσει τη Βßβλο στο πρωτüτυπο.



     ΠÜντως, ο ΝτεκÜρτ διαβÜζει τüτε üλα τα βιβλßα που βρßσκει, αλλÜ μÝνει ανικανοποßητος. Χωρßς να επηρεÜζεται απü τη κατÜνυξη, που οι δÜσκαλοι κι οι συμμαθητÝς του ρουφοýν τη καθιερωμÝνη σοφßα τοý Σχολαστικισμοý, αυτüς δεν θαμπþνεται. Ακοýει, κρßνει και διατηρεß επιφυλÜξεις. ΟλÜκερος ο μεγÜλος ΝτεκÜρτ βρßσκεται Þδη στη στÜση που ο ΡενÝ κρατÜ: στα μαθητικÜ θρανßα. ¸τσι, σýντομα ο ΝτεκÜρτ θα κüψει τις σχÝσεις με τα βιβλßα. Μüνο ελÜχιστα διατηρεß κι ελÜχιστα διαβÜζει. ΜερικÜ μυθιστορÞματα του αρÝσουν κÜπως. Για τ' Üλλα βιβλßα ρßζωσε νωρßς μÝσα του η πεποßθηση πως δεν εßχε να μÜθει τßποτα απü την Ýντυπη σοφßα που δßνουν. Σε λßγο , θ' αποφασßσει να μελετÞσει μüνο το μεγÜλο βιβλßο του Κüσμου, της ΖωÞς, þσπου να το βαρεθεß κι αυτü και να βρει το δρüμο του σπουδÜζοντας το μüνο αποκαλυπτικü: το βιβλßο του νου του. ¸φυγε απ' το ΚολλÝγιο πιθανüτατα το: 1614. Δεν εßναι ακριβþς γνωστü τß κÜνει τα χρüνια που ακολοýθησαν. ΠÜντως ανακηρýχτηκε προλýτης (Jicencie) τÞς ΝομικÞς στο ΠανεπιστÞμιο ΠουατιÝ στις 10 ΝοÝμβρη 1616.
     Το 1618, στα 22, κατατÜχθηκε στο στρατü του πρßγκηπα Μαυρßκιου του ΝασσÜου. Δεν εßναι γνωστü ποια Þταν ακριβþς τα καθÞκοντÜ του, αν κι ο Baillet προτεßνει üτι πιθανüτατα θα τον Ýλκυε αυτü που τþρα θα ονομαζüταν Σþμα Μηχανικþν). ΑυτÞ η διαßρεση θα εßχε εμπλακεß σε εφαρμογÞ μαθηματικÜ, σχεδιÜζοντας μια ποικιλßα δομþν και μηχανþν με στüχο προστασßα και παροχÞ βοÞθειας στους στρατιþτες στη μÜχη. Ο Sorell απü την Üλλη, γρÜφει üτι στη ΜπρÝντα, που βρισκüταν ο ΡενÝ, ο στρατüς "διπλασιÜστηκε ως στρατιωτικÞ ακαδημßα για νÝους ευγενεßς. Κι, ο Gaukroger σημειþνει üτι η εκπαßδευση των νÝων ευγενþν Þτανε δομημÝνη γýρω απü το εκπαιδευτικü μοντÝλο του Λßψιους (1547–1606), αξιοσÝβαστου Ολλανδοý πολιτικοý θεωρητικüý που Ýλαβε εκπαßδευση Ιησουιτþν στη Κολωνßα. Αν και τα ιστορικÜ αρχεßα δεßχνουν üτι υπÜρχει στρατιωτικÞ παρουσßα στη Breda, δεν υπÜρχουν οριστικÝς αποδεßξεις για την ýπαρξη μιας πλÞρους ακαδημßας. ΥπÜρχουνε λüγοι για να πιστεýουμε üτι ο ΡενÝ μπορεß να Þτανε στρατιþτης, αλλÜ η πλειοψηφßα των βιογρÜφων προτεßνει üτι εßναι πιο πιθανü πως τα καθÞκοντÜ του προσανατολßζονταν περισσüτερο προς τη μηχανικÞ Þ την εκπαßδευση.

     Ενþ βρισκüταν στη ΜπρÝντα, συνÜντησε τον ΙσαÜκ Μπßκμαν (1588–1637). Σημειþσεις που διατηροýσε σχετικÝς με την αλληλογραφßα αποκαλýπτουν üτι αυτüς κι ο Beeckman εßχαν γßνει κÜτι περισσüτερο απü απλοß γνωστοß -η σχÝση τους Þτανε πιüτερο σχÝση δασκÜλου και φοιτητÞς (ο ΡενÝ το δεýτερο). ΑυτÞ η σχÝση θα αναζωπυρþσει στο φοιτητÞ το Ýντονο ενδιαφÝρον για τις επιστÞμες. Εκτüς απü συζητÞσεις σχετικÜ με ευρεßα ποικιλßα θεμÜτων στις φυσικÝς επιστÞμες, Üμεσο αποτÝλεσμα ορισμÝνων ερωτÞσεων που Ýθεσε ο Beeckman τον ανÜγκασε να γρÜψει το Compendium Musicae. Μεταξý Üλλων, η ΕπιτομÞ προσπÜθησε να επεξεργαστεß θεωρßα της αρμονßας ριζωμÝνη στις Ýννοιες της αναλογßας Þ της αναλογßας, που προσπÜθησε να εκφρÜσει την Ýννοια της αρμονßας με μαθηματικοýς üρους. Δεν θα δημοσιευüταν στη διÜρκεια της του. ¼σο για τον Beeckman, ο Descartes θα το Ýκανε αργüτερα υποβαθμßζοντας την επιρροÞ του.
     Αφοý εγκατÝλειψε το στρατü, το 1619, το ποý βρισκüταν για τα επüμενα χρüνια εßναι Üγνωστο. Με βÜση üσα λÝει στο Discours de la Methode, που δημοσιεýθηκε το 1637, υπÜρχουν εικασßες üτι πÝρασε χρüνο κοντÜ στο Ουλμ (προφανþς παρακολοýθησε τη στÝψη του ΦερδινÜνδου Β' στη Φρανκφοýρτη το 1619). Εκεß εßναι κÜποια στοιχεßα που υποδηλþνουν üτι Þταν στη Γαλλßα το 1622, γιατß εκεßνη τη στιγμÞ η περιουσßα που εßχε κληρονομÞσει πωλÞθηκε, τα Ýσοδα θα του παρεßχαν απλü εισüδημα για πολλÜ χρüνια. Στη διÜρκεια του Ýτους 1619 ο ΡενÝ εγκαταστÜθηκε στο Ουλμ κι εßχε 3 üνειρα που τον ενÝπνευσαν να αναζητÞσει νÝα μÝθοδο επιστημονικÞς Ýρευνας και να οραματιστεß ενοποιημÝνη επιστÞμη. Λßγο μετÜ, το 1620, Üρχισε να ψÜχνει γι' αυτÞ τη νÝα μÝθοδο, αρχßζοντας αλλÜ ποτÝ ολοκληρþνοντας αρκετÝς εργασßες σχετικÜ, συμπεριλαμβανομÝνων των σχεδßων των 1ων 11 κανüνων για την κατεýθυνση του νου. ΕργÜστηκε πÜνω σ' αυτü για χρüνια μÝχρι που τελικÜ εγκαταλεßφθηκε οριστικÜ το 1628. Στη διÜρκεια αυτÞς της περιüδου, εργÜστηκε επßσης σε Üλλα, πιο επιστημονικÜ προσανατολισμÝνα Ýργα üπως η οπτικÞ. Στη διÜρκεια αυτþν των ερευνþν, εßναι πιθανü üτι ανακÜλυψε το νüμο της διÜθλασης Þδη απü το 1626. Εßναι επßσης στη διÜρκεια αυτÞς της περιüδου που 'χε τακτικÞ επαφÞ με τον πατÝρα Marin Mersenne (1588-1648), που επρüκειτο να γßνει μακροχρüνιος φßλος κι η επαφÞ με τη πνευματικÞ κοινüτητα στη παραμονÞ των 20 ετþν του στην Ολλανδßα. ΥπÜρχουν κÜποιες εικασßες üτι μεταξý 1623 και 1625 επισκÝφθηκε την Ιταλßα. Εμφανßζεται το 1625 στο Παρßσι, με τις σημειþσεις του να αποκαλýπτουν üτι Þταν σε επαφÞ με τον πατÝρα Mersenne, μÝλος στο ΤÜγμα των Minims. ΑυτÞ η σχÝση θα τον ωθοýσε να κÜνει δημüσια τις σκÝψεις του για τη φυσικÞ φιλοσοφßα. Εßναι μÝσω του Mersenne που το Ýργο του θα βρει το δρüμο του στα χÝρια μερικþν απü τα καλýτερα μυαλÜ που ζουν στο Παρßσι -π.χ., Antoine Arnauld (1612–1694), Pierre Gassendi (1592–1655), και Τüμας Χομπς (1588–1679).



     Το 1628 εγκατÝλειψε το Παρßσι. ΑυτÞ τη στιγμÞ φαßνεται να εργαζüτανε στο Regulae ad Directionem Ingenii (Κανüνες για η Κατεýθυνση του Νου), Ýργο που θα εγκατÝλειπε αλλÜ üχι εντελþς. Αξßζει να σημειωθεß üτι σχετικÜ πρüσφατα ανακαλýφθηκε αντßγραφο του Κανονισμοý σε βιβλιοθÞκη στο ΠανεπιστÞμιο Cambridge. Οι μελετητÝς δεν εßναι σßγουροι πþς πÞγε εκεß. Επß του παρüντος, με βÜση αυτü που περιλαμβÜνει, πιστεýεται üτι αυτü το χειρüγραφο αναπαριστÜ το Ýργο üπως Þταν üταν το εßχε εγκαταλεßψει το 1628. Η μεταγενÝστερη εκτýπωση του ¢μστερνταμ (1701) κι Ýνα αντßγραφο του Leibniz που αποκτÞθηκε απü τον Clerselier (π. 1670) βεβαßωσε προüδους σε σχÝση με αυτü που βρßσκεται στο χειρüγραφο του Cambridge. ¸τσι, αυτü φαßνεται üτι ο ΚαρτÝσιος πÞρε ξανÜ το Ýργο. ΚÜποιοι Ýχουν κÜνει εικασßες üτι αυτü μπορεß να συνÝβη μετÜ απü μια επßσκεψη το 1635 απü τον John Dury (1596–1680) και Samuel Hartlib (1600–1662), üπου ο Hartlib αναφÝρει üτι ο Dury εßχε επιστρÝψει στην Αγγλßα με αντßγραφα μερικþν απü τα Ýργα του Descartes· Η εικασßα εßναι üτι το πρüσφατα ανακαλυφθÝν χειρüγραφο σχετßζεται με κÜτι που Ýφερε πßσω απü τον Dury. Η συνÜντηση πραγματοποιÞθηκε στη ΧÜγη. Dury και Hartlib Þτανε φßλοι του φιλοσüφου του Cambridge Henry More (1614-1687), που εßχε αλληλογραφÞσει ο ΡενÝ κι Üλλων στον κýκλο του Μορ, συμπεριλαμβανομÝνου του Τζον Μßλτον (1608-1674). ºσως το αντßγραφο Ýγινε στη διÜρκεια της επßσκεψης και μεταφÝρθηκε πßσω στο ΚÝμπριτζ. (Εν πÜση περιπτþσει, πρüκειται για νÝα κι ενδιαφÝρουσα εξÝλιξη στην Υποτροφßα Descartes).

    Ο ΡενÝ μετακüμισε στην Ολλανδßα στα τÝλη του 1628 και, παρÜ τις αρκετÝς αλλαγÝς διεýθυνσης και μερικÜ ταξßδια πßσω στη Γαλλßα, παρÝμεινε εκεß μÝχρι να μετακομßσει στη Σουηδßα μετÜ απü πρüσκληση της βασßλισσας Χριστßνας στα τÝλη του 1649. Μετακüμισε στην Ολλανδßα για να επιτýχει τη μοναξιÜ και την ησυχßα που δεν μποροýσε να πετýχει μ' üλους τους περισπασμοýς του Παρισιοý και τη συνεχÞ εισβολÞ των επισκεπτþν. Εßναι στο 1629 που Üρχισε να εργÜζεται πÜνω σε μικρÞ πραγματεßα, που του πÞρε περßπου 3 χρüνια να την ολοκληρþσει, με τßτλο Ο κüσμος. Εßχε σκοπü να δεßξει πþς η μηχανιστικÞ φυσικÞ θα μποροýσε να εξηγÞσει την τερÜστια ποικιλßα φαινομÝνων στον κüσμο χωρßς αναφορÜ στις σχολαστικÝς αρχÝς των ουσιαστικþν μορφþν και των πραγματικþν ιδιοτÞτων, ενþ ταυτüχρονα θα υποστÞριζε μια ηλιοκεντρικÞ αντßληψη του ηλιακοý συστÞματος. ΑλλÜ η καταδßκη του Γαλιλαßου απü την ΙερÜ ΕξÝταση για τη διατÞρηση αυτÞς της τελευταßας θÝσης τον οδÞγησε να καταστεßλει τη δημοσßευσÞ της. Απü το 1634-6, ολοκλÞρωσε τα επιστημονικÜ του δοκßμια Dioptique και Meteors, που εφαρμüζουν τη γεωμετρικÞ του μÝθοδο σ' αυτÜ τα πεδßα. ¸γραψε επßσης πρüλογο το χειμþνα του 1635-6 για να επισυναφθεß εκτüς απü Üλλο για τη γεωμετρßα. Αυτüς ο πρüλογος Ýγινε ο λüγος για τη μÝθοδο και δημοσιεýθηκε στα γαλλικÜ μαζß με τα 3 δοκßμια τον Ιοýνιο του 1637. Στη διÜρκεια αυτÞς της περιüδου η κüρη του, Francine, γεννÞθηκε το 1635, η μητÝρα της Þταν υπηρÝτρια στο σπßτι üπου Ýμενε. ΑλλÜ η Φρανσßν, σε ηλικßα πÝντε ετþν, πÝθανε απü πυρετü το 1640, üταν κανüνιζε να ζÞσει με συγγενεßς στη Γαλλßα, þστε να εξασφαλßσει την εκπαßδευσÞ της. ΥπÜρχουν στοιχεßα υπονοþντας üτι κλÞθηκε μακρυÜ απü το ΛÝιντεν περßπου την εποχÞ του θανÜτου, επιστρÝφοντας αμÝσως μετÜ. ΚÜποιοι εικÜζουν üτι Ýφυγε απü το ΛÝιντεν να 'ναι στο πλευρü της. Επßσης, στη διÜρκεια αυτοý του Ýτους, ο πατÝρας του κι η αδελφÞ πÝθαναν. Η σχÝση του με τον πατÝρα και τον αδελφü Þταν του εßδους που ο Pierre, απÝτφευγε ακüμη και να τον ενοχλοýν με την εßδηση του θανÜτου τους. Αντßθετα, φαßνεται να Þταν σε επιστολÞ απü τον Mersenne üτι πρþτα μαθαßνει γι 'αυτü, -σε συμπληρωματικÞ επιστολÞ προς τον Mersenne, με ημερομηνßα 3 ΔεκÝμβρη 1640: ΕκφρÜζει τη λýπη του που δεν μπüρεσε να δει το πατÝρα πριν απü το θÜνατü του. ¼μως, αρνεßται να φýγει απü το ΛÝιντεν για να παρευρεθεß στο κηδεßα του πατÝρα κι αντ' αυτοý μÝνει για να ολοκληρþσει την Ýκδοση των Διαλογισμþν.



     Το 1632 μετακüμισε ξανÜ, αυτÞ τη φορÜ στο Deventer, για να διδÜξει προφανþς στον Henry Reneri (1593-1639) τη φυσικÞ του. Εßναι επßσης στη διÜρκεια της παραμονÞς του στο Deventer üτι πιθανüτατα εργÜστηκε σε τελικü σχÝδιο του Traite de l'homme (Πραγματεßα για τον ¢νθρωπο), που σε σχÝση με την ΟπτικÞ και τη Μετεωρολογßα προοριζüταν πιθανþς αρχικÜ να εßναι μÝρος του Κüσμου. ¼ταν ο Κüσμος Þταν Ýτοιμος για δημοσßευση το 1633, ακοýγοντας για την καταδßκη του Γαλιλαßου απü την Εκκλησßα (1564–1642) την ßδια χρονιÜ, αποφÜσισε να μην το δημοσιÝψει. Διüτι, το παγκüσμιο σýστημα που εßχε υιοθετÞσει στο βιβλßο υπÝθεσε: üπως και του Γαλιλαßου, το ηλιοκεντρικü μοντÝλο του ΚοπÝρνικου. Σε επιστολÞ στο Mersenne, με ημερομηνßα ΝοÝμβρη 1633, εκφρÜζει το φüβο üτι αν εξÝδιδε τον Κüσμο, η ßδια μοßρα που εßχε ο Γαλιλαßος θα τον Ýπληττε. Κι, αν κι αυτü εßναι κÜτι που δικαιολογημÝνα θα Þθελαν να αποφýγουν, ορισμÝνοι μελετητÝς αμφισβητοýν. Η εκφρασμÝνη ανησυχßα για τη ζωÞ του στην Ολλανδßα θα τον κρατοýσε μακρυÜ απü τις καθολικÝς αρχÝς. Ο κüσμος φαßνεται να αποτελεßται απü πολλÜ μικρüτερα, αλλÜ σχετικÜ, Ýργα: Μια πραγματεßα για τη φυσικÞ, μια πραγματεßα για τη μηχανικÞ (μηχανÝς), μια πραγματεßα για τα ζþα και μια πραγματεßα για τον Üνθρωπο. Αν και μεγÜλο μÝρος του κüσμου Ýχει χαθεß, μερικÜ απü αυτÜ φαßνεται να Ýχουν επιζÞσει με τη μορφÞ δοκιμßων προσαρτημÝνων στον Λüγο, που üπως αναφÝρθηκε προηγουμÝνως, θα δημοσιεýονταν 4 χρüνια μετÜ, το 1637. Και, μερικÜ απü αυτÜ δημοσιεýθηκαν μετÜ θÜνατον. ΑναμφισβÞτητα ο Constantijn Huygens (1596-1687) Ýλαβε αυτü που αναφÝρει ο ΡενÝ ως "τρßα φýλλα" του Κüσμου, μαζß μ' επιστολÞ της 5ης Οκτþβρη 1637. ΑυτÜ τα "φýλλα" ασχολοýνται κυρßως με μηχανικÞ.
    ¢ρχισε να εργÜζεται πÜνω στους Διαλογισμοýς πÜνω στη Πρþτη Φιλοσοφßα το 1639. ΜÝσω του Mersenne, ζÞτησε κριτικÞ γι' αυτοýς απü τους πιο μορφωμÝνους ανθρþπους της εποχÞς του, συμπεριλαμβανομÝνων των Antoine Arnauld, Peirre Gassendi και Thomas Hobbes. Η 1η Ýκδοση δημοσιεýθηκε στα λατινικÜ το 1641 με 6 ομÜδες αντιρρÞσεων και τις απαντÞσεις του. 2η Ýκδοση που δημοσιεýθηκε το 1642 περιελÜμβανε επßσης 7η σειρÜ αντιρρÞσεων κι απαντÞσεων, καθþς κι επιστολÞ προς τον πατÝρα Dinet που υπερασπßστηκε το σýστημÜ του ενÜντια στις κατηγορßες της ανορθοδοξßας. ΑυτÝς οι κατηγορßες διατυπþθηκαν στα ΠανεπιστÞμια ΟυτρÝχτης και ΛÝιντεν και προÞλθαν απü διÜφορες παρεξηγÞσεις σχετικÜ με τη μÝθοδü του και την υποτιθÝμενη αντßθεση των θÝσεþν του στον ΑριστοτÝλη και τη χριστιανικÞ πßστη.



     ΑυτÞ η διαμÜχη τον οδÞγησε να δημοσιεýσει 2 ανοιχτÝς επιστολÝς εναντßον των εχθρþν του. Η 1η τιτλοφορεßται Σημειþσεις για Ýνα πρüγραμμα που δημοσιεýτηκε το 1642 που αντικροýει τις θÝσεις του πρüσφατα αποξενωμÝνου μαθητÞ του, Henricus Regius, καθηγητÞ ιατρικÞς στην ΟυτρÝχτη. ΑυτÝς οι σημειþσεις εßχανε σκοπü üχι μüνο ν' αντικροýσουν αυτü που αντιλαμβανüταν ως ψευδεßς θÝσεις του Regius, αλλÜ και ν' αποστασιοποιηθεß απü τον πρþην μαθητÞ του, που 'χε ξεκινÞσει αναταραχÞ εκεß κÜνοντας ανορθüδοξους ισχυρισμοýς σχετικÜ με τη φýση των ανθρþπων. Η 2η εßναι μακρÜ επßθεση εναντßον του πρýτανη της ΟυτρÝχτης, Gisbertus Voetius στην ΑνοιχτÞ ΕπιστολÞ προς τον Voetius που δημοσιεýτηκε το 1643. Αυτü Þταν απÜντηση σε φυλλÜδιο που κυκλοφüρησε ανþνυμα απü μερικοýς απü τους φßλους του Voetius στο ΠανεπιστÞμιο Leiden που επιτßθονταν περαιτÝρω στη φιλοσοφßα του. ΑυτÞ οδÞγησε τον ΒοÝτιους να τον καλÝσει ενþπιον του συμβουλßου ΟυτρÝχτης και τον απεßλησε με αποβολÞ και δημüσιο κÜψιμο των βιβλßων του. Ο ΡενÝ ωστüσο, κατÜφερε να διαφýγει στη ΧÜγη και να πεßσει τον πρßγκηπα της ΟρÜγγης να παρÝμβει για λογαριασμü του.

     Γýρω στο 1635, στο ΠανεπιστÞμιο ΟυτρÝχτης, ο Reneri Üρχισε να διδÜσκει ΚαρτεσιανÞ φυσικÞ. Επßσης στη διÜρκεια του τρÝχοντος Ýτους, μια εγχþρια υπηρÝτης με το üνομα ΕλÝνη γÝννησε Ýνα κοριτσÜκι, τη Φρανσßν. Η ΖενεβιÝβ Ρüντις-Λιοýις ισχυρßζεται üτι η Φρανσßν γεννÞθηκε στις 19 Ιουνßου 1635. Σýμφωνα με βαπτιστικü υπüμνημα, με ημερομηνßα 28 Ιουλßου 1635: Ο ΡενÝ ονομÜζεται πατÝρας. Ωστüσο, ο Gaukroger ισχυρßζεται üτι η ημερομηνßα βÜπτισης Þταν 7 Αυγοýστου 1635. Το 1636 ο ΡενÝρι απÝκτησε επßσημη Ýδρα Φιλοσοφßας στο ΠανεπιστÞμιο ΟυτρÝχτης, και συνÝχισε να οικοδομεß ακολουθßα των φοιτητþν ενδιαφÝρονται για την καρτεσιανÞ επιστÞμη. Γýρω στο ΜÜρτη του 1636, στα 40, μετακüμισε στο ΛÝιντεν για να επεξεργαστεß την Ýκδοση του Λüγου. Και, το 1637 δημοσιεýεται. Σε μια επιστολÞ με ημερομηνßα 30 Αυγοýστου 1637 τον βρßσκουμε προφανþς να ετοιμÜζει συμφωνßα για τη Φρανσßν, αλλÜ περιÝργως αναφÝρεται σε αυτÞν ως ανιψιÜ του – πρÜγμα που υποδηλþνει üτι δεν Þθελε ορισμÝνοι Üνθρωποι να γνωρßζουν üτι Þταν πατÝρας Þ üτι η Φρανσßν Þταν γεννημÝνη εκτüς γÜμου. Ο Gaukroger προτεßνει üτι παρÜ αυτÞ τη προφανÞ Üρνηση πατρüτητας, üχι μüνο αντιστοιχεß με τη Φρανσßν, αλλÜ το 1637 φÝρνει αυτÞν και την ΕλÝνη στο νÝο του σπßτι στο Santpoort Þ Egmond-Binnen.


     Ο Λüγος εßναι το 1ο δημοσιευμÝνο Ýργο του, περßπου 4 χρüνια μετÜ την αποχþρησÞ του απü τον Κüσμο. Ο Λüγος εßναι σημαντικüς για πολλοýς λüγους. Για παρÜδειγμα, μας λÝει τι φαßνεται να κÜνει ο ßδιος Ýχουν σκεφτεß την πρþιμη εκπαßδευσÞ του κι ειδικüτερα, την πρþιμη Ýκθεση στα μαθηματικÜ. Ο Roger Ariew προτεßνει üτι αυτÝς οι σκÝψεις δεν εßναι τüσο κεßνες του ιστορικοý ΚαρτÝσιου, üσο εßναι κεßνες περσüνας που υιοθετεß ο ΡενÝ στην αφÞγηση της ιστορßας του Λüγου. ΑδιαμφισβÞτητη, ωστüσο, εßναι την Üποψη üτι ο Λüγος σκιαγραφεß το μεταφυσικü βÜσεις του καρτεσιανοý συστÞματος κι ως μπüνους, Ýχει 3 Ýργα που 'ναι προσαρτημÝνα σ' αυτü και προφανþς προστßθενται Ýτσι þστε να παραδειγματßζουν τη μÝθοδο Ýρευνας που αναπτýσσει (αν κι ομολογουμÝνως εßναι ασαφÝς πþς εφαρμüζεται η μÝθοδος σ' αυτÜ τα δοκßμια). Τα συνημμÝνα δοκßμια εßναι η ΟπτικÞ, η Μετεωρολογßα κι η Γεωμετρßα. ¼πως γρÜφτηκε νωρßτερα, η ΟπτικÞ κι η Μετεωρολογßα Þτανε πολý πιθανÝς εκδüσεις του Ýργου που προορßζονταν αρχικÜ για τον κüσμο.
     Το 1643 ξεκßνησε στοργικÞ και φιλοσοφικÜ γüνιμη αλληλογραφßα με την πριγκÞπισσα ΕλισσÜβετ της Βοημßας, που Þτανε γνωστÞ για την οξεßα διÜνοιÜ της κι εßχε διαβÜσει την Ομιλßα για τη ΜÝθοδο. Ωστüσο, καθþς Üρχιζε η αλληλογραφßα, Þταν Þδη στη μÝση της συγγραφÞς Ýκδοσης εγχειριδßου της φιλοσοφßας του με τßτλο ΑρχÝς της Φιλοσοφßας, που τελικÜ αφιÝρωσε σ' αυτÞν. Αν κι αρχικÜ υποτßθεται üτι θα εßχε 6 μÝρη, το δημοσßευσε το 1644 με μüνο 4 ολοκληρωμÝνα: Οι ΑρχÝς της Ανθρþπινης Γνþσης, Οι ΑρχÝς των Υλικþν ΠραγμÜτων, Το Ορατü Σýμπαν κι Η Γη. Τα Üλλα 2 επρüκειτο ν' αφοροýν στη φυτικÞ και ζωικÞ ζωÞ και τους ανθρþπους, αλλÜ αποφÜσισε üτι θα Þταν αδýνατο για αυτüν να διεξÜγει üλα τα πειρÜματα που Þταν απαραßτητα για τη συγγραφÞ τους. Η ΕλισσÜβετ τον εξÝτασε για θÝματα που δεν εßχε ασχοληθεß με πολλÝς λεπτομÝρειες πριν, συμπεριλαμβανομÝνης της ελεýθερης βοýλησης, των παθþν και της ηθικÞς. Αυτü τελικÜ τον ενÝπνευσε να γρÜψει πραγματεßα με τßτλο Τα πÜθη της ψυχÞς, που δημοσιεýθηκε λßγο πριν απü την αναχþρησÞ του για τη Σουηδßα το 1649. Επßσης στη διÜρκεια αυτþν των τελευταßων ετþν, οι Διαλογισμοß κι οι ΑρχÝς μεταφρÜστηκαν απü τα λατινικÜ στα γαλλικÜ για ευρýτερο, πιο δημοφιλÝς κοινü και δημοσιεýθηκαν το 1647.



     Στα τÝλη του 1646, η βασßλισσα Χριστßνα της Σουηδßας ξεκßνησε μια αλληλογραφßα με το ΡενÝ μÝσω ενüς ΓÜλλου διπλωμÜτη και φßλου του ονüματι Chanut. Η Χριστßνα τονε πßεσε για ηθικÜ ζητÞματα και συζÞτηση για το απüλυτο καλü. ΑυτÞ η αλληλογραφßα οδÞγησε τελικÜ σε πρüσκληση γι' αυτüν να ενταχθεß στην αυλÞ της βασßλισσας στη Στοκχüλμη τον ΦλεβÜρη του 1649. Αν κι εßχε τις επιφυλÜξεις να πÜει, δÝχτηκε τελικÜ τη πρüσκλησÞ της τον Ιοýλιο του ßδιου Ýτους. ¸φτασε στη Σουηδßα ΣεπτÝμβρη του 1649, üπου του ζητÞθηκε να σηκωθεß στις 5:00 π.μ. για να συναντÞσει τη βασßλισσα για να συζητÞσουν τη φιλοσοφßα, σε αντßθεση με τη συνÞθη συνÞθειÜ του, που αναπτýχθηκε στο La Fleche, να κοιμÜται αργÜ. Η απüφασÞ του να πÜει στη Σουηδßα, ωστüσο, Þταν μοιραßα, γιατß ο ΚαρτÝσιος Ýπαθε πνευμονßα και πÝθανε στις 11 ΦλεβÜρη 1650.



ΡΗΤΑ

 * Απü üλα τα πρÜγματα, η ορθοφροσýνη εßναι αυτÞ που εßναι διανεμειμÝνη πιο ακριβοδßκαια, γιατß ο καθÝνας βρßσκει πως εßναι τüσο καλÜ εφοδιασμÝνος με ορθοφροσýνη, þστε κι εκεßνοι ακüμα που ικανοποιοýνται δυσκολüτατα σε κÜθε Üλλο πρÜγμα, δεν Ýχουν τη συνÞθεια να ποθοýν περισσüτερη απ’ üση Ýχουν.

 * Δεν αρκεß να Ýχει κανεßς καλü μυαλü, το κυριüτερο εßναι να το χρησιμοποιεß καλÜ.

 * Οι μεγαλýτερες ψυχÝς εßναι ικανÝς για τις μεγαλýτερες κακßες üσο και για τις μεγαλýτερες αρετÝς.

 * Εκεßνοι που περπατοýν πÜρα πολý σιγÜ μποροýν, αν ακολουθοýν πÜντα τον ßδιο δρüμο, να προχωρÞσουν πολý περισσüτερο απü εκεßνους που τρÝχουν, μα που απομακρýνονται απü αυτüν.

 * Το να συναναστρÝφεται κανεßς ανθρþπους των περασμÝνων αιþνων εßναι περßπου το ßδιο με το να ταξιδεýει.

 * Σαν Ýνας Üνθρωπος που περπατεß μüνος και μÝσα στο τρισκüταδο, αποφÜσισα να πηγαßνω τüσο αργÜ και να χρησιμοποιþ σε üλα τüση περßσκεψη þστε, κι αν ακüμα προχωροýσα πολý λßγο, τουλÜχιστον θα φυλαγüμουν καλÜ απü τα πεσßματα.

 * Διαιρþ τη καθεμιÜ απü τις δυσκολßες που εξετÜζω σε üσα τεμÜχια εßναι δυνατüν και χρειÜζεται για να λυθεß καλýτερα.

 * Καθþς η ενÝργεια της σκÝψης, με την οποßα πιστεýουμε κÜτι, διαφÝρει απü εκεßνη με την οποßα γνωρßζουμε πως το πιστεýουμε, υπÜρχουν συχνÜ η μßα χωρßς την Üλλη.

 * ΣκÝπτομαι, Üρα υπÜρχω. (1644) (Cogito, ergo sum).

 * Μπορþ να αμφιβÜλλω για üλα τα πρÜγματα που με περιβÜλλουν και για üλα üσα σκÝφτομαι, Οι Üνθρωποι συχνÜ σφÜλλουν στους συλλογισμοýς τους ακüμα και σε απλÜ θÝματα και δεν υπÜρχει λüγος να πιστεýω üτι οι αισθÞσεις μου δεν με ξεγελοýν Þ üτι οι σκÝψεις μου δεν εßναι παρÜ σαν τα üνειρÜ μου üταν κοιμÜμαι. Μπορþ να αμφιβÜλλω λοιπüν για üλα üσα σκÝφτομαι και πιστεýω, αλλÜ για Ýνα πρÜγμα σε καμμßα περßπτωση δεν μπορþ να αμφιβÜλλω, δηλαδÞ για το üτι αμφιβÜλλω.

ΕΡΓΑ

1618. Compendium Musicae. Πραγματεßα της μουσικÞς θεωρßας κι αισθητικÞς της για τον 1ο συνεργÜτη του Isaac Beeckman.

1626-8. Regulae ad directionem ingenii (Κανüνες για τη καθοδÞγηση του πνεýματος). ΑτελÝς.

1630-3. Le Monde (Ο Κüσμος) and L'Homme (¢νθρωπος). ΣυστηματικÞ παρουσßαση της φυσικÞς φιλοσοφßας του.

1637. Discours de la méthode (Λüγος περß της Μεθüδου). ΕισαγωγÞ στο Essais.

1637. La Géométrie (Γεωμετρßα). Το μεßζον Ýργο του ΝτεκÜρτ στα ΜαθηματικÜ.

1641. Meditationes de prima philosophia Στοχασμοß περß της Πρþτης Φιλοσοφßας, επßσης γνωστü ως Μεταφυσικοß Στοχασμοß

1644. Principia philosophiae (Αρχαß Φιλοσοφßας). ΓρÜφτηκε ν' αντικαταστÞσει τα αριστοτελικÜ κεßμενα των πανεπιστημßων

1647. Notae in programma (Comments on a Certain Broadsheet). ΑπÜντηση στον πρþην μαθητÞ του Henricus Regius.

1647. ΠεριγραφÞ του ανθρþπινου σþματος. Εκδüθηκε μετÜ θÜνατον.

1648. Responsiones Renati Des Cartes ΣυζÞτηση με τον Μποýρμαν (Frans Burman) στις 16/4/1648.

1649. Les passions de l'âme (ΠÜθη της ΨυχÞς). ΑφιερωμÝνο στη πριγκßπισσα ΕλισσÜβετ της Βοημßας.

1657. Αλληλογραφßα. Εκδüθηκε απü τον Claude Clerselier.


     Η παρουσßαση που ακολουθεß παρÝχει αποσπÜσματα της φιλοσοφικÞς σκÝψης του ΚαρτÝσιου σε σχÝση με αυτÜ τα ποικßλα μεταφυσικÜ, επιστημολογικÜ, θρησκευτικÜ, ηθικÜ κι επιστημονικÜ ζητÞματα, καλýπτοντας το ευρý φÜσμα των δημοσιευμÝνων Ýργων και της αλληλογραφßας του.


========================





   ΚατÜ του σχολαστικισμοý

     Ο ΚαρτÝσιος συχνÜ αποκαλεßται ο «ΠατÝρας της Σýγχρονης Φιλοσοφßας», υπονοþντας üτι παρεßχε τον σπüρο για μια νÝα φιλοσοφßα που απομακρýνθηκε απü την παλιÜ με σημαντικοýς τρüπους. ΑυτÞ η «παλιÜ» φιλοσοφßα εßναι του ΑριστοτÝλη, üπως οικειοποιÞθηκε και ερμηνεýτηκε σε üλη την ýστερη μεσαιωνικÞ περßοδο. Στην πραγματικüτητα, ο Αριστοτελισμüς Þταν τüσο εδραιωμÝνος στους πνευματικοýς θεσμοýς της εποχÞς του ΚαρτÝσιου που οι σχολιαστÝς υποστÞριξαν üτι αποδεßξεις για την αλÞθεια του θα μποροýσαν να βρεθοýν στη Βßβλο. Συνεπþς, αν κÜποιος προσπαθοýσε να αντικροýσει κÜποιο βασικü αριστοτελικü δüγμα, τüτε θα μποροýσε να κατηγορηθεß üτι κατÝχει θÝση αντßθετη με τον λüγο του Θεοý και να τιμωρηθεß. Ωστüσο, μÝχρι την εποχÞ του ΚαρτÝσιου, πολλοß εßχαν ταχθεß με κÜποιο τρüπο εναντßον της μιας Þ της Üλλης σχολαστικÞς-αριστοτελικÞς θÝσης. ¸τσι, üταν ο ΚαρτÝσιος υποστÞριξε την εφαρμογÞ του σýγχρονου συστÞματος φιλοσοφßας του, η ρÞξη με τη σχολαστικÞ παρÜδοση δεν Þταν Üνευ προηγουμÝνου.
     ¸σπασε αυτÞ τη παρÜδοση με τουλÜχιστον 2 θεμελιþδεις τρüπους. Η πρþτη Þταν η απüρριψη των ουσιαστικþν μορφþν ως επεξηγηματικþν αρχþν στη φυσικÞ. Μια ουσιαστικÞ μορφÞ θεωροýνταν μια Üυλη αρχÞ της υλικÞς οργÜνωσης που κατÝληγε σε Ýνα συγκεκριμÝνο πρÜγμα ορισμÝνου εßδους. Η βασικÞ αρχÞ των ουσιαστικþν μορφþν Þταν η τελικÞ αιτßα Þ ο σκοπüς της ýπαρξης αυτοý του εßδους. Για παρÜδειγμα, το πουλß που ονομÜζεται χελιδüνι. Η ουσιαστικÞ μορφÞ της «κατÜποσης» ενþνεται με την ýλη Ýτσι þστε να την οργανþσει για χÜρη του να εßναι Ýνα εßδος χελιδüνι. Αυτü σημαßνει επßσης üτι οποιεσδÞποτε διαθÝσεις Þ ικανüτητες Ýχει το χελιδüνι λüγω του üτι εßναι κÜτι τÝτοιο, εξηγεßται τελικÜ απü το στüχο Þ την τελικÞ αιτßα του να εßναι χελιδüνι. ¸τσι, για παρÜδειγμα, ο στüχος του να εßσαι χελιδüνι εßναι η αιτßα της ικανüτητας του χελιδüνι να πετÜει. Ως εκ τοýτου, για το λüγο αυτü, Ýνα χελιδüνι πετÜει για χÜρη του να εßναι χελιδüνι. Αν και αυτü μπορεß να εßναι αλÞθεια, δεν λÝει τßποτα νÝο Þ χρÞσιμο για τα χελιδüνια, και Ýτσι φÜνηκε στον ΚαρτÝσιο üτι η σχολαστικÞ φιλοσοφßα και επιστÞμη Þταν ανßκανη να ανακαλýψει οποιαδÞποτε νÝα Þ χρÞσιμη γνþση.
     ΑπÝρριψε τη χρÞση ουσιαστικþν μορφþν και τις συνακüλουθες τελικÝς αιτßες τους στη φυσικÞ ακριβþς για αυτüν τον λüγο. ΠρÜγματι, το δοκßμιü του Μετεωρολογßα, που εμφανßστηκε παρÜλληλα με τον Λüγο για τη ΜÝθοδο, εßχε σκοπü να δεßξει üτι σαφÝστερες και πιο γüνιμες εξηγÞσεις μποροýν να ληφθοýν χωρßς αναφορÜ σε ουσιαστικÝς μορφÝς, αλλÜ μüνο μÝσω συμπερασμÜτων απü τη διαμüρφωση και την κßνηση των μερþν. Ως εκ τοýτου, το επιχεßρημÜ του Þταν να δεßξει üτι οι μηχανιστικÝς αρχÝς εßναι πιο κατÜλληλες για την πρüοδο στις φυσικÝς επιστÞμες. ¸νας Üλλος λüγος που ο ΚαρτÝσιος απÝρριψε τις ουσιαστικÝς μορφÝς και τις τελικÝς αιτßες στη φυσικÞ Þταν η πεποßθησÞ του üτι αυτÝς οι Ýννοιες Þταν το αποτÝλεσμα της σýγχυσης της ιδÝας του σþματος με εκεßνη του νου. Στις ¸κτες ΑπαντÞσεις, ο ΚαρτÝσιος χρησιμοποιεß τη σχολαστικÞ αντßληψη της βαρýτητας σε μια πÝτρα, για να τονßσει την ÜποψÞ του. Απü αυτÞ την Üποψη, Ýνας χαρακτηριστικüς στüχος του να εßσαι πÝτρα Þταν η τÜση να κινεßσαι προς το κÝντρο της γης. ΑυτÞ η εξÞγηση υπονοεß üτι η πÝτρα Ýχει γνþση αυτοý του στüχου, του κÝντρου της γης και του πþς να φτÜσει εκεß. ΑλλÜ πþς μπορεß μια πÝτρα να γνωρßζει τßποτα, αφοý δεν σκÝφτεται; ¸τσι, εßναι λÜθος να αποδßδουμε διανοητικÝς ιδιüτητες üπως η γνþση σε εντελþς φυσικÜ πρÜγματα. Αυτü το λÜθος πρÝπει να αποφευχθεß διακρßνοντας σαφþς την ιδÝα του νου απü την ιδÝα του σþματος. Ο ΚαρτÝσιος θεωροýσε τον εαυτü του ως τον πρþτο που το Ýκανε αυτü. Η απÝλαση απü τις μεταφυσικÝς αρχÝς των ουσιαστικþν μορφþν και των τελικþν αιτιþν βοÞθησε να ανοßξει ο δρüμος για τις νÝες μεταφυσικÝς αρχÝς του ΚαρτÝσιου στις οποßες βασßστηκε η σýγχρονη, μηχανιστικÞ φυσικÞ του.
     Το 2ο θεμελιþδες σημεßο διαφορÜς που εßχε με τους Σχολαστικοýς Þταν η ÜρνησÞ του για τη θÝση üτι üλη η γνþση πρÝπει να προÝρχεται απü την αßσθηση. Οι Σχολαστικοß Þταν αφοσιωμÝνοι στο αριστοτελικü δüγμα üτι ο καθÝνας γεννιÝται με καθαρü σχιστüλιθο και üτι üλο το υλικü για διανοητικÞ κατανüηση πρÝπει να παρÝχεται μÝσω της αßσθησης. Ο ΚαρτÝσιος, ωστüσο, υποστÞριξε üτι δεδομÝνου üτι οι αισθÞσεις μερικÝς φορÝς εξαπατοýν, δεν μποροýν να αποτελÝσουν αξιüπιστη πηγÞ γνþσης. ΕπιπλÝον, η αλÞθεια των προτÜσεων που βασßζονται στην αßσθηση εßναι φυσικÜ πιθανοτικÞ και οι προτÜσεις, επομÝνως, εßναι αμφßβολες υποθÝσεις üταν χρησιμοποιοýνται σε επιχειρÞματα. Ο ΚαρτÝσιος Þταν βαθιÜ δυσαρεστημÝνος με μια τÝτοια αβÝβαιη γνþση. Στη συνÝχεια αντικατÝστησε τις αβÝβαιες προûποθÝσεις που προÝρχονται απü την αßσθηση με την απüλυτη βεβαιüτητα των σαφþν και διακριτþν ιδεþν που γßνονται αντιληπτÝς μüνο απü το νου.

   Το Ýργο του

     Στον πρüλογο της γαλλικÞς Ýκδοσης των Αρχþν της Φιλοσοφßας, χρησιμοποιεß δÝντρο ως μεταφορÜ για την ολιστικÞ του Üποψη για τη φιλοσοφßα. "Οι ρßζες εßναι μεταφυσικÞ, ο κορμüς εßναι φυσικÞ κι οι κλÜδοι που αναδýονται απü τον κορμü εßναι üλες οι Üλλες επιστÞμες, που μποροýν να αναχθοýν σε 3 κýριες, δηλαδÞ την ιατρικÞ, τη μηχανικÞ και την ηθικÞ". Αν και δεν επεκτεßνεται πολý περισσüτερο σε αυτÞ την εικüνα, μποροýν να διακριθοýν μερικÝς Üλλες ιδÝες για το συνολικü Ýργο του. 1ον, παρατηρÞστε üτι η μεταφυσικÞ αποτελεß τις ρßζες που εξασφαλßζουν το υπüλοιπο δÝντρο. Γιατß εßναι στη μεταφυσικÞ του ΚαρτÝσιου üπου ανακαλýπτεται Ýνα απολýτως βÝβαιο κι ασφαλÝς επιστημολογικü θεμÝλιο. Αυτü, με τη σειρÜ του, θεμελιþνει τη γνþση των γεωμετρικþν ιδιοτÞτων των σωμÜτων, που αποτελεß τη βÜση για τη φυσικÞ του. 2ον, η φυσικÞ αποτελεß τον κορμü του δÝντρου, το οποßο μεγαλþνει απευθεßας απü τις ρßζες και παρÝχει τη βÜση για τις υπüλοιπες επιστÞμες. 3ον, οι επιστÞμες της ιατρικÞς, της μηχανικÞς και της ηθικÞς αναπτýσσονται απü τον κορμü της φυσικÞς, πρÜγμα που σημαßνει üτι αυτÝς οι Üλλες επιστÞμες εßναι απλþς εφαρμογÝς της μηχανιστικÞς επιστÞμης του σε συγκεκριμÝνες θεματικÝς περιοχÝς. ΤÝλος, οι καρποß του δÝντρου της φιλοσοφßας βρßσκονται κυρßως σε αυτοýς τους 3 κλÜδους, που εßναι οι επιστÞμες πιο χρÞσιμες κι ωφÝλιμες για την ανθρωπüτητα. Ωστüσο, μια τÝτοια προσπÜθεια δεν μπορεß να διεξαχθεß τυχαßα, αλλÜ πρÝπει να πραγματοποιηθεß με τακτικü και συστηματικü τρüπο. Ως εκ τοýτου, πριν καν επιχειρÞσει να φυτÝψει αυτü το δÝντρο, πρÝπει πρþτα να βρει μÝθοδο για να το κÜνει.

   ΜÝθοδος

     Ο ΑριστοτÝλης κι οι μεταγενÝστεροι μεσαιωνικοß διαλεκτικοß Ýθεσαν Ýνα αρκετÜ μεγÜλο, αν και περιορισμÝνο, σýνολο αποδεκτþν μορφþν επιχειρημÜτων γνωστþν ως «συλλογισμοß» που αποτελεßται απü μια γενικÞ Þ μεßζονα προûπüθεση, μια συγκεκριμÝνη Þ δευτερεýουσα προûπüθεση και Ýνα συμπÝρασμα. Αν και ο ΚαρτÝσιος αναγνþρισε üτι αυτÝς οι συλλογιστικÝς μορφÝς διατηροýν την αλÞθεια απü τις υποθÝσεις μÝχρι το συμπÝρασμα, Ýτσι þστε αν οι υποθÝσεις εßναι αληθινÝς, τüτε το συμπÝρασμα πρÝπει να εßναι αληθινü, τις βρÞκε ακüμα ελαττωματικÝς. Πρþτον, αυτÝς οι υποθÝσεις υποτßθεται üτι εßναι γνωστÝς üταν, στην πραγματικüτητα, απλþς πιστεýονται, αφοý εκφρÜζουν μüνο πιθανüτητες που βασßζονται στην αßσθηση. ΚατÜ συνÝπεια, τα συμπερÜσματα που προÝρχονται απü απλþς πιθανÝς υποθÝσεις μποροýν να εßναι πιθανÜ μüνο τα ßδια, και, ως εκ τοýτου, αυτοß οι πιθανοß συλλογισμοß χρησιμεýουν περισσüτερο για την αýξηση της αμφιβολßας παρÜ της γνþσης. ΕπιπλÝον, η χρÞση αυτÞς της μεθüδου απü εκεßνους που εßναι εμποτισμÝνοι με τη σχολαστικÞ παρÜδοση εßχε οδηγÞσει σε τüσο λεπτÝς εικασßες και αληθοφανÞ επιχειρÞματα που τα αντεπιχειρÞματα κατασκευÜστηκαν εýκολα, οδηγþντας σε βαθιÜ σýγχυση. Ως αποτÝλεσμα, η σχολαστικÞ παρÜδοση εßχε γßνει Ýνας τüσο συγκεχυμÝνος ιστüς επιχειρημÜτων, αντεπιχειρημÜτων και λεπτþν διακρßσεων που η αλÞθεια συχνÜ χανüταν στις ρωγμÝς.



     Ο ΡενÝ προσπÜθησε να αποφýγει αυτÝς τις δυσκολßες μÝσω της σαφÞνειας και της απüλυτης βεβαιüτητας της γεωμετρικÞς επßδειξης. Στη γεωμετρßα, τα θεωρÞματα εξÜγονται απü Ýνα σýνολο αυτονüητων αξιωμÜτων και καθολικÜ συμφωνημÝνων ορισμþν. ΚατÜ συνÝπεια, η Üμεση κατανüηση σαφþν, απλþν και αδιαμφισβÞτητων αληθειþν (Þ αξιωμÜτων) μÝσω της διαßσθησης και των συμπερασμÜτων απü αυτÝς τις αλÞθειες μπορεß να οδηγÞσει σε νÝα και αδιαμφισβÞτητη γνþση. Ο ΚαρτÝσιος το βρÞκε πολλÜ υποσχüμενο για διÜφορους λüγους. Πρþτον, οι ιδÝες της γεωμετρßας εßναι σαφεßς και διακριτÝς, και ως εκ τοýτου εßναι εýκολα κατανοητÝς σε αντßθεση με τις συγκεχυμÝνες και σκοτεινÝς ιδÝες της αßσθησης. Δεýτερον, οι προτÜσεις που συνιστοýν γεωμετρικÝς επιδεßξεις δεν εßναι πιθανοτικÝς εικασßες, αλλÜ εßναι απολýτως βÝβαιες þστε να εßναι απρüσβλητες. Αυτü Ýχει το πρüσθετο πλεονÝκτημα üτι κÜθε πρüταση που προÝρχεται απü κÜποια Þ συνδυασμü αυτþν των απολýτως βÝβαιων αληθειþν θα εßναι απü μüνη της απολýτως βÝβαιη. Ως εκ τοýτου, οι κανüνες συμπερασμÜτων της γεωμετρßας διατηροýν απολýτως βÝβαιη αλÞθεια απü απλÜ, αδιαμφισβÞτητα και διαισθητικÜ κατανοητÜ αξιþματα στις παραγωγικÝς συνÝπειÝς τους σε αντßθεση με τους πιθανοýς συλλογισμοýς των Σχολαστικþν.
     Η επιλογÞ της γεωμετρικÞς μεθüδου Þταν προφανÞς, δεδομÝνης της προηγοýμενης επιτυχßας του στην εφαρμογÞ αυτÞς της μεθüδου σε Üλλους κλÜδους üπως η οπτικÞ. Ωστüσο, η εφαρμογÞ αυτÞς της μεθüδου στη φιλοσοφßα δεν Þταν προβληματικÞ λüγω της αναβßωσης αρχαßων επιχειρημÜτων για παγκüσμιο Þ ριζοσπαστικü σκεπτικισμü που βασιζüταν στην αμφιβολßα της ανθρþπινης λογικÞς. ΑλλÜ ο ΚαρτÝσιος Þθελε να δεßξει üτι αλÞθειες τüσο διαισθητικÜ κατανοητÝς üσο και συναγüμενες εßναι πÝρα απü αυτÞ τη δυνατüτητα αμφιβολßας. Η τακτικÞ του Þταν να δεßξει üτι, παρÜ τα καλýτερα σκεπτικιστικÜ επιχειρÞματα, υπÜρχει τουλÜχιστον μßα διαισθητικÞ αλÞθεια που εßναι πÝρα απü κÜθε αμφιβολßα και απü την οποßα μπορεß να συναχθεß η υπüλοιπη ανθρþπινη γνþση. Αυτü ακριβþς εßναι το Ýργο του σημαντικοý Ýργου του Descartes, Meditations on First Philosophy.



     Στον Πρþτο Διαλογισμü, εκθÝτει διÜφορα επιχειρÞματα για να αμφισβητÞσει üλες τις προηγοýμενες πεποιθÞσεις του. ΑρχικÜ παρατηρεß üτι οι αισθÞσεις μερικÝς φορÝς εξαπατοýν, για παρÜδειγμα, τα αντικεßμενα σε απüσταση φαßνεται να εßναι αρκετÜ μικρÜ και σßγουρα δεν εßναι συνετü να εμπιστευüμαστε κÜποιον (Þ κÜτι) που μας Ýχει εξαπατÞσει Ýστω και μßα φορÜ. Ωστüσο, αν και αυτü μπορεß να ισχýει για αισθÞσεις που προÝρχονται κÜτω απü ορισμÝνες συνθÞκες, δεν φαßνεται βÝβαιο üτι «εßμαι εδþ, κÜθομαι δßπλα στη φωτιÜ, φορþντας Ýνα χειμωνιÜτικο φüρεμα, κρατþντας αυτü το κομμÜτι χαρτß στα χÝρια μου και οýτω καθεξÞς». Το σημεßο του εßναι üτι παρüλο που οι αισθÞσεις μας εξαπατοýν μερικÝς φορÝς, ποια βÜση αμφιβολßας υπÜρχει για την Üμεση πεποßθηση üτι, για παρÜδειγμα, διαβÜζετε αυτü το Üρθρο; ΑλλÜ ßσως η πεποßθηση της ανÜγνωσης αυτοý του Üρθρου Þ του να κÜθεσαι δßπλα στο τζÜκι δεν βασßζεται καθüλου στις αληθινÝς αισθÞσεις, αλλÜ στις ψευδεßς αισθÞσεις που βρßσκονται στα üνειρα. ΕÜν τÝτοιες αισθÞσεις εßναι απλþς üνειρα, τüτε δεν συμβαßνει πραγματικÜ να διαβÜζετε αυτü το Üρθρο, αλλÜ στην πραγματικüτητα κοιμÜστε στο κρεβÜτι. ΔεδομÝνου üτι δεν υπÜρχει κανÝνας ηθικüς τρüπος διÜκρισης της ξýπνιας ζωÞς απü τα üνειρα, κÜθε πεποßθηση που βασßζεται στην αßσθηση Ýχει αποδειχθεß αμφßβολη. Αυτü περιλαμβÜνει üχι μüνο τις εγκüσμιες πεποιθÞσεις σχετικÜ με την ανÜγνωση Üρθρων Þ το να κÜθεσαι δßπλα στη φωτιÜ, αλλÜ ακüμη και οι πεποιθÞσεις της πειραματικÞς επιστÞμης εßναι αμφßβολες, επειδÞ οι παρατηρÞσεις στις οποßες βασßζονται μπορεß να μην εßναι αληθινÝς, αλλÜ απλÝς ονειρικÝς εικüνες. Ως εκ τοýτου, üλες οι πεποιθÞσεις που βασßζονται στην αßσθηση Ýχουν τεθεß υπü αμφισβÞτηση, επειδÞ μπορεß üλα να εßναι Ýνα üνειρο.
     Αυτü, ωστüσο, δεν αφορÜ μαθηματικÝς πεποιθÞσεις, αφοý δεν βασßζονται στην αßσθηση αλλÜ στη λογικÞ. Γιατß ακüμα κι αν κÜποιος ονειρεýεται, για παρÜδειγμα, üτι, 2 + 3 = 5, η βεβαιüτητα αυτÞς της πρüτασης δεν τßθεται υπü αμφισβÞτηση, επειδÞ 2 + 3 = 5 εßτε αυτüς που την πιστεýει εßναι ξýπνιος εßτε ονειρεýεται. Ο ΚαρτÝσιος συνεχßζει να αναρωτιÝται για το αν ο Θεüς θα μποροýσε Þ üχι να τον κÜνει να πιστÝψει üτι υπÜρχει γη, ουρανüς και Üλλα εκτεταμÝνα πρÜγματα, üταν, στην πραγματικüτητα, αυτÜ τα πρÜγματα δεν υπÜρχουν καθüλου. Στην πραγματικüτητα, οι Üνθρωποι μερικÝς φορÝς κÜνουν λÜθη για πρÜγματα που πιστεýουν üτι εßναι πιο σßγουρα, üπως μαθηματικοß υπολογισμοß. ΑλλÜ ßσως οι Üνθρωποι δεν κÜνουν λÜθος μüνο μερικÝς φορÝς, αλλÜ üλη την þρα Ýτσι þστε να πιστεýουν üτι 2 + 3 = 5 εßναι κÜποιο εßδος επßμονου και συλλογικοý λÜθους, και Ýτσι το Üθροισμα των 2 + 3 εßναι πραγματικÜ κÜτι Üλλο απü το 5. Ωστüσο, μια τÝτοια παγκüσμια απÜτη φαßνεται ασυμβßβαστη με την υπÝρτατη καλοσýνη του Θεοý. ΠρÜγματι, ακüμη και η περιστασιακÞ εξαπÜτηση του μαθηματικοý εσφαλμÝνου υπολογισμοý φαßνεται επßσης ασυμβßβαστη με την αγαθüτητα του Θεοý, ωστüσο οι Üνθρωποι μερικÝς φορÝς κÜνουν λÜθη. Στη συνÝχεια, σýμφωνα με τους σκεπτικιστÝς, ο Descartes υποθÝτει, για χÜρη της μεθüδου του, üτι ο Θεüς δεν υπÜρχει, αλλÜ αντ 'αυτοý υπÜρχει Ýνας κακüς δαßμονας με υπÝρτατη δýναμη και πονηριÜ που βÜζει üλες τις προσπÜθειÝς του για να τον εξαπατÞσει, Ýτσι þστε να εßναι πÜντα λÜθος για τα πÜντα, συμπεριλαμβανομÝνων των μαθηματικþν.
     Με αυτüν τον τρüπο, ο ΚαρτÝσιος αμφισβÞτησε üλες τις προηγοýμενες πεποιθÞσεις του μÝσα απü μερικÜ απü τα καλýτερα σκεπτικιστικÜ επιχειρÞματα της εποχÞς του. ΑλλÜ δεν Þταν ακüμα ικανοποιημÝνος και αποφÜσισε να προχωρÞσει Ýνα βÞμα παραπÝρα θεωρþντας ψευδÞ κÜθε πεποßθηση που πÝφτει θýμα ακüμη και της παραμικρÞς αμφιβολßας. ¸τσι, μÝχρι το τÝλος του Πρþτου Διαλογισμοý, ο ΚαρτÝσιος βρßσκεται σε μια δßνη ψευδþν πεποιθÞσεων. Ωστüσο, εßναι σημαντικü να συνειδητοποιÞσουμε üτι αυτÝς οι αμφιβολßες και το υποτιθÝμενο ψεýδος üλων των πεποιθÞσεþν του εßναι για χÜρη της μεθüδου του: δεν πιστεýει πραγματικÜ üτι ονειρεýεται Þ εξαπατÜται απü Ýναν κακü δαßμονα. Αναγνωρßζει üτι η αμφιβολßα του εßναι απλþς υπερβολικÞ. ΑλλÜ ο σκοπüς αυτÞς της «μεθοδολογικÞς» Þ «υπερβολικÞς» αμφιβολßας εßναι να καθαρßσει το μυαλü απü προκαταλÞψεις που θα μποροýσαν να συσκοτßσουν την αλÞθεια. Ο στüχος λοιπüν εßναι να βρεθεß κÜτι που δεν μπορεß να αμφισβητηθεß ακüμα κι αν Ýνας κακüς δαßμονας τον εξαπατÜ και παρüλο που ονειρεýεται. ΑυτÞ η πρþτη αδιαμφισβÞτητη αλÞθεια θα χρησιμεýσει στη συνÝχεια ως Ýνα διαισθητικÜ κατανοητü μεταφυσικü «αξßωμα» απü το οποßο μπορεß να συναχθεß απολýτως βÝβαιη γνþση. Για περισσüτερα, δεßτε τον καρτεσιανü σκεπτικισμü.


   Ο νους α': Cogito, ergo sum

     Στο Δεýτερο Διαλογισμü, προσπαθεß να εδραιþσει απüλυτη βεβαιüτητα στην περßφημη συλλογιστικÞ του: Cogito, ergo sum Þ "σκÝφτομαι, Üρα υπÜρχω". Αυτοß οι Διαλογισμοß διεξÜγονται απü τη προοπτικÞ του πρþτου προσþπου, απü τον ΚαρτÝσιο». Ωστüσο, περιμÝνει απü τον αναγνþστη του να διαλογιστεß μαζß του για να δει πþς κατÝληξαν τα συμπερÜσματÜ του. Αυτü εßναι ιδιαßτερα σημαντικü στον Δεýτερο Διαλογισμü, üπου εμφανßζεται η διαισθητικÜ κατανοητÞ αλÞθεια του «υπÜρχω». ¸τσι, η συζÞτηση εδþ αυτÞς της αλÞθειας θα λÜβει χþρα απü την προοπτικÞ του πρþτου προσþπου Þ του «εγþ». ¼λες οι αισθητηριακÝς πεποιθÞσεις εßχαν βρεθεß αμφßβολες στον προηγοýμενο διαλογισμü, και επομÝνως üλες αυτÝς οι πεποιθÞσεις θεωροýνται τþρα ψευδεßς. Αυτü περιλαμβÜνει την πεποßθηση üτι Ýχω Ýνα σþμα προικισμÝνο με αισθητÞρια üργανα. ΑλλÜ μÞπως το υποτιθÝμενο ψεýδος αυτÞς της πßστης σημαßνει üτι δεν υπÜρχω; ¼χι, γιατß αν Ýπεισα τον εαυτü μου üτι οι πεποιθÞσεις μου εßναι ψευδεßς, τüτε σßγουρα πρÝπει να υπÜρχει Ýνα «εγþ» που πεßστηκε. ΕπιπλÝον, ακüμα κι αν εξαπατηθþ απü Ýναν κακü δαßμονα, πρÝπει να υπÜρχω για να εξαπατηθþ. ¸τσι, πρÝπει τελικÜ να συμπερÜνω üτι η πρüταση, "Εßμαι", "ΥπÜρχω", εßναι αναγκαστικÜ αληθÞς üποτε προβÜλλεται απü μÝνα Þ συλλαμβÜνεται στο μυαλü μου. Αυτü σημαßνει απλþς üτι το απλü γεγονüς üτι σκÝφτομαι, ανεξÜρτητα απü το αν αυτü που σκÝφτομαι εßναι αληθινü Þ ψευδÝς Þ üχι, υπονοεß üτι πρÝπει να υπÜρχει κÜτι που εμπλÝκεται σε αυτÞ τη δραστηριüτητα, δηλαδÞ Ýνα "εγþ". Ως εκ τοýτου, το "υπÜρχω" εßναι μια αδιαμφισβÞτητη κι ως εκ τοýτου, απολýτως βÝβαιη πεποßθηση που χρησιμεýει ως αξßωμα απü το οποßο μποροýν να συναχθοýν Üλλες, απολýτως βÝβαιες αλÞθειες.

     β' Η φýση του νου και οι ιδÝες του

     Ο Δεýτερος Διαλογισμüς συνεχßζεται με τον ΚαρτÝσιο να ρωτÜει: «Τι εßμαι;» Αφοý απÝρριψε την παραδοσιακÞ σχολαστικÞ-αριστοτελικÞ Ýννοια του ανθρþπου ως ορθολογικοý ζþου λüγω των εγγενþν δυσκολιþν ορισμοý του «λογικοý» και του «ζþου», καταλÞγει τελικÜ στο συμπÝρασμα üτι εßναι Ýνα σκεπτüμενο πρÜγμα, Ýνας νους: "¸να πρÜγμα που αμφιβÜλλει, καταλαβαßνει, επιβεβαιþνει, αρνεßται, εßναι πρüθυμο, εßναι απρüθυμο, και επßσης φαντÜζεται και Ýχει αισθητηριακÝς αντιλÞψεις". Στις ΑρχÝς, μÝρος Ι, τμÞματα 32 και 48, ο ΚαρτÝσιος διακρßνει τη διανοητικÞ αντßληψη και βοýληση ως αυτü που ανÞκει σωστÜ μüνο στη φýση του νου, ενþ η φαντασßα και η αßσθηση εßναι, κατÜ μßα Ýννοια, ικανüτητες του νου στο βαθμü που εßναι ενωμÝνος με Ýνα σþμα. ¸τσι, η φαντασßα και η αßσθηση εßναι ικανüτητες του νου με ασθενÝστερη Ýννοια απü τη διÜνοια και τη θÝληση, αφοý απαιτοýν Ýνα σþμα για να εκτελÝσουν τις λειτουργßες τους. ΤÝλος, στον ¸κτο Διαλογισμü, ο ΚαρτÝσιος ισχυρßζεται üτι ο νους Þ το «εγþ» εßναι Ýνα μη εκτεταμÝνο πρÜγμα. Τþρα, αφοý η επÝκταση εßναι η φýση του σþματος, εßναι Ýνα απαραßτητο χαρακτηριστικü του σþματος, Ýπεται üτι ο νους δεν εßναι απü τη φýση του σþμα αλλÜ Ýνα Üυλο πρÜγμα. ΕπομÝνως, αυτü που εßμαι εßναι Ýνα Üυλο πρÜγμα σκÝψης με τις ικανüτητες της διÜνοιας και της θÝλησης.



     Εßναι επßσης σημαντικü να παρατηρÞσουμε üτι ο νους εßναι μια ουσßα και οι τρüποι μιας σκεπτüμενης ουσßας εßναι οι ιδÝες της. Για τον ΚαρτÝσιο μια ουσßα εßναι Ýνα πρÜγμα που δεν απαιτεß τßποτα Üλλο για να υπÜρξει. ΑυστηρÜ μιλþντας, αυτü ισχýει μüνο για τον Θεü του οποßου η ýπαρξη εßναι η ουσßα του, αλλÜ ο üρος «ουσßα» μπορεß να εφαρμοστεß στα πλÜσματα με μια ειδικÞ Ýννοια. Οι διÜνοιες εßναι ουσßες με την Ýννοια üτι δεν χρειÜζονται τßποτα Üλλο εκτüς απü τη συναßνεση του Θεοý, προκειμÝνου να υπÜρξουν. ΑλλÜ οι ιδÝες εßναι «τρüποι» Þ «τρüποι» σκÝψης και, ως εκ τοýτου, οι τρüποι δεν εßναι ουσßες, αφοý πρÝπει να εßναι οι ιδÝες κÜποιου μυαλοý Þ Üλλου. ¸τσι, οι ιδÝες απαιτοýν, εκτüς απü τη συναßνεση του Θεοý, κÜποια δημιουργημÝνη σκεπτüμενη ουσßα για να υπÜρξουν. Ως εκ τοýτου, ο νους εßναι μια Üυλη ουσßα σκÝψης, ενþ οι ιδÝες του εßναι οι τρüποι Þ οι τρüποι σκÝψης του.
     Συνεχßζει να διακρßνει 3 εßδη ιδεþν στην αρχÞ του Τρßτου Διαλογισμοý, δηλαδÞ εκεßνες που εßναι κατασκευασμÝνες, τυχαßες Þ Ýμφυτες. Οι κατασκευασμÝνες ιδÝες εßναι απλÝς εφευρÝσεις του νου. ΚατÜ συνÝπεια, ο νους μπορεß να τα ελÝγξει Ýτσι þστε να μποροýν να εξεταστοýν και να παραμεριστοýν κατÜ βοýληση και το εσωτερικü τους περιεχüμενο να μπορεß να αλλÜξει. Οι τυχαßες ιδÝες εßναι αισθÞσεις που παρÜγονται απü κÜποιο υλικü πρÜγμα που υπÜρχει εξωτερικÜ στο μυαλü. ΑλλÜ, σε αντßθεση με τις επινοÞσεις, οι τυχαßες ιδÝες δεν μποροýν να εξεταστοýν και να παραμεριστοýν κατÜ βοýληση οýτε το εσωτερικü τους περιεχüμενο μπορεß να χειραγωγηθεß απü το μυαλü. Για παρÜδειγμα, ανεξÜρτητα απü το πüσο σκληρÜ προσπαθεß κανεßς, αν κÜποιος στÝκεται δßπλα σε μια φωτιÜ, δεν μπορεß παρÜ να αισθανθεß τη θερμüτητα ως θερμüτητα. Δεν μπορεß να παραμερßσει την αισθητηριακÞ ιδÝα της θερμüτητας απλþς θÝλοντÜς την, üπως μποροýμε να κÜνουμε με την ιδÝα μας για τον ¢γιο Βασßλη, για παρÜδειγμα. Επßσης, δεν μπορεß να αλλÜξει το εσωτερικü του περιεχüμενο Ýτσι þστε να αισθÜνεται κÜτι Üλλο εκτüς απü θερμüτητα -ας ποýμε, κρýο. ΤÝλος, οι Ýμφυτες ιδÝες τοποθετοýνται στο νου απü τον Θεü κατÜ τη δημιουργßα. ΑυτÝς οι ιδÝες μποροýν να εξεταστοýν και να παραμεριστοýν κατÜ βοýληση, αλλÜ το εσωτερικü τους περιεχüμενο δεν μπορεß να χειραγωγηθεß. Οι γεωμετρικÝς ιδÝες εßναι παραδεßγματα Ýμφυτων ιδεþν. Για παρÜδειγμα, η ιδÝα ενüς τριγþνου μπορεß να εξεταστεß και να παραμεριστεß κατÜ βοýληση, αλλÜ το εσωτερικü του περιεχüμενο δεν μπορεß να χειραγωγηθεß Ýτσι þστε να πÜψει να εßναι η ιδÝα μιας τριμεροýς φιγοýρας. ¢λλα παραδεßγματα Ýμφυτων ιδεþν θα Þταν μεταφυσικÝς αρχÝς üπως «ü,τι γßνεται δεν μπορεß να αναιρεθεß», η ιδÝα του νου και η ιδÝα του Θεοý...

     (τÝλος αποσπασμÜτων)


 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers