 |
 |
|||
|
|||
 |
|||
 |
Van Gogh |
|
"Εδþ μπορεßς να νιþσεις τ' αστÝρια και την απεραντοσýνη του ουρανοý. Αφοý η ζωÞ πÜνω απ' üλα εßναι παραμýθι. ΞÝρεις, Üνθρωποι που δε πιστεýουνε στον Þλιο και σε περιβÜλλον üπως αυτü, εßναι Üθεοι". ΠαρÝμεινε στην Αρλ ως το ΜÜη του 1889, δηλαδÞ 15 μÞνες Þ αλλιþς 200 πßνακες, 100 σκßτσα και 200 επιστολÝς. Αιτιολογþντας στον αδερφü του γιατß εßχε μετακομßσει απü το Παρßσι στην Αρλ, ανÜφερε πως Þθελε να ζωγραφßσει το Νüτο, αλλÜ και μÝσω του Ýργου του να βοηθÞσει κι Üλλους να τον δουν. Πßστευε ακρÜδαντα πως οι καλλιτÝχνες που ζωγρÜφιζαν Ýνα τμÞμα του κüσμου, μποροýσαν ν' ανοßγουν τα μÜτια των Üλλων. Ο ßδιος για παρÜδειγμα, εßχε διδαχθεß απü τον ΒελÜσκεθ να διακρßνει τις αποχρþσεις του γκρι. Τον γοÞτευαν Ýργα του, που απεικüνιζαν εσωτερικü φτωχικþν σπιτιþν. Παρατηροýσε πως ακüμα και κÜτω απü το καφτü φως του Þλιου, επικρατοýσε Ýνα πÝνθιμο γκρßζο που σπÜνια το αυλÜκωνε κÜποια ηλιαχτßδα, üταν τα πατζοýρια δεν Þταν εντελþς κλειστÜ Þ αν κÜποιο Þτανε φθαρμÝνο. ΞαφνικÜ, μια μÝρα εßδε μπρος του Ýνα θÝαμα, βγαλμÝνο λες απü πßνακα του ΒελÜσκεθ. Στο κÝντρο της Αρλ υπÞρχανε κÜμποσα μικρÜ εστιατüρια, üπου πÞγαινε για φαγητü. Οι τοßχοι Þτανε κι εκεß συχνÜ σκοτεινοß, τα πατζοýρια μισüκλειστα κι Ýξω, η λιακÜδα του νüτου δυνατÞ. ΓρÜφει εκστασιασμÝνος στον αδερφü του: "Εßναι εντελþς γκρßζο... Ýνα γκρßζο ΒελÜσκεθ. Στη κουζßνα βρßσκεται μια γρια και μια κοντüχοντρη υπηρÝτρια, ντυμÝνες κι αυτÝς στα γκρßζα..." Αν λοιπüν εκεßνος εßχε μÜθει απü τον ΒελÜσκεθ να βλÝπει τις διαβαθμßσεις του γκρßζου και τις μεγαλüσωμες μαγεßρισσες με τη τραχιÜ üψη, κÜπως Ýτσι μποροýμε να 'χουμε κι εμεßς ξεναγü τη παλÝτα του ΜονÝ για τα δειλινÜ, του ΡÝμπραντ για το πρωινü φως, του Βαν Γκογκ για το κßτρινο του γαλλικοý νüτου. Η σχεδüν μυστικιστικÞ δýναμη του κßτρινου Þλιου, που αγκÜλιαζε με τις ακτßνες του τη φýση της Προβηγκßας ενστÜλλαζε την ελπßδα και την αναγÝννηση στη ψυχÞ του ζωγρÜφου: "Τþρα, εφüσον Ýχω δει τον ωκεανü με τα ßδια μου τα μÜτια, καταλαβαßνω πüσο σημαντικü εßναι για μÝνα να μεßνω στο νüτο και να βιþσω το χρþμα þστε να το οδηγÞσω στα Ýσχατα üριÜ του". Πßστευε üτι το χρþμα εßναι αυτü που δßνει ανÜσα στα πρÜγματα. Γι' αυτü, ενþ μÝνει πÜντα πιστüς στο θÝμα, þστε αυτü να 'ναι σαφÝς κι üχι αφηρημÝνο, παßζει περßεργα παιχνßδια με τα χρþματα και τη κßνηση των γραμμþν, εκφρÜζοντας Ýτσι τη δικÞ του Üποψη για τον κüσμο και για το εßναι των üντων: "Παντοý ο ουρανüς Ýχει Ýνα υπÝροχο μπλε χρþμα κι ο Þλιος Ýνα Ýντονο κßτρινο κι αυτü εßναι εξßσου üμορφο και γοητευτικü üσο κι η αντιπαρÜθεση του μπλε και του κßτρινου στους πßνακες του Vermeer". Το χρþμα Þταν αυτü που 'δινε την εσωτερικÞ ενÝργεια στον πßνακα και γινüταν μÝσο Ýκφρασης για την αναπαρÜσταση πραγματικüτητας που Þταν üμως υποταγμÝνη στη φαντασßα και τη ψυχοσýνθεση του καλλιτÝχνη. Ο Βαν Γκογκ δεν επιλÝγει το χρþμα της πραγματικüτητας. Αλλιþς, στον πßνακα "ΣπορÝας Το Ηλιοβασßλεμα" θα 'πρεπε να βÜλει μπλε για τον ουρανü, κßτρινο για το σταροχþραφο κι üχι το αντßθετο. Ομως η προσπÜθειÜ του δεν εßναι η φωτογραφικÞ απεικüνιση του κüσμου, αλλÜ η απüδοση της μοναξιÜς, της αμφιβολßας, της φυγÞς, της καταστροφÞς. Θυσßαζε το ναÀφ ρεαλισμü για να φτÜσει σ' Ýνα ρεαλισμü πιο ουσιαστικü: "ΒÜζω τη καρδιÜ και τη ψυχÞ μου στα Ýργα μου κι Ýχω χÜσει το μισü μου μυαλü σ' αυτÞ τη πορεßα". Η αλÞθεια εßναι üτι στη Προβηγκßα, τα χρþματα Ýχουνε κÜτι το ιδιαßτερο. Το βοριαδÜκι που συχνÜ φυσÜ απü τις 'Αλπεις διþχνει τα σýννεφα και την υγρασßα, αφÞνοντας την ατμüσφαιρα ολοκÜθαρη. ¸τσι δε συναντÜμε την αχλý που κÜνει θαμπÜ και μουντÜ τα χρþματα. Ο Βαν Γκογκ οργιζüτανε βλÝποντας πüσο εßχανε παραμεληθεß τα φυσικÜ χρþματα του νüτου: "Οι περισσüτεροι επειδÞ δεν εßναι κολορßστες, δε βλÝπουνε στο νüτο το κßτρινο, το πορτοκαλß και το θειαφß. Το χρþμα εßναι Ýξοχο εδþ üταν εßναι νεαρÜ τα πρÜσινα φýλλα, το χρþμα εßναι τüσο πλοýσιο που üμοιü του σπÜνια βλÝπουμε στο βορρÜ. Ομως ακüμη κι üταν τα καßει ο Þλιος και γεμßζουν σκüνη, δε χÜνει την ομορφιÜ του γιατß το τοπßο γεμßζει χρυσαφιÝς αποχρþσεις. Χρυσαφß-πρÜσινο, χρυσαφß-κßτρινο, χρυσαφß-ροζ... κι üλ' αυτÜ σε συνδυασμü με μπλε -απü το βαθýτερο θαλασσß ως το ανοιχτü γαλÜζιο των μη με λησμüνει- Ýνα μπλε του κοβαλτßου, ιδιαßτερα φωτεινü και λαμπερü". Η σχÝση του με τη φýση Þτανε σαφþς ερωτικÞ: "Δε πρÝπει ν' ακοýμε τüσο τη γλþσσα της ζωγραφικÞς üσο τη γλþσσα της φýσης". Τα πειρÜματÜ του με το χρþμα δε προκýπταν απü τις τακτικÝς κÜποιας συγκεκριμÝνης τεχνοτροπßας. ¹τανε προσωπικÞ αγωνßα κι οι υπαρξιακÝς του αναζητÞσεις, που οδηγοýσανε το πινÝλο. Ο ΟκτÜβ Μιρμπü, συγγραφÝας και δημοσιογρÜφος που υποστÞριζε τη μοντÝρνα τÝχνη Ýγραψε Üρθρο για τον Βαν Γκογκ στην εφημερßδα L' Εcho De Paris που 'λεγε: "Οχι μüνον Ýχει ταυτιστεß με τη φýση, αλλÜ Ýχει απορροφÞσει τη φýση μÝσα του. Ανυστερüβουλα παρÝδωσε τη ζωÞ του, αßμα και χυμοýς στα δÝντρα, στους ουρανοýς, στα λουλοýδια και στους αγροýς που ζωγρÜφιζε". Η ßδια περιοχÞ της Προβηγκßας αποτελοýσε πηγÞ Ýμπνευσης των ζωγρÜφων τουλÜχιστον Ýναν αιþνα πριν απü την Üφιξη του Βαν Γκογκ. Εκεßνοι συνÞθως τριγýριζαν στην ýπαιθρο κι αναπαριστοýσαν αναγνωρßσιμους θÜμνους, δÝντρα, σπαρτÜ, σýννεφα. Ο Βαν Γκογκ αδιαφοροýσε γι' αυτÞ τη φωτογραφικÞ απüδοση του ορατοý κüσμου. Παρüλο που κι ο δικüς του σκοπüς Þτανε πÜντα το πραγματικü, η ομοιüτητα, διÝφερε ωστüσο, απü τη φωτογραφικÞ ομοιüτητα. "ΥπÜρχουν απÝραντα καλαμποκοχþραφα κÜτω απü μουντοýς ουρανοýς κι εγþ δε δßστασα ν' απεικονßσω αυτÞ τη μελαγχολßα και την απüλυτη μοναξιÜ". Ο Βßνσεντ περιπλανιüταν συχνÜ στη "χþρα του δÝντρου" üπως Ýλεγε, "δßπλα στον αρχαßο ψιθυριστü Þχο", δηλαδÞ στην Αλπßλ, ραχοκοκαλιÜ της Προβηγκßας, στο üμορφο αυτü τραχý τοπßο, üπου οι Ýντονες χρωματικÝς αντιθÝσεις ταßριαζαν κι αντανακλοýσαν τη διÜθεσÞ του. Η ψυχολογικÞ του κατÜσταση κεßνης της εποχÞς απεικονßζεται τÝλεια στο βασανισμÝνο τοπßο της Αλπßλ. Μαγευüταν κυρßως απü το σχÞμα των ελαιüδεντρων, απü τους ασημß τüνους των φυλλωμÜτων τους κι απü τους βασανισμÝνους κορμοýς, τους καλÜ ριζωμÝνους στη γη. Τα διÜφορα κλαδιÜ που κατÜ καιροýς ζωγρÜφιζε σε βÜζα Þ ποτÞρια συμβüλιζαν την εφÞμερη ομορφιÜ. Τα δÝντρα üμως εξÝφραζαν γι' αυτüν μια ομορφιÜ διαφορετικÞ, ανθεκτικÞ, αιþνια. Εκτüς απü την ελιÜ, το Üλλο δÝντρο σýμβολο της Προβηγκßας Þταν κατÜ τον Βßνσεντ το κυπαρßσσι. "Το κυπαρßσσι εßναι üμορφο ως ξýλο και στις αναλογßες μοιÜζει με αιγυπτιακü οβελßσκο. Και το πρÜσινο Ýχει Ýναν ιδιαßτερο χαρακτÞρα. Εßναι Ýνας μαýρος λεκÝς σ' Ýνα ηλιüλουστο τοπßο. Αξßζει να τα δει κανεßς εδþ, μπροστÜ στο γαλÜζιο Þ καλýτερα μες στο γαλÜζιο να υψþνουν τις σιλουÝτες τους σαν τις μαýρες φλüγες ενüς εφιÜλτη". Τß εßχε προσÝξει κεßνος στα κυπαρßσσια που οι Üλλοι δεν το εßχαν παρατηρÞσει ως τüτε; ΑρχικÜ, το πþς σÜλευαν στον Üνεμο. Η κßνηση των δÝντρων αυτþν οφεßλεται στο üτι τα κλαδιÜ τους φυτρþνουν προς τα πÜνω σε αντßθεση προς τα κλαδιÜ του πεýκου για παρÜδειγμα που ανοßγουν προς το πλÜι Þ και προς τα κÜτω. ΕπιπλÝον, Ýχουνε κορμü πολý κοντü Ýτσι þστε Ýνα μεγÜλο μÝρος του δÝντρου ν' αποτελεßται μüνον απü κλαδιÜ. ¸τσι λοιπüν σεßονται ολüκληρα στο φýσημα του ανÝμου ενþ Üλλα δÝντρα κινοýν μüνο τα κλαδιÜ τους, κρατþντας τον κορμü τους σταθερü. ΤÝλος, καθþς Ýχουν σχÞμα κþνου, μοιÜζουν με φλüγα που τρεμοπαßζει. ΑυτÜ εßχε προσÝξει ο Βαν Γκογκ και θα 'κανε κι Üλλους να τα δουν. ΚÜποια στιγμÞ ο ¼σκαρ ΟυÜιλντ σχολßασε üτι στο Λονδßνο δεν υπÞρχε ομßχλη ως τη στιγμÞ που τη ζωγρÜφισε ο Ουßστλερ. Αντßστοιχα θα λÝγαμε üτι και τα κυπαρßσσια της Προβηγκßας περνοýσαν εξßσου απαρατÞρητα πριν ασχοληθεß μ' αυτÜ ο Βαν Γκογκ. Εßναι αλÞθεια πως η τÝχνη πηγÜζει απü το εßναι και σßγουρα δεν μπορεß να σαγηνεýει εκ του μη üντος οýτε αποκλειστικÜ και μüνον απü τα αισθÞματα Þ τη φαντασßα των καλλιτεχνþν. Σßγουρα üμως καταφÝρνει να μας ενθουσιÜζει και να καθοδηγεß τον τρüπο που βλÝπουμε τα πρÜγματα, þστε να κατανοοýμε καλýτερα αυτÜ που και πριν κοιτÜζαμε αλλÜ δεν βλÝπαμε. 'Αλλωστε, το στοιχεßο που διακρßνει τους μεγÜλους ζωγρÜφους εßναι üτι μας επιτρÝπουν να βλÝπουμε πιο καθαρÜ κÜποια πτυχÞ του κüσμου. "Νιþθω τρομακτικÞ διαýγεια τις στιγμÝς που η φýση εßναι τüσο üμορφη. Δεν εßμαι πια βÝβαιος για τον εαυτü μου κι οι πßνακες μοιÜζουν να 'χουν βγει απü üνειρο". Τα Ýργα του Βßνσεντ με τα Ýντονα φορτισμÝνα χρþματα και τα ρευστÜ σχÞματα δημιοýργησαν αßσθηση στις αρχÝς του 20ου αιþνα. ΔημιουργÞθηκε Ýνα κßνημα στη Γερμανßα που ονομαζüταν Die Brucke (ΓÝφυρα). Οι ζωγρÜφοι που εßχανε προσχωρÞσει σ' αυτü πßστευαν üπως κι ο Βαν Γκογκ, πως η τÝχνη πρÝπει περισσüτερο να εκφρÜζει παρÜ ν' απεικονßζει, ν' αποτελεß στοχασμü για τη ζωÞ κι ανησυχßα αντß για παρηγοριÜ. Να μην αντιγρÜφει τα ορατÜ, αλλÜ να κÜνει τα πρÜγματα ορατÜ. Η εξÝλιξη αυτοý του κινÞματος ονομÜστηκε τελικÜ Εξπρεσιονισμüς. "ΑγαπημÝνε μου Τεü, δεν μπορþ να κÜνω τßποτα αν οι πßνακÝς μου δεν πουλιοýνται. Θα Ýρθει üμως μια μÝρα που üλοι θα καταλÜβουν πως αξßζουνε περισσüτερο απü την αξßα του χρþματος που βÜζω, αλλÜ και απü την ßδια μου τη ζωÞ".
|
 |
Αυτοπροσωπογραφßα
