Holbein d. J. Hans (1497-1543) Late Renaissance

                                   Βιογραφικό

     Ο Χανς Χόλμπαϊν ο νεότερος (Hans Holbein der Jüngere), ήτανε Γερμανός ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης της Αναγέννησης. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους προσωπογράφους του 16^ου αι. Επίσης φιλοτέχνησε έργα θρησκευτικού περιεχομένου, σάτιρας και μεταρρυθμιστικής προπαγάνδας, ενώ σπουδαία ήτανε κι η συνεισφορά του στο σχεδιασμό βιβλίων. Αναφέρεται ως ο νεότερος ώστε να διακρίνεται από τον πατέρα του, Χανς Χόλμπαϊν τον πρεσβύτερο, διακεκριμένο ζωγράφο της Ύστερης Γοτθικής τεχνοτροπίας.
     Εργάστηκε κυρίως στη Βασιλεία στα 1α χρόνια της καριέρας του. Αρχικά ζωγράφιζε τοιχογραφίες και θρησκευτικά έργα, ενώ παράλληλα σχεδίαζε υαλογραφίες κι έντυπα βιβλία. Αναλάμβανε, ακόμη, πορτραίτα, κάνοντας αίσθηση διεθνώς με προσωπογραφίες του Έρασμου, ουμανιστή φιλοσόφου από το Ρόττερνταμ. Όταν η Μεταρρύθμιση έφτασε στη Βασίλεια, ο Χόλμπαϊν εργάστηκε για πελάτες κι από τις 2 αντιμαχόμενες θρησκευτικές παρατάξεις. Η μέχρι τότε γοτθική τεχνοτροπία του εμπλουτίστηκε από νέες καλλιτεχνικές τάσεις στην Ιταλία, τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, καθώς κι από τον Αναγεννησιακό Ουμανισμό. Το αποτέλεσμα ήταν μικτή αισθητική καθαρά προσωπικού στυλ και χαρακτήρα.
      Γεννήθηκε στην ελεύθερη αυτοκρατορική πόλη του Άουγκσμπουργκ της Νότιας Γερμανίας κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1497-98. Ήτανε γιος του ζωγράφου και σχεδιαστή Χανς Χόλμπαϊν του πρεσβύτερου, του οποίου κι ακολούθησε το επάγγελμα από κοινού με το μεγαλύτερο αδελφό του, τον Αμβρόσιο. Ο Χόλμπαϊν ο πρεσβύτερος διατηρούσε μεγάλο και πολυσύχναστο εργαστήρι εκεί, όπου βοηθούσε ορισμένες φορές κι ο αδερφός του επίσης ζωγράφος, Σιγισμούνδος.
     Μέχρι το 1515 o Χανς κι ο Αμβρόσιος μετακόμισανε πλανόδιοι καλλιτέχνες στη πόλη της Βασιλείας, κέντρο μάθησης ζωγραφικής αλλά και της χαρακτικής. Εκεί μαθητεύσανε κοντά στον εξέχοντα ζωγράφο της πόλης, τον Χανς Χέρμπστερ. Τα αδέρφια βρήκαν εργασία στη πόλη ως σχεδιαστές ξυλογραφιών και κόφτες μετάλλων για τυπογράφους. Το 1515, ο κήρυκας και θεολόγος Όσβαλντ Μυκόνιους (1488-1552) τους προσκάλεσε να προσθέσουνε σχέδια με μελάνι στο περιθώριο αντιγράφου του έργου Μωρίας Εγκώμιον του ουμανιστή λογίου Έρασμου (1466-1536) από τη πόλη του Ρότερνταμ. Τα σχέδια αποτελούνε πρώιμη απόδειξη της ευστροφίας και της ουμανιστικής εκπαίδευσης του Χόλμπαϊν. Τ’  άλλα του νεανικά έργα, περιλαμβανομένου του 2πλού πορτραίτου του δημάρχου της Βασιλείας, Jakob Meyer zum Hasen και της συζύγου του Δωροθέας, ακολουθούνε το στυλ του πατέρα του.


     Δια Χειρός Χόλμπαϊν Πρεσβύτερου 2 αδέλφια: Αμβρόσιος & Χανς

     Το 1517, πατέρας και γιος ξεκινάνε κοινό έργο στη Λουκέρνη, ζωγραφίζοντας εσωτερικές κι εξωτερικές τοιχογραφίες για τον έμπορο Jakob von Hertenstein. Ενώ βρισκότανε στη Λουκέρνη σχεδίαζεν επίσης προσχέδια για υαλογραφίες. Τα αρχεία της πόλης μαρτυρούν πως στις 10 Δεκέμβρη 1517, έλαβε πρόστιμο για 5 λίβρες επειδή ξεκίνησε καυγά σε δημόσιο χώρο μ' ένα χρυσοχόο που ονομαζότανε Κάσπαρ, ο οποίος τιμωρήθηκε επίσης με το ίδιο ποσό. Το χειμώνα εκείνο, ο Χόλμπαϊν επισκέφτηκε πιθανώς τη Βόρεια Ιταλία, αν και δεν διασώζεται κανένα αποδεικτικό στοιχείο του ταξιδιού. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως εκεί μελέτησε τις τοιχογραφίες μεγάλων καλλιτεχνών της περιοχής, όπως ο Αντρέα Μαντένια, προτού επιστρέψει στη Λουκέρνη. Κάλυψε δύο επιφάνειες στην οικία του Hertenstein με αντίγραφα έργων του Μαντένια, συμπεριλαμβανομένων των Θριάμβων του Καίσαρα. Το 1519, μετακόμισε πίσω στη Βασιλεία. Τα ίχνη του αδερφού του χάνονται τη περίοδο αυτή κι η επικρατούσα υπόθεση είναι πως απεβίωσε. Ο Χόλμπαϊν ανέκτησε τη θέση του στους καλλιτεχνικούς κύκλους της πόλης, διατηρώντας ένα σταθερά απασχολημένο εργαστήρι. Εισήλθε στη συντεχνία των ζωγράφων κι έλαβε τα δικαιώματα δημότη της πόλης. Παντρεύτηκε την Έλσμπεθ Σμιντ, μια χήρα ελάχιστα μεγαλύτερη από κείνον, η οποία μεγάλωνε ήδη ένα βρέφος, το Φράντζ και διατηρούσε το βυρσοδεψείο του αποθανόντος συζύγου της. Χάρισε στο Χόλμπαϊν επίσης ένα γιο, το Φίλιπ, κατά το 1^ο έτος  του γάμου τους. Συνολικά απέκτησε 4 παιδιά.
     Υπήρξε παραγωγικός στη διάρκεια της περιόδου στη Βασιλεία, που συνέπεσε με την άφιξη του Λουθηρανισμού. Ανέλαβε σύνολο σημαντικών έργων, όπως οι εξωτερικές τοιχογραφίες του Οίκου του Χορού κι οι εσωτερικές τοιχογραφίες της αίθουσας συνεδριάσεων του Δημαρχείου της πόλης. Για τις 1^ες ξέρουμε απ’ τα προπαρασκευαστικά τους σχέδια. Από κείνες του Δημαρχείου σώζονται μόνο κακοδιατηρημένα τμήματα. Φιλοτέχνησεν επίσης σειρά από θρησκευτικούς πίνακες, καθώς και σχέδια για υαλογραφίες. Σε μιαν επαναστατική για την εικονογράφηση βιβλίων περίοδο, εργάστηκε για τον εκδότη Johann Froben. Στα χαρακτικά της περιόδου αυτής συναντούμε το Χορό του Θανάτου, τις Εικόνες (με θέματα από την Παλαιά Διαθήκη) και τη σελίδα που έφερε τον τίτλο της Βίβλου του Μαρτίνου Λουθήρου. Μέσω της χαρακτικής, ο Χόλμπαϊν απέκτησε πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη των τεχνικών απόδοσης της έκφρασης και του χώρου.
     Ασχολήθηκε στη Βασιλεία επίσης με αναμνηστικά πορτραίτα, ανάμεσα στα οποία και το διπλό πορτραίτο των Jakob και Dorothea Meyer, και το 1519, εκείνο του νεαρού ακαδημαϊκού Boniface Amerbach. Σύμφωνα με τον ιστορικό της τέχνης Πωλ Γκανζ, το πορτραίτο του Amerbach σηματοδοτεί πρόοδο στη τεχνική του, κυρίως με τη χρήστη αδιάσπαστων χρωμάτων. Για τον Meyer ζωγράφισε ένα ρετάμπλ με τη Παναγία, που περιλάμβανε πορτραίτα του δωρητή, της συζύγου και της κόρης του. Το 1523 ζωγράφισε τα 1^α του πορτραίτα του εξέχοντος λογίου της Αναγέννησης, Έρασμου, που απαιτούσανε πιστότητα προκειμένου ο τελευταίος να τα στείλει σε φίλους και θαυμαστές του σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτά κατέστησαν τον Χόλμπαϊν καλλιτέχνη διεθνούς εμβέλειας. Επισκέφτηκε τη Γαλλία το 1524, πιθανώς σε αναζήτηση δουλειάς στην αυλή του Φραγκίσκου Α'. Όταν αποφάσισε να κάνει το ίδιο στην Αγγλία το 1526, ο Έρασμος τον συνέστησε στο φίλο του, Τόμας Μορ, λόγιο και πολιτικό. «Οι τέχνες παγώνουν στο μέρος αυτό του κόσμου», έγραψε, «κι αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να αποκτήσει η Αγγλία μερικούς αγγέλους».
     Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, πραγματοποίησε μια στάση στην Αμβέρσα. Εκεί αγόρασε καμβάδες από βελανιδιά κι ίσως συνάντησε το ζωγράφο Quentin Matsys (1466-1569). Ο Σερ Τόμας Μορ τον υποδέχτηκε στην Αγγλία και του εξασφάλισε ένα σύνολο παραγγελιών. «Ο ζωγράφος σου, αγαπητέ μου Έρασμε,» έγραψε, «είναι θαυμάσιος καλλιτέχνης». Ο Χόλμπαϊν φιλοτέχνησε μια διάσημη προσωπογραφία του Μορ, καθώς κι ένα πορτραίτο με το σύνολο της οικογένειάς του. Το ομαδικό αυτό πορτραίτο, πρωτότυπης σύλληψης, είναι σήμερα μελετήσιμο μόνο από ένα προπαρασκευαστικό σχέδιο καθώς κι από αντίγραφα άλλων καλλιτεχνών. Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Andreas Beyer, «προσέφερε το πρελούδιο ενός είδους που δε γνώρισε πραγματική αποδοχή παρά μέσω της δανέζικης ζωγραφικής του 17^ου αι.».
     Κατά τη 1^η παραμονή του στην Αγγλία, ο Χόλμπαϊν εργάστηκε κυρίως για ένα κύκλο ουμανιστών που διατηρούσανε σχέσεις με τον Έρασμο. Ανάμεσα στις παραγγελιοδόχους του συναντούμε τον Γουίλιαμ Γουόρχαμ (περ.1450-1532), Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ, που ‘χε στη κατοχή του έν από τα πορτραίτα του Έρασμου που είχε στο παρελθόν δημιουργήσει ο Χόλμπαϊν. Επίσης τον Βαυαρό αστρονόμο και μαθηματικό Nicholas Kratzer (1487-1550), που εργαζόταν ως δάσκαλος για την οικογένεια του Μορ και του οποίου οι σημειώσεις διακρίνονται στο προπαρασκευαστικό σχέδιο της ομαδικής προσωπογραφίας της οικογένειας. Παρόλο που ο ζωγράφος δεν εργάστηκε για το βασιλιά κατά τη διάρκεια της 2ετούς αυτής παραμονής στην Αγγλία, δημιούργησε πορτραίτα αυλικών, για παράδειγμα του Σερ Χένρι Γκίλντφορντ (1489-1532) και της συζύγου του Λαίδης Μαίρη, όπως και της Ανν Λόβελλ, τα χαρακτηριστικά της οποίας αναγνωριστήκανε πρόσφατα στο έργο Λαίδη με σκίουρο και ψαρόνι. Το Μάη του 1527 ζωγράφισε ένα πανόραμα της πολιορκίας της Τερουάν (γαλλικά: Thérouanne) για την επίσκεψη πρεσβείας από τη Γαλλία. Από κοινού με τον Kratzer, επινόησαν ένα ταβάνι με πλανητικά σύμβολα, κάτω από το οποίο δείπνησαν οι επισκέπτες. Ο χρονικογράφος Έντουαρντ Χωλ (1498-1547) περιέγραψε το θέαμα ως απεικόνιση «ολόκληρης της Γης, περιτριγυρισμένης από τη θάλασσα, σα χάρτη».
     Στις 29 Αυγούστου 1528, ο Χόλμπαϊν αγόρασε οίκημα στη Βασιλεία, στο St Johanns-Vorstadt. Υποθέτουμε πως επέστρεψε στην έδρα του προκειμένου να διατηρήσει την ιδιότητα του δημότη, καθώς είχε εξασφαλίσει άδεια διετούς απουσίας και μόνο. Έχοντας αυξήσει τη προσωπική του περιουσία στην Αγγλία, αγόρασε και 2^ο οίκημα το 1531. Κατά τη περίοδο αυτή στη Βασιλεία, ζωγράφισε την Οικογένεια του Καλλιτέχνη, που απεικονίζει την Έλσμπεθ, με τα 2 μεγαλύτερα παιδιά του ζεύγους, το Φίλιπ και την Κατερίνα, θυμίζοντας αμυδρά τη Παρθένο με το Θείο Βρέφος και το Βαπτιστή. Ο ιστορικός της τέχνης Τζον Ρόουλαντς χαρακτηρίζει το έργο ως «ένα από τα συγκινητικότερα πορτραίτα στην ιστορία της τέχνης».
     Η Βασιλεία πέρασε ταραγμένη περίοδο στη διάρκεια της απουσίας του Χόλμπαϊν. Μεταρρυθμιστές, συνεπαρμένοι με τις ιδέες του Ζβίγγλιου (1484-1531), επεδείκνυαν εικονοκλαστική συμπεριφορά απαγορεύοντας τις εικόνες στους ναούς. Τον Απρίλη του 1529, ο ελεύθερα σκεπτόμενος Έρασμος ένιωσε υποχρεωμένος να εγκαταλείψει το καταφύγιό του για το Φράιμπουργκ ιμ Μπράισγκαου. Οι εικονοκλάστες πιθανώς κατέστρεψαν ορισμένα από τα θρησκευτικά έργα του Χόλμπαϊν, ωστόσο οι λεπτομέρειες παραμένουν άγνωστες. Οι γνώσεις μας για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του Χόλμπαϊν είναι αποσπασματικές κι ασαφείς. «Η θρησκευτική πλευρά των έργων ζωγραφικής του υπήρξε πάντα διφορούμενη», υποστηρίζει ο ιστορικός τέχνης Τζον Νορθ, «κι έτσι παρέμεινε». Σύμφωνα με μητρώο που δημιουργήθηκε ώστε να επιβεβαιωθεί πως όλοι οι εξέχοντες πολίτες ασπάζονταν τα νέα δόγματα: «ο Δάσκαλος Χανς Χόλμπαϊν, ο ζωγράφος, λέει πως πρέπει να είμαστε καλύτερα πληροφορημένοι για την (Αγία) Τράπεζα πριν την πλησιάσουμε». Το 1530, οι αρχές κάλεσαν το Χόλμπαϊν να δικαιολογήσει την απουσία του από τη λειτουργία των μεταρρυθμιστών. Λίγο αργότερα, ωστόσο, συμπεριελήφθη στον κατάλογο κείνων «που δεν έχουνε σοβαρές ενστάσεις κι επιθυμούν να συνυπάρχουν με άλλους Χριστιανούς».
     Ο Χόλμπαϊν εμφανώς διατήρησε την εύνοια που απολάμβανε και με το καινούριο καθεστώς. Το συμβούλιο των μεταρρυθμιστών του κατέβαλε το ποσό των 50 φλορινιών και του ανέθεσε να συνεχίσει τις τοιχογραφίες του Δημαρχείου. Ωστόσο επέλεξαν αυτή τη φορά θέματα από τη Παλαιά Διαθήκη σε αντίθεση με το παρελθόν οπότε κι είχε επιλέξει θέματα από την κλασική ιστορία και τις αλληγορίες. Οι τοιχογραφίες του Ροβοάμ και της Συνάντησης ανάμεσα στο Σαούλ και το Σαμουήλ είχαν απλούστερο σχέδιο σε σχέση με τις παλαιότερες. Την ίδια περίοδο εργάστηκε και για τους παραδοσιακούς του πελάτες. Ο παλαιός του εργοδότης Jakob Meyer του ανέθεσε να συμπληρώσει πρόσωπα και λεπτομέρειες στο οικογενειακό παρεκκλήσι που φιλοτέχνησε το 1526. Η τελευταία παραγγελία προς τον καλλιτέχνη τη περίοδο αυτή ήταν η διακόσμηση της όψης 2 ρολογιών στην πύλη της πόλεως το 1531. Η έλλειψη χρηματοδοτών στη Βασιλεία οδήγησε ίσως στην απόφαση να επιστρέψει στην Αγγλία στις αρχές του επόμενου έτους.
     Μετά τη Βασιλεία, συνέχισε τη δραστηριότητά του στην Αγγλία το 1532. Επέστρεψε μάλιστα σε μια εποχή όπου το πολιτικό και θρησκευτικό περιβάλλον άλλαζε με δραματικούς ρυθμούς. Το 1532 ο Ερρίκος ο Η' προετοιμαζόταν να λάβει διαζύγιο από την Αικατερίνη της Αραγωνίας και να παντρευτεί την Άννα Μπολέυν, αψηφώντας τον Πάπα. Ανάμεσα σε κείνους που δηλώνανε την αντίθεσή τους στις πράξεις του βασιλιά ήταν κι ο παλαιός οικοδεσπότης και προστάτης, Σερ Τόμας Μορ, που παραιτήθηκε από Λόρδος Καγκελάριος το Μάη του 1532. Κατά τα φαινόμενα ο Χόλμπαϊν κράτησε τις αποστάσεις του από τον κύκλο του Μορ στη παραμονή του αυτή, και, σύμφωνα με τον Έρασμο, «εξαπάτησε εκείνους στους οποίους είχε πάει με συστάσεις».
     Αυτή τη φορά εργάστηκε για 2 νέου χρηματοδότες. Βρήκε εύνοια ανάμεσα στους ριζοσπαστικούς νέους κύκλους εξουσίας της οικογένειας Μπολέυν και του Τόμας Κρόμγουελ. Ο τελευταίος έγινε γραμματέας του βασιλέως το 1534, ελέγχοντας όλες τις πτυχές της διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της καλλιτεχνικής προπαγάνδας. Ο Μορ εκτελέστηκε το 1535, όπως κι ο Τζον Φίσερ, του οποίου το πορτραίτο είχε επίσης κατασκευάσει ο Χόλμπαϊν. Δημιούργησε τα πορτραίτα διάφορων αυλικών, γαιοκτημόνων κι επισκεπτών κατά την εποχή αυτή. Το διασημότερο κι ίσως το πιο αριστουργηματικό έργο της περιόδου ήταν Οι Πρέσβεις. Αυτό το πορτραίτο σε φυσικό μέγεθος απεικονίζει το Ζαν ντε Ντιντεβίλ, πρέσβη του Φραγκίσκου Α' της Γαλλίας το 1533, και το Ζώρζ ντε Σελβ, επίσκοπο του Λαβώρ, που επισκέφτηκε το Λονδίνο την ίδια χρονιά. Στο έργο έχουν ενσωματωθεί σύμβολα και παράδοξα, συμπεριλαμβανομένου ενός παραμορφωμένου κρανίου. Σύμφωνα με τους μελετητές σε αυτά είναι κωδικοποιημένες αινιγματικές αναφορές στη μάθηση, τη θρησκεία, τη θνητότητα και τη παραίσθηση, κατά τη παράδοση της Βορειοευρωπαϊκής Αναγέννησης. Οι ιστορικοί της τέχνης, Oskar Bätschmann και Pascal Griener, υποστηρίζουν πως στον πίνακα «επιστήμες και τέχνες, αντικείμενα πολυτελείας και δόξας, αναμετρώνται με το μεγαλείο του Θανάτου».
     Οι παραγγελίες του στα 1^α στάδια της 2^ης παραμονής του στην Αγγλία περιλαμβάνουνε πορτραίτα Λουθηρανών εμπόρων της Χανσεατικής Ένωσης. Οι έμποροι κατοικούσαν και συναλλάσσονταν στο Στίλγιαρντ (Steelyard), ένα σύμπλεγμα από αποθήκες, γραφεία και κατοικίες στη βόρεια όχθη του Τάμεση. Ο Χόλμπαϊν νοίκιασε ένα σπίτι στη κοντινή Μέιντεν Λέιν (Maiden Lane). Απεικόνισε ποικιλοτρόπως τους πελάτες του. Το πορτραίτο του Georg Gisze απ’ το Γκντανσκ παρουσιάζει τον έμπορο να περιβάλλεται από εξαίσια ζωγραφισμένα σύμβολα της δουλειάς του. Του Derich Berck από την Κολωνία, από την άλλη, είναι κλασικά απλό, πιθανώς εμπνευσμένο από τον Τιτσιάνο. Για την έδρα της συντεχνίας στο Στίλγιαρντ ζωγράφισε 2 μνημειώδεις αλληγορίες, το Θρίαμβο του Πλούτου και το Θρίαμβο της Φτώχειας, αμφότερα χαμένα σήμερα. Οι έμποροι παραγγείλανε στον καλλιτέχνη μιαν απεικόνιση του Παρνασσού για τη πομπή της παραμονής της στέψης της Άνν Μπολέυν στις 31 Μάη 1533.
     Επιβεβαιωμένα πορτραίτα της Ανν Μπολέυν από τον Χόλμπαϊν δε σώζονται σήμερα, ίσως επειδή η μνήμη της καταδιώχθηκε μετά την εκτέλεσή της για προδοσία, αιμομιξία και μοιχεία το 1536. Το ότι ο καλλιτέχνης εργάστηκε απευθείας για την Ανν και τον κύκλο της είναι, ωστόσο, ξεκάθαρο. Σχεδίασε ένα κύπελλο στο οποίο χάραξε ένα σχέδιο δικής της έμπνευσης με ένα γεράκι που στέκεται ανάμεσα σε τριαντάφυλλα, καθώς και κοσμήματα και βιβλία που συνδέονται με εκείνη. Επίσης σκιτσάρισε αρκετές γυναίκες από το περιβάλλον της, όπως την Τζέιν Πάρκερ, κουνιάδα της βασίλισσας. Την ίδια περίοδο, ο Χόλμπαϊν εργάστηκε για τον Τόμας Κρόμγουελ που εργαζόταν πυρετωδώς για τις μεταρρυθμίσεις του Ερρίκου. Ο Κρόμγουελ παρήγγειλε στο Χόλμπαϊν εικόνες σχετικές με τη Μεταρρύθμιση και τη βασιλεία, όπως μια σειρά από ξυλογραφίες που στρέφονταν κατά του κλήρου, και τη σελίδα που φιλοξενεί τον τίτλο της αγγλικής μετάφρασης της Βίβλου από τον Μάιλς Κόβερντεϊλ. Ο Ερρίκος ο Η' είχε παράλληλα ξεκινήσει ένα μεγαλειώδες πρόγραμμα χρηματοδότησης καλλιτεχνών. Οι προσπάθειές του να αποδώσει δόξα στον καινούριο του ρόλο ως Κεφαλή της Εκκλησίας κορυφώθηκε με την κατασκευή του Ανακτόρου Νόνσατς (Nonsuch Palace), που ξεκίνησε το 1538.


                               Το Εργαστήρι του

     Το 1535 είχεν εξελιχθεί σε Βασιλικό Ζωγράφο στην αυλή του Ερρίκου Η' της Αγγλίας. Από τη θέση αυτή, σχεδίασε όχι μόνο πορτραίτα κι εορταστικές διακοσμήσεις, αλλά και κοσμήματα, πιάτα κι άλλα πολυτελή αντικείμενα. Τα πορτραίτα του της βασιλικής οικογένειας και διάφορων ευγενών αποτελούνε ζωντανή ανάμνηση μιας λαμπρής αυλής στη βαρυσήμαντη εποχή που ο Ερρίκος εδραίωνε τη κυριαρχία του πάνω στην Εκκλησία της Αγγλίας. Το 1536 κάνει τα πορτραίτα όλων των αυλικών του Παλατιού. Το 1539 πάει στο Ντιρέν για να ζωγραφίσει την Άννα της Κλέβης, την οποία παντρεύεται ο Βασιλιάς Ερρίκος το 1540. Η ακριβής ημερομηνία θανάτου δεν μας έγινε γνωστή, αλλά πάντως φαίνεται πως πέθανε κάπου μεταξύ 7 Οκτώβρη και 29 Νοέμβρη 1543, σε ηλικία 45-46 ετών, σε σχετικά μικρήν ηλικία, από πανώλη.
     Η τέχνη του Χόλμπαϊν εκτιμήθηκε από νωρίς στη καριέρα του. Ο Γάλλος ποιητής και μεταρρυθμιστής Νικολά Μπουρμπόν (~ 1503-1550) τον αποκάλεσε Απελλή της εποχής, ένα χαρακτηριστικό δείγμα αναγνώρισης από τους συγχρόνους του. Έχει περιγραφεί επίσης ως φαινόμενο που συνέβη μοναχά μια φορά στην ιστορία της τέχνης, καθώς δε δημιούργησε σχολή. Μετά το θάνατό του, ορισμένα από τα έργα του χάθηκαν, αλλά τα περισσότερα μπήκαν σε συλλογές και μέχρι το 19^ο αι. είχεν αναγνωριστεί σαν ένας από τους μεγάλους δεξιοτέχνες της προσωπογραφίας. Πρόσφατες εκθέσεις τονίσανε τη ποικιλομορφία στο έργο του. Αφιέρωσε την ενεργητικότητά του σε σχέδια που κυμαίνονται από περίτεχνα κοσμήματα μέχρι μνημειώδεις τοιχογραφίες. Η τέχνη του έχει αποκαλεστεί ρεαλιστική, καθώς σχεδίαζε και ζωγράφιζε με σπάνιαν ακρίβεια. Τα πορτραίτα του ήταν φημισμένα στην εποχή τους για την ομοιότητα με τα πραγματικά πρόσωπα κι είναι μέσα από τα μάτια του Χόλμπαϊν που πολλές διάσημες μορφές των ημερών του όπως οι Έρασμος και Μορ, εξακολουθούν «να παίρνουν εικόνα». Αυτός ωστόσο, δεν ήτανε ποτέ ικανοποιημένος απλά με την εξωτερική εμφάνιση. Ενσωμάτωνε στρώματα συμβολισμού, αλληγορίας και παράδοξου στη τέχνη του, που εξακολουθούν να γοητεύουνε τους μελετητές. Σύμφωνα με την άποψη του ιστορικού τέχνης Έλλις Γουότερχαους (1905-1985), οι προσωπογραφίες του «παραμένουν αξεπέραστες για τη σιγουριά και την οικονομία της δήλωσης, τη διείσδυση στο χαρακτήρα και ένα συνδυασμένο πλούτο στην καθαρότητα της τεχνοτροπίας».

==============================



                         Αυτοπροσωπογραφία


















                                        Οι Πρεσβευτές


                                         Άμερμπαχ



                                   Η Άννα Της Κλέβης









                                             Κρόμγουελ






                                         Ο Ερρίκος ο 8^ος



            προσχέδιο για ολόσωμο πορτραίτο Ερρίκου 8^ου



                                             Μελάγχθων



                                       Έρασμος



                        Λαΐς Η Κορινθία












                                   Το Ζεύγος Έλλιοτ άνω οι πίνακες


                                     Μαρία, Μη Μου Άπτου



           Η Οικογένεια Του Καλλιτέχνη (σύζυγος & 2 πρώτα τέκνα τους)



               προσχέδιο για πίνακα της οικογένειας του Μορ







                    3 πίνακες από το "Χορό Του Θανάτου"



                       Λαίδη Με Σκίουρο & Ψαρόνι  (Ανν Λόβελ)



       Ντόροθυ Μέγιερ σύζυγος του Δημάρχου της Βασιλείας Γιάκομπ



                                                  Ο Μορ



                                                 Ο Έρασμος









                                  Βωμός Του Πάθους


                                 Ο Ιησούς Χριστός Στο Τάφο