Περί Φιλοσοφίας & Ποιητικής
Πολλά χρόνια πριν καθιερωθούν επιστημονικοί κλάδοι κι οι σύγχρονες επιστήμες όπως η Αστροφυσική (μετά και την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου στις αρχές του 17ου αιώνα) ή η Ψυχιατρική (από το Γερμανό γιατρό Γιόχαν Κρίστιαν Ράιλ το 1808), οι καλλιτέχνες (ζωγράφοι, ποιητές, συγγραφείς, ηθοποιοί, μουσικοί) ζητώντας βοήθεια κι από τις πολιούχους της τέχνης, τις Μούσες (κατά τα λεγόμενα του καθηγητή Δ. Λιαντίνη στη Γκέμμα) καθώς και τον ευγενικό νου του ανθρώπου, που αρχίζοντας το ταξίδι του ο Δάντης τον προσφώνησε -δάσκαλο κι οδηγό κι αφέντη-, δοκιμάζει ένας καλλιτέχνης να ονομάσει με λέξεις και νοήματα, με δυνάμεις και πράξεις και την αναγκιαία σιωπή στα κενά τους, ώστε να υφαίνεται ο μουσικός ιστός της Συμφωνίας του Σύμπαντος.
Πριν την εμφάνιση οποιασδήποτε τεκμηρίωσης της θεϊκής ή της ανθρώπινης υπόστασης και ταυτότητας (και κατ' επέκταση την καθιέρωση των σύγχρονων Επιστημών), η Φιλοσοφία ξεκινώντας μέσα από την αναζήτηση, την αμφισβήτηση, τη διάψευση και με την σύμπραξή της με τις τέχνες, από την γέννησή της στην Αρχαία Ελλάδα, συμπορεύεται με εύπλαστους κι άρρηκτους δεσμούς με τη διερεύνηση και την απόδειξη θεμελιωδών ερωτημάτων, όπως: τί είναι η ζωή, τί είναι ο άνθρωπος, τί είναι η αγάπη, τί είναι αυτό που μας δημιούργησε, ποιό το νόημα της ύπαρξης, τί είναι αληθινή ευτυχία, τί είναι ο θάνατος;
Όσο εύπλαστες παραμένουν οι αρχές της φιλοσοφικής έρευνας προς απόδειξη των ανωτέρω, όσο υπάρχουν ερωτήματα αναζήτησης της ανθρώπινης ταυτότητας, η Ποιητική εξακολουθεί να συμπορεύεται με την επιστήμη προς απόδειξη των ερωτημάτων με εύπλαστο κι ευέλικτο ποιητικό τρόπο, ώστε η μία επιστήμη να υποβοηθά την άλλη, την επιστήμη του λόγου για να αναπτυχθεί (ταυτόχρονα με τις εγγενείς τέχνες: ζωγραφική υποκριτική, μουσική) κι έτσι οι ταπεινοί γράφοντες συμβάλλουν με ένα λιθαράκι στην ατέρμονη επιστημονική έρευνα προς όφελος του συνόλου. Πώς όμως συνδέονται και συμπορεύονται ιστορικά, χρονικά, η Φιλοσοφία με την Ποιητική (Φιλοσοφικό Έπος - Ξενοφάνης, 565-470 π.Χ.); (σ.σ. ο πεζός λόγος εμφανίζεται μόλις τον 6ο π.Χ. αιώνα με τουςΛογογράφους).
Επική ποίηση (Έπος) χαρακτηρίζουμε την ποίηση που απαγγέλλεται (αφηγηματικά, όπως τα Ομηρικά Έπη) σε αντίθεση με τη Λυρική καθώς κι εκείνη που παρασταίνεται (τη Δραματική). Η Επική ποίηση ανάλογα με το περιεχόμενο διαχωρίζεται στις εξής δομές: Ηρωική, Διδακτική ή Βιοσοφική, Θρησκευτική, Φιλοσοφική, και Παρωδικό Έπος, με γλώσσα γραφής την Ιωνική διάλεκτο και μέτρο το λεγόμενο δαχτυλικό εξάμετρο.
Ο κύριος εκπρόσωπος του Ηρωικού Έπους όπως όλοι γνωρίζουμε είναι ο Όμηρος, αλλά ο κύριος εκπρόσωπος του Φιλοσοφικού Έπους είναι ο Ξενοφάνης (565-470 π.Χ.) από την Κολοφώνα της Ιωνίας, ο οποίος μάλιστα ως ιδρυτής της Ελεατικής Σχολής, άσκησε σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της πρώιμης Ελληνικής φιλοσοφίας. Σώζονται αποσπάσματα του έργου του Περί Φύσεως. Κατόπιν αυτού, εμφανίζονται οι πρώτοι Στοχαστές-φιλόσοφοι που καταπιάνονται (μέσω του Φιλοσοφικού Έπους) με το κοσμολογικό πρόβλημα: Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος και ποια είναι η φύση των όντων...
Η Δραματική ή παραστατική Ποίηση (Γέννηση του Δράματος, θέατρο) εμφανίζεται με τα Διονύσια ή Διονυσιακές γιορτές σε μορφή τελετουργικού διθυράμβου και το είδος εξελίσσεται με την αρμονική ένωση της Επικής και της Λυρικής Ποίησης όπου η γλώσσα με το ρυθμό (μέτρο) έχει μεικτό χαρακτήρα με την ύπαρξη των λυρικών μερών (Χορικών). Οι Αρχαίες τραγωδίες λοιπόν που συμπλέκουν στη Δραματική Ποίηση, την Επική με τη Λυρική, καθιερώνονται ως θεατρικό (Ποιητικό παραστατικό) είδος μετά την εποχή του Ομήρου (Έπος, Δαχτυλικό εξάμετρο). Σημειώνεται ότι η ποίηση του Ομήρου λογίζεται έμμετρη ως Δαχτυλικός εξάμετρος και θεωρείται πρώιμη στιχουργία. Ο Δαχτυλικός εξάμετρος είναι πλαστικός κι ευλύγιστος (όπως τον χαρακτηρίζει ο Α. Γεωργοπαπαδάκος στην Έλληνική Γραμματολογία) και μπορεί να πάρει 32 μορφές χάρη στους ποικίλους συνδυασμούς των σπονδείων του.
Τα πρώτα δε, ποιήματα που είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι δημιουργήθηκαν (στις απαρχές του Έπους) ήταν απλά και σύντομα Δημοτικά τραγούδια (Ύμνοι, Παιάνες, Επινίκιοι σε Θεούς, Εγκώμια και Θρήνοι). Η Ποίηση δηλαδή από την οποία δεν διασώζονται έργα, ήταν ιεροί Ύμνοι κι επικλήσεις προς τους Θεούς, καθώς και Μύθοι από τις τύχες των βασιλικών γενεών των μυθικών χρόνων.
Σχετικά τώρα με το Διδακτικό Έπος (μεταγενέστερο είδος της Επικής Ποίησης) νεότερο λογοτεχνικό είδος που εξελίσσει την Επική Ποίηση σε μορφή και σε περιεχόμενο, κύριος εκπρόσωπος του οποίου υπήρξε ο Ησίοδος (θεωρείται πατέρας του Διδακτικού-Βιοσοφικού Έπους), βλέπουμε σε ένα από τα έργα του τη Θεογονία, να σφύζει από αναφορές σεΘεούς και πρόσωπα της Ελληνικής μυθολογίας, ενώ εκεί εξιστορείται η γένεση του Σύμπαντος, η γένεση των Μουσών, καθώς κι η γένεση των Θεών του Ολύμπου.
ποίημα του Ησιόδου από το βιβλίο (Έκδοσης 1851) Ωριγένους Φιλοσοφούμενα
ή κατά πασών αιρέσεων έλεγχος του οποίου η πατρότητα αποδόθηκε το 1859
στον Ιππόλυτο επίσκοπο Ρώμης. Το βιβλίο αγνοείτο έως το 1842.
Ο ορισμός μιας έννοιας, μας λέει ο Δ. Λιαντίνης ..είναι το πιο δύσκολο έργο του ανθρώπινου μυαλού. Αυτό υποδείχνεται από το γεγονός ότι με το Σωκράτη, που δοκίμασε να ορίσει τις έννοιες, ουσιαστικά αρχίζει η επιστήμη στην ιστορία του ανθρώπινου γένους. Επειδή όμως είναι ατέρμονα δύσκολος ο ορισμός της κάθε έννοιας, οι συζητητές ήταν ανάγκη να ‘χουν αγάπη περισσή μεταξύ τους, να ‘χουν ειλικρίνεια, καλή πίστη ο ένας στον άλλο, και εντιμότητα. Διαφορετικά κινδύνευαν να σφαχτούνε επάνω στη συζήτηση. Είναι εκείνο, που γέννησε τον πλατωνικό έρωτα. Τον αναγκαίο όρο για κάθε διάλογο. Και τέλος, όλοι σχεδόν οι διάλογοι του Πλάτωνα τελειώνουν, χωρίς να κατορθώνουν οι συζητητές να ορίσουν την έννοια στην απόλυτη ακρίβεια της. μας λέει ο καθηγητής. ’ρα κάθε έννοια στην επιστημονική απόδειξη, χωράει αμφισβήτηση για τον ορισμό της. Όπως, καλή μας ώρα κι εμείς, δεν ημπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι και απόλυτα στο τί είναι ο έρωτας, τί είναι αρετή, τί είναι Δημοκρατία .. και πάει λέγοντας.
Κατ' αυτή την έννοια λοιπόν, αν αποδεχόμαστε πως η φιλοσοφία είναι η μητέρα των επιστημών, θα πρέπει να αποδεχθούμε κι ότι η ποιητική είναι η μητέρα των τεχνών και μάλιστα όπως είδαμε, συμπορεύονται από την εποχή του Φιλοσοφικού Έπους του Ξενοφάνη.
T E Λ Ο Σ
Βιβλιογραφία:
Δημήτρης Λιαντίνης: Γκέμμα (Αθήνα, 2006)
Α. Γεωργοπαπαδάκος: Έλληνική Γραμματολογία (Μόλχο, Θεσσαλονίκη 1968)
Ωριγένης: Φιλοσοφούμενα ή κατά πασών αιρέσεων έλεγχος (Έκδοση 1851)
