ΧαλεπÜς Γιαννοýλης, (1851-1938) Γλýπτης
Δημιουργßα ΑνÜμεσα Στη ΤρÝλα & Στη ΜεγαλοφυÀα...
Θεωρεßται ο κορυφαßος ¸λληνας γλýπτης και τ' üνομÜ του συνδÝθηκε με τη "ΚοιμωμÝνη" του -γλυπτü εκπληκτικÞς ομορφιÜς- που βρßσκεται στο Α' Νεκροταφεßο Αθηνþν και παριστÜ κüρη που κοιμÜται τον αιþνιο ýπνο.
«Ορκιζüμεθα üτι ο Γιαννοýλης ΧαλεπÜς Ýπαθεν τας φρÝνας, το πρþτον, κατÜ το 1879 Ýτος. Τα πρþτα της φρενοπαθεßας συμπτþματα Þταν γÝλως Üνευ λüγου, φüβοι, ενßοτε περß της ζωÞς του, ενßοτε επετßθετο κατÜ του πατρüς του και των οικεßων του, Ýπασχεν ονειρþξεις συνεπεßα αυνανισμοý προελθüντος εξ αποτυχüντος Ýρωτος και λßαν πιθανþς τοýτον εßναι η κυρßα του νοσÞματος αιτßα. Ακολοýθως απεπειρÜθη πολλÜκις ν' αυτοχειριασθÞ. ΕγÝνετο χρÞσις της οικεßας θεραπεßας Üνευ αποτελÝσματος προúüντος μÜλιστα του χρüνου, Ýβαινε και βαßνει επß τα χεßρω. ¿στε Þδη καθßσταται επικßνδυνος, διüτι üχι μüνον κατÜ των γονÝων κι οικεßων επιτßθεται, αλλÜ και κατÜ του τυχüντος: þστε ο πατÞρ του εßναι αναγκασμÝνος να τον Ýχει αδιαλεßπτως υπü φρουρÜν. Αι ονειρþξεις κι αι προς τον αυνανισμüν τÜσεις εξακολουθοýσι. Λαβüντες υπ' üψιν τα ανωτÝρω βεβαιοýμεν üτι εßναι απüλυτος ανÜγκη η εισαγωγÞ τοýτου εν τßνι φρενοκομεßω προς αποφυγÞν απευκταßου».
Μ' αυτÞ την Ýνορκη πιστοποßηση των συμπτωμÜτων της ψυχασθÝνειÜς του, εισÞχθη στο ψυχιατρεßο της ΚÝρκυρας, το 1888. Τον ßδιο χρüνο, σαν απü σκοτεινÞ σýμπτωση, ο Βαν Γκογκ θα παραφρονοýσε και θα κατÝρρεε οριστικÜ η σκÝψη του Νßτσε. ¼πως üμως επισημαßνει ο Φουκþ, η τρÝλα εßναι εκεßνο το στοιχεßο ακριβþς που κÜνει το Ýργο τους ν' ανοßγεται στον σýγχρονο κüσμο. ΑπαρÜλλακτα, εßναι η τρÝλα του ΧαλεπÜ που σφρÜγισε την πρüσκλησÞ του για να περÜσει, με μια δεýτερη, τη «μεταλογικÞ», üπως την αποκαλοýν περßοδο, στη νεωτερικÞ τÝχνη του 20οý αιþνα.
Γιατß ο ΧαλεπÜς αποσýρθηκεν απü την αργüσυρτη ανÜπτυξη του δεýτερου μισοý του 19ου αιþνα και ξεχÜστηκε απü Ýνα αθηναúκü περιβÜλλον εφησυχασμÝνο μÝσα στη νεοκλασικÞ αισθητικÞ, τον εμπειρισμü και τον επιστημονισμü του θετικισμοý, για να κληθεß να επιστρÝψει στην εκσυγχρονιζüμενη κοινωνßα του ΜεσοπολÝμου, που μÝσα στη δυναμικÞ ανÜπτυξÞ της üξυνε τις συγκρουσιακÝς αντιφÜσεις και συνακüλουθα τις υπαρξιακÝς αγωνßες κι ενþ ο υποκειμενισμüς αποσÜρθρωνε την κυριαρχßα του αντικειμενισμοý και του ορθολογισμοý. Ο ΧαλεπÜς αναγνωρßσθηκε εκ νÝου üταν οι πρωτοποριακÝς καλλιτεχνικÝς τÜσεις, ο πριμιτιβισμüς, ο εξπρεσιονισμüς, η αφαßρεση κι ο σουρεαλισμüς προσλαμβÜνονταν στην ΑθÞνα ως τα νÝα κελεýσματα του καλλιτεχνικοý εκσυγχρονισμοý.
Αυτü δηλαδÞ που περισσüτερο εßχε αλλÜξει -κι εßχε αλλÜξει ριζικÜ, στη διÜρκεια των 45 χρüνων της απουσßας του-, Þταν ο κüσμος κι üχι ο απομονωμÝνος στο παραλÞρημÜ του, καλλιτÝχνης. Τα Ýργα του «θα τα υπÝγραφαν κι αυτοß οι κιουμπßστ», Ýγραφε το 1927 ο τüτε διευθυντÞς της ΕθνικÞς ΠινακοθÞκης Ζαχαρßας Παπαντωνßου, διαβεβαιþνοντας τους αναγνþστες του πως ο ΧαλεπÜς «μπορεß να λεχθεß μοντÝρνος γλýπτης!»
ΑλλÜ δεν επρüκειτο απλÜ για τις νεωτεριστικÝς υφολογικÝς εξελßξεις που εßχαν επισυμβεß στον περιορισμÝνο χþρο της τÝχνης και οι οποßες επαναπροσδιüριζαν τα κριτÞρια αποτßμησης της γλυπτικÞς του. Πολý καθοριστικüτερη, αν και σýμφυτη με τις τεχνοτροπικÝς αλλαγÝς, Þταν η μεταστροφÞ των αντιλÞψεων της κοινωνßας για την τρÝλα. ¼ταν καταδικÜσθηκε στην υποχρεωτικÞ σιωπÞ κι απραξßα του Üσυλου και της οικογενειακÞς επιτÞρησης, θριÜμβευαν οι αντιλÞψεις του Cesare Lombroso για τις γενετικÝς και παθολογικÝς συσχετßσεις τρÝλας και καλλιτεχνικοý ταλÝντου. Στον Μεσοπüλεμο üμως, η ψυχανÜλυση εßχε Þδη καταφÝρει να ανασýρει απü τη λησμονιÜ τον αποθαρρυμÝνο και δυσφημισμÝνο λüγο των ψυχικÜ διαταραγμÝνων για να τον επανεντÜξει στους κþδικες των σημεßων και των σημασιþν, ως «παρακαταθÞκη νοημÜτων». ΜÝσα απ' αυτÞ την Ýσχατη απüπειρα της λογικÞς να χειραγωγÞσει την τρÝλα, επιστÞμονες, διανοοýμενοι και καλλιτÝχνες Ýσκυβαν πλÝον με προσοχÞ για ν' αφουγκρασθοýν τα λüγια των ψυχοπαθþν, καθþς τους απÝδιδαν το προνüμιο της ενδεχüμενης ομολογßας βαθýτερων αληθειþν της ýπαρξης. «ΑυτÜ τα συντρßμμια -ομολογοýσε ο Παπαντωνßου για τα Ýργα του ΧαλεπÜ- εßνε πλαστικÝς σκÝψεις, πολý συχνÜ φωτεινÝς (...) Μας επιτρÝπουν να διαβÜζουμε μÝσα στο σκοτÜδι». Ο Πικιþνης θα προχωροýσε αργüτερα πολý περισσüτερο: «Εις τα Ýργα τοýτα κρýβεται της γλυπτικÞς το μÝγιστον μÜθημα, η τÝλεια των αρχþν της η πλÞρωση, των αρχþν που εßναι τÝκνα των αÀδιων νüμων του παντüς...»
Οι νεοτεριστÝς καλλιτÝχνες, απü τους ιμπρεσιονιστÝς και μετÜ, εßχαν κατισχýσει των διαδοχικþν κατηγοριþν για τρÝλα και εκφυλισμü και ενθαρρýνονταν να εκφρασθοýν παραβατικÜ, δßχως προκαθορισμÝνους περιορισμοýς. Τους ζητοýσαν πλÝον να δεßξουν αυτοýσια την ßδια τους την ιδιωματικÞ απüκλιση, να εκφρÜζουν τον Ýσχατο υποκειμενισμü τους, ακüμα και τις εμπειρßες στους χþρους του Üλογου. ΜÝσα σ' αυτÝς τις συγκλßνουσες κοινωνικÝς και καλλιτεχνικÝς μετατοπßσεις και τις διασταλτικÝς επανεγραφÝς των ορßων του νοÞματος, του λüγου και του αισθητικοý, Ýγινε δυνατü ο, εγκαταλελειμμÝνος να βüσκει τα πρüβατÜ του σ' Ýνα χωριü της ΤÞνου, ΧαλεπÜς να ανακηρυχθεß -δßπλα στον ΠαπαδιαμÜντη- σε Üγιο της νεþτερης ελληνικÞς τÝχνης.
ΓεννÞθηκε στο πανÝμορφο χωριü Πýργος ΤÞνου, στις 24 Αυγοýστου 1851. Ο πατÝρας του ΙωÜννης, διηýθυνε, σε συνεργασßα με τον αδελφü του, τη μεγÜλη οικογενειακÞ επιχεßρηση -εργαστÞρι μαρμαρογλυπτικÞς με παραρτÞματα στο ΒουκουρÝστι, τη Σμýρνη και τον ΠειραιÜ. Μεγαλýτερος απü τα πÝντε αδÝλφια του, προοριζüταν απü τους δικοýς του να σταδιοδρομÞσει ως Ýμπορος, αλλÜ ο ßδιος αντÝδρασε θÝλοντας να σπουδÜσει γλυπτικÞ. ΜαθÞτευσε, απü το 1869 Ýως το 1872, στη ΣχολÞ Καλþν Τεχνþν της ΑθÞνας κοντÜ στον Λεωνßδα Δρüση. Τον επüμενο χρüνο, με υποτροφßα του ΠανελλÞνιου Ιδρýματος Ευαγγελιστρßας ΤÞνου, Ýφυγε για να σπουδÜσει στην Ακαδημßα του ΜονÜχου, üπου και μαθÞτευσε κοντÜ στον Μax Windmann, μÝχρι τις αρχÝς του 1876.
Δυο Ýργα των χρüνων της μαθητεßας του, "Το Παραμýθι Της ΠεντÜμορφης" κι "Ο ΣÜτυρος Που Παßζει Με Τον ¸ρωτα", εκτÝθηκαν και βραβεýθηκαν στο Μüναχο, ενþ με το τελευταßο συμμετεßχε και στην ¸κθεση των Αθηνþν το 1875, μαζß με το ανÜγλυφο της "Φιλοστοργßας" (Μουσεßο Τηνßων Καλλιτεχνþν, ΤÞνος). Το 1876 επÝστρεψε στην ΑθÞνα κι Üνοιξε δικü του εργαστÞρι, αρχικÜ κοντÜ στο Σýνταγμα, αργüτερα στην οδü ΜαυρομιχÜλη. Τελεßωσε στο μÜρμαρο, το 1877, τον "ΣÜτυρο" κι εργÜστηκε για προτομÝς, επιτýμβια κι Üλλες παραγγελßες. Τον ßδιο χρüνο πÞρε τη παραγγελßα για το επιτýμβιο της Σοφßας ΑφεντÜκη, που του 'δωσε την ευκαιρßα να σμιλÝψει το σημαντικüτερο Ýργο της νεüτερης ελληνικÞς πλαστικÞς, τη "ΚοιμωμÝνη" (μÜρμαρο, Α' Νεκροταφεßο Αθηνþν).
"Στις αρχÝς του 1873 Ýρχεται στο ατελιÝ του Γιαννοýλη ΧαλεπÜ, η κυρßα ΑφεντÜκη για να του δþσει μια παραγγελßα. Μαζß της Ýχει τη φωτογραφßα μιας üμορφης κüρης... Μüλις Ýφυγε, αμÝσως βÜλθηκε να βασανßζει το μυαλü του, τι Ýργο να κÜμει... ¸τσι το τελεßωσε, κατüπι το σκÜλισε στο μÜρμαρο και η "ΚοιμωμÝνη", το Üγαλμα που του Ýδωσε τη φÞμη, βρισκüτανε στη γνωστÞ θÝση του -μ' αλßμονο δßχως την υπογραφÞ του- πÜνω στον τÜφο της Σοφßας ΑφεντÜκη".
Δοýκας Σ. "Γιαννοýλης ΧαλεπÜς" ΚÝδρος, ΑθÞνα 1978, σσ. 23-24.
Πριν παρασυρθεß κανεßς στον θαυμασμü της ανÜλαφρης πτυχολογßας και της Üψογης, ψευδαισθητικÞς εκτÝλεσης στο μÜρμαρο, της υφÞς των ροýχων, του δÝρματος κ.λπ., πρÝπει να συγκεντρþσει τη προσοχÞ του στη νεκρικÞ μÜσκα αυτÞς της ΚοιμισμÝνης -κατÜ τον ΠαλαμÜ- κüρης. Η παρÞγορη γαλÞνη που υπüσχεται αυτÞ η ασÜλευτη μορφÞ, το αßνιγμα που διαγρÜφει το κλειστü-εσωτερκü βλÝμμα και τα χαλαρωμÝνα μισÜνοικτα χεßλη, αυτÞ η ελÜχιστη χαραμÜδα που αφÞνει στο φτεροýγισμÜ της η τελευταßα Ýγνοια κι η üλη Ýκφραση, πλÜστηκαν με διαυγÞν -ýστατην- ηρεμßα που δεßχνει εντοýτοις να συγκρατεß κÜτι απü το ιερü Üλγος εκεßνης της οριακÞς στιγμÞς, που ζωÞ και θÜνατος εφÜπτονται για μια και μοναδικÞ φορÜ. Η κρυφÞ γεωμετρßα που συναρθρþνει τους üγκους κÜτω απü την επιδερμßδα, η ενüτητα των διαδοχικþν προφßλ της ολüγλυφης κεφαλÞς, ο ρυθμüς του συνüλου των επÜλληλων σχημÜτων που εναπüθεσε, εσαεß, ο γλýπτης στη πÝτρα, συνιστοýν το εικαστικü υπüβαθρο του ανεπανÜληπτου αυτοý πλασßματος.
Τον χειμþνα του 1877-78, δουλεýει το κεφÜλι ενüς "ΣÜτυρου" (γýψος) και μια σýνθεση με θÝμα τη "ΜÞδεια", σε υπερφυσικü μÝγεθος, üταν κι ενþ σχεδüν την εßχε ολοκληρþσει, εκδηλþνει για πρþτη φορÜ καταστροφικÝς τÜσεις. ΞεσπÜ και κατακομματιÜζει το γýψινο πρüπλασμÜ του. ¸χει Þδη προηγηθεß μια αποτυχημÝνη ερωτικÞ σχÝση, στην ΤÞνο, με μια δεκαεξÜχρονη συγχωριανÞ του, που τη ζÞτησε σε γÜμο και του την αρνÞθηκαν. Η ψυχικÞ φüρτιση απü τον δßχως ολοκλÞρωση Ýρωτα, η ιδιαßτερα φορτισμÝνη πνευματικÞ Ýνταση της εργασßας του -καθþς, üπως γρÜφτηκε: «αναζητοýσε το τÝλειο»- κι η σωματικÞ υπερκüπωση, συσσþρευσαν, σýμφωνα μ' üλες τις μαρτυρßες, το κρßσιμο εκεßνο εσωτερικü φορτßο που διÝρρηξε τελικÜ ευαßσθητες αντοχÝς της σκÝψης του. «¸κανα üλο Σατýρους. -καταγρÜφει τα λüγια του ο ΣτρατÞς Δοýκας-. Τüτε Ýκανα και το κεφÜλι του Σατýρου που χÜρισα στον ανιψιü μου. Κüντεψα üμως να τον χαλÜσω κι αυτüν. Τι δεν του πÝταξα για να τον σπÜσω. ΒλÝπετε; Εδþ εßναι πηλüς που του πÝταγα στα μοýτρα κι εδþ μολυβιÝς και ξυσßματα με τα νýχια. ¹θελα να σταματÞσω το σαρκαστικü του γÝλιο, που με πεßραζε. ΠÜνω στην τρÝλα μου θαρροýσα πως με κορüιδευε» (Γιαννοýλης ΧαλεπÜς, 1978, σ. 26)
Επιχειρεß κατ' επανÜληψη ν' αυτοκτονÞσει. Οι δικοß του ακολουθþντας τη προαιþνια πρακτικÞ αντιμετþπισης των τρελþν, τονε στÝλνουν Ýνα μεγÜλο ταξßδι. Η τελετουργßα της επιβßβασης στο πλοßο, η ασßγαστη ανησυχßα της θÜλασσας, αλλÜ κι οι επιλεγμÝνοι τüποι της επßσκεψης: Φλωρεντßα, Ρþμη, ΝÜπολι, που η συνÜντησÞ του με τα υψηλüτερα Ýργα τÝχνης, θ' αφýπνιζε, üπως ενδüμυχα πρüσμεναν ßσως οι θερÜποντες γιατροß, το πνεýμα του, δε καταφÝρνουν ν' αναστεßλουνε, παρÜ εντελþς πρüσκαιρα, τη καταβýθισÞ του στη σιωπÞ, τη μüνωση, το παραμιλητü, το αναßτιο γÝλιο...
Οι δικοß του σκÝπτονται τον εγκλεισμü του σε φρενοκομεßο, αλλ' η αδιÜλλακτη στÜση της μητÝρας του θ' αναβÜλει για μια δεκαετßα αυτü το ενδεχüμενο. Η επιδεßνωση üμως της κατÜστασÞς του θα τονε φÝρει, το 1888, σ' ηλικßα 37 ετþν, στο δημüσιο ψυχιατρεßο της ΚÝρκυρας. Το 1902, Ýνα χρüνο δηλαδÞ μετÜ τον θÜνατο του πατÝρα του, η μητÝρα του θα Ýρθει να τον πÜρει πßσω στον Πýργο της ΤÞνου. Περνþντας απü την ΑθÞνα, ζητÜ απü τον γλýπτη ΘωμÜ Θωμüπουλο να τονε πÜει στο Αρχαιολογικü Μουσεßο, που με θαυμαστÞ διαýγεια σχολßασε τ' αρχαßα γλυπτÜ.
Στον Πýργο θα ζÞσει, στην επιτÞρηση της μητÝρας, παντελþς περιθωριοποιημÝνος. ΚατÜ καιροýς επιχειρεß να ξαναδουλÝψει, να σχεδιÜσει με κÜρβουνο, να πλÜσει λßγο πηλü, αλλ' οι κρßσεις του κι η πεποßθηση της μητÝρας, πως η τÝχνη εßναι υπαßτια της πÜθησÞς του, λειτουργοýν ανασταλτικÜ. ΛÝγεται μÜλιστα πως η μητÝρα του κατÝστρεφε κÜθε προσπÜθειÜ του. ΜετÜ τον θÜνατü της, το 1916, ζοýσε πÜμφτωχος κι απροστÜτευτος απü τη σκληρüτητα των συγχωριανþν του, αλλÜ βρÞκε το κουρÜγιο απü το 1918 και μετÜ να ξαναρχßσει συστηματικüτερα τη γλυπτικÞ.
Οι νεþτεροι καλλιτÝχνες που τον επισκÝπτονται κατÜ διαστÞματα, Θ. Θωμüπουλος, Α. Σþχος, Ν. Λýτρας, Β. ΓερμενÞς, ενθαρρýνουν τις προσπÜθειÝς του κι ενεργοýν þστε να του εξασφαλιστεß εισüδημα. ΣιγÜ-σιγÜ διαδßδεται ο θρýλος του ξαναγεννημÝνου γλýπτη. Οι δýσκολες περιστÜσεις δεν επιτρÝπουν üμως καμιÜ ουσιαστικüτερη επαφÞ του απομονωμÝνου γÝροντα με τους πνευματικοýς και καλλιτεχνικοýς κýκλους της ΑθÞνας. Θα χρειαστεß το 1923 να ταξιδÝψει ο ΘωμÜς Θωμüπουλος στο νησß μαζß μ' Ýνα τεχνßτη του Αρχαιολογικοý Μουσεßου, για να τραβÞξουν σε γýψο μια σειρÜ απü αντßγραφα των πÞλινων προπλασμÜτων του þστε ν' αποκτÞσει μια πιο στÝρεη κι ορατÞ μορφÞ το Ýργο του. Η ÝκθεσÞ τους στην Ακαδημßα Αθηνþν το 1925 αποτελεß την οριστικÞ πρÜξη της επιβολÞς του, που θα επικυρωθεß με την απονομÞ του Αριστεßου των Τεχνþν το 1927.
Οι νεοτεριστÝς, συγκεντρωμÝνοι τüτε γýρω απü τον Ν. ΒÝλμο, θα βρουν στον ΧαλεπÜ τον Üγιο-ασκητÞ, τον πνευματικü «γÝροντÜ» τους, τον δικü τους Βαν Γκογκ. Το 1928 του οργανþνουν μια δεýτερη Ýκθεση στο 'Ασυλο ΤÝχνης και του αφιερþνουν τιμητικü τεýχος στα Φýλλα ΤÝχνης του ΦραγκÝλιου, που κυκλοφορεß με σχεδιασμÝνο εξþφυλλο απü τον ΓαλÜνη. Ο ΒÝλμος, ο Σ. Δοýκας, ο Α. Δρßβας, ο Μ. Βιτσþρης, ο Τüμπρος θα τον ανακηρýξουν ισÜξιο με τον ΜπουρντÝλ και τον Μαγιüλ, κÜποιος θα τολμÞσει να τον φÝρει στην ßδια σειρÜ με τον ΡοντÝν, ο Πικιþνης δßπλα στον Κλε και τον ΠικÜσο. Ο ΧαλεπÜς Þταν «μοντÝρνος» δßχως να το θÝλει, δßχως να το ξÝρει, απü «φυσικοý του». Η εκπληκτικÞ αυτÞ μετεξÝλιξη, ενüς αποδεδειγμÝνα ικανοý ακαδημαúκοý πλÜστη, προσγραφüταν στη δυναμικÞ των νεοτεριστþν ως νομιμοποßηση της αυθεντικüτητας των δικþν τους προσπαθειþν.
Τα Ýργα του, συνθετικÜ συμπαγÞ, δßχως εσωτερικÜ κενÜ, αφαιρετικÜ στη σýλληψÞ τους, αδρÜ κι ελεýθερα στο πλÜσιμü τους, δßχως αρματοýρα, αλλÜ κρατημÝνα στÝρεα στους καßριους γενικευτικοýς üγκους που αναπτýσσονται στον χþρο κλιμακωτÜ σε σαφεßς γεωμετρικÝς δομÝς, προσιδßαζαν ουσιαστικÜ στις νεωτερικÝς τÜσεις. Ο προσωπικüς ενοραματικüς κüσμος τους, τα πρüσωπα κυρßως της μυθολογßας και της αρχαßας τραγωδßας, αποτελοýν το θεματικü-ψυχικü υλικü που η πολýπλευρη κßνηση των χεριþν του μεταφÝρει στον πηλü με αμεσüτητα.
Το 1930 ο ΧαλεπÜς, σε ηλικßα 79 ετþν, πεßθεται να Ýλθει στην ΑθÞνα και ν' αφεθεß στις φροντßδες της ανιψιÜς του. ΦτÜνοντας στην ΑθÞνα απü τον ΠειραιÜ με αυτοκßνητο, Ýβγαλε το καπÝλο και στÜθηκε üρθιος μüλις αντßκρυσε την Ακρüπολη. ΚοντÜ στους δικοýς του Ýζησε, μÝχρι το 1938, μια τελευταßα περßοδο δημιουργικÞς Ýντασης μÝσα στη πανελλÞνια δüξα. ΚαλλιτÝχνες, λüγιοι, δημοσιογρÜφοι, εφορμοýν στο μικρü σπßτι της οδοý ΔαφνομÞλη, στους πρüποδες του Λυκαβηττοý, για να τον γνωρßσουν, ν' αποσπÜσουν κÜποιαν εýνοια, να κλÝψουν λßγα λüγια, να θεμελιþσουν στην εμπειρßα της επιπüλαιας προσωπικÞς τους επαφÞς το δικαßωμα να τον ερμηνεýσουν. ΓρÜφονται δεκÜδες απολογητικÜ Üρθρα και δÞθεν συνεντεýξεις, αυτοσχÝδιου ψυχιατρικοý και τεχνοκριτικοý χαρακτÞρα, που περισσüτερο συσκοτßζουν παρÜ φανερþνουν την αλÞθεια γýρω απü την κατÜστασÞ του, πüσο μÜλλον το Ýργο του. ΜετÜ τη παρÜνοια, ο ΧαλεπÜς βυθιζüταν μÝσα στη δßχως μÝτρο δüξα, που απü πολλÝς απüψεις συνιστÜ τη χειρüτερη μορφÞ ακατανοησßας.
Το 1938, στα 87 του χρüνια ο τραγικüς γλýπτης αφοý παρακολοýθησε απü τον εξþστη του σπιτιοý της ανηψιÜς του στην ΑθÞνα τη περιφορÜ του Επιταφßου, χτυπÞθηκε απü ημιπληγßα. Την επüμενη μÝρα Ýνιωσε πüνο στην αριστερÞ ωμοπλÜτη κι οι δικοß του καλÝσανε το γιατρü. Καθþς μετροýσε το σφυγμü του, του εßπε ο γιατρüς του: -"Εσý, μπαρμπα-Γιαννοýλη, θα ζÞσεις εκατüν πενÞντα χρüνια". -"Δεν το καταδÝχομαι", απÜντησεν ο ΧαλεπÜς. Μια þρα αργüτερα Ýπαθε νÝα προσβολÞ κι Ýτρεξε κοντÜ η ανιψιÜ του. Κι üπως γρÜφει ο Σ. Δοýκας: "Κοßταξε επßμονα για τελευταßα φορÜ, σαν üλα τα δημιουργÞματÜ του να εßχαν ζωντανÝψει και τον περικýκλωσαν, φßλησε με περιπÜθεια την αγαπημÝνη ανιψιÜ του, χαμογÝλασε με απÝραντη καλοσýνη κι Ýκλεισε τα μÜτια για πÜντα". ΠÝθανε στις 15 ΣεπτÝμβρη.
"Ο κýκλος των ημερþν του εßχε συμπληρωθεß. Η τελευταßα στιγμÞ Ýφθασε, σβÞνοντας απαλÜ, απ' τα κουρασμÝνα μÜτια του, το πρüσκαιρο τοπßο της ζωÞς. Ο ΧαλεπÜς απ' αυτÞ τη στιγμÞ υπÜρχει σαν θρýλος. Εßναι ο καλλιτÝχνης που Ýζησε τη ζωÞ του πλÞρη, τρυγþντας þς τον πÜτο το ξÝχειλο ποτÞρι του πüνου και της δημιουργικÞς χαρÜς, που του πρüσφερε η αδυσþπητη μοßρα του. Ο μεγαλοφυÞς καλλιτÝχνης με το καλλιτεχνικü δαιμüνιο, που δεν υποτÜχτηκε στους συμβιβασμοýς, δεν προσκýνησε τη δýναμη. ΕπαναστÜτης στα καθιερωμÝνα, στερημÝνος απü κÜθε απüλαυση, ολιγαρκÞς και ασκητικüς, ακοýραστος μüνο στις ανþτερες προτροπÝς του πνεýματος, Þταν επüμενο να μαρτυρÞσει. ¸ζησε κι απÝθανε üπως οι üσιοι, ακτÞμων, με μüνη του περιουσßα τα πÞλινÜ του προπλÜσματα, συλλÞψεις μες απü τις αστραπÝς της φαντασßας του και τις φλüγες ενüς Ýρωτα ανικανοποßητου", Ýγραψεν ο ΣτρατÞς Δοýκας στο βιβλßο του "Ο Βßος Ενüς Αγßου". "Ο ΧαλεπÜς εßναι ο νεοÝλληνας καλλιτÝχνης που, μ' üποιον üνομα και να τον καλÝσουμε, θα 'ταν κατþτερο απü τη μεγαλοσýνη του".
Το Üρθρο εßναι του ΕυγÝνιου Δ. Ματθιüπουλου που 'ναι ΛÝκτορας Ιστορßας της ΤÝχνης στο ΠανεπιστÞμιο ΚρÞτης και δημοσιεýτηκε στα ΝΕΑ τη 1η ΔεκÝμβρη 1999, Σελ.: N18 , Κωδικüς Üρθρου: A16606N181
________________________
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΝ ΑΡΧΕΙΟ
Ο Ζαχαρßας Παπαντωνßου με τον Γιαννοýλη ΧαλεπÜ
Ýξω απü το σπßτι του δεýτερου στον Πýργο της ΤÞνου. (Αýγ. 1927)
Με τις ανηψιÝς του Ευτυχßα & ΕιρÞνη, στην ΑθÞνα, μετÜ το 1930.
Η οικογÝνεια ΧαλεπÜ το 1926 Þ 27 (απü το Αρχεßο του Π. Πουλßδη)
Το σπßτι του στον Πýργο της ΤÞνου
Μες στο σπßτι της ΤÞνου, του ΧαλεπÜ.
_____________________________________________________________
ΓΛΥΠΤΑ
ΚοιμωμÝνη
Η ανεπανÜληπτη «ΚοιμωμÝνη» στον χþρο του Α' Νεκροταφεßου
(ταφικü μνημεßο της Σοφßας ΑφεντÜκη), 1873.
ΜÜρμαρο, μÞκος 1,70 μ
ΜÞδεια
ΜÞδεια 'Αγιος ΧαρÜλαμπος & ΓητευτÞς
ΑφροδßτηΠÞγασος, ΕρμÞς & ΜαινÜδες
ΜεγαλÝξαντρος & Αγßα ΒαρβÜρα
ΣÜτυρος & ¸ρως
ΣÜτυρος
ΚοιμωμÝνη (λεπτ.)
ΜΙΑ ΜΕΓ¢ΛΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ !!!
ΣÞμερα 25 Αυγοýστου 2017 και περß τις 9.30 π.μ. Ýκανα πÜλι μιαν επßσκεψη στο Α' Νεκροταφεßο Αθηνþν, για να δω βÝβαια ξανÜ το αγαπημÝνο μου γλυπτü και να μαζÝψω καμμιÜ πληροφορßα και να τραβÞξω μερικÝς φωτογραφßες με το μπαχατελοκινητü μου.
Οφεßλω να ομολογÞσω πως Ýκανα το λÜθος να νομßσω πως δε θα με αγγßζει τüσο πολý το Üγαλμα, αλλÜ προνοþντας, πÞρα καλοý-κακοý τα γυαλιÜ ηλßου γιατß ποτÝ δε ξÝρει κανεßς... Ε λοιπüν μÝγα σφÜλμα γιατß κατÜφερε πÜλι να με συγκινÞσει με 2 μÜλιστα διαφορετικοýς τρüπους, και τον Ýναν θα τονε πω τþρα αμÝσως, ενþ τον Üλλο στο τÝλος γιατß πρüκειται για ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ-ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ, καθþς νομßζω δεν το Ýχει προσÝξει κανεßς μÝχρι σÞμερα!
Ο πρþτος λüγος εßναι.... φßλες και φßλοι το ßδιο το Üγαλμα κι η κατÜντια του. Εßναι κρßμα κι Üδικο να καταστρÝφεται Ýτσι χωρßς να γßνεται κÜτι. Θα παρακαλοýσα λοιπüν να το κοινοποιÞσετε κι εσεßς αν θÝλετε, μπας και γßνει κÜτι σε αυτüν τον τομÝα. ¸χει αρχßσει και μαυρßζει, üπως θα δεßτε και στις φωτογραφßες και το ξαναλÝω εßναι ΚΡºΜΑ, ΠΟΛ¾ ΚΡºΜΑ!
ΠÞγα λοιπüν κατÜ τις δÝκα και... ξεκßνησα με το κινητü.ΦτÜνοντας εκεß, -παιδεýτηκα τοýτη τη φορÜ λιγÜκι να το βρω καθþς απü το 2004 μÝχρι σÞμερα πολλÝς αλλαγÝς και προσθÞκες Üρα αν πÜτε, που σας το συνιστþ ιδιαιτÝρως ρωτÞσετε καλýτερα να σας ποýνε κι Ýννοια σας, θα σας κατατοπßσουν αμÝσως- εßδα τη μαυρßλα που πια κερδßζει επικßνδυνα Ýδαφος σε βÜρος της αρχικÞς λευκüτητας του μαρμÜρου και φυσικÜ σε σχÝση με το 2004 και μÝσα μου τα πÞρα Üσχημα και τα ξαναπÞρα üταν επιχεßρησα να φωτογραφÞσω ολÜκερο το γλυπτü, διαπßστωσα πως δε μποροýσε το κινητü να το "πιÜσει" σε καλÞ ολÜκερη πüζα (τελικÜ αυτü βγÞκε σε καλü, αλλÜ τüτε δεν Þξερα ακüμα αυτü που ξÝρω τþρα). ¸τσι φιλαρÜκια μου γλυκÜ, αναγκÜστηκα να "κüψω" σημαντικÜ, Þ Ýστω αυτÜ που εγþ θεωρþ σημαντικÜ, φωτογραφικÜ κομμÜτια. ¼πως θα δεßτε, πÞρα το κεφÜλι της κοπÝλλας, τα χÝρια, το σεντüνι κλπ και τþρα λÝω ας πÜρω και τη λεπτομÝρεια του μαξιλαριοý που τüσο με εßχεν εντυπωσιÜσει τüτε και!!!!! Τüτε με περßμενε μια τερÜστια Ýκπληξη που το μÜτι δε μπορεß να δει, παρÜ μüνο μÝσα απü το "σημÜδι" της κÜμερας!!! Στο μαξιλÜρι, κÜτω ακριβþς απü το πλαγιασμÝνο κεφÜλι της κοπÝλλας, υπÜρχει μια μορφÞ, ενüς ηλικιωμÝνου κυρßου με μοýσι, üστις δεßχνει να 'κρατÜ (προεκτεßνοντας νοερÜ την εικüνα) στην αγκαλιÜ του με στοργÞ και με μια θλßψη και με κλειστÜ τα δυο του μÜτια! ΦιλαρÜκια!!! üταν κοßταξα στο "σημÜδι" για να κεντρÜρω, κüντεψα να πÜθω εμπλοκÞ! ΤρελÜθηκα!!! Ξανακοιτþ στη κÜμερα, το βλÝπω! Τρßβω τα μÜτια και προσπαθþ να το δω με γυμνü μÜτι, αδυνατþ. Εκεß δεν ÜντεξÜ, Ýκατσα λßγο στο πεζοýλι! Κοßταξα, ξανÜ, πüτε τη φωτογραφßα, πüτε το μÝρος του γλυπτοý και δε πßστευα στα μÜτια μου. ΔÜκρυσα πÜλι, Üλλη μια φορÜ!
ΤÝλος πÜντων οι φωτογραφßες εßναι κÜτω, μπορεßτε να τις δεßτε, και σας συμβουλεýω αν δεν το δεßτε αμÝσως στο μεγÜλο μÝγεθος, αλλÜ το κοιτÜζετε με το ΜÜικροσοφτ ßματζ βιοýερ, του ¼φις, πηγαßνετε κÜτω δεξιÜ του στο ζουμ και μικρýνετÝ τη και τüτε η μορφÞ θα εμφανιστεß! ΞΕΚΑΘΑΡΑ. ¸τσι üπως το βλÝπω ξανÜ τþρα εßναι σα να τη κουβαλÜ με θλßψη, στην αγκαλιÜ του, ο þμος και το κεφÜλι της, ακουμπÜνε πÜνω στο πλÜγι του μετþπου του κι εßναι σαν αυτü που λÝμε "τηνε πÞρε ο ¾πνος"! Εßμαι πολý συγκινημÝνος τþρα που γρÜφω αυτÜ τα λüγια... Ακüμα και τþρα ο ΜεγÜλος ΧαλεπÜς, κατÜφερε να με καρφιτσþσει στο Üρμα του,
ΥΓ Τελευταßες πληροφορßες και διορθþσεις εγκυρüτατες!
Πρþτον η Σοφßα ΑφεντÜκη -δεν εßχα κÜνει λÜθος τüτε- πÝθανε το 1873 κι üχι το 1883 üπως εσφαλμÝνα διüρθωσα μετÜ στο πρþτο σχüλιü μου.
Δεýτερον ποτÝ μα ποτÝ, το ΠΡΩΤ¼ΤΥΠΟ ΓΛΥΠΤ¼ ΔΕΝ ¸ΧΕΙ ΑΦ¹ΣΕΙ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΠ¼ ΕΚΕΙ! ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΚΕº ΑΝ¸ΚΑΘΕΝ, ΔΗΛΑΔΗ ΕΔΩ ΚΑΙ Π¢ΝΩ ΑΠΟ 120 ΧΡ¼ΝΙΑ, ο τÜφος εßναι λειτουργικüς μιας κι ανÞκει στην οικογÝνεια, χωρßς την Üδεια της οποßας δε μπορεß να γßνει τßποτε!
ΑυτÜ κι ελπßζω να απολαýσετε κι αυτü το σχüλιο üπως και το πρþτο κι ευχαριστþ üλους τους εργαζüμενους εκεß για την ευγÝνεια, την εξυπηρÝτηση, τον θαυμÜσιο καφÝ (μÝχρι κι εσπρÝσσο) και τη καλÞ τους παρÝα με τις χρÞσιμες πληροφορßες!
_______________________________