Βιογραφικü
Ο ΜιχαÞλ ΑφανÜσιεβιτς ΜπουλγκÜκωφ (Mikhail Afanasievic Bulgakov, Михаил Афанасьевич Булгаков), Þτανε Ρþσος συγγραφÝας Ýνας απü τους πιο σημαντικοýς σατιρικοýς δραματουργοýς της ρωσικÞς λογοτεχνßας, αλλÜ παρÜλληλα Þτανε μυθιστοριογρÜφος, θεατρικüς συγγραφÝας, ιατρüς χειρουργüς, σατιρικüς συγγραφÝας, διηγηματογρÜφος, λιμπρετßστας, σεναριογρÜφος, συγγραφÝας Ýργων επιστημονικÞς φαντασßας, δημοσιογρÜφος, θεατρικüς σκηνοθÝτης, ηθοποιüς και βιογρÜφος. ΑρχικÜ σποýδασε ιατρικÞ, αλλÜ σýντομα αφοσιþθηκε στη λογοτεχνßα. Το Ýργο του διακρßνεται για τη καυστικÞ του σÜτιρα και το διεισδυτικü του χιοýμορ, συνδÝεται στενÜ με την ανανÝωση του σοβιετικοý θεÜτρου, ιδιαßτερα μετÜ το 1955, ενþ η επßδρασÞ του στη σοβιετικÞ λογοτεχνßα υπÞρξε τερÜστια. Τα βιβλßα του Ýχουν μεταφραστεß σχεδüν σ' üλες τις γλþσσες του κüσμου. ΠολλÜ απü τα Ýργα του, ωστüσο, θεατρικÜ και μη, δημοσιεýτηκαν 1η φορÜ περßπου 4 10ετßες μετÜ το θÜνατü του. Εßχε κριθεß ως εχθρικü κι ασýμβατο με την επßσημη ιδεολογßα, γιατß στηλιτεýει και γελοιοποιεß τη ζωÞ στη ΣοβιετικÞ ¸νωση, μÝσα απü το γκροτÝσκο και το παρÜλογο. ΤÝλος, επßσης, συνδÝεται με την ανανÝωση του σοβιετικοý θεÜτρου, ιδιαßτερα μετÜ το 1955.
Οι Γονεßς του, ΑφανÜσι & ΒαρβÜρα
ΓεννÞθηκε στο Κßεβο της σημερινÞς Ουκρανßας στις 15 ΜÜη 1891, ο μεγÜλος γιος του ΑφανÜσι ΜπουλγκÜκωφ, καθηγητÞ της ΘεολογικÞς Ακαδημßας του ΚιÝβου και της ΒαρβÜρας ΜιχαÞλοβνα του γÝνους Ποκρüβσκαγια. Το 1909, μετÜ το απολυτÞριο του Α' Γυμνασßου ΚιÝβου, εγγρÜφεται ως φοιτητÞς στο ιατρικü τμÞμα τοý Πανεπιστημßου του ΚιÝβου. Το 1913 παντρεýεται για 1η φορÜ. Σýζυγüς του η ΤατιÜνα ΝικολÜγιεβνα ΛÜππα. Με το ξεκßνημα του Α' Παγκ. Πολ. δηλþνει εθελοντÞς γιατρüς του Ερυθροý Σταυροý και βρßσκεται αμÝσως στη πρþτη γραμμÞ, üπου και τραυματßζεται βαριÜ τουλÜχιστον 2 φορÝς. Το 1916 παßρνει το δßπλωμα ιατρικÞς και βρßσκει θÝση ιατροý στην επαρχßα, στη περιοχÞ του ΣμολÝνσκ, για να κατασταλÜξει αργüτερα στη πüλη ΒγιÜσμα.
Η ΟικογÝνεια: ο Μßσα εßναι αριστερÜ (1913)
Το ΦλεβÜρη του 1919, στη διÜρκεια του Ρωσικοý Εμφýλιου ΠολÝμου, κλÞθηκε να υπηρετÞσει ως γιατρüς του Ουκρανικοý Δημοκρατικοý Στρατοý. ΜετÜ μικρü διÜστημα, λιποτÜκτησε και κατÜφερε να ενσωματωθεß πÜλι ως γιατρüς στον Κüκκινο Στρατü. ΤελικÜ κατÝληξε στη ΛευκÞ ΦρουρÜ της Νüτιας Ρωσßας. ¸να διÜστημα πÝρασε στους ΚοζÜκους στη Τσετσενßα κι αργüτερα βρÝθηκε στο ΒλαντικαφκÜς. Το μεγαλýτερο μÝρος της οικογÝνειÜς του βρÝθηκε με το πÝρας τοý εμφυλßου πολÝμου εξορßα στο Παρßσι. Ο ßδιος Ýχασε την ευκαιρßα να βρεθεß στο εξωτερικü για εργασßα ως γιατρüς, παρÜ τα προσκλητÞρια της γερμανικÞς και γαλλικÞς κυβÝρνησης, καθþς εκεßνο το διÜστημα εßχε αρρωστÞσει απü τýφο.
ΓενικÜ η υγεßα του Þτανε σ' Üσχημη κατÜσταση απü τα πολεμικÜ τραýματα. Για να απαλýνει τον συνεχÞ πüνο, ειδικÜ στα κÜτω μÝρη του σþματος, Üρχισε να κÜνει μüνος του ενÝσεις μορφßνης. Με το πÝρασμα των εβδομÜδων, η εξÜρτηση απü την ουσßα ολοÝνα και μεγÜλωνε. ΜετÜ κüπων κατÜφερε να απεξαρτηθεß απü τη ναρκωτικÞ ουσßα. Το βιβλßο του Μορφßνη (Морфий) που εκδüθηκε το 1926 περιγρÜφει τη κατÜσταση που βρισκüταν ο συγγραφÝας εκεßνη τη περßοδο.
Ο Μßσα το 1916
ΤÝλη Οκτþβρη 1921 ο ΜπουλγκÜκωφ πÞγε στη Μüσχα κι Üρχισε να εργÜζεται για διαφορÝς εφημερßδες: ΣειρÞνα (Гудок), Ο ΕργÜτης (Рабочий)) και περιοδικÜ: Ο ιατρικüς εργÜτης (Медицинский работник), Ρωσßα (Россия) κι ΑναγÝννηση (Возрождение)). Αυτü το διÜστημα θα δημοσιεýσει και σποραδικÜ διηγÞματα στην εφημερßδα των εξüριστων στο Βερολßνο, με γενικÜ τßτλο Τη προηγουμÝνη (Накануне). Μεταξý 1922-26 η ΣειρÞνα θα εκτυπþσει πÜνω απü 120 ρεπορτÜζ, δοκßμια κι Üρθρα του. Το 1923 γßνεται μÝλος της ΠαρρωσικÞς ¸νωσης ΣυγγραφÝων.
Το 1924 γνþρισε τη Λιοýμποβα ΓιεβγκÝνγιεβνα ΜπελοσÝρσκαγια και θα τη νυμφευτεß Ýνα χρüνο μετÜ, αφοý χþρισε απ' τη πρþτη του σýζυγο. Το 1928 το ζεýγος ταξßδεψε στον Καýκασο κι επισκÝφτηκε τις πüλεις Τιφλßδα, Μπατοýμ, ΒλαντικαφκÜς και ΓκουντερμÝς. Την ßδια χρονιÜ Ýχει τις πρþτες εμπνεýσεις για το θρυλικü Ο Μαιτρ κι η Μαργαρßτα και ξεκινÜ τη συγγραφÞ ενüς κομματιοý για τον ΜολιÝρο με τον τßτλο, Η καμπÜλα τþν υποκριτþν (Кабала святош). Στη Μüσχα Ýκανε πρεμιÝρα το Ýργο του Η ερυθρÜ νÞσος (Багровый остров). Το 1929 συναντÜ τη ΓιÝλενα ΣεργκÝγιεβνα Σιλüβσκαγια, που το 1932 θα γßνει η 3η γυναßκα του και θα τον εμπνεýσει για τον ρüλο της Μαργαρßτας στο φημισμÝνο Ýργο του.
Ο Μßσα 1923
¹δη απü το 1927 η καρριÝρα του εßχε αρχßσει να δÝχεται τριγμοýς καθþς οι κριτικοß τον θεωροýνε πολý αντισοβιετικü. Το 1930 η καριÝρα του σταματÜ τελεßως εξαιτßας της λογοκρισßας, τα Ýργα του ΜπουλγκÜκωφ δεν δημοσιεýονται πλÝον και τα κομμÜτια του εξαφανßζονται απü το πρüγραμμα των θεÜτρων. Σε επιστολÝς προς τον αδερφü του ΝικολÜι, που διαμÝνει στο Παρßσι, ο ΜπουλγκÜκωφ παραπονιÝται για την αχÜριστη για αυτüν κατÜσταση και τις οικονομικÝς του δυσχÝρειες. Το ßδιο διÜστημα απευθýνθηκε και στην πολιτικÞ ηγεσßα της ΕΣΣΔ με την ικεσßα παροχÞς εßτε Üδειας μετανÜστευσης εßτε εργασßας ως βοηθüς σκηνοθÝτη στο ΘÝατρο Τεχνþν Μüσχας ΤσÝχωφ МХТ. Ο ßδιος ο ΣτÜλιν, που Þταν ενθουσιασμÝνος απü το θεατρικü του, Οι ΜÝρες των Τουρμπßν (Дни Турбиных), του τηλεφþνησε κι υποσχÝθηκε βοÞθεια. Ο συγγραφÝας εργÜστηκε το 1930 καταρχÜς στο Κεντρικü ΘÝατρο Εργαζüμενης Νεολαßας TRAM και μετÜ ως το 1936 στο MXT στη θÝση του βοηθοý σκηνοθÝτη. Το 1932 συνεργÜστηκε στη παρουσßαση του Ýργου τοý Γκüγκολ, Οι ΝεκρÝς ΨυχÝς. Απü το 1936 και μετÜ εργαζüταν στο ΘÝατρο Μπαλσüι ως συγγραφÝας λιμπρÝτων και μεταφραστÞς.
___________
ΕστÝτ κι αριστοκρÜτης του πνεýματος, ανεξÜρτητος κι εραστÞς της ελευθερßας, Þτανε φυσικü να μη ταιριÜζει στη πνευματικÞ και κοινωνικÞ ατμüσφαιρα της κüκκινης μονοδοξßας, της υποταγÞς των δημιουργþν στα κελεýσματα κεßνων που 'θελαν να πλÜσουνε τον νÝον Üνθρωπο της νÝας εποχÞς αλλÜ και του φωτεινοý μÝλλοντος της κομμουνιστικÞς κοινωνßας. Καθþς ο κλοιüς Ýσφιγγε, εßτε με τις απαγορεýσεις των θεατρικþν του Ýργων, εßτε με την απαγüρευση των εκδüσεων των λογοτεχνικþν του Ýργων, ο συγγραφÝας απελπισμÝνος Ýστειλε μßα επιστολÞ προς τη σοβιετικÞ κυβÝρνηση, ζητþντας την Üδεια να ταξιδÝψει στο εξωτερικü, προκειμÝνου να εργαστεß και να επιβιþσει. ¸να μÞνα αργüτερα, ο ΣτÜλιν τηλεφþνησε στον ΜπουλγκÜκωφ και στη σýντομη συνομιλßα που εßχαν τονε συμβοýλεψε να ζητÞσει δουλειÜ στο ΘÝατρο ΤÝχνης Μüσχας, πρÜγμα που ο συγγραφÝας Ýκανε.
Η επιστολÞ του, γνωστÞ στους ιστορικοýς της ρωσικÞς λογοτεχνßας, Ýχει απü μüνη της ιδιαßτερη αξßα, δεδομÝνου üτι περιγρÜφει με τρüπο γλαφυρü την απελπισßα και τα αδιÝξοδα που Ýχει περιÝλθει ο συγγραφÝας και συνÜμα, ολüκληρη η ρωσικÞ διανüηση λßγα χρüνια μετÜ την εγκαθßδρυση της σοβιετικÞς εξουσßας. Εßναι η ακüλουθη:
ΕπιστολÞ προς τη κυβÝρνηση της ΕΣΣΔ. του ΜιχαÞλ ΑφανÜσιεβιτς ΜπουλγκÜκωφ οδüς Πιρογκüφσκαγια 35Α, διαμÝρισμα 6.
Απευθýνομαι στη κυβÝρνηση της ΕΣΣΔ. με τη παρακÜτω επιστολÞ:
1. ΜετÜ την απαγüρευση δημοσßευσης των Ýργων μου, ανÜμεσα στους πολßτες που με γνωρßζουν ως συγγραφÝα, Üρχισαν να ακοýγονται φωνÝς, οι οποßες μου δßνουν μßα και μüνο συμβουλÞ. Να συγγρÜψω Ýνα κομμουνιστικü θεατρικü Ýργο, εκτüς απ' αυτü ν' απευθυνθþ στη κυβÝρνηση της ΕΣΣΔ. μ' επιστολÞ μεταμÝλειας, που θα περιλαμβÜνει την απÜρνηση των πεποιθÞσεþν μου, üπως αυτÝς διατυπωθÞκανε στο παρελθüν στα λογοτεχνικÜ μου Ýργα καθþς επßσης και διαβεβαιþσεις üτι απü δþ και πÝρα θα εργÜζομαι σαν συγγραφÝας, αφοσιωμÝνος στην ιδÝα του κομμουνισμοý. Σκοπüς: να σωθþ απü τις διþξεις, την ανÝχεια και τον αναπüφευκτο θÜνατο. Δεν ακολοýθησα τη συμβουλÞ αυτÞ. Δεν θα μποροýσα να σταθþ ενþπιον της σοβιετικÞς κυβÝρνησης Ýτσι üπως θα με συνÝφερε, Ýχοντας συντÜξει μια ψευδÞ επιστολÞ, -θα 'ταν ανüητη πολιτικÞ δÞλωση. Δεν Ýκανα επßσης καμμιÜ προσπÜθεια να συγγρÜψω Ýνα κομμουνιστικü μυθιστüρημα, γνωρßζοντας εκ των προτÝρων üτι Ýνα τÝτοιο θεατρικü Ýργο θα 'ταν αποτυχημÝνο. Η þριμη επιθυμßα μου να σταματÞσουν τα βÜσανÜ μου ως συγγραφÝα με υποχρεþνει να απευθυνθþ στη κυβÝρνηση της ΕΣΣΔ. μ' αυτÞ την ειλικρινÞ μου επιστολÞ.
Το πατρικü του, -σÞμερα μουσεßο
2. Αναλýοντας τα τετρÜδια με τα αποκüμματα του Τýπου που Ýχω, εßδα üτι ο Τýπος της ΕΣΣΔ., τα τελευταßα 10 χρüνια της λογοτεχνικÞς μου δραστηριüτητα τα κατÝγραψε σε 301 Üρθρα. Απü αυτÜ τα εγκωμιαστικÜ Þταν μüνο τρßα, ενþ τα εχθρικÜ κι υβριστικÜ 298. ΑυτÜ τα τελευταßα 298 αποτελοýν τον καθρÝφτη της ζωÞς μου ως συγγραφÝα. Τον Þρωα του θεατρικοý μου Ýργου "ΗμÝρες των Τουρμπßν" ΑλεξÝι Τουρμπßν Ýχει, με στßχους, χαρακτηριστεß δημοσßως ως σκýλας γιο, ενþ τον συγγραφÝα του θεατρικοý Ýργου τον σýστησαν ως λυσσασμÝνο. Μ' Ýχουνε χαρακτηρßσει ως λογοτεχνικü σκουπιδιÜρη, που μαζεýει τ' απορρßμματα και τ' αποπτýσματα μιας ντουζßνας επισκεπτþν. ¸γραψαν: "… ο Μßσκα ΜπουλγκÜκωφ, ο κουμπÜρος μου, με συγχωρεßτε για την Ýκφραση, συγγραφÝας, üλο με βρωμιÝς ανακατεýεται … Τι εßναι αυτü, ρωτÜω, αδελφÝ μου, τρελÜθηκες … Εßμαι Üνθρωπος εκλεπτυσμÝνος, πÜρε με και δþσ' μου με το ταψß στο σβÝρκο … για τον καθημερινü Üνθρωπο οι Τουρμπßν χρειÜζονται üσο χρειÜζεται Ýνα σουτιÝν στο σκýλο … Χüρτασε ο γιος της σκýλας. Να βρισκüταν μια υψικÜμινος να Ýβλεπε αν θα Ýπαιρνε συγγραφικÜ δικαιþματα Þ αν θα εßχε επιτυχßα…" ("Η ζωÞ της τÝχνης" Νο 44, 1927). ¸γραψαν "για τον ΜπουλγκÜκωφ, Þταν και παραμÝνει μια νεομπουρζουÜδικη τερατογÝννηση, που ξερνÜει τα δηλητηριþδη σÜλια του πÜνω στην εργατικÞ τÜξη και τα κομμουνιστικÜ της ιδεþδη" ("Κοσμομüλσκαγια ΠρÜβντα" 14/10/1926). ΔÞλωσαν üτι μου αρÝσει η ατμüσφαιρα του ξÝφρενου σκυλßσιου γÜμου, γýρω απü τη κοκκινοτρßχα γυναßκα του φßλου (Α. ΛουνατσÜρσκι, εφημερßδα "ΙζβÝστια" 8/10/1926) κι üτι το θεατρικü μου Ýργο "Οι μÝρες των Τουρμπßν" βγαßνει μιαν απßστευτη βρþμα" (στενογρÜφημα-ανακοßνωση της Διεýθυνσης ΑγκιτÜτσιας κι προπαγÜνδας το ΜÜη του 1927) και λοιπÜ, και λοιπÜ... Σπεýδω να δηλþσω üτι παραθÝτω τα αποσπÜσματα αυτÜ üχι για να παραπονεθþ για τη κριτικÞ που μου ασκεßται Þ για να ασκÞσω κÜποια πολεμικÞ. Ο σκοπüς μου εßναι πολý πιο σοβαρüς. Δεν θÝλω να ισχυριστþ, με τα στοιχεßα στα χÝρια μου, üτι üλος ο Τýπος στην ΕΣΣΔ. και μαζß μ' αυτüν üλες οι υπηρεσßες που εßναι επιφορτισμÝνες με τον Ýλεγχο του ρεπερτορßου, στη διÜρκεια üλων των χρüνων της λογοτεχνικÞς μου δραστηριüτητας, ομοφþνως και με ασυνÞθιστη Ýνταση ισχυρßζονταν üτι τα Ýργα του ΜιχαÞλ ΜπουλγκÜκωφ δεν Ýχουν θÝση στην ΕΣΣΔ. Δηλþνω üτι ο Τýπος της ΕΣΣΔ. Ýχει απüλυτο δßκιο.
3. ΑφορμÞ για την επιστολÞ αυτÞ εßναι το θεατρικü μου Ýργο "Η ερυθρÜ νÞσος". Το σýνολο της κριτικÞς στην ΕΣΣΔ., δßχως εξαιρÝσεις, δÞλωσε με αφορμÞ το θεατρικü αυτü Ýργο üτι εßναι ατÜλαντο, Üνευρο, ατελÝς κι üτι αποτελεß λßβελλο κατÜ της επανÜστασης. Η ομοφωνßα Þταν απüλυτη, αλλÜ ξαφνικÜ η σýμπνοια αυτÞ διαλýθηκε προς μεγÜλη μου Ýκπληξη. Στο τεýχος Νο 22 του περιοδικοý "ΝÝα του ρεπερτορßου", δημοσιεýτηκε η κριτικÞ του Π. Νοβßτσκι, στην οποßα Ýλεγε üτι "Η ερυθρÜ νÞσος" - εßναι μια ενδιαφÝρουσα κι Ýξυπνη παρωδßα, που ορθþνεται η σκιÜ του ΜεγÜλου ΙεροεξεταστÞ, που καταπιÝζει τη καλλιτεχνικÞ δημιουργßα, που ενθαρρýνει τα δουλικÜ, χυδαßα κι ανüητα καλλιτεχνικÜ στερεüτυπα, που εκμηδενßζει τη προσωπικüτητα του ηθοποιοý και του συγγραφÝα, üτι σ' αυτÞν γßνεται λüγος για τη δýναμη του κακοý, που διαπαιδαγωγεß εßλωτες, κüλακες κι ασπÜλακες… Σημειωνüταν επßσης üτι αν μια τÝτοια σκοτεινÞ δýναμη υπÜρχει, η δυσαρÝσκεια κι η κακεντρεχÞς οξýνοια του φημισμÝνου δραματουργοý δικαιþνεται. ΕπιστρÝψτε μου την ερþτηση: Ποý εßναι η αλÞθεια; Σε τελικÞ ανÜλυση, εßναι Ýνα ατÜλαντο κι ατελÝς Ýργο Þ μια Ýξυπνη αλληγορßα; Η αλÞθεια υπÜρχει στη κριτικÞ του Νοβßτσκι. Δεν θÝλω να κρßνω αν το θεατρικü μου Ýργο εßναι Ýξυπνο, αλλÜ παραδÝχομαι üτι στο Ýργο αυτü üντως ορθþνεται η σκοτεινÞ σκιÜ το κακοý κι αυτÞ εßναι η σκιÜ της ΓενικÞς Διεýθυνσης Ρεπερτορßου. ΑυτÞ εßναι που διαπαιδαγωγεß εßλωτες, κüλακες και ασπÜλακες και τρομαγμÝνους υποτελεßς. ΑυτÞ εßναι που σκοτþνει τη δημιουργικÞ σκÝψη. ΑυτÞ σκοτþνει τη σοβιετικÞ δραματουργßα και θα την εξαφανßσει. Δεν διατυπþνω τις σκÝψεις αυτÝς ψιθυριστÜ σε μια γωνßα. Τις συμπεριÝλαβα σε μια δραματουργικÞ αλληγορßα κι ανÝβασα στο θÝατρο το Ýργο αυτü. Ο σοβιετικüς Τýπος, υποστηρßζοντας τη ΓενικÞ Διεýθυνση Ρεπερτορßου, Ýγραψε üτι εßναι Ýνας λßβελλος κατÜ της επανÜστασης. Εßναι μια επßθεση που στερεßται σοβαρüτητας. Δεν υπÜρχει κανÝνας λßβελλος κατÜ της επανÜστασης στο θεατρικü αυτü Ýργο για πολλοýς λüγους, üπου λüγω της περιορισμÝνης Ýκτασης της επιστολÞς αυτÞς, δεν μπορþ να παραθÝσω. Η αλληγορßα δεν εßναι λßβελλος κι η ΓενικÞ Διεýθυνση Ρεπερτορßου δεν εßναι η επανÜσταση. ¼ταν üμως ο Γερμανικüς Τýπος γρÜφει üτι αυτÞ εßναι το πρþτο στην ΕΣΣΔ. κÜλεσμα για την ελευθερßα του Τýπου (περιοδικü "ΜαλαντÜγια ΓκβÜρντια" Νο 1, 1929), Ýχει δßκιο. Το παραδÝχομαι. Η πÜλη κατÜ της λογοκρισßας, κÜτω απü οποιαδÞποτε εξουσßα, εßναι το χρÝος μου ως συγγραφÝα, üπως και τα καλÝσματα για την ελευθεροτυπßα. Εßμαι Ýνθερμος υποστηρικτÞς αυτÞς της ελευθερßας και υποθÝτω üτι αν κÜποιος απü τους συγγραφεßς σκεφτüταν να την αποδεßξει, τüτε δεν θα χρειαζüταν να κÜνει σαν το ψÜρι που δημοσßως δηλþνει üτι το νερü δεν του χρειÜζεται.
4. Να μßα πλευρÜ του δημιουργικοý μου Ýργο, που απü μüνη της εßναι αρκετÞ þστε ν' απαγορευτοýν τα Ýργα μου στην ΕΣΣΔ. Με τη πλευρÜ üμως αυτÞ συνδÝονται κι üλες οι υπüλοιπες, που εßναι διακριτÝς στα σατιρικÜ μου διηγÞματα: τα μαýρα και μυστικιστικÜ χρþματα (εßμαι μυστικιστÞς συγγραφÝας), που απεικονßζονται οι αναρßθμητες αθλιüτητες της καθημερινÞς μας ζωÞς, που 'ναι διαποτισμÝνη η γλþσσα μου, ο βαθýτατος σκεπτικισμüς αναφορικÜ με την επαναστατικÞ διαδικασßα, που εξελßσσεται στη καθυστερημÝνη χþρα κι η αντιπαρÜθεσÞ της με τη ΜεγÜλη ΕπανÜσταση και το κυριüτερο -η απεικüνιση των παρÜξενων χαρακτηριστικþν του λαοý μου, των χαρακτηριστικþν εκεßνων, που πολý πριν την επανÜσταση προκαλοýσαν μεγÜλα βÜσανα στον δÜσκαλü μου Μ. Ε. Σαλτικüφ-Σεντρßν. Για να μην αναφÝρω το γεγονüς üτι ο Τýπος της ΕΣΣΔ. δεν σκÝφτηκε ποτÝ σοβαρÜ να λÜβει υπ' üψη του üλ' αυτÜ, αφοý Þταν απασχολημÝνος με τη μετÜδοση ελÜχιστα πειστικþν ανακοινþσεων üτι η σÜτιρα του ΜπουλγκÜκωφ εßναι συκοφαντικÞ. Μüνο μßα φορÜ , üταν Üρχισα να γßνομαι γνωστüς, σημειþθηκε, τÜχα, με μεγÜλη Ýκπληξη: "Ο Μ. ΜπουλγκÜκωφ θÝλει να γßνει ο σατιρικüς συγγραφÝας της εποχÞς μας" ("Κνιγκüσα" Νο 6, 1925). Φευ, το ρÞμα «θÝλει» εßναι εντελþς Üστοχο σÞμερα. Θα πρÝπει να μεταφραστεß στον παρακεßμενο χρüνο : Ο ΜπουλγκÜκωφ Ýγινε ο σατιρικüς συγγραφÝας την εποχÞ, που καμμιÜ πραγματικÞ (διεισδýουσα σε απαγορευμÝνες περιοχÝς) σÜτιρα δε νοεßται στην ΕΣΣΔ. με κανÝνα τρüπο. Δεν εßχα τη τιμÞ να εκφρÜσω την εγκληματικÞ αυτÞ σκÝψη στον Τýπο. Διατυπþθηκε üμως απολýτως ξεκÜθαρα στο Üρθρο του Β. Μπλιοýμ (εφημερßδα "Λιτερατοýρναγια ΓκαζÝτα" Νο 6) και το νüημα του Üρθρου αυτοý περßτρανα μπορεß να συνοψισθεß σ' Ýναν ορισμü: κÜθε σατιρικüς συγγραφÝας στην ΕΣΣΔ. απειλεß το σοβιετικü καθεστþς. ΑναρωτιÝμαι λοιπüν, Ýχω θÝση στην ΕΣΣΔ.;
5. Και, τÝλος, τα χαρακτηριστικÜ των απαγορευμÝνων μου θεατρικþν Ýργων "ΗμÝρες των Τουρμπßν", "ΦυγÞ" και του μυθιστορÞματüς μου "ΛευκÞ ΦρουρÜ": εßναι η επßμονη απεικüνιση της ρωσικÞς διανüησης ως του καλýτερου κοινωνικοý στρþματος της χþρας. ΣυγκεκριμÝνα, η απεικüνιση μιας οικογÝνειας διανοουμÝνων που κατÜγονται απü ευγενεßς και που για Ýνα καπρßτσιο της μοßρας βρÝθηκε στη διÜρκεια του εμφυλßου πολÝμου στο στρατüπεδο της λευκÞς φρουρÜς, εßναι σε Üμεση αντιστοιχßα με τις παραδüσεις του Ýργου "Πüλεμος και ΕιρÞνη". Μια τÝτοια απεικüνιση εßναι απολýτως φυσιολογικÞ για Ýνα συγγραφÝα που εßναι συγγενÞς με τη διανüηση. Παρüμοια üμως χαρακτηριστικÜ οδηγοýν στο συμπÝρασμα πως ο συγγραφÝας στην Ε.Σ.Σ.Δ. μαζß με τους Þρωες του -ανεξÜρτητα απü τις μεγÜλες του προσπÜθειες να σταθεß υπερÜνω των λευκþν Þ τον κüκκινων- το χαρακτηρισμü του λευκοφρουροý-εχθροý κι üπως ο καθεßς μπορεß να αντιληφθεß εßναι Ýνας Üνθρωπος δßχως μÝλλον στην ΕΣΣΔ.
6. Το λογοτεχνικü μου πορτραßτο Ýχει τελειþσει, που, üμως, εßναι και το πολιτικü μου. Δεν μπορþ να πω τι εßδους εγκληματικÝς προθÝσεις κρýβονται στο βÜθος του, θα σας παρακαλÝσω üμως για Ýνα πρÜγμα: Ýξω απü τα üρια αυτοý μην αναζητÞσετε τßποτα. Εßναι φτιαγμÝνο ευσυνεßδητα. Τþρα πια εßμαι εξοντωμÝνος. Η εξüντωση αυτÞ Ýγινε δεκτÞ απü τη σοβιετικÞ κοινÞ γνþμη με χαρÜ κι αποκλÞθηκεν επßτευγμα. Ο Ρ. Πßκελς, σημειþνοντας την εξüντωσÞ μου (εφημερßδα "ΙζβÝστια" 15/09/1926), διατýπωσε μια φιλελεýθερη σκÝψη: Μ' αυτü δεν θÝλουμε να ισχυριστοýμε üτι τ' üνομα του ΜπουλγκÜκωφ Ýχει διαγραφεß απü τον κατÜλογο των σοβιετικþν δραματουργþν. Κι ενθÜρρυνε τον μολυσμÝνο συγγραφÝα με τα λüγια γßνεται λüγος για τα προηγοýμενα δραματουργικÜ του Ýργα. Παρüλ' αυτÜ, η ζωÞ, στο πρüσωπο της ΓενικÞς Διεýθυνσης Ρεπερτορßου, με μια λακωνικÞ της απüφαση, απαγüρευσε üχι κÜποιο προηγοýμενο, αλλÜ Ýνα νÝο θεατρικü μου Ýργο τον "ΜολιÝρο". Θα πω εν συντομßα: με δýο αρÜδες τυπωμÝνες σ' επιστολüχαρτο του δημοσßου θÜφτηκαν η εργασßα μου στις βιβλιοθÞκες, η φαντασßα μου, το θεατρικü Ýργο, που απü πλειÜδα εξειδικευμÝνων θεατρικþν κριτικþν Ýλαβε διθυραμβικÝς κριτικÝς. Ο Ρ. Πßκελ κÜνει λÜθος. Δεν εξοντþθηκαν μüνο τα προηγοýμενα Ýργα μου, αλλÜ και τα Ýργα που γρÜφω σÞμερα, καθþς επßσης κι üλα üσα θα γρÜψω στο μÝλλον. Εγþ προσωπικÜ, με τα ßδια μου τα χÝρια Ýριξα στο τζÜκι το σχεδιÜγραμμα του μυθιστορÞματος για τον διÜβολο, το χειρüγραφο μια κωμωδßας και την αρχÞ ενüς 2ου μυθιστορÞματος με τßτλο "Το θÝατρο". ¼λα μου τα σχÝδια εßναι καταδικασμÝνα.
7. Παρακαλþ τη ΣοβιετικÞ ΚυβÝρνηση να λÜβει υπ' üψη της üτι εγþ δεν εßμαι πολιτικüς, αλλÜ λογοτÝχνης κι üτι üλη μου τη παραγωγÞ την Ýδωσα στη σοβιετικÞ σκηνÞ. Παρακαλþ να λÜβετε υπ' üψη σας τις παρακÜτω 2 κριτικÝς που δημοσιευτÞκανε στον σοβιετικü Τýπο. ΠροÝρχονται απü δεδηλωμÝνους εχθροýς μου και για το λüγον αυτüν Ýχουν ιδιαßτερη σημασßα. Το 1925 εßχε γραφτεß: Εμφανßζεται Ýνας συγγραφÝας, που δεν εντÜσσεται στη κατηγορßα εκεßνων που γρÜφουν ως πÜρεργο (Λ. ¢βερμπαχ, εφημερßδα "ΙζβÝστια" 20/09/1925), ενþ το 1929 Το ταλÝντο του εßναι τüσο προφανÝς, üσο κι ο αντιδραστικüς χαρακτÞρας του Ýργου του (Ρ. Πßκελ, εφημερßδα "ΙζβÝστια" 15/09/1929). Σας παρακαλþ να λÜβετε υπ' üψη σας üτι το να μη μπορþ να γρÜφω ισοδυναμεß με το να ζω σα θαμμÝνος ζωντανüς.
Ο ΤÜφος του
8. Παρακαλþ τη ΚυβÝρνηση της ΕΣΣΔ. να δþσει εντολÞ κατ' εξαßρεση να εγκαταλεßψω την ΕΣΣΔ. συνοδευüμενος απü τη σýζυγü μου Λιουμπüβα ΓιεβγιÝβνα ΜπουλγκÜκοβα. Απευθýνομαι στα ανθρωπιστικÜ αισθÞματα της σοβιετικÞς εξουσßας και παρακαλþ πολý, εμÝνα, τον συγγραφÝα, που δεν μπορεß να 'ναι χρÞσιμος στον εαυτü του και στη πατρßδα, να τον αφÞσετε ελεýθερο. Ακüμη κι αν üλα üσα Ýγραψα δεν εßναι πειστικÜ για σας και με καταδικÜσουνε σ' εφ' üρου ζωÞς σιωπÞ στην ΕΣΣΔ., παρακαλþ τη ΣοβιετικÞ ΚυβÝρνηση να μου δþσει εργασßα ανÜλογη με την ειδικüτητÜ μου και να με διορßσει σ' Ýνα θÝατρο να εργαστþ ως σκηνοθÝτης. Υπογραμμßζω μετ' επιτÜσεως τη παρÜκλησÞ μου για διορισμü, γιατß üλες μου οι προσπÜθειες να βρω εργασßα στον μοναδικü τομÝα, που μπορþ να 'μαι χρÞσιμος στην ΕΣΣΔ. ως εξειδικευμÝνος ειδικüς, καταλÞξανε σ' απüλυτο φιÜσκο. Τ' üνομα μου εßναι αποκρουστικü, þστε κÜθε μου πρüταση για εργασßα συνÜντησε τον τρüμο, ανεξÜρτητα απü το γεγονüς üτι στη Μüσχα υπÜρχει Ýνας τερÜστιος αριθμüς ηθοποιþν και σκηνοθετþν, διευθυντþν θεÜτρων, που γνωρßζουνε πολý καλÜ τις γνþσεις που Ýχω για τη σκηνÞ. Προτεßνω στην ΕΣΣΔ Ýναν απολýτως Ýντιμο, δßχως καμιÜ σκιÜ υποψßας, ειδικü, Ýνα σκηνοθÝτη, που θ' αναλÜβει με κÜθε εντιμüτητα να σκηνοθετÞσει οποιοδÞποτε θεατρικü Ýργο, αρχÞς γενομÝνης απü τα θεατρικÜ Ýργα του Σαßξπηρ μÝχρι σÞμερα. Σας παρακαλþ πολý να με διορßσετε βοηθü σκηνοθÝτη στο 1ο ΘÝατρο ΤÝχνης, στη καλλßτερη σχολÞ, που Ýχει ως επικεφαλεßς τους Κ. Σ. ΣτανισλÜφσκι και Β. Ι. Νεμιρüβιτς-ΝτÜντσενκο. Αν δεν με διορßσετε σκηνοθÝτη, τüτε σας παρακαλþ πολý να με διορßσετε ως κομπÜρσο αλλÜ κι αν αυτü εßναι αδýνατο, τüτε διορßστε με ως εργÜτη σκηνÞς. ΑλλÜ αν ακüμη κι αυτü εßναι αδýνατο, τüτε παρακαλþ τη ΣοβιετικÞ ΚυβÝρνηση να με χρησιμοποιÞσει üπως νομßζει αυτÞ, αλλÜ να κÜνει κÜτι, γιατß εγþ, συγγραφÝας 5 θεατρικþν Ýργων, γνωστüς στην ΕΣΣΔ και στο εξωτερικü, εßμαι, στη παροýσα στιγμÞ, αντιμÝτωπος με το φÜσμα της ανÝχειας, την Ýλλειψη στÝγης και το θÜνατο.
Μüσχα 28 Μαρτßου 1930
________________
Το 1939 εργαζüταν πÜνω στο λιμπρÝτο ΡÜσελ (Рашель) και σ' Ýνα κομμÜτι-εγκþμιο για τον ΣτÜλιν το Μπατοýμ (Батум), που, αντßθετα με τις προσδοκßες του συγγραφÝα, απαγορεýτηκε να δημοσιευτεß και να ανÝβει επß σκηνÞς. Εκεßνο το διÜστημα επιδεινþθηκε κι η υγεßα του ραγδαßα. Οι γιατροß διÝγνωσαν υπερτονικÞ νεφροπÜθεια, ασθÝνεια που 'χε οδηγÞσει και τον πατÝρα του στο θÜνατο. Ο ΜπουλγκÜκωφ ξεκινÜ τüτε να υπαγορεýει στη σýζυγü του τις τελευταßες παραλλαγÝς του Ο Μαιτρ κι η Μαργαρßτα. Απ' το ΦλεβÜρη του 1940 συγγενεßς και φßλοι βρßσκονταν πλÜι στο κρεβÜτι του αρρþστου, που τελικÜ απεβßωσε στις 10 ΜÜρτη 1940 στη Μüσχα και τÜφηκε στο ΚοιμητÞρι ΝοβοντÝβιτσι.
¹δη απü τα πρþτα του Ýργα, τις συλλογÝς διηγημÜτων ΔιαβολιÜδα και Τα μοιραßα αυγÜ (1925), εξÝφρασε την αντßθεσÞ του στη σοβιετικÞ πραγματικüτητα. ΑνÜμεσα στα πιο σημαντικÜ Ýργα του συμπεριλαμβÜνονται και τα παρακÜτω: Η λευκÞ φρουρÜ (1925), Η καρδιÜ του σκýλου (1925), Το διαμÝρισμα της Ζüικα (1926), Ο καλπασμüς (1928) Το πορφυρü νησß (1928) Ο ΜολιÝρος (1936), Οι τελευταßες ημÝρες (θεατρικÞ διασκευÞ 1940), Μαýρο χιüνι (ανολοκλÞρωτο), στη γραφßδα του ανÞκουν επßσης, πλÞθος θεατρικþν Ýργων, διηγημÜτων, μυθιστορημÜτων, επιφυλλßδων κ.α.
Οι κατÜ κÜποιο τρüπο γελοιοποιημÝνες απü τον ΜπουλγκÜκωφ καταστÜσεις της καθημερινüτητας στη νεοσυσταθεßσα ΣοβιετικÞ ¸νωση Ýχουνε συχνÜ φανταστικÜ Þ παρÜλογα χαρακτηριστικÜ -τυπικüς τρüπος Üσκησης κοινωνικÞς κριτικÞς στη ρωσικÞ λογοτεχνßα απü την εποχÞ τοý Γκüγκολ.
Το πιο γνωστü Ýργο του εßναι το Ο Μαιτρ κι η Μαργαρßτα, -που ξεκßνησε να γρÜφει το 1928 και το επεξεργαζüταν ως το θÜνατü του-, μια σατιρικÞ Ýκδοση βασισμÝνη στο ΦÜουστ του Γκαßτε. Στο Ýργο, ο ΣατανÜς επισκÝπτεται τη Μüσχα τÞς 10ετßας του '30 και μαζß με την ακολουθßα του θα κÜνει Üνω κÜτω τη τοπικÞ κοινωνßα. Το Ýργο δημοσιεýτηκε 1η φορÜ σε λογοκριμÝνες συνÝχειες στο λογοτεχνικü περιοδικü Μüσκβα μüλις το 1966-67, σχεδüν 30 χρüνια μετÜ το θÜνατü του. Η πρþτη πλÞρης Ýκδοση σε μορφÞ βιβλßου εμφανßστηκε το 1973. ΟρισμÝνοι κριτικοß θεωροýνε το βιβλßο ως το καλλßτερο ρωσικü μυθιστüρημα του 20οý αι. κατÜ τον Μπüρχες: "Αριστοýργημα και μοναδικü μυθιστüρημα της παγκüσμιας λογοτεχνßας". Η καρδιÜ ενüς σκýλου γρÜφτηκε το 1925, αλλÜ δημοσιεýθηκε στη ΣοβιετικÞ ¸νωση μüλις το 1987. ΑνÜλογη τýχη εßχανε και πολλÜ απ' τα Ýργα του, θεατρικÜ και μη, που δημοσιεýτηκαν 1η φορÜ πολλÜ χρüνια μετÜ το θÜνατο του.
ΠÝρυσι συμπληρþθηκαν 130 χρüνια απü τη γÝννηση του ΜιχαÞλ ΜπουλγκÜκωφ (1891-1940), γεγονüς που σηματοδüτησε σ' üλο τον κüσμο ακüμα Ýνα κýκλο συζητÞσεων γýρω απü τη ζωÞ και το Ýργο του κι þθησε τους εκδüτες ανÜ τον πλανÞτη σε καινοýργιες εκδüσεις των βιβλßων του, τüσο στα ρωσικÜ üσο και σε μεταφρÜσεις. Η αγορÜ βιβλßου γßνεται üλο και πιο δýσκολη κι ανταγωνιστικÞ, αλλÜ κανεßς δεν φοβÜται μια τÝτοιου εßδους επÝνδυση: το ενδιαφÝρον για τον ΜπουλγκÜκωφ παραμÝνει αμεßωτο, κÜτι που δεν ισχýει για πολλοýς συναδÝλφους του (συνομηλßκους του Þ μη), παρÜ τη περßοπτη θÝση που κατÝχουν επßσημα στο παγκüσμιο λογοτεχνικü στερÝωμα κι αυτü αναμφισβÞτητα τονε κατατÜσσει στη πλειÜδα κλασσικþν της ρωσικÞς και της παγκüσμιας λογοτεχνßας.
Ο ΜπουλγκÜκωφ Ýζησε μüλις 48 χρüνια, αλλÜ για σχεδüν 4 10ετßες το Ýργο του παρÝμενε στο συρτÜρι, ως ασυμβßβαστο κι εχθρικü προς την επßσημη ιδεολογßα. ΑλλÜ θα Þταν εξαιρετικÜ Üδικο να σπαταλÞσουμε το χρüνο και των αναγνωστþν με την ανÜλυση των σχÝσεþν του με το σοβιετικü κατεστημÝνο. Οι σχÝσεις του δημιουργοý με την εξουσßα ποτÝ και πουθενÜ δεν Þτανε στοργικÝς. ΠρÝπει να κρατÞσουμε μüνον üτι, παρüλο που απü κÜποια στιγμÞ και μετÜ τα βιβλßα του δεν τυπþνονταν και τα θεατρικÜ του κατÝβαιναν μßα μÝρα πριν απü τη πρεμιÝρα, παρüλο που ο συγγραφÝας αναλωνüταν στην επιμÝλεια των κειμÝνων των ατÜλαντων συναδÝλφων του στο θÝατρο ΤÝχνης και στο Μπαλσüι, παρüλο που τα 3/4 των φßλων, ακüμα και κÜποιοι συγγενεßς του, Þταν, εθελοντÝς Þ μη, πληροφοριοδüτες της ΑσφÜλειας, ποτÝ δεν διþχθηκε επßσημα, ποτÝ δεν συνελÞφθη Þ φυλακßστηκε.
¸γραφε αντισοβιετικÜ, κατÜ τις επßσημες δηλþσεις του ΣτÜλιν, Ýργα, δεν ακολουθοýσε τους κανüνες γραφÞς του σοσιαλιστικοý ρεαλισμοý, κατÜ τα λεγüμενα και τα γραφüμενα των επßσημων ταγþν της πνευματικÞς ζωÞς του τüπου, αλλÜ παρÜ ταýτα παρÝμενε ελεýθερος. Οι ΑρχÝς δεν του επÝτρεψαν ποτÝ να ταξιδÝψει στο εξωτερικü, Ýστω σαν τουρßστας, Ýστω για θεραπευτικοýς λüγους, αφÞνοντας Üλλους κι Üλλους συνοδοιπüρους της σοσιαλιστικÞς λογοτεχνßας κι αμφιβüλου πολιτικοý προσανατολισμοý δημιουργοýς ν' αλωνßζουν τας Ευρþπας. ΑλλÜ ο εκεßνος οýτε αυτοκτüνησε, οýτε εκτελÝστηκε, üπως οι περισσüτεροι απ' αυτοýς τους τυχεροýς. Η αναγÝννηση, Þ, μÜλλον, η δεýτερη λογοτεχνικÞ γÝννησÞ του, που συντελÝστηκε 40 χρüνια μετÜ τη συγγραφÞ των βιβλßων και σεναρßων του κι 1/4 του αι. μετÜ το φυσικü θÜνατü του, Þταν αληθινü θαýμα. ¸τσι, Η μυθιστορßα του κυρßου ΜολιÝρου βγÞκε στη Ρωσßα το 1962, Το Θεατρικü μυθιστüρημα το 1965, η ΛευκÞ ΦρουρÜ βγÞκε ολüκληρη στη Ρωσßα μüλις το 1966, το Μαιτρ και Μαργαρßτα το 1966, Η ΚαρδιÜ ενüς σκýλου το 1987. Η παραμονÞ τους üμως στα ρÜφια των βιβλιοπωλεßων και των βιβλιοθηκþν κρÜτησε üσο κι η Üνοιξη του Χρουτστüφ. Το ßδιο συνÝβη και με τα θεατρικÜ του. Με την Üνοδο του ΜπρÝζνιεφ, θ' απαγορευτεß ξανÜ, αλλÜ κανεßς και τßποτα δεν θα μπορÝσει πια ν' ανακüψει τη θριαμβευτικÞ του πορεßα στη ρωσικÞ και παγκüσμια λογοτεχνßα.
Το Μαιτρ κι η Μαργαρßτα Þταν το μυθιστüρημα της ζωÞς του, που το Ýγραφε επß μßα ολüκληρη 10ετßα, Þταν η παρακαταθÞκη του, το απüκρυφü του το βιβλßο, που τον Ýκανε Ýναν απü τους πιο καλτ συγγραφεßς του πλανÞτη. ΑλλÜ κυριολεκτικÜ μυθιστüρημα της ζωÞς του Þταν η αυτοβιογραφικÞ ΛευκÞ ΦρουρÜ, που Ýγραψε σε 3 μüλις χρüνια (1922-25), ακολουθþντας τα φρÝσκα ακüμα ßχνη του εμφυλßου πολÝμου μετÜ την ΕπανÜσταση. Ο κüσμος γκρεμιζüτανε γýρω του, κυριολεκτικÜ και μεταφορικÜ: δεν θα ξανÜβλεπε ποτÝ τ' αδÝρφια του, που εγκατÝλειψαν τη Ρωσßα μαζß με τη ΛευκÞ ΦρουρÜ, τους μικρüτεροýς του, ΝικολÜι κι ΙβÜν. Η μητÝρα του πÝθανε απü τýφο. Ο βυσσινüκηπος, η λατρευτÞ, ζεστÞ φωλιÜ του ξεριζþθηκε βÜναυσα εν μßα νυκτß.
Ο ßδιος, που δεν Üδραξε την ευκαιρßα να την ακολουθÞσει στην Ýξοδο απü τη Ρωσßα, επÝλεξε τη δικÞ του θÝση, τη θÝση του συγγραφÝα, που θα μεßνει στη χþρα, με το λαü του και τþρα Ýπρεπε ν' αποφασßσει και για τους ÞρωÝς του στο μυθιστüρημα για τις μοßρες της ρωσικÞς διανüησης, που απü τη στÜση της στα γεγονüτα (και σε üποια γεγονüτα) πßστευε (και συνεχßζει να πιστεýει αφελþς) κρßνονταν οι εξελßξεις. ¹ρωÝς του εßναι οι τσεχοφικοß χαρακτÞρες, καταδικασμÝνοι σε Þττα, που αναζητοýσανε την αλλαγÞ, αποδÝχονταν την αλλαγÞ, αλλÜ ταυτüχρονα νοσταλγοýσανε τον κüσμο που χανüταν, Üνθρωποι απολιτικοß, που ζοýνε στο δικü χωροχρüνο της οικογενειακÞς θαλπωρÞς και των επινοημÝνων ιδανικþν.
"Μ' ενδιαφÝρει πολý η καθημερινüτητα της ρωσικÞς διανüησης", εßπε ο ΜπουλγκÜκωφ, üταν βρÝθηκε να ανακρßνεται απü την ΑσφÜλεια, μüλις κυκλοφüρησε η ΛευκÞ ΦρουρÜ. "Την αγαπÜω και τη θεωρþ, αν κι αδýναμο, ως πολý σημαντικü κοινωνικü στρþμα στην χþρα. Οι μοßρες της και τα συναισθÞματÜ της μοý εßναι πολýτιμα". ΑλλÜ δεν εθελοτυφλεß: στη ΛευκÞ ΦρουρÜ συνηγορεß υπÝρ των ανθρþπων, αλλÜ καταδικÜζει τη στÜση της διανüησης, που κατÜ κÜποιο τρüπο οδÞγησε στη καταστροφÞ του κρÜτους και της κουλτοýρας. ΒÜζει τους ÞρωÝς του μπρος στο προαιþνιο δßλημμα των Ρþσων διανοουμÝνων: "Τß να κÜνουμε";. Οι απαντÞσεις μπορεß να εßναι πολλÝς, αλλÜ Ýνα εßναι αυτονüητο: ü,τι και να κÜνουν, πρÝπει να το κÜνουν Ýντιμα. Γι' αυτü ο ΜπουλγκÜκωφ αρνÞθηκε ν' αφαιρÝσει το επßθετο "λευκÞ" απü τον τßτλο του βιβλßου: το λευκü εκπροσωποýσε γι' αυτüν το χρþμα της αγνüτητας και της εσωτερικÞς ομορφιÜς. Μ' αυτü τον τρüπο υπερασπιζüτανε το πιστεýω του, αλλÜ και τη ταλαιπωρημÝνη του τÜξη.
Η 1η (αριστ.) κι η 2η σýζυγος
Μια ανÜλογη προσπÜθεια, να κατανοÞσουνε τη στÜση της ρωσικÞς διανüησης στην ΕπανÜσταση και τον εμφýλιο, να εξηγÞσουνε τους λüγους της συνθηκολüγησης, του συμβιβασμοý και της αποδοχÞς της νÝας τÜξης πραγμÜτων, Ýχουνε κÜνει πολλοß ρþσοι συγγραφεßς κι απü τα 2 στρατüπεδα. Στη Ρωσßα στο ßδιο θÝμα στρÝφεται η 3λογßα Βασανιστικüς δρüμος, του ΑλεξÝι Τολστüι: στα 20 χρüνια που πÝρασαν απü το 1ο βιβλßο ως το 3ο (1921-1941), κατÜφερε να κÜνει μιαν απüτομη στροφÞ, απü το ρεαλισμü στο σοσιαλιστικü ρεαλισμü (Þ στον μνημειþδη ρεαλισμü, üπως αποκαλοýσε τη μÝθοδü του ο ßδιος). ΚατÜφερε να προλÜβει να φωνÜξει ωσαννÜ, üπως ο φιλüσοφος στον παρÜδεισο στους Αδελφοýς Καραμαζþφ. Και τß Ýγινε, αν κÜποιοι, που η γνþμη τους μετροýσε, πÜψαν να του δßνουνε το χÝρι τους; Το 1943 στον Τολστüι απονεμÞθηκε Βραβεßο ΣτÜλιν, συνοδευüμενο απü Ýνα διüλου ευκαταφρüνητο ποσüν. Πολý αργüτερα (1945-1955), το ßδιο θÝμα θ' αγγßξει ο Μπορßς ΠÜστερνακ στο Δüκτωρ ΖιβÜγκο: το βιβλßο θ' απαγορευτεß, θα γßνει μπεστ-σÝλλερ στη Δýση και στο τÝλος θα στεßλει στον τÜφο το δημιουργü του, üπως το ΡÝκβιεμ, που παραγγÝλθηκε στον Μüτσαρτ απü Ýναν Üγνωστο, σκüτωσε τον συνθÝτη.
Η ΛευκÞ ΦρουρÜ του Þταν απεßρως πιο Ýντιμη απü το Βασανιστικü Δρüμο του Τολστüι και πολý πιο βαθειÜ απü το Δüκτωρ ΖιβÜγκο του ΠÜστερνακ. ¹ταν üμως κι αδικημÝνο βιβλßο: δεν συνοδευüταν απü κανÝνα σκÜνδαλο (üπως στην υπüθεση ΠÜστερνακ) κι Ýμεινε για πολλÜ χρüνια στο συρτÜρι, στη περßοδο που η ΕΕΣΔ Þτανε πρÜγματι χþρα αναγνωστþν κι üταν ο Βασανιστικüς Δρüμος Ýγινε μπεστ-σÝλλερ üχι επειδÞ περιÝγραφε το θρßαμβο της κομμουνιστικÞς ιδεολογßας (ο σοβιετικüς αναγνþστης ποτÝ δεν Þταν ηλßθιος, üπως κÜποιοι θÝλουν να πιστεýουν!), αλλÜ επειδÞ ο ΑλεξÝι Τολστüι τονε περιÝγραφε εξαιρετικÜ συναρπαστικÜ. ΑλλÜ επειδÞ ακριβþς η πληγÞ παραμÝνει ανοιχτÞ, επειδÞ οι εμφýλιοι πüλεμοι üχι δεν εξÝλειπαν κι ακριβþς επειδÞ η διανüηση, ως εßθισται, νοσταλγεß το παρελθüν, ζει στο παρελθüν και λýνει τις εξισþσεις της παρελθοýσας ζωÞς και ως συνÞθως παραμερßζει, η ΛευκÞ ΣτρατιÜ εßναι σÞμερα επßκαιρη üσο ποτÝ. Επßκαιρη διπλÜ: κι ως υψηλÞ λογοτεχνßα κι ως Ýντιμη λογοτεχνßα. Ιδιαßτερα, εßναι επßκαιρη για üσους ακüμα βασανßζονται απü το ερþτημα: "¸πρεπε να γßνει η ΟκτωβριανÞ ΕπανÜσταση; Δεν Ýπρεπε";. Και, κυρßως, εßναι επßκαιρη για κεßνους τους λßγους, που ακüμα αναρωτιοýνται: "Τß να κÜνουμε";
Χειρüγραφη σελßδα απü το Ο Μαιτρ Κι Η Μαργαρßτα
Ο ΜπουλγκÜκωφ, αντßθετα με τον Τολστüι και τον ΠÜστερνακ, περιγρÜφει στη ΛευκÞ ΦρουρÜ τα γεγονüτα μüνον 1 Ýτους, του μαρτυρικοý 1919 και παρ' üτι σκοπεýει να εξελßξει το βιβλßο σε 3λογßα, δεν το κÜνει -και καλÜ Ýκανε! Η συνÝχεια θα τον οδηγοýσε Þ στο θÜνατο Þ στο συμβιβασμü. Το τελευταßο φαντÜζει μÜλλον απßθανο, Üρα το 1ο σενÜριο εßναι και το επικρατÝστερο. Σαν βιβλßο δεν εκδüθηκε üσο ζοýσε, αν και λαχταροýσε να κρατÞσει το αγαπημÝνο του τÝκνο στα χÝρια του. Το 1ο και το 2ο μÝρος βγÞκανε το 1925 στη Μüσχα, στα τεýχη του περιοδικοý Ρωσßα, που αμÝσως μετÜ Ýκλεισε. Το ημιτελÝς μυθιστüρημα βρÝθηκε στο Παρßσι, üπου και τυπþθηκε με αρκετÝς διορθþσεις το 1927 (ο 1ος τüμος) και το 1929 (ο 2ος). Στη Ρωσßα οι δημοσιεýσεις της, σε 2 τεýχη του περιοδικοý προκαλÝσανε σÜλο. Απü τις 300 κριτικÝς, üπως Ýγραψε αργüτερα ο ΜπουλγκÜκωφ, μüλις 3 Þτανε θετικÝς, οι υπüλοιπες Üκρως υβριστικÝς: τον αποκαλοýσανε μπÜσταρδο της αστικÞς τÜξης, που φτýνει το δηλητÞριο στην εργατικÞ τÜξη.
Το επüμενο χρüνο, το 1926, Ýγραψε το θεατρικü Οι ΗμÝρες των Τουρμπßν, για το ΘÝατρο ΤÝχνης του ΣτανισλÜφσκι, βασιζüμενο στη ΛευκÞ ΦρουρÜ. Τουρμπßν Þτανε το επßθετο των βασικþν ηρþων του μυθιστορÞματος κι η δρÜση του βιβλßου μεταφÝρθηκε πλÝον στην ιερÞ σκηνÞ, üπου πρωτοπαßχτηκαν τα αριστουργÞματα του ΤσÝχωφ. Η πρεμιÝρα Ýγινε το 1926 κι ο ΣτÜλιν εγκατÝλειψε το θÝατρο απολýτως ικανοποιημÝνος: üπως και να 'ναι, στο Ýργο οι δυνατοß (οι κüκκινοι) κατατρüπωσαν του αδýναμοýς (λευκοýς). ¸κτοτε, ο ηγÝτης παρακολουθοýσε πολý συχνÜ την αγαπημÝνη του παρÜσταση κι αυτü πιθανüν να 'σωσε τον ßδιο και το Ýργο του, που παßχτηκε στη σκηνÞ του ΘεÜτρου ΤÝχνης πÜνω απü 1000 φορÝς, ενþ οι αξιωματοýχοι της λογοτεχνßας, συνÜδελφοι του συγγραφÝα κι οι κομματικοß ιδεολüγοι της σοβιετικÞς κουλτοýρας, δεν μποροýσαν να ερμηνεýσουν αυτü το ακατανüητο κüλλημα του ΣτÜλιν, που τους εμπüδιζε να καρυδþσουνε τον ßδιο τον ΜπουλγκÜκωφ και να πνßξουνε το Ýργο του.
Η 3η του σýζυγος
Ο ΣτÜλιν Þταν απρüβλεπτος, εßχε τα δικÜ του σχÝδια, ειδικÜ σε σχÝση με τους λογοτÝχνες κι αυτü επιβεβαιþνει η μοναδικÞ τηλεφωνικÞ συνομιλßα μεταξý του ηγÝτη και του ΜπουλγκÜκωφ. Ο ΣτÜλιν μÞνυσε στον ΜπουλγκÜκωφ üτι πρÝπει να συναντηθοýν και να μιλÞσουν κι αυτüς εξÝφρασε την θερμÞ του επιθυμßα για διÜλογο. Χωρßς να υποκρßνεται Þ να σκýβει. Το Þθελε πραγματικÜ. Θα 'ταν, üπως στο Μαιτρ και Μαργαρßτα, Ýνας διÜλογος με τον δÞμιü του, üπως ο διÜλογος του Πüντιου ΠιλÜτου με τον Ιησοý. Δε ξαναμßλησαν ποτÝ, παρ' üλες τις προσπÜθειες του ΜπουλγκÜκωφ να επικοινωνÞσει. Σε μιαν ýστατη προσπÜθεια, ο συγγραφÝας ξεκßνησε να γρÜφει Ýνα θεατρικü με θÝμα τον ΣτÜλιν, για το ΘÝατρο ΤÝχνης κι üλη η θεατρικÞ Μüσχα ζοýσε εν αναμονÞ της πρεμιÝρας. Ο τßτλος του Ýργου Þταν Μπατοýμ, üνομα της πüλης üπου εξελßχτηκε η προεπαναστατικÞ δρÜση του νεαροý ΙωσÞφ Τζουγκασβßλι, üταν δεν Þταν ακüμα ΣτÜλιν, αλλÜ Κüμπα. Αυτü Þταν και το τελευταßο γραπτü του.
¼ταν το θεατρικü Þταν Ýτοιμο κι üλη η ομÜδα του ΘεÜτρου ΤÝχνης επιβιβÜστηκε στο τραßνο για να πÜνε στη Γεωργßα, στον τüπο του εγκλÞματος, σ' Ýναν απü τους κοντινοýς στη Μüσχα σταθμοýς μπÞκε η ταχυδρüμος για να παραδþσει στον συγγραφÝα Ýνα τηλεγρÜφημα απü Üγνωστο πρüσωπο. ¹ταν λακωνικüτατο κι Ýλεγε üτι δεν υπÜρχει λüγος να γßνει αυτÞ η παρÜσταση. Ο ΜπουλγκÜκωφ επÝστρεψε στη Μüσχα, για να πεθÜνει σε μερικοýς μÞνες: Ýχει γρÜψει εν τω μεταξý το ΡÝκβιÝμ του...
Το βρÜδυ της κηδεßας στο διαμÝρισμα του ΜπουλγκÜκωφ χτýπησε το τηλÝφωνο. Το σÞκωσε η χÞρα του συγγραφÝα. ¹ταν απü τη γραμματεßα του ΣτÜλιν:
-"Ο σýντροφος ΜπουλγκÜκωφ πÝθανε"; ρþτησαν.
-"ΠÝθανε", απÜντησε η χÞρα του.
Το τηλεφþνημα Ýληξε, οýτε μια λÝξη παραπÜνω. Δεν πÞρανε για να τη συλλυπηθοýν, αλλÜ για να σιγουρευτοýν üτι πÝθανε ο τελευταßος λογοτεχνικüς λýκος, üπως αποκÜλεσε τον εαυτü του στο γρÜμμα στον ΣτÜλιν το 1931: "Στο χþρο των ρωσικþν γραμμÜτων στην ΕΣΣΔ Þμουν ο μοναδικüς λογοτεχνικüς λýκος. Με συμβοýλεψαν να βÜψω τη γοýνα μου. Ανüητη συμβουλÞ... Ο λýκος, κι αν τονε βÜψεις Þ αν τον κουρÝψεις, δε θα μοιÜζει με λουλοý";.
ΠεζÜ
Οι περιπÝτειες του Τσιτσßκοβ („Похождения Чичикова“), δημοσßευση 1922
ΔιαβολιÜδα („Дьяволиада“) ΔιÞγημα, 1923 (δημοσßευση 1924)
ΛευκÞ ΦρουρÜ („Белая гвардия“) Μυθιστüρημα, 1923-24
Τα μοιραßα αυγÜ („Роковые яйца“) ΔιÞγημα, 1924
Η καρδιÜ ενüς σκýλου („Собачье сердце“) ΔιÞγημα, 1925
Μορφßνη („Морфий“) ΔιÞγημα, 1926
Σημειþσεις ενüς επαρχιακοý γιατροý („Записки юного врача“) ΔιηγÞματα, 1925/27
Η ζωÞ του κυρßου ΜολιÝρου („Жизнь господина де Мольера “)ΔιÞγημα, 1936
Ο Μαιτρ και η Μαργαρßτα („Мастер и Маргарита“) Μυθιστüρημα, 1929–39, δημοσßευση 1966
Θεατρικü μυθιστüρημα („Театральный роман“) Μυθιστüρημα, 1936-39, δημοσßευση 1965
Ο Μßσα το 1926
ΘεατρικÜ
Το διαμÝρισμα της ΖωÞς („Зойкина квартира“), 1925
ΜÝρες Τουρμπßν („Дни Турбиных“), ΠρεμιÝρα: 5 Οκτþβρη 1926
ΠτÞση („Бег“), 1926-1928
Η καμπÜλα τþν υποκριτþν („Кабала святош “), 1929
ΑδÜμ κι Εýα („Адам и Ева“), 1931; 1η δημοσßευση 1971 (Παρßσι),
Ο τρελüς Τζουρνταßν („Полоумный Журден“), 1932
Μακαριüτητα („Блаженство“) 1933-34; 1η δημοσßευση 1966
Ιβαν Βασßλιεβιτς („Иван Васильевич“) Κωμωδßα, 1934-35; 1η δημοσßευση 1965
Δον Κιχüτης („Дон Кихот“), 1937-38; 1η δημοσßευση 1962
Ο Μßσα το 1937
=======================
ΛευκÞ ΦρουρÜ
(απüσπ. απü το 2ο κεφ. μτφρ. Κωνσταντßνα ΠÜλλη)
(...)
¸τσι Üσπρος και παγωμÝνος Þταν ο ΔεκÝμβρης. Βιαστικüς εßχε κÜνει κιüλας τη μισÞ διαδρομÞ του κι οι χιονισμÝνοι δρüμοι αντανακλοýσαν τα φþτα των ΧριστουγÝννων που πλησßαζαν. Το δεκαοχτþ ζýγωνε στο τÝλος του. ΜÝσα στον κÞπο, απü την απüτομη σκαμμÝνη πλευρÜ του λüφου, δεσπüζει ο αριθμüς 13 της οδοý ΑλεξÝγιεφσκι, το περßεργο κτßριο με τον Ýνα üροφο προς το δρüμο, üπου κατοικοýσαν οι Τουρμπßν, ενþ το ισüγειο Ýβλεπε προς το πßσω μÝρος, στη θαυμÜσια μικρÞ αυλÞ που Þταν κι αυτÞ κατηφορικÞ. Τα κλαδιÜ των δÝντρων, γερμÝνα þς τη γη, μοιÜζανε χοντρÝς χνουδωτÝς πατοýσες. ΚÜτω απ' το χιüνι που 'χε μεταμορφþσει το λüφο σε γιγÜντιο ζαχαρüψωμο, τα καλυβÜκια στην αυλÞ Þτανε χαμÝνα και το σπßτι Ýμοιαζε σα να φοροýσε Ýνα πελþριο σκοýφο στρατηγοý, απü Üσπρη γοýνα. Στο ισüγειο προς τον δρüμο, που γινüταν υπüγειο προς την αυλÞ. κÜτω απü τη βερÜντα των Τουρμπßν, Ýνα αδýνατο κßτρινο φως Ýφεγγε στα παρÜθυρα του μηχανικοý Βασßλη lβÜνοβιτς Λßσοβιτς, ενüς δειλοý αντιπαθητικοý αστοý, ενþ πÜνω τα παρÜθυρα των Τουρμπßν Ýλαμπαν φωτισμÝνα χαροýμενα. ΜÝσα στη νýχτα που 'πεφτε. ο ΑλÝξης κι ο Νικüλκα κατÝβηκαν να φÝρουν ξýλα απü την αποθÞκη.
-"ΘεÝ μου, δεν υπÜρχουνε σχεδüν πια ξýλα! Κοßτα, μας τα κλÝψανε πÜλι σÞμερα..."
Μια δÝσμη κÜτασπρο φως απü το ηλεκτρικü φανÜρι του Νικüλκα αποκÜλυψε üτι Ýνα Þ δυο σανßδια απü τον τοßχο της καλýβας Þτανε ξεκαρφωμÝνα και ξαναβαλμÝνα πρüχειρα απÝξω.
-"Τους αξßζει μια καλÞ πιστολιÜ. Τα κτÞνη! ¢κου. λοιπüν, ας παραμονεýαμε απüψε ... Τους γνωρßζω, εßναι αυτοß του 11, στο σπßτι του παπουτσÞ. Οι βρομιÜρηδες! Κι Ýχουνε περισσüτερα ξýλα απü μας..."
-"Α! ας Ýρθουνε λοιπüν ... ¸λα, πÜμε!"
Το κλειδß Ýτριξε στη σκουριασμÝνη κλειδαριÜ και μια πλÜκα απü χιüνι Ýπεσε πÜνω στα δυο αδÝλφια. ΤραβÞξανε το κομμÝνο ξýλο þς το σπßτι και κατÜ τις εννιÜ, τα πλακÜκια της σüμπας καßγανε τüσο που μüλις μποροýσες να τ' αγγßξεις. Η αστραφτερÞ επιφÜνεια της σπουδαßας αυτÞς σüμπας εßχε σχÝδια και ιστορικÝς επιγραφÝς χαραγμÝνες σε βαρυσÞμαντο ýφος, με σινικÞ μελÜνη, απü τον Νικüλκα, το Ýτος 1918:
-"Αν σου ποýνε πως οι Σýμμαχοι θα 'ρθοýνε σε λßγο να μας βοηθÞσουνε, μη το πιστÝψεις. Εßναι βρομιÜρηδες. Συμπαθοýνε τους μπολσεβßκους".
¸να σχÝδιο που παρßστανε την ιλαρÞ φÜτσα του θεοý Μþμου εßχε στο πλÜι την επιγραφÞ:
ο ουλÜνος Λεονßντ Γιοýρεβιτς
ΦÞμες απειλητικÝς τυραννικÝς:
Οι κüκκινες συμμορßες περνοýν στην επiθεση!
¸να Üλλο χρωματιστü σχÝδιο: Ýνα κεφÜλι με μεγÜλα και σαν ξεκολλημÝνα αυτιÜ κÜτω απü Ýνα καυκασιανü σκοýφο απü προβιÜ με επιγραφÞ:
ΑπÜνω του τοý Πετλιοýρα!
¢λλες επιγραφÝς -με μελÜνι, με χρþμα, με σινικÞ. με χυμü κερασιþν- εßχαν γραφεß απü το χÝρι της ΕλÝνης κι Üλλες τις εßχαν χαρÜξει οι καλýτεροι φßλοι απü τα παιδικÜ χρüνια των Τουρμπßν. ο ΜισλαγιÝφσκι. ο ΚÜρας. ο Σερβßνσκι:
Η ΕλÝνη Βασßλιεβνα μας αγαπÜ πÜρα πολý.
Στον Ýνα λÝει κρÜτα. στον Üλλο Üρπαξε.
ΛÝνοτσκα, σου πÞρα εισιτÞριο για την Αßντα
10 εξþστη. Νο 8, δεξιÜ πλευρÜ.
12 ΜÜη 1918: εßμαι ερωτευμÝνος.
Εßσαστε παχýς κι Üσχημος.
¾στερα απü αυτÜ θα τινÜξω τα μυαλÜ μου
(Ýνα σχÝδιο που μοιÜζει πολý με μπρÜουνινγκ).
ΖÞτω η Ρωσßα!
ΖÞτω η απολυταρχßα!
Ιοýνιος. Βαρκαρüλα.
Με το δßκιο της θυμÜται üλη η Ρωσßα το Μποροντßνο.
Με κεφαλαßα γραμμÝνα απ' το χÝρι του Νικüλκα:
Εγþ, διατÜσσω να μη γραφοýν πÜνω στη σüμπα πρÜματα Üσχετα με αυτÞν, με ποινÞ, για κÜθε σýντροφο που θα συλλαμβÜνεται, τουφεκισμüς και στÝρηση των πολιτικþν του δικαιωμÜτων. Ο κομισÜριος του συμβουλßου της συνοικßας Ποντüλ, ρÜφτης κυριþν, ανδρþν και γυναικþν, ΑβραÜμ ΠρουζινÝρ. 30 Ιανουαρßου 1918.
Απü τη μουτζουρωμÝνη σüμπα με τις επιγραφÝς ανεβαßνει Ýνας ζεστüς αÝρας, ενþ, üπως και πριν απü τριÜντα χρüνια, το μαýρο εκκρεμÝς συνεχßζει το ρυθμικü του τικ-τακ. Ο μεγαλýτερος απü τους Τουρμπßν, με ανοιχτüχρωμα μαλλιÜ κομμÝνα κοντÜ, με πρüσωπο σκοτεινü, σα να Ýχει γερÜσει απü τις 25 Οκτωβρßου 1917, ντυμÝνος με στρατιωτικü μανδýα με πελþριες τσÝπες και μπλε κιλüτα ιππασßας, με ολοκαßνουριες παντüφλες, κÜθισε στην αγαπημÝνη του πολυθρüνα. Στα πüδια του ο Νικüλκα, μ' ακατÜστατα τσουλοýφια. κÜθεται σ' Ýνα χαμηλü σκαμνß κι ακουμπÜ τα
τεντωμÝνα πüδια του στον μπουφÝ της μικρÞς τραπεζαρßας. ΦορÜ μπüτες με πüρπες. Ο Νικüλκα Ýχει μια φßλη, τη κιθÜρα του. Χαúδεýει τρυφερÜ κι απαλÜ τις χορδÝς της... τριν... Μια αüριστη συγχορδßα, γιατß ακüμα, βÝβαια, δε ξÝρει τßποτα το συγκεκριμÝνο. Η πüλη ζει Üσχημα, μÝσα στη σýγχυση μιας βαριÜς κι ανÞσυχης αναμονÞς...
Το χιτþνιο υπαξιωματικοý του Νικüλκα Ýχει επωμßδες με Üσπρα σιρßτια και στο αριστερü μανßκι εßναι ραμμÝνο Ýνα πολý μακρý τρΙχωμο γαλüνι. ΑνÞκει στη 3η διμοιρßα, στο 1ο απüσπασμα της εθνοφρουρÜς, που σχηματßστηκε πριν τÝσσερις μÝρες ýστερα απ' τα πρüσφατα γεγονüτα. ΠρÝπει üμως να ποýμε πως στο βÜθος, παρ' üλ' αυτÜ τα γεγονüτα, αισθÜνεται κανεßς καλÜ σ' αυτü το ζεστü κι οικεßο χþρο της τραπεζαρßας με τις κρεμ κουρτßνες της. ΚÜποια αποχαýνωση κατÝχει τ' αδÝλφια, Ισως απ' τη ζÝστη. Ο μεγÜλος αφÞνει το βιβλßο να πÝσει, τεντþνεται.
-"¢ι συ, παΙξε μας λοιπüν το εμβατÞριο!"
Ντριν, ντα, ντριν... απαντÜ η κιθÜρα.
ΜπερÝ της μüδας, μπüτες κομψÝς,
να, της ΣχολÞς Μηχανικοý οι μαθητÝς...
Ο ΑλÝξης αρχßζει να ψιθυρßζει. Τα μÜτια του εßναι πÜντα σκοτεινÜ, μια μικρÞ φλüγα ανÜβει μÝσα τους και καινοýρια ορμÞ τρÝχει στις φλÝβες του. ΑπαλÜ üμως, κýριοι, πολý σιγÜ, πολý σιγÜ.
ΚαλημÝρα παραθερßστριες
ΚαλημÝρα παραθεριστÝς...
Οι χορδÝς ηχοýν ρυθμικÜ, Ýνας λüχος σε πορεßα βγαßνει απü τη κιθÜρα. Εßναι οι επßλεκτοι μαθητÝς της ΣχολÞς Μηχανικοý -εν, δυο! Τα μÜτια του Νικüλκα αναπολοýν: Η στρατιωτικÞ σχολÞ. Οι φÜλαγγες του ΑλεξÜνδρου ελαφρÜ τραυματισμÝνες. Τα κανüνια. Οι γιοýνγκερς που πηδοýν απ' το 'να παρÜθυρο στο Üλλο και πυροβολοýνε τους πολιορκητÝς. Τα πολυβüλα στα παρÜθυρα. ΑμÝτρητοι στρατιþτες πολιορκοýνε τη ΣχολÞ. Αληθινü λεφοýσι, ναι. Τι θα κÜνουμε; Ο στρατηγüς Μπογκοροντßτσκι φοβÜται, παραδüθηκε, παραδüθηκε μαζß με τους γιοýνγκερς1. ΝτροπÞ...
ΚαλημÝρα παραθερßστριες
ΚαλημÝρα παραθεριστÝς
Πριν απü καιρü σε μας
το προσκλητÞριο Ýχει αρχßσει...
Τα μÜτια του Νικüλκα σκοτεινιÜζουν. Ανεμοστρüβιλος καυτοý αÝρα πÜνω απ' τα χρυσωμÝνα χωρÜφια της Ουκρανßας. ΣκεπασμÝνες με σκüνη, πατþντας στη σκüνη, οι διμοιρßες των γιοýνγκερς προχωροýν. ¼λ' αυτÜ γßνανε και τßποτα απ' αυτÜ δεν υπÜρχει πια. ΝτροπÞ. Παραλογισμüς.
ΞαφνικÜ η κουρτßνα τραβÞχτηκε και το πυρρüξανθο κεφÜλι της ΕλÝνης φÜνηκε στο σκοýρο φüντο της ανοιχτÞς πüρτας του δωματßου της. Η ματιÜ της χÜιδεψε γλυκÜ τα αδÝρφια της, μα Ýδειξε ανησυχßα, μüλις γýρισε κατÜ το ρολüι. Σκεφτüταν: τι Ýγινε λοιπüν ο ΤÜλμπεργκ, ποý βρισκüταν;
Η αδελφÞ του Νικüλκα και του ΑλÝξη φαινüτανε ταραγμÝνη. Για να κρýψει την αγωνßα της πÞγαινε να μιλÞσει στ' αδÝλφια της, αλλÜ σταμÜτησε ξαφνικÜ και σÞκωσε το δÜχτυλο.
-"ΠροσÝξτε ... Ακοýτε";
Στις χορδÝς της κιθÜρας σταμÜτησε αμÝσως το ρυθμικü βÞμα του λüχου -αλτ! ΑφουγκρÜστηκαν κι οι τρεις και καταλÜβανε γρÞγορα: το πυροβολικü. Μια βαριÜ κανονιÜ, που η απüσταση την Ýκανε υπüκωφη. Κι Üλλη, κι Üλλη. Ο Νικüλκα Üφησε τη κιθÜρα και σηκþθηκε. Το ßδω Ýκανε κι ο ΑλÝξης μουρμουρßζοντας.
Στο σαλüνι Þταν σκοτεινÜ κι ο Νικüλκα σκüνταψε σε μια καρÝκλα. Στα παρÜθυρα παιζüταν η αληθινÞ üπερα "ΧριστουγεννιÜτικη νýχτα": χιüνι, φευγαλÝες ανταýγειες, λαμπερÜ φþτα. Ο Νικüλκα κüλλησε το πρüσωπο στο φεγγßτη. Η στρατιωτικÞ σχολÞ κι οι καυτοß ανεμοστρüβιλοι εßχανε χαθεß απ' τα μÜτια του, που γÝμισαν απü τον δυνατü θüρυβο των κανονιþν. Απü ποý Ýρχονταν; Μια κßνηση των þμων ανασÞκωσε τις επωμßδες του υπαξιωματικοý.
-"ΤρÝχα γýρευε. Θα 'λεγε κανεßς πως εßναι κατÜ μια μεριÜ του Σβιατüσινο... ΠαρÜξενο, δεν μπορεß να εßναι τüσο κοντÜ".
Ο ΑλÝξης Ýμεινε πßσω, στο σκοτÜδι, κι η ΕλÝνη πλησßασε στο παρÜθυρο. Τα μÜτια της εßχανε σκοτεινιÜσει απü τον τρüμο. Μα γιατß δεν γýρισε ακüμα ο ΤÜλμπεργκ; Ο ΑλÝξης κατÜλαβε την ανησυχßα της. μα δεν Ýβγαλε λÝξη, αν και θα Þθελε πολý να μιλÞσει. Εßναι, χωρßς αμφιβολßα, στο Σβιατüσινο. Το κανüνι χτυπÜει δþδεκα βÝρστια απü τη πüλη, üχι μακρýτερα. ΑλλÜ τι πÜει να πει αυτü;
-"ΘÝλω πολý να πÜω εκεß κÜτω. Να δω τι γßνεται..."
-"Α, ναι. αυτü μας Ýλειπε".
Η ΕλÝνη μßλησε με αγωνßα. Το κακü εßναι πως ο Üντρας της Ýπρεπε να εßχε γυρßσει το αργüτερο -Ýτσι εßχε πει: το αργüτερο-το απüγευμα κατÜ τις τρεις. Κι εßναι δÝκα, νýχτα.
Ξαναγýρισαν αμßλητοι στην τραπεζαρßα. Η κιθÜρα βουβÜθηκε μελαγχολικÞ. Ο Νικüλκα πÞγε στη κουζßνα να δει το σαμοβÜρι που ξεχυνüτανε σφυρßζοντας λυπητερÜ. Στο τραπÝζι περιμÝνουν τα ειδικÜ φλιτζÜνια, σαν κολüνες σκαλισμÝνες απ' Ýξω τα στολßζουνε λεπτÜ λουλοýδια κι απü μÝσα εßναι χρυσωμÝνα. ¼ταν ζοýσε η μητÝρα. η ¢ννα Βλαντιμßροβνα, βγÜζαν αυτü το σερβßτσιο μüνο στις οικογενειακÝς γωρτÝς, τþρα üμως το χρησιμοποιοýνε καθημερινÜ. Το τραπεζομÜντιλο, παρ' üλα τα κανüνια και τα βÜσανα, την αγωνßα και τη γενικÞ αναμπουμποýλα. εßναι κÜτασπρο και κολλαρισμÝνο. Αυτü οφεßλεται στην ΕλÝνη, που δεν μπορεß να κÜνει αλλιþς και στην Ανιοýτα, που αναστÞθηκε μες στην οικογÝνεια. Τα πατþματα γυαλßζουνε και πÜνω στο τραπÝζι, ΔεκÝμβρης μÞνας, Ýνα μεγÜλο θαμπüχρωμο βÜζο με πüδια Ýχει μπλε ορτανσßες και δυο τριαντÜφυλλα μ' Ýνα βαθý κι Ýντονο κüκκινο, που επιβεβαιþνουν την ομορφιÜ και τη συνÝχεια της ζωÞς, αν και κοντÜ στη Πüλη παραμονεýει Ýνας δüλιος εχθρüς. που ßσως καταστρÝψει τα χιονισμÝνα κτßρια της θαυμÜσιας πολιτεßας κι ßσως τσαλαπατÞσει με τα τακοýνια του üσα συντρßμμια απÝμειναν απü την ειρηνικÞ ζωÞ του σπιτιοý. Λουλοýδια. Λουλοýδια που πρüσφερε στην ΕλÝνη ο πιστüς θαυμαστÞς της, ο υπολοχαγüς της ΦρουρÜς Λεονßντ Γωýρεβιτς Σερβßνσκι, φßλος μιας πωλÞτριας του περßφημου ζαχαροπλαστεßου "Μαρκησßα" και μιας Üλλης πωλÞτριας στη "Φλορ", τη μπουτßκ με τη διακριτικÞ πολυτÝλεια. Στη σκιÜ που ρßχναν οι ορτανσßες, τα λουκÜνικα κομμÝνα φÝτες στο πιÜτο με τα γαλÜζια σχÝδια. η διÜφανη βουτυριÝρα και στο καλÜθι του ψωμιοý Ýνα μαχαßρι πριονωτü κι Üσπρο ψωμß φραντζüλας. ¼λ' αυτÜ. μαζß μ' Ýνα καλü φλιτζÜνι τσÜι. κÜνουν Ýνα λαμπρü κολατσιü, üχι üμως σ' αυτÝς τις οδυνηρÝς συνθÞκες. Αχ, ναι...
(τÝλος αποσπÜσματος...)
1 γιοýνγκερς= Εκπαιδευüμενοι νεαροß της αριστοκρατßας.