ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

ÐéíáêïèÞêç 

Åë ÃêñÝêï


                      "El Greco"
 
ΔομÞνικος Θεοτοκüπουλος (1540-1614) Mannerism

                                       Βιογραφικü
                                                                       
     Ο μεγαλýτερος ¸λληνας ζωγρÜφος, που γεννÞθηκε στον ΧÜνδακα της ΚρÞτης -σημερινü ΗρÜκλειο- σε ημερομηνßα Üγνωστη, αλλÜ βÜσει λεγομÝνων, πιθανολογεßται γýρω στο 1540-1. Σε ηλικßα 27-28 ετþν εγκαταλεßπει οριστικÜ την ΕλλÜδα, για να επισκεφθεß τη Βενετßα και 2 χρüνια μετÜ, τη Ρþμη. Εκεß γνωρßζει τον Τζοýλιο Κλüβιο, που τον συστÞνει στον καρδινÜλιο ΑλεσÜντρο ΦαρνÝζε. Πιθανολογεßται επßσης πως μαθÞτευσε στο ατελιÝ του ΤιτσιÜνο. Το 1572 επιστρÝφει για κÜποιο διÜστημα, στη Βενετßα. Το 1577 εγκαθßσταται στο ΤολÝδο της Ισπανßας. ¸κτοτε, του αποδßδεται το παρατσοýκλι Ελ ΓκριÝκο¸λληνας-, επειδÞ οι Ισπανοß δε μποροýσανε να προφÝρουν ολÜκερο τ' üνομÜ του. Εκεß αναλαμβÜνει τη πρþτη του δημιουργßα, μια παραγγελßα σýνθεσης, για την Αγßα ΤρÜπεζα. Το Ýργο ονομÜστηκε Η ΑνÜληψη Της Θεοτüκου. Η Χερüνιμα Δε Λας ΚουÝβας, σýντροφος της ζωÞς του, γεννÜ  το γιü του, Χüρχε ΜανουÝλ, το 1578. Το 1582 φιλοτεχνεß το Ýργο που του ανÝθεσε ο Φßλιππος Β' για το ΑνÜκτορο ΕσκοριÜλ, μα δυστυχþς γι' αυτüν, δεν ικανοποιεß το αποτÝλεσμα. 6 χρüνια μετÜ, ολοκληρþνει τη "ΤαφÞ Του Πρßγκηπα ΟργκÜθ", για την εκκλησßα ΣÜντο ΤομÝ, του ΤολÝδο. ΠÝθανε περßπου 74 ετþν, στις 7 Απριλßου του 1614 και κηδεýτηκε στο παρεκκλÞσι ΣÜντο Ντομßνγκο Ελ Αντßγκουο, της πüλης που τον αγÜπησε σα δικü της κι Ýμελλε να γßνει η δεýτερη πατρßδα του.
     Ο ΔομÞνικος Θεοτοκüπουλος (ΗρÜκλειο ΚρÞτης, 1 Οκτþβρη 1541 - ΤολÝδο, 7 Απρßλη 1614), γνωστüς επßσης με τo ισπανικü προσωνýμιο El Greco, που σημαßνει Ο ¸λληνας, Þτανε ΚρÞτας ζωγρÜφος, γλýπτης κι αρχιτÝκτονας της ισπανικÞς ΑναγÝννησης. Γüνος αστικÞς οικογÝνειας, με πατÝρα που εργαζüταν ως φοροσυλλÝκτης για τη Δημοκρατßα της Βενετßας, επαρχßα της οποßας Þτανε τüτε η ΚρÞτη, Ýλαβε κλασσικÞ μüρφωση και ταυτüχρονα Ýκανε μαθÞματα αγιογραφßας, Ýχοντας δÜσκαλο τον Γεþργιο Κλüντζα -κατ' Üλλους μελετητÝς τον ΜιχαÞλ Δαμασκηνü Þ τον ΘεοφÜνη. Σε ηλικßα 26 ετþν, üντας Þδη εξοικειωμÝνος τüσο με τη βυζαντινÞ üσο και με την αναγεννησιακÞ τÝχνη, αποφασßζει να συνεχßσει τις σπουδÝς του στη Βενετßα, θα ζÞσει εκεß 3 χρüνια. Πριν φýγει απü τη ΚρÞτη εßχε νυμφευτεß, η γυναßκα αυτÞ üμως -που δεν τον ακολοýθησε για οικονομικοýς λüγους- δεν αναφÝρεται ποτÝ ξανÜ, ενδεχομÝνως επειδÞ με την αλλαγÞ θρησκευτικοý δüγματος ο γÜμος τους ακυρþθηκε.
     ¸ζησε το μεγαλýτερο μÝρος της ζωÞς του μακριÜ απü την ΕλλÜδα, δημιουργþντας τα περισσüτερα Ýργα του στην Ιταλßα και στην Ισπανßα. Εκπαιδεýτηκε αρχικÜ ως ΑγιογρÜφος στο ΗρÜκλειο, που αποτελοýσε τüτε τμÞμα της ενετικÞς επικρÜτειας, και αργüτερα ταξßδεψε στη Βενετßα. Στην Ιταλßα επηρεÜστηκε απü τους μεγαλýτερους δασκÜλους της ιταλικÞς τÝχνης, üπως τον ΤιντορÝττο και τον ΤιτσιÜνο, του οποßου υπÞρξε μαθητÞς, υιοθετþντας στοιχεßα απü τον μανιερισμü. Το 1577 εγκαταστÜθηκε στο ΤολÝδο, üπου Ýζησε μÝχρι το τÝλος της ζωÞς του κι ολοκλÞρωσε ορισμÝνα απü τα πιο γνωστÜ Ýργα του.
     ΥφολογικÜ, η τεχνοτροπßα του θεωρεßται Ýκφραση της ΒενετικÞς ΣχολÞς και του μανιερισμοý üπως αυτüς διαμορφþθηκε στο 2ο μισü του 16ου αι. ΠαρÜλληλα χαρακτηρßζεται απü προσωπικÜ στοιχεßα, προúüντα της τÜσης του για πρωτοτυπßα, που üμως δεν βρÞκαν μιμητÝς στην εποχÞ του, γεγονüς που δεν ευνüησε και τη συνÝχειÜ τους. Η μπαρüκ τεχνοτροπßα που εκτüπισε τον μανιερισμü και τα αμÝσως μεταγενÝστερα καλλιτεχνικÜ ρεýματα που δεν αντιμετþπισαν ευμενþς το ýφος του κι εßχαν ως αποτÝλεσμα να αγνοηθεß το Ýργο του ΓκρÝκο τους επüμενους 3 αιþνες. Στη διÜρκεια του 20οý αι., αναγνωρßστηκε ως πρüδρομος της μοντÝρνας τÝχνης που αξιοποßησε στοιχεßα της ΑνατολικÞς και ΔυτικÞς παρÜδοσης και το Ýργο του επανεκτιμÞθηκε, διατηρþντας μÝχρι σÞμερα δεσπüζουσα θÝση ανÜμεσα στους μεßζονες ζωγρÜφους üλων των εποχþν
     Ο ΔομÞνικος Θεοτοκüπουλος γεννÞθηκε πιθανüτατα το 1541 στο ΧÜνδακα, το σημερινü ΗρÜκλειο ΚρÞτης, την εποχÞ της Βενετοκρατßας. Η ημερομηνßα γÝννησης του προκýπτει üχι απü κÜποιο επßσημο Ýγγραφο της εποχÞς αλλÜ με βÜση μßα ιδιüχειρη σημεßωση του, σýμφωνα με την οποßα το 1606 Þταν 65 ετþν. Ο πατÝρας του, Γεþργιος Θεοτοκüπουλος, Þτανε φοροσυλλÝκτης κι Ýμπορος. Για τη μητÝρα του δεν υπÜρχουνε πληροφορßες, ενþ Üγνωστη παραμÝνει κι η ταυτüτητα μßας ενδεχüμενης πρþτης, Ελληνßδας συζýγου του. Εßχε Ýνα μεγαλýτερο αδελφü, Μανοýσο Θεοτοκüπουλο (1531-1604), που ακολοýθησε το επÜγγελμα του πατÝρα τους.
     Eκπαιδεýτηκε ως ΑγιογρÜφος, γεγονüς που πιστοποιεßται απü Ýνα δημüσιο Ýγγραφο του 1563, ενþ θα πρÝπει να μελÝτησε απü νεαρÞ ηλικßα την αρχαßα ελληνικÞ και κλασσικÞ γραμματεßα, κρßνοντας απü τη πλοýσια βιβλιοθÞκη που κληροδüτησε μετÜ το θÜνατü του, ο γιüς του. Το üνομα του 1ου δασκÜλου του δεν εßναι γνωστü, αν και το üνομα του ΙωÜννη Γριπιþτη (1516-1569) Ýχει προταθεß. Στη ΚρÞτη, που απü το 1211 αποτελοýσε μÝρος της ενετικÞς επικρÜτειας, οι ζωγρÜφοι κι οι αγιογρÜφοι συνδýαζαν το βυζαντινü ιδßωμα με τις ΔυτικÝς επιρροÝς, φιλοτεχνþντας φορητÝς κυρßως εικüνες και διαμορφþνοντας τη λεγüμενη ΚρητικÞ ΣχολÞ. Στο ΧÜνδακα εργÜζονταν κατÜ το 16ο αι. περßπου 200 ζωγρÜφοι, οργανωμÝνοι σε συντεχνßες σýμφωνα με τα ιταλικÜ πρüτυπα.
     Ο ΓκρÝκο εξοικειþθηκε απü νωρßς μ' Ýργα καλλιτεχνþν της ΑναγÝννησης που κυκλοφοροýσανε στη βενετοκρατοýμενη ΚρÞτη κι απü το 1563 εξασκοýσε επßσημα το επÜγγελμα του ζωγρÜφου. Η πληροφορßα αυτÞ βγαßνει απü μßα αναφορÜ στο üνομÜ του σ' επßσημο Ýγγραφο της εποχÞς, üπου περιγρÜφεται ως δÜσκαλος (maestro Domenigo). Μßα απü τις 1ες πληροφορßες που διαθÝτουμε για κÜποιο Ýργο του προÝρχεται επßσης απü Üλλο Ýγγραφο του 1566, σýμφωνα με το οποßο του δüθηκε Üδεια για να πουλÞσει με λαχνü μßα εικüνα που εκτιμÞθηκε στα 70 δουκÜτα, ποσü ιδιαßτερα σημαντικü για την εποχÞ κι ειδικüτερα για Ýνα νÝο καλλιτÝχνη.
     Με δεδομÝνο πως στην εποχÞ του συνυπÞρχανε στη ΚρÞτη Ορθüδοξοι και Καθολικοß, παραμÝνει αμφιλεγüμενο σε ποιο απü τα δüγματα αυτÜ ανÞκε η οικογÝνειÜ του. Θεωρεßται πιθανüτερο πως Þταν ορθüδοξη, εκδοχÞ που στηρßζεται σε μελÝτες αρχειακþν και νομικþν εγγρÜφων, σýμφωνα με τις οποßες Ýνας θεßος του Þταν ορθüδοξος ιερÝας, ενþ το üνομα του ΔομÞνικου Θεοτοκüπουλου δεν καταγρÜφεται στα αρχεßα των βαφτßσεων της ΚαθολικÞς Εκκλησßας στη ΚρÞτη. ΔιαφορετικÝς πηγÝς κÜνουν επßσης λüγο για πιθανÞ καταγωγÞ του απü καθολικÞ οικογÝνεια. ΟρισμÝνοι μελετητÝς εκτιμοýνε πως ασπÜστηκε αργüτερα το καθολικü δüγμα, λαμβÜνοντας υπüψη τη διαθÞκη του, που ανÝφερε πως υπÞρξε πιστüς Καθολικüς. Η διαθÞκη αυτÞ Ýχει αμφισβητηθεß, συνυπολογßζοντας την υποχρÝωσÞ του να τη συντÜξει σýμφωνα με τις επιταγÝς της ΙερÜς ΕξÝτασης.
     Το 1570, -ßσως μετÜ απü προτροπÞ του ΤιτσιÜνο-, ο Ελ ΓκρÝκο, üπως τον αποκαλοýν Þδη, καθþς δυσκολεýονται να προφÝρουν το üνομÜ του, αποφασßζει να πÜει στη Ρþμη αναζητþντας νÝες ευκαιρßες. Γεγονüς που μας αποκαλýπτεται απü σχετικÞ επιστολÞ του ζωγρÜφου και μικρογρÜφου Τζοýλιο Κλüβιο, μÝσα απü την οποßα τονε συστÞνει στον προστÜτη του, καρδινÜλιο ΑλεσÜντρο ΦαρνÝζε: "¸φθασε στη Ρþμη Ýνας νεαρüς απü το ΧÜνδακα, μαθητÞς του ΤιτσιÜνο, ο οποßος κατÜ τη γνþμη μου, εßναι ξεχωριστüς στη ζωγραφικÞ, μεταξý Üλλων φιλοτÝχνησε μια αυτοπροσωπογραφßα που εντυπωσßασε üλους τους ζωγρÜφους της Ρþμης. Θα επιθυμοýσα να τον θÝσετε υπü την προστασßα της εκλαμπρüτητας και μακαριüτητας σας, χωρßς Üλλα Ýξοδα, εκτüς απü τη διατροφÞ του κι Ýνα δωμÜτιο στο ΠαλÜτσο ΦαρνÝζε για λßγο καιρü, μÝχρι να τακτοποιηθεß καλλßτερα..."
     Πιθανüν προκειμÝνου να ανταποδþσει την εξυπηρÝτηση αυτüς δημιοýργησε μßα ημßσωμη προσωπογραφßα του Κλüβιο, που εßναι κι η παλαιüτερη προσωπογραφßα του που διασþζεται μÝχρι σÞμερα. Στη Ρþμη, üπως κι Üλλοι διακεκριμÝνοι ζωγρÜφοι, Þρθε αντιμÝτωπος με τον σκληρü ανταγωνισμü που επικρατοýσε την εποχÞ εκεßνη, την ßδια στιγμÞ που δÝσποζε η παρουσßα του ΤιτσιÜνο κι εξακολουθοýσε να ασκεß επßδραση το Ýργο του ΜιχαÞλ ¢γγελου, 6 χρüνια μετÜ το θÜνατü του. Η σχÝση τοý ΓκρÝκο με το Ýργο του τελευταßου παραμÝνει αμφιλεγüμενη. Σýμφωνα με μßα ανεκδοτολογικÞ αναφορÜ που δεν επιβεβαιþνεται, πρüτεινε στον πÜπα Πßο Ε' να φιλοτεχνÞσει πÜνω στη ΔευτÝρα Παρουσßα του, Ýργο με το οποßο εßχε διακοσμÞσει τη ΚαπÝλα Σιξτßνα. ¼ταν αργüτερα του ζητÞθηκε να εκφÝρει την ÜποψÞ του για αυτüν, απÜντησε πως τον θεωροýσε καλü Üνθρωπο, που üμως δεν γνþριζε να ζωγραφßζει.
     Ο Φρανθßσκο ΠατσÝκο επßσης αναφÝρει δυσμενÞ σχüλια του ΓκρÝκο για τον ΜιχαÞλ ¢γγελο, στη διÜρκεια συνÜντησÞς τους στο ΤολÝδο, λßγο πριν το θÜνατο του. Απü την Üλλη πλευρÜ, η επßδραση που του Üσκησε θεωρεßται δεδομÝνη. Οι προσωπογραφßες των ΤιτσιÜνο, ΜιχαÞλ ¢γγελου, Κλüβιο και ΡαφαÞλ που φιλοτÝχνησε στο Ýργο Η Εκδßωξη Των Εμπüρων, Ýχουν ερμηνευτεß ως επιθυμßα του ν' αποδþσει Ýνα φüρο τιμÞς σε αυτοýς, αναγνωρßζοντας με τον τρüπο αυτü την αξßα τους. Φαßνεται ωστüσο πως ο ΓκρÝκο Ýδειξε μεγαλýτερο ενδιαφÝρον στο δυναμισμü του ΚορÝτζιο και την κομψüτητα των Ýργων του Παρμιτζανßνο. Στο ΠαλÜτσο ΦαρνÝζε γνþρισε τον ουμανιστÞ βιβλιοθηκÜριο του ΦαρνÝζε, Φοýλβιο Ορσßνι, που υπÞρξε υποστηρικτÞς του και στη συλλογÞ του βρÝθηκαν αργüτερα 7 Ýργα του. Δουλεýοντας στην υπηρεσßα του ΑλεσÜντρο ΦαρνÝζε, δεν εßχε σημαντικÝς ευκαιρßες ν' αναδεßξει το ταλÝντο του κι ανÝλαβε τελικÜ λßγες παραγγελßες.
     Το 1572 αποπÝμφθηκε τελικÜ απü το ΠαλÜτσο ΦαρνÝζε, γεγονüς που πιστοποιεßται απü μßα επιστολÞ του ΓκρÝκο, με ημερομηνßα 6 Ιουλßου 1572, üπου διαμαρτýρεται για την Üδικη εκδßωξÞ του απü το παλÜτι.  ΕπηρεασμÝνος απü τον ιταλικü μανιερισμü δημιουργεß πολýπλοκους πßνακες με Ýντονα χρþματα, που ξεχωρßζουν για την λεπτομÝρεια με την οποßα αποδßδονται τα πρüσωπα και τα ενδýματα. Στις 18 ΣεπτÝμβρη της ßδιας χρονιÜς, κατÝθεσε αßτηση για να γßνει μÝλος της συντεχνßας ζωγρÜφων του Αγßου ΛουκÜ, με το üνομα Domenico Greco, αποφασßζοντας προφανþς να ακολουθÞσει σταδιοδρομßα ανεξÜρτητου κι αυτüνομου καλλιτÝχνη. Φεýγοντας απü το ΠαλÜτσο ΦαρνÝζε, ο ζωγρÜφος θα γραφτεß στην Ακαδημßα του ΕυαγγελιστÞ ΛουκÜ, μια συντεχνßα ζωγρÜφων και θα ανοßξει το δικü του εργαστÞριο. Οι σχÝσεις του με τον ΦαρνÝζε Ýχουν ψυχρανθεß, εξαιτßας της αλαζονεßας του. ΣυνολικÜ, οι πßνακες που φιλοτÝχνησε στην Ιταλßα ακολοýθησαν τα αναγεννησιακÜ πρüτυπα του 16ου αι. στη Βενετßα, ειδικüτερα σε üτι αφορÜ την απüδοση του φωτüς Þ την Ýμφαση στο χρþμα, παραμερßζοντας το βυζαντινü ιδßωμα κι υιοθετþντας διαφορετικÞ τεχνικÞ και στοιχεßα του μανιερισμοý.


                 Doña Jerónima de Las Cuevas Ελ ΓκρÝκο

    Το κλßμα στη Ρþμη για τον ηλßθιο ξÝνο, üπως τον χαρακτηρßζει ο λüγιος ΠιÝτρο Λιγκüριο, αρχßζει σταδιακÜ να βαραßνει κι ο ßδιος απομονþνεται απü τους καλλιτεχνικοýς κýκλους. Το 1577 αποφασßζει να εγκαταλεßψει τη Ρþμη για τη Μαδρßτη -αν κι ßσως στην απüφασÞ του αυτÞ να συνετÝλεσε κι η επιδημßα πανþλης που 'χε ξεσπÜσει στην πüλη Þδη απü το 1575. Το 1577 καταγρÜφεται η παρουσßα του στην Ισπανßα, χωρßς να διαθÝτουμε πολλÝς πληροφορßες για τις δραστηριüτητÝς του τη περßοδο 1572-76 στην Ιταλßα. ΑρχικÜ εγκαταστÜθηκε στη Μαδρßτη κι αργüτερα στο ΤολÝδο, πüλη που αποτελοýσε τüτε θρησκευτικü και πολιτικü κÝντρο της Ισπανßας, με περßπου 62.000 κατοßκους το 1571. Εκεß δημιοýργησε ορισμÝνα απü τα πιο γνωστÜ Ýργα της þριμης περιüδου του και γνþρισε τη καθιÝρωση. Ζωγραφßζει σπουδαßους πßνακες εμπνευσμÝνους απü θρησκευτικÜ θÝματα και καταφÝρνει να συνδυÜσει μοναδικÜ τον ισπανικü μανιερισμü με τη βυζαντινÞ ζωγραφικÞ.
     Στις 1ες παραγγελßες που ανÝλαβε Þτανε 3 ρετÜμπλ για την εκκλησßα του Αγßου ΔομÞνικου κι ο πßνακας Ο Διαμερισμüς των Ιματßων του Χριστοý (1577-79) που μεταφÝρθηκε στο σκευοφυλÜκιο του καθεδρικοý ναοý της πüλης. Συμμετεßχε επßσης στο εικονογραφικü πρüγραμμα για το ΑνÜκτορο του ΕσκοριÜλ, που υπÞρξε ενδεχομÝνως κι ο κýριος λüγος για τον οποßο εγκαταστÜθηκε στην Ισπανßα, επιδιþκοντας να κερδßσει την εýνοια του βασιλιÜ. Ο Φßλιππος Β' της Ισπανßας επÝλεξε αρχικÜ το ζωγρÜφο ΧουÜν ΦερνÜντες δε ΝαβαρÝτε να διακοσμÞσει την εκκλησßα του Αγßου Λαυρεντßου, ωστüσο μετÜ το θÜνατü του, ανÝθεσε το Ýργο στο ΓκρÝκο. Το 1578 θα γεννηθεß ο καρπüς του ÝρωτÜ του με τη δüνια Χερüνιμα ντε λας ΚουÝβας, ο γιος του Χüρχε ΜανουÝλ. Ο Ελ ΓκρÝκο θα αναγνωρßσει το παιδß και το ζευγÜρι θα ζÞσει μαζß, χωρßς ποτÝ να παντρευτεß. Τα τελευταßα χρüνια της ζωÞς του ο ζωγρÜφος θα εργαστεß μαζß με τον γιο του, ο οποßος θα ακολουθÞσει τα βÞματÜ του.
     ΟλοκλÞρωσε το Ýργο Το Μαρτýριο του Αγßου Μαυρßκιου (1580-82), που üμως δεν ικανοποßησε το βασιλιÜ, με αποτÝλεσμα να μη τοποθετηθεß στην εκκλησßα του ΕσκοριÜλ, πιθανþς γιατß δεν Þτανε συμβατüς με το πνεýμα που επιζητοýσε ο ßδιος να κυριαρχεß. Το γεγονüς πως δεν κατÜφερε να αποτελÝσει μÝλος τÞς βασιλικÞς αυλÞς, οδÞγησε τελικÜ στη σýσφιξη των σχÝσεþν του με την πüλη του ΤολÝδο. Ο Παραβιθßνιο τüνισε τη στενÞ σχÝση του με την ισπανικÞ πüλη, σ' Ýνα σονÝτο που συνÝθεσε το 1614 προς τιμÞ του, üπου αναφÝρει πως "ζωÞ πÞρε απü τη ΚρÞτη και χρωστÞρες, πιο ωραßα πατρßδα βρÞκε στο ΤολÝδο, απ' üπου ξεκινÜ την αιωνιüτητα να κατακτÞσει διÜ του θανÜτου". Εκεß απÝκτησε Ýνα γιο, τον Χüρχε ΜανουÝλ (Γεþργιος ΕμμανουÞλ), με τη Χερüνιμα ντε λας ΚουÝβας (Doña Jerónima de Las Cuevas). ΣυνεργÜστηκε με αρκετοýς παραγγελιοδüτες, üπως τον μοναχü και καθηγητÞ ρητορικÞς ΟρτÝνσιο ΦÝλιξ Παραβιθßνιο (1580-1633), το νομομαθÞ Χερüνιμο δε ΘεβÜγιος (1562-1644) Þ τον φßλο του και λüγιο της εποχÞς Αντüνιο δε Κοβαροýμπιας (1524-1602).


           γιος Χüρχε ΜανουÝλ Θεοτοκüπουλος δια χειρüς Ελ ΓκρÝκο

     Το 1586, ο ιερÝας της ενορßας του Αγßου ΘωμÜ, τοý ανÝθεσε την παραγγελßα για τον πßνακα Η ΤαφÞ Του Κüμη ΟργκÜθ, που συνιστÜ μÝχρι σÞμερα Ýνα απü τα δημοφιλÝστερα Ýργα του. Στις σημαντικüτερες παραγγελßες που ανÝλαβε στο ΤολÝδο ανÞκει επßσης Ýνα ρετÜμπλ που φιλοτÝχνησε για το ºδρυμα της Doña María de Aragon στη Μαδρßτη, καθþς κι η διακüσμηση του παρεκκλησßου του Αγßου ΙωσÞφ (Capilla de San Jose), που προÝβλεπε 2 θρησκευτικÝς συνθÝσεις και 2 γλυπτÜ των Δαβßδ και Σολομþντα. Το εργαστÞριο του γνþρισε μÝγιστη ακμÞ στη περßοδο 1600-1607, ενþ συνεργÜτης του υπÞρξε απü το 1597 κι ο γιος του, που τ' üνομα του αναφÝρεται σε αρκετÜ Ýγγραφα της εποχÞς. Τη περßοδο 1603-07, ο Χüρχε ΜανουÝλ ανÝλαβε να φιλοτεχνÞσει ορισμÝνα Ýργα που προορßζονταν για το νοσοκομεßο ΚαριδÜδ στο ΙγιÝσκας, παραγγελßα που οδÞγησε τελικÜ σε μßα οικονομικÞ διαμÜχη, καθþς οι παραγγελιοδüτες δεν Ýμειναν ικανοποιημÝνοι απü το αποτÝλεσμα. Η τελευταßα παραγγελßα που ανÝλαβε ο ΓκρÝκο Þτανε για το νοσοκομεßο ΤαβÝρα του ΤολÝδο, üπου συνεργÜστηκε με το γιο του.
    Το 1606 θ' αρνηθεß να πληρþσει φüρους, θεωρþντας πως ο ζωγρÜφος εßναι ελεýθερο επÜγγελμα, και θα γßνει ο πρþτος καλλιτÝχνης στην Ισπανßα που εξαιρεßται απü τη φορολογßα. Ο τρüπος ζωÞς του συχνÜ σκανδαλßζει κι ο Jose Martienez γρÜφει το 1675: "Ο ΓκρÝκο εισÞγαγε Ýνα ýφος τüσο ιδιüρρυθμο, που θα Ýφερνε σε αμηχανßα κÜθε γνþστη και κριτÞ που επιθυμοýσε να το εξηγÞσει. ¼ταν Ýφθασε σε αυτÞν την πüλη, τον συνüδευσε μεγÜλη φÞμη, σε βαθμü που üλοι να πιστεýουν πως δεν υπÞρχαν στο κüσμο Ýργα πιο θαυμαστÜ απü τα δικÜ του. ΠραγματικÜ, μερικÜ Ýργα του εßναι τüσο Üξια σεβασμοý, που χωρßς δυσκολßα τον κατατÜσσουν στους μεγÜλους καλλιτÝχνες. Δεν ξÝρουμε αν ποτÝ ζωγρÜφιζε με προσυμφωνημÝνη τιμÞ, γιατß Ýλεγε πÜντα πως δεν υπÞρχε ποσü αντÜξιο των πινÜκων του. ΚÝρδιζε πολλÜ δουκÜτα, αλλÜ ξüδευε και πολλÜ για την καλοπÝραση του. Συντηροýσε μÜλιστα και Ýμμισθους μουσικοýς, þστε να απολαμβÜνει καλýτερα τα γεýματα του. ΑπολÜμβανε πÜντα την εκτßμηση του κüσμου. ¹ταν επßσης διÜσημος αρχιτÝκτονας και πολý καλüς ομιλητÞς. Εßχε λßγους μαθητÝς γιατß κανεßς δεν Þθελε να ακολουθÞσει τους κανüνες του".
    ¼σο περνοýν τα χρüνια, ο ΓκρÝκο απομακρýνεται üλο και περισσüτερο απü το ρεαλισμü. Οι μορφÝς του μοιÜζουν üλο και πιο ρευστÝς, εξαûλωμÝνες, δραματικÝς. Εκτüς απü μεγÜλα Ýργα φιλοτεχνεß και προσωπογραφßες, ενþ ζωγραφßζει εξπρεσιονιστικÜ το λατρεμμÝνο του ΤολÝδο. ΠÝθανε στις 7 Απριλßου του 1614, πριν ολοκληρþσει το Ýργο κι αρχικÜ θÜφτηκε στην εκκλησßα του Αγßου ΔομÞνικου στο ΤολÝδο, κÜτω απü την Προσκýνηση των ποιμÝνων, που το δοýλευε μÝχρι την ημÝρα του θανÜτου του. Το 1619, ο γιος του μετÝφερε το λεßψανü του στην εκκλησßα του Σαν ΤορκουÜτο, που αργüτερα κατεδαφßστηκε με αποτÝλεσμα να χαθεß το φÝρετρü του. Στην απογραφÞ που συνÝταξε ο γιος του μετÜ το θÜνατο του, αναφÝρονταν 143 ολοκληρωμÝνοι πßνακες, 45 γýψινα Þ πÞλινα προπλÜσματα, 150 σχÝδια, 30 σχÝδια για ρετÜμπλ καθþς και 200 χαρακτικÜ Ýργα. Πßσω του θ' αφÞσει και μια σπουδαßα βιβλιοθÞκη με βιβλßα στα ελληνικÜ, τα ιταλικÜ και τα ισπανικÜ -ανÜμεσÜ τους αρχαßοι ¸λληνες συγγραφεßς, δοκßμια ζωγραφικÞς, φιλοσοφßας, ιατρικÞς και αρχιτεκτονικÞς και το αγαπημÝνο του Ýργο: τα ΔÝκα Βιβλßα ΑρχιτεκτονικÞς του Βιτροýβιου, γεμÜτα σημειþσεις.
     Στη πρþιμη δημιουργικÞ περßοδο του ΓκρÝκο ανÞκουν τα Ýργα που φιλοτÝχνησε στην ΚρÞτη και στη Βενετßα, για πολλÜ απü τα οποßα εßναι δýσκολο να καθοριστεß αν ολοκληρþθηκαν στο ΧÜνδακα Þ στην ιταλικÞ πüλη. Η Κοßμηση της Θεοτüκου (π. 1567, Εκκλησßα της Παναγßας των Ψαριανþν), που ανακαλýφθηκε το 1983 στη Σýρο Ýχοντας μεταφερθεß εκεß πιθανüτατα απü Ψαριανοýς εποßκους μετÜ τη καταστροφÞ των Ψαρþν, αποτελεß το 1ο σωζüμενο Ýργο του με την υπογραφÞ του. Μαζß με τη φορητÞ εικüνα Ο ευαγγελιστÞς ΛουκÜς ζωγραφßζοντας τη Παναγßα (1560-67, Μουσεßο ΜπενÜκη), αποτελοýν σημαντικÞ πηγÞ πληροφοριþν για τη τεχνοτροπßα του νεαροý Θεοτοκüπουλου. Η τεχνικÞ και το ýφος των εικüνων διαπνÝονται απü μεταβυζαντινÜ στοιχεßα, χωρßς üμως να απουσιÜζουν και πρωτüτυπα χαρακτηριστικÜ, üπως η υποτυπþδης απüδοση της 3ης διÜστασης Þ του προοπτικοý βÜθους και τα Ýντονα χρþματα.
     Τα μοτßβα της δυτικÞς τÝχνης εßναι περισσüτερο εμφανÞ σ' Üλλα Ýργα της ßδιας περιüδου, üπως στη Προσκýνηση των ΜÜγων (1565-67, Μουσεßο ΜπενÜκη) και κυρßως στο Τρßπτυχο της Μüντενα (1560-65, Galleria Estense). Στα τελευταßα χρüνια παραμονÞς του στη Βενετßα, ανÞκει ο πßνακας Θεραπεßα του Τυφλοý (περ. 1565, ΠινακοθÞκη της ΔρÝσδης), Ýργο που χαρακτηρßζεται απü την επßδραση του ΤιντορÝττο, ως προς τη διÜταξη των μορφþν αλλÜ και την απüδοση των κτιρßων που φαßνονται στο βÜθος. Σε Üλλα Ýργα, üπως ο Μυστικüς Δεßπνος (περ. 1568, ΕθνικÞ ΠινακοθÞκη Μπολüνια) εßναι εμφανÞς η διÜθεσÞ του να αναπαραστÞσει με φυσικü τρüπο τη κßνηση των σωμÜτων και τη θÝση τους στο χþρο.
     Τη περßοδο της παραμονÞς του στη Ρþμη, ο ΓκρÝκο εξασφÜλισε την αναγνþρισÞ του κυρßως μÝσα απü το εßδος της προσωπογραφßας, στο οποßο ξεχωρßζουν τα πορτραßτα που φιλοτÝχνησε για τον Τζοýλιο Κλüβιο (Εθνικü Μουσεßο Καποντιμüντε, ΝÜπολη) και τον στρατιωτικü ΒιτσÝντζο ΑναστÜζι (ΣυλλογÞ Frick, ΝÝα Υüρκη). Ο 1ος απεικονßζεται σε ημßσωμη σýνθεση, ενþ ο 2ος σε üρθια στÜση, ντυμÝνος με τη πανοπλßα του, σε μßα σýνθεση που προαναγγÝλλει τα μεταγενÝστερα Ýργα του ΒελÜσκεθ. ΠαρÜλληλα, στρÜφηκε σε πιο φιλüδοξες συνθÝσεις, με χαρακτηριστικü δεßγμα την Εκδßωξη των εμπüρων απü το ναü (1570-75, Ινστιτοýτο Καλþν Τεχνþν ΜινεÜπολη). Πιθανüτατα την ßδια περßοδο χρονολογεßται και το Ýργο El soplón (Αγüρι που ανÜβει κερß, π. 1570, Μουσεßο Καποντιμüντε), που διακρßνεται για το πρωτüτυπο θÝμα του, το οποßο υπÞρξε μÜλλον ασυνÞθιστο την εποχÞ εκεßνη. Πιθανüτατα, εμπνεýστηκε το Ýργο διαβÜζοντας μßα αναφορÜ στη ΦυσικÞ Ιστορßα τοý Πλßνιου, σýμφωνα με την οποßα ο ζωγρÜφος Αντßφιλος εßχε επεξεργαστεß το ßδιο θÝμα.
     ΜετÜ την ÜφιξÞ του στο ΤολÝδο, οι 1ες παραγγελßες που ανÝλαβε αφοροýσανε 3 ρετÜμπλ για τη μοναστηριακÞ εκκλησßα του Αγßου ΔομÞνικου του Παλαιοý (Santo Domingo el Antiguo) και μßα ελαιογραφßα με θÝμα τον διαμερισμü των ιματßων του Χριστοý, γνωστÞ ως El Espolio, για τον καθεδρικü ναü της πüλης. Τα ρετÜμπλ υπÞρξαν παραγγελßα του Ισπανοý αρχιδιÜκου του καθεδρικοý ναοý τοý ΤολÝδο, ΔιÝγο δε Καστßγια, που ανÞκε στον κýκλο γνωριμιþν τοý ΦαρνÝζε. Για το ναü του Αγßου ΔομÞνικου, ο ΓκρÝκο φιλοτÝχνησε την ΑνÜληψη της Παναγßας (π. 1577, Ινστιτοýτο Καλþν Τεχνþν, ΣικÜγο), Ýργο που πλαισιωνüταν απü τις απεικονßσεις του Αγßου ΙωÜννη του ΒαπτιστÞ (1577-79, Santo Domingo el Antiguo), του Αγßου ΙωÜννη του ΕυαγγελιστÞ (1577-79, Santo Domingo el Antiguo), του Αγßου ΒερνÜρδου και του Αγßου ΒενÝδικτου. Το πρüγραμμα της εικονογρÜφησης περιλÜμβανε ακüμα συνθÝσεις με θÝμα την Αγßα ΤριÜδα (1577-79, Μουσεßο ΠρÜδο), τη Προσκýνηση των ΠοιμÝνων, τον ¢γιο Ιερþνυμο, την ΑνÜληψη του Χριστοý και τον ¢γιο Ιλδεφüνσο. Η ΑνÜληψη της Παναγßας, που τοποθετÞθηκε στο κεντρικü ρετÜμπλ της αγßας τρÜπεζας, üπως και η Αγßα ΤριÜδα, αναδεικνýουν την ικανüτητα τοý ΓκρÝκο να συνδυÜζει στοιχεßα απü τον ΤιτσιÜνο και τον ΜιχαÞλ ¢γγελο, παραδßδοντας τελικÜ μßα πρωτüτυπη σýνθεση. Εκτüς απü τα Ýργα ζωγραφικÞς, ανÝλαβε επßσης το αρχιτεκτονικü σχÝδιο των ρετÜμπλ κι Üλλα διακοσμητικÜ στοιχεßα τους.
     Ο Διαμερισμüς των ιματßων του Χριστοý υπÞρξε το 2ο σημαντικü Ýργο που φιλοτÝχνησε στο ΤολÝδο, για το οποßο οι εκπρüσωποι του καθεδρικοý ναοý εξÝφρασαν αντιρρÞσεις ως προς το περιεχüμενο του, που οδÞγησαν σε περαιτÝρω οικονομικÞ διαφωνßα με τον ΓκρÝκο, σχετικÜ με την αμοιβÞ του. ¸χοντας Þδη αποκτÞσει αναγνþριση, φιλοτÝχνησε τον πßνακα Το μαρτýριο του Αγßου Μαυρßκιου (1580-82), Ýργο που χαρακτηρßζεται απü μßα αλλαγÞ ýφους, ειδικüτερα σε üτι αφορÜ τον περιορισμü των ρεαλιστικþν στοιχεßων και την Ýμφαση στην πνευματικÞ διÜσταση της σκηνÞς. Ο ¢γιος Σεβαστιανüς (1577-78, Μουσεßο Καθεδρικοý Ναοý τÞς ΠαλÝνθια), φιλοτεχνÞθηκε περßπου το 1577-8 κι αποτÝλεσε το πρþτο γυμνü σε φυσικü μÝγεθος που ζωγρÜφισε, πιθανþς εμπνευσμÝνος απü τον Λαοκüοντα, γλυπτικÞ σýνθεση της ΕλληνιστικÞς περιüδου, στο Βατικανü.
     Στα τελευταßα χρüνια της ζωÞς του, ο Θεοτοκüπουλος φιλοτÝχνησε Ýνα ομþνυμο Ýργο (Λαοκüων, 1610-14, ΕθνικÞ ΠινακοθÞκη ΟυÜσιγκτον), που αποτελεß τον μοναδικü πßνακÜ του με θÝμα απü τη μυθολογßα. Στη διÜρκεια της 10ετßας του 1580, υιοθÝτησε συχνÜ υπερβολικÜ χαρακτηριστικÜ στα Ýργα του, προκειμÝνου να αποδþσει υπερφυσικÜ στοιχεßα, απομακρυνüμενος απü τα αναγεννησιακÜ πρüτυπα. Η ΤαφÞ του κüμη ΟργκÜθ (1586-88, ¢γιος ΘωμÜς ΤολÝδο) μαρτυρÜ τη τÜση αυτÞ κι εßναι απü τα πιο γνωστÜ Ýργα του, κατÜ πολλοýς το σπουδαιüτερο, που εκφρÜζει με τον καλλßτερο τρüπο τη μανιεριστικÞ μÝθοδο που ακολουθοýσε. Στα τÝλη του 16ου αι. και στις αρχÝς του 17ου, ανÝλαβε πολυÜριθμες παραγγελßες, με σημαντικüτερες εκεßνες για το ºδρυμα της Doña María de Aragon στη Μαδρßτη (1596-1600) και τo παρεκκλÞσι του Αγßου ΘωμÜ στο ΤολÝδο (1597-9). Σε αυτÞ τη περßοδο ανÞκει κι ο πßνακας ¸κσταση του Αγßου Φραγκßσκου που εντοπßστηκε 1η φορÜ απü Πολωνοýς ειδικοýς το 1974 κι η αυθεντικüτητÜ του επιβεβαιþθηκε το 2009. ΕντÜσσεται σε μßα σειρÜ συνθÝσεων με κεντρικü πρüσωπο τον ¢γιο Φραγκßσκο σε διÜφορες σκηνÝς και παραλλαγÝς, που αρκετÝς, ωστüσο, αποδüθηκαν στο εργαστÞριο και σε μαθητÝς του.
     Ο πßνακας Ýχει συντεθεß σε δýο επßπεδα. Στο κÜτω μÝρος της σýνθεσης απεικονßζεται η κηδεßα του κüμη, ενþ στο Üνω μÝρος, που συμβολßζει τον παρÜδεισο, η ψυχÞ του, που Ýχει πÜρει τη μορφÞ ενüς παιδιοý, μεταφÝρεται απü Ýναν Üγγελο. Σýμφωνα μ' Ýνα θρýλο, τη στιγμÞ της ταφÞς τοý κüμη εμφανßστηκαν ¢γιος ΣτÝφανος κι ¢γιος Αυγουστßνος. ¸χει υποστηριχθεß πως ορισμÝνες μορφÝς του πßνακα απεικονßζουν επιφανεßς προσωπικüτητες του ΤολÝδο. Ειδικüτερα, μßα απü τις μορφÝς στη δεξιÜ πλευρÜ του πßνακα ταυτßζεται με τον Αντüνιο δε Κοβαροýμπιας, αν συγκριθεß η μορφÞ αυτÞ με τη προσωπογραφßα του τελευταßου, που φιλοτÝχνησε ο ΓκρÝκο το 1600.
     Ο Θεοτοκüπουλος διακρßθηκε τüσο σε θρησκευτικÝς συνθÝσεις üσο και σε προσωπογραφßες. Διασþζεται Ýνας μεγÜλος αριθμüς προσωπογραφιþν του, προσωπικοτÞτων κυρßως του στενοý περιβÜλλοντüς του, üπως του λüγιου Αντüνιο δε Κοβαροýμπιας (π. 1600, Μουσεßο του Λοýβρου), του μοναχοý ΦÝλιξ ΟρτÝνθιο Παραβιθßνιο (π. 1610, Μουσεßο Καλþν Τεχνþν της Βοστüνης), του ιατροý Ροδρßγο δε λα ΦουÝντε (π. 1585, ΠρÜδο) και του δημοτικοý συμβοýλου και νομομαθÞ Χερüνιμο δε ΘεβÜγιος (π. 1610, ΠρÜδο). Σπανιüτερα εßναι τα πορτραßτα που φιλοτÝχνησε για προσωπικüτητες που κατεßχανε δημüσια αξιþματα. ΑνÜμεσα σε αυτÜ ξεχωρßζει η Προσωπογραφßα του ΚαρδινÜλιου (π. 1600, Μητροπολιτικü Μουσεßο ΝÝας Υüρκης), που απεικονßζει πιθανüτατα τον καρδινÜλιο ΦερνÜνδο Νßνιο δε ΓκεβÜρα, ΜÝγα ΙεροεξεταστÞ τη περßοδο 1599-62. Ο ΓκρÝκο εßχε σημαντικÞ συνεισφορÜ στην ισπανικÞ προσωπογραφßα, αποτελþντας πρüτυπο για τον ΝτιÝγκο ΒελÜσκεθ.
     Διασþζονται μüλις 3 τοπιογραφßες του, οι 2 απü τις οποßες απεικονßζουν το ΤολÝδο. Ο πßνακας ¢ποψη του ΤολÝδο (1595-99, Μητροπολιτικü Μουσεßο ΝÝας Υüρκης) φανερþνει τη χαρακτηριστικÞ τÜση του να μην εστιÜζει τüσο στην ακρßβεια της τοπιογραφßας üσο στη δραματοποßησÞ της. Ο ΓκρÝκο επÝλεξε να απεικονßσει μüνο το ανατολικü τμÞμα της πüλης, ενþ δεν δßστασε να τροποποιÞσει τη θÝση κτιρßων της, προκειμÝνου να ικανοποιÞσει τις ανÜγκες του στη σýνθεση. Το Ýργο ¢ποψη και χÜρτης του ΤολÝδο (1610-14, Σπßτι και Μουσεßο ΓκρÝκο) χαρακτηρßζεται επßσης ως μßα περισσüτερο συμβολικÞ παρÜ πιστÞ απεικüνιση της ισπανικÞς πüλης. Σýμφωνα με μßα επιγραφÞ που χÜραξε ο ßδιος στον πßνακα, ζωγρÜφισε το νοσοκομεßο του Αγßου ΙωÜννη του ΒαπτιστÞ πÜνω σε Ýνα σýννεφο, σε πρþτο πλÜνο, προκειμÝνου να φαßνεται καλýτερα.
     Στη διÜρκεια της ζωÞς του, το Ýργο του εκτιμÞθηκε και προωθÞθηκε περισσüτερο απü τους λüγιους, ουμανιστÝς και διανοοýμενους και λιγüτερο απü το καλλιτεχνικü κατεστημÝνο. Αργüτερα, αγνοÞθηκε για μßα περßοδο περßπου 400 ετþν. Δεν υπÞρξαν μιμητÝς του, καθþς μüνον ο γιος του φρüντισε για την αναπαραγωγÞ ορισμÝνων απü τις πιο γνωστÝς συνθÝσεις του. Στη διÜρκεια του 16ου και 17ου αι., ο ΓκρÝκο τοποθετεßτο στην ΙταλικÞ σχολÞ, Ýχοντας τη φÞμη ενüς ζωγρÜφου με τÜσεις εκκεντρικüτητας, στη προσπÜθειÜ του να πρωτοτυπÞσει, αλλÜ και με περιφρüνηση απÝναντι στους καθιερωμÝνους κανüνες. Για αρκετοýς ιστορικοýς, η τÝχνη του συνδÝθηκε με το πνεýμα της Αντιμεταρρýθμισης, θεþρηση που συγκροýεται Þ συμπληρþνεται με Üλλες ερμηνεßες, κυρßως ΕλλÞνων μελετητþν του, που τονßζουνε τη σημασßα των βυζαντινþν στοιχεßων στη τÝχνη του. ¢λλοι ερευνητÝς, με βÜση τις γραπτÝς σημειþσεις του ΓκρÝκο, τονßζουνε περισσüτερο την εικüνα ενüς ζωγρÜφου με φιλοσοφικÝς αναζητÞσεις (συνδεüμενο ειδικüτερα με τις νεοπλατωνικÝς ιδÝες), αποκομμÝνος απü τα θρησκευτικÜ ζητÞματα της εποχÞς κι απασχολοýμενος κυρßως με αισθητικÜ προβλÞματα, σε σχÝση με τη διερεýνηση κι απüδοση του φυσικοý κüσμου μÝσα απü τη ζωγραφικÞ.
     Η τÝχνη του Þταν αρκετÜ προσωπικÞ κι αυτüνομη, Ýτσι þστε να μην ευνοηθεß η συνÝχειÜ της, ενþ καθοριστικü ρüλο σ' αυτü διαδραμÜτισε κι η νÝα μπαρüκ τεχνοτροπßα που εκτüπισε τον μανιερισμü του 16ου αι. με αποτÝλεσμα το Ýργο του να 'ναι ελÜχιστα γνωστü στη περßοδο του μπαρüκ. Στη διÜρκεια του 17ου αι., υπü την Üνθιση του κλασσικισμοý και στις αρχÝς του 18ου, οι πßνακÝς του θεωροýνταν υπερβολικοß κι επιτηδευμÝνοι, ενþ η εκκεντρικüτητÜ του συχνÜ ταυτßστηκε με ενδεχüμενη παραφροσýνη. Αργüτερα, στη περßοδο του ρομαντισμοý, τα Ýργα του επανεξετÜστηκαν. Για το ΓÜλλο ποιητÞ ΓκωτιÝ -Ýναν απü τους πρþτους που εξÝφρασαν θαυμασμü για το ýστερο Ýργο του ΓκρÝκο- θεωρÞθηκε πρüγονος του ρομαντικοý κινÞματος στην αναζÞτηση του παρÜδοξου Þ του ακραßου. Οι κριτικοß τÝχνης Zacharie Astruc και Paul Lefort, συνÝβαλαν επßσης στη προþθηση ενüς νÝου ενδιαφÝροντος για το ΓκρÝκο, την ßδια στιγμÞ που Ισπανοß ζωγρÜφοι στο Παρßσι υιοθετοýσαν την τεχνοτροπßα του. Απü τους πρωταγωνιστÝς αυτÞς της τÜσης υπÞρξε ο ΙγνÜσιο ΘουλοÜγα (1870-1945), καλλιτÝχνης βασκικÞς καταγωγÞς, που αντÝγραφε Ýργα του που βρßσκονταν στο ΠρÜδο. Στην Ισπανßα, εκπρüσωποι του ιμπρεσσιονισμοý και του συμβολισμοý, ανανÝωσαν το ενδιαφÝρον για το Ýργο του, που ερμÞνευσαν ως προδρομικü εκεßνου τοý ΒελÜσκεθ.
     Το 1908 ολοκληρþθηκε ο πρþτος αναλυτικüς κατÜλογος Ýργων του, απü τον Ισπανü ιστορικü τÝχνης Manuel Bartolomé Cossío. Με την Üνθιση του εξπρεσιονισμοý κατÜ τις αρχÝς του 20οý αι., το Ýργο του θεωρÞθηκε προδρομικü τοý ρεýματος αυτοý και σταδιακÜ επανεξετÜστηκε αποκτþντας τελικÜ την εξÝχουσα θÝση που διατηρεß ως σÞμερα στην ιστορßα της τÝχνης. Ο ιστορικüς και κριτικüς τÝχνης Ιοýλιος ΜÜγιερ-ΓκρÝφε, κατÝγραψε τις εντυπþσεις του απü το Ýργο του, κατÜ την επßσκεψÞ του στην Ισπανßα το 1909, αναγνωρßζοντας σ' αυτü μοντÝρνα στοιχεßα. Την ßδια αντßληψη εξÝφρασε κι ο κριτικüς Roger Fry, θεωρþντας τον üχι μüνο μοντÝρνο, αλλÜ αρκετÜ βÞματα μπροστÜ. Στις αρχÝς του 20ου αι., υποστηρßχθηκε πως το ýφος που χαρακτηρßζει τα Ýργα της ýστερης περιüδου του Þταν αποτÝλεσμα αστιγματισμοý απü τον οποßο Ýπασχε, Üποψη που εßναι μÜλλον εσφαλμÝνη.
     Εκτüς απü τους ιστορικοýς της τÝχνης και τους μελετητÝς τοý Ýργου του, σημαντικü ρüλο στην επανεξÝταση του διαδραμÜτισαν επßσης ζωγρÜφοι του 20ου αι., μÝσα απü το Ýργο τους. Ο ΣεζÜν, πρüδρομος του κυβισμοý, υπÞρξε απü τους 1ους καλλιτÝχνες που υιοθÝτησε κοινÜ στοιχεßα με τον ΓκρÝκο, üπως η επιμÞκυνση των μορφþν. Το Ýργο του ΠικÜσσο χαρακτηρßζεται επßσης απü αρκετÝς αναφορÝς στον ΓκρÝκο, τον πατÝρα του στη ζωγραφικÞ üπως ο ßδιος τüνιζε. ΟρισμÝνα σχÝδια και πßνακες της πρþιμης περιüδου του, μιμοýνται το ιδßωμα του, ενþ ιδιαßτερα εμφανÞς εßναι η επßδραση του κατÜ τη «μπλε περßοδο». Ο πßνακας Η ταφÞ του ΚασαχÝμας (1901, Μουσεßο ΜοντÝρνας ΤÝχνης Παρισιοý) τοý Ισπανοý ζωγρÜφου εßναι εμπνευσμÝνος απü τη ΤαφÞ του Κüμη ΟργκÜθ, ενþ κι οι Δεσποινßδες της Αβινιüν (1907, MoMA) αντλοýν μοτßβα απü τον πßνακα Η ΠÝμπτη Σφραγßδα της Αποκαλýψεως τοý ΓκρÝκο. Στη 10ετßα του 1940, üταν ολοκλÞρωσε μßα σειρÜ πινÜκων που αποτελοýσαν παραλλαγÝς γνωστþν Ýργων, φιλοτÝχνησε επßσης τη Προσωπογραφßα ζωγρÜφου (1950, ΣυλλογÞ Angela Rosengart), Ýργο που αποτελεß τη δικÞ του εκδοχÞ για τη Προσωπογραφßα του Χüρχε ΜανουÝλ Θεοτοκüπουλου (1600-05) του ΓκρÝκο.
     Για τους εξπρεσιονιστÝς, σημεßο επαφÞς με τον ΓκρÝκο αποτÝλεσαν οι επιμÞκεις μορφÝς του, ενþ ο Φραντς Μαρκ Ýγραψε για το μεγαλεßο αυτοý τοý μεγÜλου δασκÜλου, το οποßο θεωροýσε συνδεδεμÝνο με τις ιδÝες της ομÜδας του ΓαλÜζιου ΚαβαλÜρη. Επßδραση απü τον ΓκρÝκο δÝχθηκε επßσης ο Πüλοκ (1912-56), Ýνας απü τους κυριüτερους εκπροσþπους του αφηρημÝνου εξπρεσιονισμοý, κυρßως στα πρþιμα Ýργα του. ΜÝχρι το 1943, ο Πüλοκ εßχε ολοκληρþσει περισσüτερα απü 60 σχÝδια ζωγραφικÞς βασισμÝνα σε συνθÝσεις του ΓκρÝκο, ενþ γνωρßζουμε πως διÝθετε στη συλλογÞ του αναπαραγωγÝς Ýργων του, καθþς και τρßα βιβλßα για τον ¸λληνα ζωγρÜφο. Η προσωπικüτητα και το Ýργο του ενÝπνευσαν επßσης φυσιογνωμßες της λογοτεχνßας. Ο ποιητÞς ΡÜινερ Μαρßα Ρßλκε Þρθε σ' επαφÞ με το Ýργο του στη διÜρκεια ενüς ταξιδιοý του στην Ισπανßα το 1912, ενþ τα ποιÞματÜ του Himmelfahrt Mariae I-II θεωροýνται βασισμÝνα στην ¢μωμη Σýλληψη (1607-13, Μουσεßο ΣÜντα Κρουθ) του ΓκρÝκο. Ο ΚαζαντζÜκης, στο αυτοβιογραφικü του Ýργο ΑναφορÜ στον ΓκρÝκο, επßσης εξÝφρασε με το δικü του τρüπο το θαυμασμü που Ýτρεφε για το Ýργο του.
     Το 2014 ανακηρýχθηκε Ýτος Ελ ΓκρÝκο στην Ισπανßα. Ο ΧÜρης Φεραßος στο κεßμενü του 2014-´Ετος Ελ ΓκρÝκο, στο Φιλελεýθερο (4 ΓενÜρη 2014) ασχολεßται με το θÝμα και ειδικÜ με τη γλþσσα των χεριþν αναφερüμενος σε πßνακες του ζωγρÜφου. Η ΕλλÜδα τον τßμησε κι αυτÞ, κηρýσσοντας το 2014 Ýτος Ελ ΓκρÝκο και παρουσιÜστηκαν 3 εκθÝσεις στην ΑθÞνα: ΤÝχνη και κοινωνßα στην ΚρÞτη, τα χρüνια του Θεοτοκüπουλου στο Βυζαντινü και Χριστιανικü Μουσεßο, Η ναυμαχßα της ΝαυπÜκτου κι ο ΔομÞνικος Θεοτοκüπουλος στο Μουσεßο ΚυκλαδικÞς ΤÝχνης κι Ο φιλικüς κýκλος του ΓκρÝκο στο ΤολÝδο στο Μουσεßο ΜπενÜκη.




     ΜετÜ το θÜνατü του, εκτüς απü τον γιο του, δεν υπÞρξαν συνεχιστÝς του Ýργου του και σταδιακÜ περιÝπεσε στη λÞθη. Ο ιδιüρρυθμος τρüπος με τον οποßο ζωγρÜφιζε αποδüθηκε απü κÜποιους σε υποτιθÝμενα προβλÞματα üρασης, ενþ η εκκεντρικüτητÜ του Ýκανε Üλλους να μιλÞσουν ακüμα και για διανοητικÞ διαταραχÞ. Θα χρειαστεß να φτÜσουμε στην αυγÞ του 20οý αι. και στην Üνθιση του εξπρεσιονισμοý για να πÜρει τη θÝση που του αξßζει στην ιστορßα της τÝχνης ο ζωγρÜφος που υπÝγραφε τα Ýργα του με τη φρÜση:

                   ΔομÞνικος Θεοτοκüπουλος ο Κρης εποßει
.



¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤




                             Αυτοπροσωπογραφßα



                                Η Βερüνικα & Το ΜαντÞλι


 
                    Η ΤαφÞ Του Πρßγκηπα ΟργκÜθ (λεπτ.)



                               Η ΤαφÞ Του Πρßγκηπα ΟργκÜθ



                               ¢ποψη ΤολÝδο



                                   Λαοκüων



                          Η Συναυλßα Των ΑγγÝλων



                  Θεραπεßα Του Τυφλοý



               Το Μαρτýριο Του Αγßου Μαυρικßου



                 Το ¼νειρο Του Φιλßππου



                           Μαρßα-ΜαγδαληνÞ



                   ΔακρυσμÝνος 'Αγιος ΠÝτρος



                         Τζοýλιο Κλüβιο



        ΑνÜληψη Θεοτüκου                ΑπÝκδυση Ιησοý



                     Ο Χριστüς Στο Σταυρü



            Αγßα ΤριÜδα'Αγιοι ΑνδρÝας & Φραγκßσκος



                      Αγüρι ΑνÜβει Κερß



                  Αγüρι Φωτßζει Με Κερß Μια Μαúμοý Κι ¸ναν Ανüητο



                          ΜαγδαληνÞ Μετανοοýσα



                    Η ΠροσευχÞ Του Αγßου ΔομÞνικου



                  ΜαγδαληνÞ Μετανοοýσα Με Σταυρü



                 Ο 'Αγιος Φραγκßσκος Σε ΠερισυλλογÞ



                Ο Ιησοýς ΜεταφÝρει Τον Σταυρü



               Αγßα ΟικογÝνεια Με Την Αγßα 'Αννα



                             ΕυγενÞς



                             ΗλικιωμÝνος ΕυγενÞς



                Το Μαρτýριο Του Αγßου Σεβαστιανοý



                       'Αμωμος Σýλληψη



               'Αγιοι Απüστολοι ΠÝτρος & Παýλος



                  Διωγμüς Εμπüρων Απü Το Ναü



                                   ¼ραμα



                     ΕυγενÞς Με Το ΧÝρι Στο ΣτÞθος



          Ο 'Αγιος Φραγκßσκος ΛαμβÜνει Τα Στßγματα



                           Αγßα ΟικογÝνεια ΙΙ



                        The Adoration of the Shepherds


 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers