ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Ó÷üëéá-Áñèñá 

×áôæçáëåîÜíäñïõ ÐÜôñïêëïò (Ýóôçóå): Ìåóáßùíáò & ÌïõóéêÞ

                                  Πρüλογος-ΕισαγωγÞ

     Το Üρθρο Μεσαßωνας, που ολοκληρþθηκε πριν λßγες βδομÜδες, βγÞκε τερÜστιο, και σκεφτÞτε πως εßχα αφÞσει Ýξω μερικÜ πρÜγματα. ¸να απü αυτÜ, το οποßο το θεωρþ σημαντικüτατο, εßναι κι η ΜουσικÞ του, απü τις ριζες -πριν τις üποιες απαρχÝς του- ως το τÝλος και πως αυτÞ η üλη πορεßα, επÝδρασε στη μετÝπειτα ΑναγεννησιακÞ και μÝχρι και τις μÝρες μας. Με τον üρο μεσαιωνικÞ μουσικÞ αναφερüμαστε στη μουσικÞ δημιουργßα την εποχÞ του Μεσαßωνα. Αν κι ο ακριβÞς προσδιορισμüς των χρονικþν της ορßων εßναι δýσκολος, μπορεß να θεωρηθεß πως καλýπτει τη περßοδο απü την αρχÞ της εποχÞς του Γρηγοριανοý ΜÝλους γýρω στο 600 μ.Χ.,περßπου, μÝχρι περßπου το 1500 και την αρχÞ της ΑναγεννησιακÞς ΜουσικÞς. Η ΑναγεννησιακÞ ΜουσικÞ βÝβαια αφορÜ σε Üλλο Üρθρο που ßσως κÜποτε βρω το κουρÜγιο να το καλýψω, μαζß με τα γενικÜ της ΑναγÝννησης, πρÜμα δýσκολο εκτιμþ.
    Εßναι δýσκολο να προσδιορßσει κανεßς τα üρια  μουσικοý Μεσαßωνα μιας κι η οριοθÝτηση της αφετηρßας του καθßστÜται αδýνατη λüγω της απουσßας ουσιαστικþν ντοκουμÝντων πριν απü τον 10ο μ.Χ. αι.. Πριν την εμφÜνιση της μουσικÞς σημειογραφßας, οι μüνες πηγÝς αφοροýνε γραπτÝς πραγματεßες, απεικονßσεις και παραδüσεις. Στα χρüνια που ακολοýθησαν η μουσικÞ δημιουργßα δεν εßχε Üμεση σχÝση με τις εικαστικÝς τÝχνες μÝσα απü τις οποßες ο Ουμανισμüς κι η ΑναγÝννηση σηματοδοτοýνε τη λÞξη της μεσαιωνικÞς περιüδου. ¸τσι συνθÝτες που θεωροýνται μεσαιωνικοß δημιουργοýνε παρÜλληλα με φωτεινÝς προσωπικüτητες της ΑναγÝννησης.
     ΒασικÜ, 3 σε γενικÝς γραμμÝς, πρüσωπα, υπÞρξαν αυτÜ που παßξανε ρüλο, üχι στην ßδρυση της μουσικÞς γενικÜ -καθþς υπÞρχε απο αρχαιοτÜτων χρüνων και πÜντα θα υπÜρχει- αλλÜ στη "τροποποιημÝνη" πορεßα της καθ' üλη αυτÞ την προς μελÝτη, διÜρκεια. Το Ýνα Þδη το πÝρασα στο ΣτÝκι, κι εßναι ο τελευταßος ßσως νεοπλατωνικüς Λατßνος φιλüσοφος κι ο 1ος σχολαστικüς, ο ΒοÞθιος γρÜφοντας το βιβλßο, Περß ΜουσικÞς. Τον Ýβαλα ξεχωριστÜ γιατß δεν Ýχει Üμεση σχÝση με το θÝμα μου αλλÜ κι επειδÞ εκτιμþ πως το παρüν Üρθρο θα πιÜσει πÜλι μεγÜλο χþρο και δεν θα 'θελα να το επιβαρýνω κι Üλλο. Τα Üλλα 2 εßναι ο Γρηγüριος κι ο Αμβρüσιος, των οποßων η "παρουσßα" επιβÜλλεται εδþ και θα δεßτε και το γιατß, üταν θα μποýν Ýνθετα στη πορεßα του Üρθρου.
    Πριν το Μεσαßωνα, ασφαλþς υπÞρχε η ας ποýμε Αρχαßα μουσικÞ κι ýστερα σταδιακÜ περÜσαμε στο Αμβροσιανü μÝλος και φτÜσαμε στην Üνθηση της ΒυζαντινÞς ΜουσικÞς, που ωστüσο εκινεßτο παρÜλληλα με τη ΔυτικÞ. Για την Αρχαßα δεν Ýχω να πω κÜτι προς το παρüν αλλÜ για τη ΒυζαντινÞ, Ýστω σα μια ομαλÞ μετÜβαση στο θÝμα μου, πρÝπει να πω λßγα πρÜματα. ΠαρÜλληλα με τη ΒυζαντινÞ Αυτοκρατορßα αναπτýσσεται κι η μουσικÞ της: η λειτουργικÞ δηλαδÞ μουσικÞ της Ορθüδοξης (πλÝον) Εκκλησßας. Η αρχÞ της τοποΘετεßται ιστορικÜ στο 4ο αι. üταν ο ΜÝγας Κωνσταντßνος κÜνει τη Κωνσταντινοýπολη πρωτεýουσα και καθορßζει κι ως επßσημο θρÞσκευμα την Ορθοδοξßα. Η ακμÞ της συμπßπτει με τη διακυβÝρνηση του Ιουστινιανοý περß τα τÝλη του 6ου αι. Κýρια χαρακτηριστικÜ της Þταν:

   α) μονοφωνικÞ με ισοκρÜτη (üρος της αρμονßας κι εßναι το κρÜτημα του ßσου, στον ισοκρÜτη μια φωνÞ, συνÞθως ο μπÜσος, κρατÜ Ýνα φθüγγο, ενþ οι υπüλοιποι σχηματßζουνε συγχορδßες που δεν περιÝχουν απαραßτητα τον κρατημÝνο αυτü φθüγγο, συνÞθως αυτüς ακοýγεται απü τις εξωτερικÝς φωνÝς κι εßναι η δεσπüζουσα Þ η τονικÞ),
   β) ρυθμüς που ακολουθεß το κεßμενο,
   γ) η μελωδικÞ γραμμÞ "περιγρÜφει" συμβολικÜ το θρησκευτικü κεßμενο (π.χ. στη φρÜση που μιλÜ για τον ΠαρÜδεισο, η μελωδßα ανεβαßνει), 
   δ) η σημειογραφßα περνÜ απü διÜφορα στÜδια: αλφαβητικÞ, εκφωνητικÞ, νευματικÞ (η σýγχρονη μορφÞ της καθιερþθηκε το 1814),
   ε) οι φθüγγοι (νüτες) της εßναι: πα βου γα δη κε ζω νη
 στ) ψÜλλεται απü Üντρες κατÜλληλα εκπαιδευμÝνους σε χορü Þ σολιστικÜ.

Κορυφαßοι της
Þταν οι:

Ρωμανüς ο Μελωδüς,
ΙωÜννης Δαμασκηνüς,
ΚοσμÜς ο Μελωδüς,
ΙωÜννης ΚουκουζÝλης
ΠÝτρος ΜπερεκÝτης,  (μεταγενÝστεροι)
Γρηγüριος ΠρωτοψÜλτης κι Üλλοι...

ΜουσικÜ üργανα του Βυζαντßου Þτανε τα:

ΠνευστÜ: αυλüς, σουραýλι, κÜλαμος, πλαγßαυλος, δßαυλος,
¸γχορδα: πανδοýρα, ταμπουρÜς, λαγοýτο, ψαλτÞριο (το γνωστü μας κανονÜκι)
ΚρουστÜ: τýμπανο, κýμβαλα.


    ¾μνος με βυζαντινÞ παρασημαντικÞ σημειογραφßα μουσικÞς

     Απü την Üλλη μεριÜ, υπÞρχε φυσικÜ το Δυτικü Ρωμαúκü ΚρÜτος, με τη κυριαρχßα σταδιακÜ της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßαςς κι üπου τηροýνταν Üλλα πρüτυπα. Επßκεντρο της προ- (αλλÜ και της μετα-) -μεσαιωνικÞς ζωÞς εßναι η χριστιανικÞ θρησκεßα και στις 2 αυτοκρατορßες, η οποßα -μÝσω της οικουμενικüτητας που της προσÝδωσαν οι Ρωμαßοι- εξελßχθηκε σε κυρßαρχη θρησκεßα. ΠαρÜλληλα, η αξιοποßηση του Κελτικοý πολιτισμοý στο βορρÜ και των υπüλοιπων βαρβαρικþν λαþν, οι ελληνικÝς βÜσεις στην ΑνατολÞ, αλλÜ κι η Üνοδος του ΙσλÜμ κατÜ τον 7ο αι. οδηγÞσανε σ' αυτü τον τροποποιημÝνο πολιτισμü που απετÝλεσε το θεμÝλιο της μεσαιωνικÞς Δýσης. ΣκεφτÞτε τη κÜθοδο των Βßκινγκς αλλÜ και την ανÜμιξη επßσης διαφüρων λαþν, βÜρβαρων Þ μη και θα κατανοÞσετε üλο αυτü το μωσαúκü παζλ που επικρÜτησε. Τον κýριο κορμü της μουσικÞς δημιουργßας αυτÞς της περιüδου αποτελοýν 2 εßδη μουσικÞς: Η θρησκευτικÞ κι η κοσμικÞ μουσικÞ, που ωστüσο κι αυτÜ δýσκολα οριοθετοýνται χρονικÜ, ειδικÜ το 2ο.. Κοινü στοιχεßο και των δυο Þταν η μονοφωνßα κι η προφορικÞ παρÜδοση που κληροδοτοýσαν οι παλαιüτεροι κι εμπλοýτιζαν οι νεþτεροι δßνοντας Ýτσι την σκυτÜλη στις επüμενες γενιÝς. Τα 2 αυτÜ μουσικÜ ιδιþματα Üνθισανε παρÜλληλα στο Μεσαßωνα χαρÜσσοντας μια διαδρομÞ στους αιþνες, πριν αρχßσουν να καταγρÜφονται με Ýνα σταδιακÜ αναπτυσσüμενο σημειογραφικü σýστημα.
    Η θρησκευτικÞ μουσικÞ εξυψþνοντας τον ευλαβικü λüγο μÝσα απü τη μελωδßα και το ρυθμü, συγκαταλÝγεται στις τÝχνες με διδακτικü ρüλο -σε μια εποχÞ που κυριαρχεß ο αναλφαβητισμüς- προσπαθþντας να υποδεßξει στους ανθρþπους τη χριστιανικÞ ηθικολογßα. Οι θρησκευτικοß ýμνοι και ψαλμοß ακολουθþντας μιαν αργÞ διαδικασßα ανÜπτυξης και συλλογÞς μουσικþν επιρροþν απü τα 1α βÞματα του χριστιανισμοý στην ΙερουσαλÞμ, τη Μ. Ασßα και λßγους αι. αργüτερα στη Β.Αφ
ρικÞ και την Ευρþπη, μες απü μακρüχρονη ζýμωση θα περÜσουνε σταδιακÜ απü τη μονοφωνßα στον αχαρτογρÜφητο ως τüτε κüσμο της πολυφωνßας.
    Η κοσμικÞ μουσικÞ -üπως και σÞμερα- εξÝφραζε τις λαúκÝς τÜξεις και κýριο μÝλημα Þτανε ψυχαγωγßα κι Ýκφραση συναισθημÜτων. Τα τραγοýδια της εποχÞς Ýδιναν φωνÞ στη διαμαρτυρßα, τον Ýρωτα, το θÜνατο, τη σÜτιρα της καθημερινüτητας και την εξýμνηση ηρωικþν κατορθωμÜτων. Η οργανικÞ συνοδεßα της μουσικÞς αυτÞς, με τον αυτοσχεδιαστικü της χαρακτÞρα, πιθανüν να ξÝφευγε απü τα στενÜ üρια της μονοφωνßας.
     Στη ΘρησκευτικÞ μουσικÞ, το Γρηγοριανü ΜÝλος Þρθε στην Ευρþπη απü την ΑνατολÞ μαζß με το χριστιανισμü, ενσωματþνοντας στοιχεßα απü τα μουσικÜ ιδιþματα αυτοχθüνων λαþν üπως οι ΚÝλτες, οι ΓαλÜτες κι οι Γüτθοι. 1η συστηματικÞ καταγραφÞ αυτþν των εκκλησιαστικþν ýμνων Ýγινε τον 4ο αιþνα απü τον Αμβρüσιο του ΜιλÜνου (Αμβροσιανü ΜÝλος) ο οποßος αναγνþρισε κι ενσωμÜτωσε αυτÜ τα ξÝνα στοιχεßα. Η 2η κωδικοποßηση Ýγινε απü τον πÜπα Γρηγüριο Α' το Μεγα, τον 6ο αι. ο οποßος -σε μια προσπÜθεια να εξαλεßψει το διασπαστικü σýμπτωμα των διαφοροποιÞσεων απü περιοχÞ σε περιοχÞ- συνÝνταξε το ΑντιφωνÜριο, το οποßο Ýχει παραμεßνει απαρÜλλακτο μÝχρι σÞμερα κι Ýθεσε τα θεμÝλια για την εξÝλιξη üλης της ΔυτικÞς μουσικÞς.
    Στη κοσμικÞ μουσικÞ, οι jongleurs Þ menestrels, μια τÜξη επαγγελματιþν μουσικþν που εμφανßστηκε γýρω στο 10ο αι. αποτελοýμενη απü Üντρες και γυναßκες που περιπλανιüντουσαν απü χωριü σε χωριü κι απü κÜστρο σε κÜστρο, κερδßζοντας τα προς το ζην τραγουδþντας, κÜνοντας τους ηθοποιοýς και τους ταχυδακτυλουργοýς κι επιδεικνýοντας εκπαιδευμÝνα ζþα. Λßγον αργüτερα οργανωθÞκανε συντεχνßακÜ κι αποκτÞσανε ξεχωριστü γüητρο. Δßπλα στο λαúκü τραγοýδι αυτþν των πλανüδιων μουσικþν αναπτýχθηκε τον 11ο αι. το αριστοκρατικü τραγοýδι των Τροβαδοýρων, οι οποßοι Üκμασαν στη Ν. Γαλλßα και προÝρχονταν απü τη τÜξη των ευγενþν (ανÜμεσÜ τους μÜλιστα Þτανε και κÜποιοι βασιλιÜδες). ΕκφρÜζοντας πλÞρως το ιπποτικü πνεýμα της εποχÞς μÝσα απü την ιδÝα της "αριστοκρατικÞς αγνÞς" αγÜπης, η τÝχνη των Τροβαδοýρων διαδüθηκε στη Β. Γαλλßα üπου οι τραγουδιστÝς ονομÜζονταν ΤρουβÝροι κι αποτελοýσανε τη μεσαßα καλλιεργημÝνη τÜξη. Απü τους Τροβαδοýρους αναπτýχθηκε η γερμανικÞ σχολÞ των Τραγουδοποιþν -μουσικþν και ποιητþν ιπποτþν- που Üνθισαν μεταξý 12ου-14ου αι., δßνοντας τη θÝση τους στους ΑρχιτραγουδιστÝς, μια νÝα κατηγορßα που εκπροσþπησε την αστικÞ τÜξη που εßχε αρχßσει να αναπτýσσεται στις γερμανικÝς πüλεις.

      Για να θÝσουμε ακüμα μια βÜση στÞριξης, πριν μποýμε στην αρχικÞ περßοδο, πρÝπει να μιλÞσουμε για τη μουσικÞ σημειογραφßα και το πιο βασικü üργανο μουσικÞς αν και δεν εßχε μεγÜλη συμμετοχÞ πÜντα και προπαντüς καθüλου στην ΑρχικÞ, αλλÜ πρÝπει να μπει εξ αρχÞς, καθþς Ýπαιξε σημαντικü ρüλο στη συνÝχεια.

     ΜουσικÞ σημειογραφßα Þ μουσικÞ γραφÞ ονομÜζεται κÜθε συμβολογραφικü σýστημα, μÝσω του οποßου καταγρÜφονται τα διÜφορα εßδη μουσικÞς. Το πλÝον διαδεδομÝνο τÝτοιο σýστημα εßναι το Δυτικü, ενþ μεγÜλης σπουδαιüτητας -μεταξý Üλλων- θεωροýνται τα αντßστοιχα συστÞματα του Βυζαντßου, της Ινδßας, αλλÜ και της Αρχαßας ΕλλÜδας. Πρωτοεμφανßζεται σε Ýνα σφηνοειδοýς γραφÞς πλακßδιο της πüλης Νιποýρ (ΙρÜκ), η οποßα χρονολογεßται στα 2000 π.Χ. Το κεßμενο που φÝρει περιÝχει αποσπÜσματα με μουσικÝς, εκτελεστικÝς οδηγßες, περιγρÜφει üτι η μουσικÞ σýνθεση βασßζεται στη διατονικÞ κλßμακα, κι ειδικþτερα με χρÞση των διαστημÜτων 3ης· Ýνα Üλλο πλακßδιο του 1250 π.Χ. εμφανßζει μιαν εξελιγμÝνη μορφÞ της ßδιας σημειογραφßας. Αν κι η ερμηνεßα της σημειογραφßας αυτÞς καθαυτÞς παραμÝνει αντικεßμενο αμφιλογßας, εßναι εν τοýτοις ξεκÜθαρη η αναφορÜ στα ονüματα των χορδþν μιας λýρας, το χüρδισμα της οποßας περιγρÜφεται σε Üλλα πλακßδια. Το üτι οι πληροφορßες που φÝρουνε τα πλακßδια εßναι αποσπασματικÝς δεν αναιρεß το γεγονüς üτι τα εν λüγω πλακßδια αντιπροσωπεýουν μÝχρι στιγμÞς τη παλαιüτερη μορφÞ καταγραφÞς μουσικÞς σ' üλο τον κüσμο.
     Το σýστημα μουσικÞς γραφÞς στην Αρχαßα ΕλλÜδα εßχε τη δυνατüτητα αναπαρÜστασης του τονικοý ýψους, αλλÜ και της διÜρκειας κÜθε νüτας· η αναπαρÜσταση της λειτουργικÞς αρμονßας Þταν ως Ýνα βαθμü εντüς των δυνατοτÞτων της. ΥπÞρξε σε χρÞση απü το αργüτερο τον 6ο π.Χ. αι., ως τα τÝλη του 4ου μ.Χ. αιþνα: απü τους 8 αυτοýς αιþνες μουσικÞς καταγραφÞς σþζονται αρκετÜ Ýργα, τüσο καθ' ολοκληρßαν, üσο κι αποσπÜσματα. ¸να τÝτοιο ολüκληρο Ýργο αποτελεß κι ο ΕπιτÜφιος Του Σεßκιλου, το οποßο χρονολογεßται μεταξý των 2ου π.Χ. και του 1ου μ.Χ. αι., ενþ σε χειρüγραφη μορφÞ σþζονται 3 ýμνοι του ΚρÞτα μουσικοý ΜεσομÞδη. Στο σýστημα αυτü τα μουσικÜ σýμβολα τοποθετοýνται πÜνω απü το κεßμενο, μια μουσικÞ σημειογραφßα που εξÝπεσε την ßδια εποχÞ με τη ΠαρακμÞ της ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας.

     Η ΒυζαντινÞ μουσικÞ, ως θρησκευτικÞ φωνητικÞ μουσικÞ, αποτελεß εξÝλιξη της Αρχαßας ΕλληνικÞς μουσικÞς: βασßζεται στους τρüπους της Αρχαßας ΕλλÜδας, φÝρει εν τοýτοις επιρροÝς απü τη μουσικÞ της προ-ΙσλαμικÞς Εγγýς ΑνατολÞς. Το μουσικü της σημειογραφικü σýστημα μοιρÜζεται πολλÜ κοινÜ χαρακτηριστικÜ με το αντßστοιχο Δυτικü, üπως το üτι εßναι δεξιüστροφης κατεýθυνσης και μπορεß να διαμελιστεß σε μουσικÜ μÝτρα. Η ειδοποιüς της διαφορÜ συνßσταται στο üτι τα σýμβολÜ της δεν αναπαριστοýν απüλυτους μουσικοýς φθüγγους, αλλÜ εßναι σχετικÜ το Ýνα ως προς το Üλλο (αναπαριστοýν πτþση Þ Üνοδο του τονικοý ýψους, κÜτι που Ýγκειται στον εκτελεστÞ να αναγνωρßσει κατÜ την ανÜγνωση κÜθε συμβüλου προς σýμβολο). Τα σýμβολα αυτÜ καθαυτÜ αποτελοýνται κυρßως απü οριζüντιες κονδυλιÝς, οι λεγüμενοι "γÜτζοι", ενþ ανÜμεσα στα μÝτρα εμφανßζονται ως υπενθυμÞσεις ολογρÜφως κÜποια φθογγüσημα, καθþς κι ενδεχüμενες αλλαγÝς τρüπου και ρυθμικÞς αγωγÞς. Επιπρüσθετα σýμβολα χρησιμοποιοýνται για την αναπαρÜσταση καλλωπισμþν, καθþς και για την αρχικÞ Ýνδειξη του τρüπου (εν εßδη μουσικοý κλειδιοý). ΟνομÜζεται δε, παρασημαντικÞ.

     Οι δεδομÝνοι φθüγγοι που χρησιμοποιοýνται στη ΒυζαντινÞ μουσικÞ εßναι οι εξÞς επτÜ: Πα, Βου, Γα, Δη, Κε, Ζω, Νη, που αντιστοιχοýν στις ΔυτικÝς νüτες Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι, Ντο. Οι ακολουθοýμενοι τρüποι εßναι 8 κι ονομÜζονται ¹χοι -κατ' αντιστοιχßα του Πυθαγüρειου Οκταχüρδου. Στις μÝρες μας, η ΒυζαντινÞ μουσικÞ σημειογραφßα αποτελεß το πλÝον διαδεδομÝνο σýστημα στις Ορθüδοξες Εκκλησßες, χωρßς ωστüσο να απουσιÜζουνε παρÝνθετες δυτικÝς επιρροÝς· ιδιαιτÝρως οι Ýμπειροι ψÜλτες μποροýν να προσαρμüζονται στο Δυτικü σýστημα, διατηρþντας τους καλλωπισμοýς και τα μικροδιαστÞματα με εμπειρικü τρüπο.
     Στο Ýργο του 7ου μ.Χ. αι. Ετυμολογßαι, ο λüγιος και μουσικοθεωρητικüς Ισßδωρος της Σεβßλλης αναφÝρει πως εßναι αδýνατη η καταγραφÞ της μουσικÞς. ΠαρÜ ταýτα, μÝχρι τα μÝσα του 9ου αι. Ýνα σýστημα με χρÞση νευματικÞς σημειογραφßας εßχε αρχßσει να αναπτýσεται σε ευρωπαúκÝς μονÝς, κυρßως για τη καταγραφÞ της λειτουργικÞς τους μουσικÞς, το Γρηγοριανü ΜÝλος. Σημεßο αναφορÜς στο εν λüγω σýστημα αποτελοýν τα νεýματα, κÜτι που συντÜσσεται Þδη με τη Βυζαντινü μουσικοσημειογραφικü σýστημα. Το πρωιμþτερο τÝτοιο σýστημα, γνωστü και ως Musica disciplina, εμφανßζεται στο Ýργο του Αυρηλιανοý του Ρεομοý (Aurelianus Reomensis) περß το 850 μ.Χ. ΔιÜσπαρτα απομεινÜρια ενüς συστÞματος γνωστü ως ΒισιγοτθικÜ Νεýματα μαρτυροýνται στην ΙβηρικÞ Χερσüνησο πριν απ' αυτÞν την εποχÞ, χωρßς ωστüσο να Ýχουν αποκρυπτογραφηθεß πλÞρως. Η προβληματικÞ του εν λüγω συστÞματος συνßσταται στο üτι αναπαριστÜ μελωδικÜ περιγρÜμματα, καθιστþντας την ανÜγνωση της μουσικÞς αδýνατη σε κÜποιον που δεν την γνωρßζει Þδη.



     Η διευθÝτηση του προβλÞματος της αναπαρÜστασης ενüς απüλυτου τονικοý ýψους, λýθηκε μερικþς με την επινüηση του 5γρÜμμου· αρχικÜ, αποτελοýνταν απü μßα μüνο γραμμÞ, που σταδιακÜ εξελßχθηκε στις 4 παρÜλληλες γραμμÝς, κι αρκετÜ αργüτερα στις 5. Το τετρÜγραμμο αυτü σýστημα αποδßδεται στον Ιταλü θεωρητικü Γκουßντο ντ' ΑρÝτσο, ο οποßος εξÝφρασε τους σχετικοýς προβληματισμοýς του στη διατριβÞ του με τßτλο Micrologus. Εδþ, η κÜθετη θÝση του κÜθε συμβüλου επß του 4γρÜμμου δεßχνει Ýναν συγκεκριμÝνο μουσικü τüνο, πÜντα με βÜση αναφορÜς κÜποιον μουσικü τρüπο· καθοριστικÞς σημασßας εßναι βÝβαια το μουσικü κλειδß στην αρχÞ του, βÜσει του οποßου συσχετßζονται τα ακολουθοýμενα σýμβολα. Το σýστημα αυτü χρησιμοποιεßται ακüμη και στις μÝρες μας για το Γρηγοριανü μÝλος και μεσαιωνικÝς ψαλμωδßες, Üλλα ωστüσο 5γραμμα, με διαφορετικü αριθμü γραμμþν, χρησιμοποιÞθηκαν κατÜ τüπους και καιροýς, για να εξυπηρετÞσουν Üλλα εßδη μουσικÞς. Το κανονικü 5γραμμο εισÞχθη αρχικÜ στη Γαλλßα του 15ου αι., η χρÞση του οποßου αποτÝλεσε πανευρωπαúκÞ νüρμα μÝχρι τα τÝλη του 16ου,  Üλλες μορφÝς 5γρÜμμων (π.χ. 8γρÜμμων) συνÝχισαν να χρησιμοποιοýνται ακüμη και μÝχρι τα τÝλη του 17ου αι..
     Η εξÝλιξη της σημειογραφßας διÝθετε πλÝον τη δυνατüτητα καταγραφÞς απüλυτων τονικþν υψþν, δεν κατÜφερνε ωστüσο να καλýψει το κενü üσον αφορÜ στη καταγραφÞ του ρυθμοý. Στο δοκßμιο του 12ου αι. De Mensurabili Musica (περß μετρικÞς της μουσικÞς) επιχειρεßται μια επεξÞγηση των 6 ρυθμικþν τρüπων, που Þτανε σε χρÞση εκεßνη την εποχÞ, χωρßς ωστüσο να μας εßναι πλÝον γνωστÞ η δημιουργßα τους. Οι ρυθμικοß αυτοß τρüποι Þταν üλοι σε 3σημο μÝτρο και διαθÝτανε περιορισμÝνα ρυθμικÜ πρüτυπα (μοτßβα), πÜνω στα οποßα μποροýσε να εκτελεστεß κÜποιο μÝλος. Αυτü αποτελοýσε σφÜλμα για τον Γερμανü μουσικοθεωρητικü ΦρÜνκο της Κολωνßας, ο οποßος εξÝθεσε μια νÝα οπτικÞ στο Ýργο Ars cantus mensurabilis (η τÝχνη του Ýμμετρου μÝλους). Η πρüτασÞ του Þταν üτι κÜθε νüτα θα Ýπρεπε να διαθÝτει ανεξÜρτητη ρυθμικÞ αγωγÞ, που η αναπαρÜστασÞ της θα μποροýσε να γßνει με χρÞση σχημÜτων, στη λεγüμενη ΦρανκονιανÞ σημειογραφßα, συγκεκριμÝνα σχÞματα νοτþν συμβολßζανε καθιερωμÝνα χρονικÜ μÞκη, κÜτι που δεν απÝχει απü το σημερινü καθεστþς. Τον 15ο αι. εισÞχθησαν οι διαστολÝς, διαμελßζοντας τη μελωδßα σε Üνισα ρυθμικÜ τμÞματα, καθþς η μουσικÞ της εποχÞς Þταν εν πολλοßς ακανüνιστου ρυθμοý, η καθιÝρωση της ισüμετρης διαστολÞς Ýγινε κοινü κτÞμα περß τα τÝλη του 17ου αι. οπüτε και συγκεκριμενοποιÞθηκαν τα ρυθμικÜ πρüτυπα.



     Η ονοματοδοσßα των νοτþν, τÝλος, αποδßδεται στον Γκουßντο ντ' ΑρÝτσο, ο οποßος δßδαξε τον μουσικü συλλαβισμü (το γνωστü σολφÝζ) με βÜση τον ýμνο στον ¢γιο ΙωÜννη τον ΒαπτιστÞ Ut queant laxis: η αρχικÞ συλλαβÞ κÜθε στßχου αντιστοιχεß στην ακολουθßα των νοτþν μιας κλßμακας, üπως φαßνεται παρακÜτω (σημειþσατε, η παλαιÜ ονομασßα του Ντο εßναι Ουτ και του Σι εßναι Σα).

Ut
 queant laxis
resonare fibris,

Mira gestorum
famuli tuorum,
Solve polluti
labii reatum,
Sancte Iohannes.



--------------------

    Η ¾δραυλις (Þ ýδραυλος) Þταν αρχαιοελληνικü αερüφωνο üργανο της αρχαιüτητας με ισχυρü κι Ýντονο Þχο, χρησιμοποιοýμενο στα θεÜματα του ιπποδρüμου και στην εκτÝλεση στρατιωτικÞς μουσικÞς. Το λεγüμενο κι üργανο του νεροý, Þταν επινüηση κι εφεýρεση του μηχανικοý Κτησßβιου του ΑλεξανδρÝως. ΚατασκευÜστηκε στην ΑλεξÜνδρεια τον 3ο αι. π.Χ. και για τον τρüπο λειτουργßας και χρÞσης του μας διασþζονται οι περιγραφÝς του ¹ρωνα του ΑλεξανδρÝως και του Βιτροýβιου. Χαρακτηριστικü γνþρισμα του οργÜνου αυτοý Þταν το υδραυλικü σýστημα πÜνω στο οποßο βασιζüτανε για να λειτουργÞσει, καθþς αυτü Þταν υπεýθυνο για τη παραγωγÞ, κßνηση και ρýθμιση της πßεσης του αÝρα, ο οποßος διοχετευüτανε στους αυλοýς διαμÝσου μιας σειρÜς μοχλþν.



     Η ýδραυλις Þταν μια μεγÜλη σýριγγα, üπως η σýριγγα του Πανüς, που αποτελεßτο απü μια σειρÜ ηχητικþν σωλÞνων απü καλÜμι, διαβαθμισμÝνων ανÜλογα με το μÞκος τους, μες στους οποßους φυσοýσε ο εκτελεστÞς, üπου στα στüμια των αυλþν της παρεχüταν υψηλÞς και σταθερÞς πßεσης αÝρας. ΚÜτω απü τους αυλοýς υπÞρχε δεξαμενÞ με νερü, στον πυθμÝνα της οποßας βρισκüταν Ýνα κοßλο ημισφαßριο, ο πνιγÝας. Στον πνιγÝα Ýμπαινε νερü απü τις οπÝς της βÜσης κι αÝρας απü τους σωλÞνες της κορυφÞς. Οι σωλÞνες αυτοß Þτανε πÜνω απü το κοßλο ημισφαßριο και κατÝληγαν Ýξω απü τη δεξαμενÞ. ¸νας σωλÞνας απü αυτοýς λýγιζε και συγκοινωνοýσε με τη πυξßδα (πυξßς-εμβολÝας). Η πυξßδα Þταν εμβολοφüρος αντλßα που διοχÝτευε τον αÝρα απü τον σωλÞνα της κορυφÞς με πßεση στον πνιγÝα. ¸πειτα, ο αÝρας οδηγεßτο στο στεγανü χþρο πÜνω απü τη δεξαμενÞ και κÜτω απü τους αυλοýς.
     Οι αυλοß στο κÜτω μÝρος εßχαν τους γλωσσοκüμους. Η γλωττßδα κÜθε γλωσσοκüμου Þτανε διÜτρητη και με τη βοÞθεια ενüς μοχλοý κι αργüτερα πλÞκτρου (αγκωνßσκου) σπρωχνüταν προς τα μÝσα, με αποτÝλεσμα να ανοßγεται δßοδος προς το στüμιο του αντßστοιχου αυλοý. Ο πεπιεσμÝνος αÝρας διοχετευüτανε στον αυλü, Üρα το üργανο ηχοýσε. ¼ταν το πλÞκτρο σταματοýσε να πιÝζεται τüτε η γλωσσßδα επανερχüτανε στη θÝση της με τη βοÞθεια ελατηριωτοý μηχανισμοý, διακüπτοντας τη ροÞ του αÝρα κι ο αυλüς Ýπαυε να ηχεß. Αξιοσημεßωτο εßναι το γεγονüς üτι ο αÝρας παραγüταν απü ανθρþπους (Ýφηβους Þ δοýλους) που ανεβοκατεβÜζανε, χτυποýσαν Þ πηδοýσανε πÜνω-κÜτω στα φυσερÜ, ενüσω ο εκτελεστÞς του οργÜνου Ýπαιξε φανερþνοντας Ýτσι τη δεξιοτεχνßα του στα πλÞκτρα.



     ΜετÜ τους ¸λληνες, το πρωτοπüρο αυτü ακουστικü και τεχνολογικü κατασκεýασμα ταξßδεψε κι υιοθετÞθηκε πρüθυμα απü πολλοýς, φτÜνοντας μÝχρι τους Ρωμαßους κι Ýπειτα τους Βυζαντινοýς. Τον 7ο κι 8ο αι. η ýδραυλις ονομÜστηκε πλÝον ¼ργανο κι Üκμαζε στο ΒυζÜντιο, αλλÜ και σε üλα τα μεγÜλα κÝντρα κατασκευÞς και παραγωγÞς του üπως η Κωνσταντινοýπολη. Αξιομνημüνευτο εßναι το περιστατικü της αποστολÞς ενüς εκκλησιαστικοý οργÜνου ως δþρο το 757 μ.Χ. απü το βυζαντινü αυτοκρÜτορα Κωνσταντßνο τον Κοπρþνυμο στον αυτοκρÜτορα των ΦρÜγκων Πιπßνο τον Βραχý, πατÝρα του ΚαρλομÜγνου. Λßγο αργüτερα, το 812 μ.Χ., οι βυζαντινοß χÜρισαν κι Ýνα 2ο στον ßδιο τον ΚαρλομÜγνο. Τον 10ο αιþνα κατασκευÜστηκε με Ýξοδα της εκκλησßας το αγγλικü εκκλησιαστικü üργανο του Γουßντσεστερ, με ασυνÞθιστα μεγÜλο μÝγεθος και με 26 φυσερÜ, που απαιτοýσαν 70 Üτομα, διαθÝτοντας επßσης 40 νüτες, με 10 αυλοýς για κÜθε νüτα.
     ΕξÝλιξη του οργÜνου αυτοý εßναι το μεταγενÝστερο εκκλησιαστικü üργανο, το οποßο στηρßζεται πÜνω στις ßδιες κατασκευαστικÝς βÜσεις και χρησιμοποιÞθηκε ως επß τω πλεßστων στα πλαßσια της εκκλησιαστικÞς μουσικÞς της Δýσης, αλλÜ και στη συμφωνικÞ μουσικÞ και τον πρþιμο κινηματογρÜφο. ¢λλα μουσικÜ üργανα με παρüμοια κατασκευαστικÞ δομÞ απαντþνται σε πολλÜ μÝρη του κüσμου, ιδιαßτερα στην ανατολικÞ Ασßα, κι εντÜσσονται στη κατηγορßα των αερüφωνων οργÜνων, με χαρακτηριστικü παρÜδειγμα το κινÝζικο σενγκ.

    Το
Εκκλησιαστικü ¼ργανο (Þ απλÜ üργανο) εßναι αερüφωνο πληκτροφüρο μουσικü üργανο που λειτουργεß με αÝρα, ο οποßος διοχετεýεται σε αυλοýς απü φυσητÞρες που κινοýνται με ηλεκτροκινητÞρα (παλαιüτερα με χειροκßνητους Þ ποδοκßνητους φυσητÞρες). ΚÜθε αυλüς παρÜγει μια μüνο νüτα ενüς συγκεκριμÝνου ηχοχρþματος. Οι αυλοß ομαδοποιοýνται κατÜ ηχüχρωμα και τονικü ýψος σε σειρÝς αυλþν ονομαζüμενες ρεγκßστρα Þ συστοιχßες. Ηλεκτρικοß διακüπτες Þ μηχανικοß μοχλοß (ανÜλογα με τον τρüπο κατασκευÞς του οργÜνου), συνÞθως τοποθετημÝνοι δεξιÜ και αριστερÜ Þ/και πÜνω απü τα κλαβιÝ, χρησιμεýουν για να ενεργοποιοýν και να σταματοýν την παροχÞ αÝρα στις διÜφορες συστοιχßες και επομÝνως να προσθÝτουν Þ αφαιροýν ηχοχρþματα ανÜλογα με το επιθυμητü ηχητικü αποτÝλεσμα (σε κÜθε ρεγκßστρο αντιστοιχεß και Ýνας διακüπτης). Οι αυλοß εßναι κατασκευασμÝνοι απü διÜφορα υλικÜ, ανÜλογα με την υφÞ του ηχοχρþματος που εßναι επιθυμητü να παραχθεß. ¸τσι, υπÜρχουν συστοιχßες που αποτελοýνται απü μεταλλικοýς αυλοýς, κατασκευασμÝνους απü καθαρü μÝταλλο Þ κρÜματα μετÜλλων (κυρßως κασσßτερου, χαλκοý, μολýβδου Þ ψευδÜργυρου, αλλÜ και Üλλων μετÜλλων) και συστοιχßες με ξýλινους αυλοýς (κυρßως δρýινους Þ απü ξýλο κωνοφüρων). Με βÜση τον τρüπο παραγωγÞς Þχου στο εσωτερικü των αυλþν, τα ρεγκßστρα χωρßζονται σε χειλεüφωνα και γλωττιδüφωνα.



     Το εκκλησιαστικü üργανο περιλαμβÜνει μßα Þ περισσüτερες σειρÝς πλÞκτρων (κλαβιÝ) με Ýκταση 4 ½ οκτÜβες σε παρÜταξη Üσπρων και μαýρων üπως αυτÜ του πιÜνου. Επßσης περιλαμβÜνει συνÞθως και μßα σειρÜ απü ποδüπληκτρα (πεντÜλ) με Ýκταση 2 ½ οκτÜβες. Ο Þχος του οργÜνου εßναι μεγαλοπρεπÞς. Χρησιμοποιεßται (üπως και το πιÜνο), τüσο ως σολιστικü üσο και ως ορχηστρικü üργανο. ΕπιπλÝον συνοδεýει σε πολλÝς εκκλησßες της Δýσης τις λειτουργικÝς ψαλμωδßες.
     ¸χει τις ρßζες του στο παλαιüτερο αρχαιοελληνικü πνευστü üργανο, που Ýφερε το üνομα ýδραυλις. ΜετÜ τους ¸λληνες, το πρωτοπüρο αυτü ακουστικü και τεχνολογικü κατασκεýασμα ταξßδεψε και υιοθετÞθηκε πρüθυμα απü πολλοýς, φτÜνοντας μÝχρι τους Ρωμαßους και Ýπειτα τους Βυζαντινοýς. Τον 7ο και 8ο αιþνα η ýδραυλις ονομÜστηκε πλÝον ¼ργανο και Üκμαζε στο ΒυζÜντιο αλλÜ και σε üλα τα μεγÜλα κÝντρα κατασκευÞς και παραγωγÞς της üπως η Κωνσταντινοýπολη. Αξιομνημüνευτο εßναι το περιστατικü της αποστολÞς ενüς εκκλησιαστικοý οργÜνου ως δþρο το 757 μ.Χ. απü τον βυζαντινü αυτοκρÜτορα Κωνσταντßνο τον Κοπρþνυμο στον αυτοκρÜτορα των ΦρÜγκων Πεπßνο τον Βραχý, πατÝρα του ΚαρλομÜγνου. Λßγο αργüτερα, το 812 μ.Χ., οι βυζαντινοß χÜρισαν κι Ýνα δεýτερο στον ßδιο τον ΚαρλομÜγνο. Τον 10ο αι. κατασκευÜστηκε με Ýξοδα της εκκλησßας το αγγλικü εκκλησιαστικü üργανο του Γουßντσεστερ, με ασυνÞθιστα μεγÜλο μÝγεθος και με 26 φυσερÜ που απαιτοýσαν 70 Üτομα, διαθÝτοντας επßσης 40 νüτες, με 10 αυλοýς για κÜθε νüτα.
      Το εκκλησιαστικü üργανο εßναι εν μÝρει συνυφασμÝνο με τη χρÞση του στην εκκλησßα ως συνοδευτικü üργανο της υμνωδßας κατÜ τις διÜφορες ιεροτελεστßες. ΠαρÜλληλα üμως το εκκλησιαστικü üργανο χρησιμοποιÞθηκε εξ αρχÞς και για κοσμικÞ χρÞση μÝσα στα σπßτια των αριστοκρατþν για να συνοδεýει τραγοýδια, στις γιορτÝς και εν γÝνει για την ψυχαγωγßα. Τον 13ο αι. κατασκευÜστηκαν μικρÜ φορητÜ üργανα üπως το πορτατßφ (portatif = φορητü) þστε ο εκτελεστÞς να μπορεß να το κρατÜ με το αριστερü του πüδι και ταυτüχρονα να παßζει με το δεξß του χÝρι, ενþ το αριστερü του χÝρι λειτουργοýσε την αντλßα του αÝρα. Επßσης υπÞρχε το ποζιτßφ (positif, ponere=θÝτω, τοποθετþ). ΟνομÜστηκε Ýτσι γιατß Þταν μεγαλýτερο σε μÝγεθος, με περισσüτερους αυλοýς και αναγκαστικÜ το τοποθετοýσαν πÜνω σε τραπÝζι, σε Ýπιπλο ακüμα και στο πÜτωμα. ΠεραιτÝρω υπÞρχε και το ρεγκÜλ που χρησιμοποιοýσε üχι αυλοýς αλλÜ ελεýθερες γλωττßδες, «¼ργανο δωματßου».[4] Αργüτερα εμφανßζεται και Ýνα συναφÝς μουσικü üργανο, το αρμüνιο (harmonium), μικρüτερου μεγÝθους και γι' αυτü πρακτικüτερο (και οικονομικüτερο) για μικρüτερους χþρους (π.χ. οικßες, παρεκκλÞσια κ.τ.λ.).
     Τον 14ο–15ο αι. το εκκλησιαστικü üργανο συνεχßζει να εξελßσσεται αποκτþντας μÜλιστα περισσüτερες σειρÝς αυλþν (ρÝγκιστρα), περισσüτερες απü μια σειρÜ πλÞκτρα (κλαβιÝ) και πλÞκτρα ποδιοý (pedal). Τον 17ο-18ο αιþνα το εκκλησιαστικü üργανο εßναι αναπüσπαστο μÝρος της εκκλησßας και κερδßζει την εýνοια μεγÜλων συνθετþν της εποχÞς üπως του Μπαχ, ο οποßος συνÝθεσε πολλÜ Ýργα για το üργανο αυτü, ßσως το πιο γνωστü η διÜσημη ΤοκκÜτα και Φοýγκα σε ρε ελÜσσονα. Αργüτερα ακολουθοýν οι Χαßντελ, ΠουλÝνκ, Σαιν-Σανς, ΜεσιÜν κ.Ü.
     Οι τεχνολογικÝς καινοτομßες του 20ου αιþνα επιτρÝπουν αλλαγÝς στο μηχανισμü και στους αυλοýς του εκκλησιαστικοý οργÜνου, με αποτÝλεσμα το üργανο να αλλÜξει αναγκαστικÜ üψη αλλÜ και να εμπλουτιστεß χρωματικÜ ο Þχος του. ΣÞμερα το εκκλησιαστικü üργανο δεν το συναντÜμε μüνο σε εκκλησßες αλλÜ και σε αßθουσες συναυλιþν για την εκτÝλεση σολιστικþν Þ ορχηστρικþν Ýργων. Ο Þχος που παρÜγεται απü τη διÝλευση του αÝρα μÝσα απü τους αυλοýς επηρεÜζεται και διαμορφþνεται απü το σχÞμα και το μÞκος των αυλþν κι απü τον τρüπο παραγωγÞς του Þχου.
     Πολλοß συνθÝτες Ýγραψαν μουσικÞ για εκκλησιαστικü üργανο. ΕνδεικτικÜ, ελÜχιστοι απü τους σημαντικüτερους εßναι (κατÜ χρονολογικÞ σειρÜ) οι ΑντρÝα ΓκαμπριÝλι (Andrea Gabrielli) (1510-1586), Γιαν ΣβÝελινκ (1562-1621), Τζιρüλαμο ΦρεσκομπÜλντι (Girolamo Frescobaldi) (1583-1643), ΝτÞτριχ Μπουξτεχοýντε, Γιüχαν ΠÜχελμπελ (Johann Pachelbel, 1653-1706), ΦρανσουÜ ΚουπρÝν, Γιüχαν ΣεμπÜστιαν Μπαχ, ΓκÝοργκ ΦρÞντριχ Χαßντελ, Βüλφγκανγκ ΑμαντÝους Μüτσαρτ, Φραντς Λιστ, ΣεζÜρ Φρανκ (César Franck, 1822-1890), ¢ντον Μπροýκνερ, ΑλεξÜντρ ΓκιλμÜν (Alexandre Guilmant, 1837-1911), Σαρλ - Μαρß Βιντüρ (Charles-Marie Widor, 1844-1937), Μαξ ΡÝγκερ (Max Reger, 1873-1916), Ζßγκφριντ Καργκ-¸λερτ (Sigfrid Karg-Elert, 1877-1933), ΜαρσÝλ ΝτυπρÝ (Marcel Dupré, 1886-1971), Γιüχαν ΝÝπομουκ ΝτÜβιντ (Johann Nepomuk David, 1895-1977), ΟλιβιÝ ΜεσιÜν καθþς και σημερινοß συνθÝτες εν ζωÞ.
     Για να λειτουργÞσει συνδυÜζει τις αρχÝς που διÝπουν τα πνευστÜ και τα πληκτροφüρα üργανα καθþς εßναι εφοδιασμÝνο και με πλÞκτρα και με αυλοýς. Για να κατανοÞσουμε σε ποια κατηγορßα μουσικþν οργÜνων ανÞκει το εκκλησιαστικü üργανο θα πρÝπει να ανατρÝξουμε στα πνευστÜ μουσικÜ üργανα. Τα πνευστÜ διακρßνονται στις εξÞς τρεις κατηγορßες:

 > ξýλινα πνευστÜ (π.χ. φαγκüτο, κλαρινÝτο, üμποε, κ.Ü.)
 > χÜλκινα πνευστÜ (π.χ. τρομπÝτα, κüρνο, τρομπüνι, κ.Ü.)
 > πολýαυλα πνευστÜ, πνευστÜ με γλωττßδες.

     Στη τελευταßα κατηγορßα παρατηροýμε üτι ενþ üλα τα μουσικÜ üργανα χρησιμοποιοýν αυλοýς (εßτε τýπου φλÜουτου, εßτε με γλωττßδα) μερικÜ μüνο διαθÝτουν Ýνα μηχανισμü πλÞκτρων. Ως εκ τοýτου προκýπτουν δυο υποκατηγορßες:

 > πληκτροφüρα πνευστÜ (π.χ. εκκλησιαστικü üργανο, αρμüνιο, ακορντεüν, κ.Ü.)

 > Üσκαυλοι.

     Προσεγγßζοντας το θÝμα αυτü απü μια Üλλη οπτικÞ γωνßα πολλοß ισχυρßζονται üτι το εκκλησιαστικü üργανο ανÞκει στα πληκτροφüρα üργανα τα οποßα χωρßζονται σε δýο μεγÜλες ομÜδες, ανÜλογα με τον τρüπο που παρÜγεται ο Þχος, üταν πιÝσουμε τα πλÞκτρα τους. ¸τσι, υπÜρχουν τα πληκτροφüρα με χορδÝς, που Ýχουν σαν κυριüτερους εκπροσþπους τους το πιÜνο και το τσÝμπαλο, και τα πληκτροφüρα με τη χρÞση αÝρα, üπως εßναι το εκκλησιαστικü üργανο, το αρμüνιο, το ακορντεüν, κ.Ü.

    Τþρα λοιπüν εßμαστε Ýτοιμοι για να βουτÞξουμε στα ενδüτερα του κυρßως θÝματüς μας, καθþς θÝσαμε τη βÜση του üσο πιο καλÜ και σýντομα γινüταν.
                                       Αμβροσιανü ΜÝλος

     Πριν φτÜσουμε στη καθαυτü ΜεσαιωνικÞ ΜουσικÞ να ποýμε 2 λüγια και για το Αμβροσιανü ΜÝλος, που προηγÞθηκε κατÜ 2 περßπου αι.. Ο Αμβρüσιος, επßσκοπος ΜιλÜνου, προσπαθþντας να βÜλει τÜξη στην αναρχßα των ýμνων που χρησιμοποιοýσε η ΔυτικÞ Εκκλησßα, καθüρισε τη χρÞση 4 τρüπων (κλιμÜκων) καθþς και τους ýμνους που θα Ýπρεπε να ψÜλλονται. Στο τÝλος του 6ου αιþνα ο ΠÜπας Γρηγüριος αναθεþρησε και πÜλι το σýνολο των μελωδιþν που χρησιμοποιοýσε η ΚαθολικÞ Εκκλησßα και καθüρισε ποιες ακριβþς μελωδßες θα ψÜλλονται και σε ποιο σημεßο της λειτουργßας. Tο Αμβροσιανü μÝλος Þ Αμβροσιανü Üσμα (λατινικÜ: Cantus Ambrosianus‎) εßναι η ρυθμικÞ Ýμμετρη αντιφωνικÞ ψαλμωδßα που εισÞγαγε στη ΔυτικÞ Εκκλησßα τον 4ο αι. ο ¢γιος Αμβρüσιος βασιζüμενος στο τυπικü λειτουργικü των Εκκλησιþν* της ΑνατολÞς εκεßνων των χρüνων.
     ΚατÜ τα πρþτα χριστιανικÜ χρüνια οι απλοß ýμνοι που Ýψαλαν ( ακολουθþντας τις ελληνικÝς αρχαßες κλßμακες) οι πιστοß στις εκκλησιαστικÝς συγκεντρþσεις τους Þτανε παρμÝνοι απü την εβραúκÞ θρησκευτικÞ παρÜδοση. Ο φüβος της ανακÜλυψης της συγκÝντρωσης των πιστþν απαγüρευσε τη χρÞση μουσικþν οργÜνων (λüγω των διωγμþν), πρακτικÞ που συνεχßστηκε στο Βυζαντινü τυπικü. ΜετÜ την καθιÝρωση του Χριστιανισμοý η λειτουργßα κι η υμνωδßα εμπλουτßζονται και δημιουργεßται στο ΒυζÜντιο η αντιφωνßα**, ο χωρισμüς των ψαλτþν σε αριστερü και δεξιü χορü. Αυτü το αντßφωνο μÝλος το διαμüρφωσε ο Αγ. Αμβρüσιος και καθιÝρωσε Ýτσι τη ΛατινικÞ ψαλμωδßα. Βασιζüμενος στους 4 πρüτυπους Ελληνικοýς μουσικοýς Þχους με τις εθνικÝς ονομασßες (Δþριος, Λýδιος, Φρýγιος, Μιξολýδιος ) δημιουργεß τους δικοýς Þχους αλλÜζοντας την ονομασßα των εθνικþν ονομÜτων αντιστοßχως σε Πρþτο Þχο, Δεýτερο, Τρßτο, ΤÝταρτο. Η μÝθοδος αυτÞ θα καταγραφεß στο βιβλßο του Antiphonarium κι αποτελεß τη βÜση στο ευρωπαúκü μουσικü σýστημα. Καθιερþνεται μ' αυτü τον τρüπο το Αμβροσιανü Üσμα το οποßο αργüτερα τροποποιεßται και αναπτýσσεται απü τον ΠÜπα Γρηγüριο στο Γρηγοριανü μÝλος.
Γνωστοß λατινικοß ýμνοι γραμμÝνοι σε ιαμβικü 2μετρο που αποδßδονται στον ¢γιο Αμβρüσιο εßναι: Deus Creator Omnium, Jam surgit hora tertia, Veni redemptor gentium, Intende qui regis Israel.
_____________________
  * Τυπικü της Εκκλησßας Þ Εκκλησιαστικü Τυπικü Þ Λειτουργικü Τυπικü (τυπικüν, typikon, solemnitas, rite) εßναι το σýνολο των οδηγιþν και διατÜξεων για το πþς και πüτε πρÝπει να τελοýνται οι ακολουθßες της Εκκλησßας. ¸τσι το Τυπικü αναφÝρει ποιες εßναι οι ακολουθßες που πρÝπει να τελοýνται κÜθε ημÝρα, εßτε εßναι ΚυριακÞ, εßτε ΔεσποτικÞ Þ ΘεομητορικÞ εορτÞ, εßτε μνÞμη Αγßου, εßτε μια απλÞ καθημερινÞ. Επßσης καθορßζει τη βασικÞ δομÞ των ακολουθιþν, τους ýμνους που πρÝπει να ψαλλοýν, τα εκκλησιαστικÜ κεßμενα (ψαλμοýς, ευχÝς, αποστολικÜ και ευαγγελικÜ αναγνþσματα, κ.λπ.) που πρÝπει να διαβαστοýν, πþς συμπλÝκονται δýο Þ τρεις ακολουθßες σε μßα ημÝρα και πλÞθος Üλλων οδηγιþν. Εßναι απαραßτητο για την ορθÞ διεξαγωγÞ των ακολουθιþν της Ορθοδüξου Εκκλησßας και συμπληρþνει και συμβιβÜζει το περιεχüμενο Üλλων Λειτουργικþν βιβλßων, üπως εßναι το Ευχολüγιο, το Ωρολüγιον, η ΠαρακλητικÞ, τα Μηναßα, κ.λπ.. Το σýνολο των διατÜξεων Ýχει καταγραφεß σε ιδιαßτερο βιβλßο, που και αυτü καλεßται Τυπικü.
** Το ψαλμωδικü αντßφωνο (ἀντß + απÝναντι + φωνÞ ) το καθιÝρωσε στη δυτικÞ χριστιανοσýνη ο ¢γιος Αμβρüσιος και πρüκειται για στßχο που τραγουδιÝται ως ρεφραßν στη ψαλμωδßα με σκοπü να αναδεßξει την θρησκευτικÞ της ιδÝα.
------------------------------
     Ο ¢γιος Αμβρüσιος, κατÜ κüσμον ΑυρÞλιος Αμβρüσιος (Aurelius Ambrosius, 339-40/4 Απριλßου 397) απü τους ΤρεβÞρους, επßσκοπος ΜεδιολÜνων (374-397), υπÞρξε αδιαμφισβÞτητα Ýνας δυναμικüς ιερÜρχης η παρουσßα του οποßου σημÜδεψε την ιστορικÞ πορεßα της χριστιανικÞς εκκλησßας τον 4ο αιþνα. ΜετÜ απü μßα λαμπρÞ σταδιοδρομßα στην κρατικÞ διοßκηση, αναγορεýεται, το 374, επßσκοπος ΜεδιολÜνων. Τη στιγμÞ της ανüδου του στον αρχιερατικü θρüνο θεωροýνταν Þδη σπουδαßα προσωπικüτητα ως πνευματικüς ηγÝτης και δÜσκαλος. Ο Αμβρüσιος λοιπüν Þτανε σημαντικÞ εκκλησιαστικÞ προσωπικüτητα του 4ου αι.. ΣυγκαταλÝγεται ανÜμεσα στους ΠατÝρες της Εκκλησßας και μαζß με τον Αυγουστßνο, τον Ιερþνυμο και το Γρηγüριο Α', ανÜμεσα στους αρχικοýς ΔιδασκÜλους της Εκκλησßας.



     ΓεννÞθηκε το Ýτος 339 στη πüλη ΤρÝβηρα (σημ. Trier της Γερμανßας), απü Χριστιανοýς γονεßς. Σε νεαρÞ ηλικßα Ýχασε τον πατÝρα του, ο οποßος Þταν ¸παρχος της Γαλατßας. Το Ýτος 353 εγκαταστÜθηκε για σπουδÝς στη Ρþμη. Σποýδασε ρητορικÞ κι ελληνικÜ. Σταδιοδρüμησε αρχικÜ ως δικηγüρος στο Σßρμιο (σημ. Sremska Mitrovica στη Σερβßα), αλλÜ οι ικανüτητÝς του εκτιμÞθηκαν απü τη ρωμαúκÞ πολιτεßα και διορßστηκε το Ýτος 370 διοικητÞς (consularis) των Επαρχιþν Λιγουρßας κι Αιμιλßας με Ýδρα τα Μεδιüλανα (ΜιλÜνο). Η Üσκηση των διοικητικþν του καθηκüντων υπÞρξεν υποδειγματικÞ κι üλοι, αρειανüφρονες κι ορθüδοξοι, τον εκτιμοýσαν. Το 374 ο επισκοπικüς θρüνος του ΜιλÜνου χÞρεψε. ΞεσπÜσανε, τüτε, ταραχÝς για τη διαδοχÞ του εκλιπüντα αρειανüφρονα επισκüπου Αυξεντßου κι ο Αμβρüσιος προσπÜθησε να ηρεμÞσει το πλÞθος. Εκεßνη τη στιγμÞ, κÜποιος απü τους συγκεντρωμÝνους, πιθανþς μικρü παιδß, φþναξε: "Ambrosium episcopum" (τον Αμβρüσιο επßσκοπο). Το πλÞθος συναßνεσε στην ιαχÞ κι ο κατηχοýμενος ακüμα Αμβρüσιος, βαπτßστηκε κι ýστερα απü μια βδομÜδα, στις 7 Δεκ'εμβρη του 374, χειροτονÞθηκε επßσκοπος. Ως επßσκοπος, βοηθÞθηκε στο Ýργο του απü τον πρεσβýτερο Σιμπλικιανü, ο οποßος τον Ýφερε σ' επαφÞ με την ανατολικÞ γραμματεßα και θεολογßα.
     Το ποιμαντικü του Ýργο υπÞρξε πολý πετυχημÝνο. ¸θεσε στη διÜθεση της Εκκλησßας τη περιουσßα του, οικοδüμησε ναοýς, κÞρυττε, εργÜστηκε για τη θεολογικÞ κατÜρτιση των κληρικþν του και στÞριξε το μοναχισμü. Αντιμετþπισε με επιτυχßα τον Αρειανισμü και συνÝβαλε στη σýγκληση των Συνüδων του Σιρμßου (380), της Ακυλεßας (ΤεργÝστης), το Ýτος 381, και της Ρþμης (382). Στη Β' ΟικουμενικÞ Σýνοδο (381) διαφþνησε με την απüφαση να γßνει δεκτüς ως κανονικüς επßσκοπος Αντιοχεßας ο Φλαβιανüς και να χειροτονηθεß ο ΝεκτÜριος επßσκοπος Κωνσταντινουπüλεως. ΕπιτÝθηκε με σθÝνος κατÜ του παγανισμοý. Εξαιτßας της υψηλÞς του παιδεßας, του χαρακτÞρα, αλλÜ και του κýρους του, εßχε Üριστες σχÝσεις με το αυτοκρατορικü περιβÜλλον κι υπÞρξε σýμβουλος των αυτοκρατüρων Γρατιανοý, Βαλεντινιανοý Β' και του Θεοδοσßου. Δε δßστασε μÜλιστα να τους επικρßνει για τη πολιτικÞ που ασκοýσαν, αλλÜ και να τους επηρεÜζει υπÝρ των ορθüδοξων συμφερüντων. ΥπÞρξεν ο Üνθρωπος κι ο ποιμÝνας που κÝρδισε την εμπιστοσýνη του Αυγουστßνου, ο οποßος τον μνημονεýει πολλÝς φορÝς στις ΕξομολογÞσεις του. ΣυνÝβαλε αποφασιστικÜ στη μεταστροφÞ του ιεροý Üνδρα απü το Μανιχαúσμü στο Χριστιανισμü, ενþ αργüτερα τονε βÜπτισε.
     Στις αρχÝς του Ýτους 397, αρρþστησε και στις 4 Απρßλßη πÝθανε. Η μνÞμη του τιμÜται απü την Ορθüδοξη και τη ΡωμαιοκαθολικÞ Εκκλησßα στις 7 ΔεκÝμβρη. ΣυγκαταλÝγεται ανÜμεσα στους ΠατÝρες και ΔιδασκÜλους της Εκκλησßας. Το Βßο του αγßου Αμβροσßου (Vita Ambrosii) Ýγραψε το Ýτος 412 Þ 413 ο γραμματÝας του Παυλßνος (M. Simonetti, Vita di Ambrogio, Collana di Testi Patristici 6, Roma 1989²). Η αρχαßα ελληνικÞ μετÜφραση του Βßου εκδüθηκε απü τον Α. Παπαδüπουλο - ΚεραμÝα, ΑνÜλεκτα ΙεροσολυμιτικÞς Σταχυολογßας Þ ΣυλλογÞ Ανεκδüτων και σπανßων ελληνικþν συγγραφþν περß των κατÜ την Εþαν Ορθοδüξων Εκκλησιþν και μÜλιστα της των Παλαιστινþν, Α', 1891 (ανατýπωση Bruxelles 1963). Βιογραφßα του αγßου συνÝταξε κι ο Συμεþν ΜεταφραστÞς, Βßος και πολιτεßα του οσßου πατρüς ημþν Αμβροσßου Επισκüπου ΜεδιολÜνου, PG 116, 861-882 -το ßδιο κεßμενο και στην PL 14, 45-66.
    Ο Αμβρüσιος γνþριζε πολý καλÜ τα φιλοσοφικÜ και θεολογικÜ πρÜγματα σε Δýση και ΑνατολÞ. Θαýμαζε τη στωικÞ και νεοπλατωνικÞ φιλοσοφßα, τις οποßες μÜλιστα ενÝταξε κριτικÜ στο Ýργο του. Η θεολογικÞ του σκÝψη δÝχτηκε ισχυρÝς επιδρÜσεις απü την ανατολικÞ γραμματεßα, γεγονüς που καταδεικνýει το σεβασμü του στη παρÜδοση της ΚαθολικÞς Εκκλησßας. Η Εκκλησßα αποτελοýσε για τον επßσκοπο των ΜεδιολÜνων το σþμα του ζþντος Χριστοý, μÝσα στο οποßο σþζεται ο Üνθρωπος, μετÝχοντας ενεργÜ στα μυστÞρια και αγορεýοντας με ειλικρßνεια και δημοσßως τα αμαρτÞματÜ του. ΥπÞρξεν Ýνθερμος υποστηριχτÞς κι εισηγητÞς της εκλαúκευμÝνης θεολογßας, αφοý κατüρθωσε να εξηγÞσει στο λαü του τις λεπτÝς θεολογικÝς αλÞθειες για την ομοουσιüτητα της Αγßας ΤριÜδας, με μοναδικÞ απλüτητα. ¹ταν ο 1ος θεολüγος που παρουσßασε στη δυτικÞ εκκλησιαστικÞ γραμματεßα συγκροτημÝνο κι ορθüδοξο Ýργο για τη θεμελßωση της ομοουσιüτητας του Αγßου Πνεýματος. ΑντιλÞφθηκε την ορθüδοξη πνευματολογßα με τα κριτÞρια που Ýθεσε στην ΑνατολÞ ο Μ. ΑθανÜσιος, ο Μ. Βασßλειος κι ο Δßδυμος ο Τυφλüς. Διατýπωσε τη διδασκαλßα του για την εκπüρευση του Αγßου Πνεýματος, κÜνοντας τη διÜκριση ανÜμεσα στην αÀδια (αιþνια) και την οικονομικÞ ΤριÜδα. ¸τσι μßλησε για την αÀδια εκπüρευση του Αγßου Πνεýματος απü τον Θεü ΠατÝρα, ο Οποßος αποτελεß τη κýρια πηγÞ της Θεüτητας. Η αποστολÞ του 3ου προσþπου, κατÜ τη φανÝρωση της οικονομικÞς ΤριÜδας, γßνεται απü τον Υιü, χωρßς üμως Αυτüς να αποτελεß και την πηγÞ Του.
     Στα αγιογραφικÜ ερμηνευτικÜ του υπομνÞματα υιοθÝτησε την αλληγορικÞ μÝθοδο κι επηρεÜστηκε κυρßως απü το Φßλωνα τον ΑλεξανδρÝα και τον ΩριγÝνη. ΚατÜ τη συγγραφÞ, üμως, της ΕξαημÝρου του, ακολοýθησε τις θεολογικÝς προûποθÝσεις και τη σκÝψη του Μ. Βασιλεßου. ΜÝσα απü τα ασκητικÜ κι ηθικÜ του συγγρÜμματα, ανÝπτυξε υποτυπþδη ασκητικÞ ανθρωπολογßα, που στηριζüτανε στην εν Χριστþ υιοθεσßα, στην ειλικρινÞ μετÜνοια, τη παρθενßα και την ανοδικÞ πορεßα της ψυχÞς στο Θεü. Σ' αυτÜ του τα Ýργα υπÞρξε περισσüτερο πρωτüτυπος, σε σχÝση με τα δογματικÜ, αφοý κατüρθωσε να εντÜξει φιλοσοφικÝς θεωρÞσεις των Στωικþν & Νεοπλατωνικþν στη χριστιανικÞ διδασκαλßα. Ο επßσκοπος των ΜεδιολÜνων δε συναßνεσε στις αξιþσεις του επισκüπου Ρþμης ΔÜμασου για προβολÞ του πÝτρειου πρωτεßου,μολονüτι υπÞρξεν ο 1ος που εισηγÞθηκε τον üρο πρωτεßο (primatum). ΥποστÞριξε πως η Εκκλησßα της Ρþμης διεκδικοýσε το πρωτεßο της ομολογßας και της πßστης μες στα πλαßσια της δυτικÞς χριστιανοσýνης, αλλÜ σε καμμßα περßπτωση αυτü δε συνιστοýσε πρωτεßο τÜξεως. Αναμüρφωσε τη λειτουργικÞ ζωÞ, εμπλουτßζοντας το υπÜρχον λειτουργικü τυπικü των ΜεδιολÜνων με ýμνους δικÞς του σýνθεσης, οι οποßοι ψÜλλονταν αντιφωνικÜ. ¸τσι, η παρÜδοση της Εκκλησßας χαρακτÞρισε ως αμβροσιανü λειτουργικü τýπο τη συμβολÞ του αυτÞ στην υμνολογßα της δυτικÞς Εκκλησßας. ΤÝλος, υπÞρξε δüκιμος και παραγωγικüς συγγραφÝας. ¸γραψε Ýργα ερμηνευτικÜ, κατηχητικÜ, ασκητικÜ, ηθικÜ, δογματικÜ, ομιλßες και λüγους, ýμνους, επιστολÝς κι επιγρÜμματα. Τα περισσüτερα απü τα Ýργα του εßχανε περιστασιακü χαρακτÞρα, αλλÜ Þταν οικοδομητικÜ. Ο λüγος του Þταν μεστüς και συνÞθως Üμεσος και κατανοητüς. Χρησιμοποßησε μ' ευχÝρεια τη φιλοσοφικÞ κι εκκλησιαστικÞ γραμματεßα, τüσο της Δýσης üσο και της ΑνατολÞς.
__________________________

ΑΡΧΙΚ¹ ΠΕΡºΟΔΟΣ  (~600-1000 μ.Χ.)

                                      Γρηγοριανü ΜÝλος

      ¸τσι ονομÜστηκε η λειτουργικÞ μουσικÞ της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßας, που πÞρε το üνομα της απü τον Γρηγüριο τον Α', ο οποßος υπÞρξεν επßσκοπος Ρþμης απü το 590 ως το 604. Πριν την εκλογÞ του, ο Γρηγüριος, üταν βρισκüτανε στη Κωνσταντινοýπολη, μελÝτησε την ελληνικÞ μουσικÞ. Καθþς η ανεξÝλεγκτη εισαγωγÞ νÝων ýμνων σε μουσικÞ γνωστþν λαúκþν τραγουδιþν δημιουργοýσε ανομοιομορφßα στο τυπικü κι εντýπωση διÜσπασης στις εκκλησßες της Ευρþπης που υπÜγονταν στη δικαιοδοσßα του Βατικανοý, ο ΠÜπας Γρηγüριος αποφÜσισε ν' αντιδρÜσει. ¸τσι, κωδικοποßησε τους ýμνους της Λειτουργßας, σýμφωνα με το εορτολüγιο της ΡωμαúκÞς ΚαθολικÞς Εκκλησßας κι üρισε αυτοýς που θα Ýπρεπε να ψÜλλονται σε üλες τις εκκλησßες, καταρτßζοντας Ýτσι το τυπικü που καθüριζε το ýφος της εκκλησιαστικÞς μουσικÞς. Απü το üνομα του, το σýνολο των ýμνων που θεωρηθηκανε κατÜλληλοι για τη λειτουργικÞ μουσικÞ της ΔυτικÞς Εκκλησßας ονομÜστηκε Γρηγοριανü ΜÝλος και την εξÜπλωση του ανÝλαβαν οι Βενεδικτßνοι μοναχοß.
     Η μουσικÞ του Γρηγοριανοý ΜÝλους εßναι μονοφωνικÞ, χωρßς κανονικü μÝτρο, αλλÜ ακολουθεß το ρυθμü των λÝξεων, οι οποßες πολý συχνÜ εßναι απü τη Βßβλο κι ιδßως απü τους Ψαλμοýς. ΤαγουδιÝται απü χορωδßα κι απü σολßστες, με εναλλαγÞ σολßστ και χορωδßας Þ και με εναλλαγÞ ημιχορßων. Στη μονοφωνßα, κυριαρχεß βασικÜ μßα μελωδικÞ γραμμÞ (Μßα μελωδßα = Μια "φωνÞ" = Μονοφωνßα). Στη μονοφωνßα η ßδια ακριβþς μελωδßα τραγουδιÝται απü Ýναν Þ περισσüτερους εκτελεστÝς ταυτüχρονα.



     Η αρχÞ της αλφαβητικÞς σημειογραφßας αποδßδεται στον Ανßκιο ΜÜνλιο Σεβερßνο ΒοÞθιο (480 - 525 μ.Χ.). Ο ΒοÞθιος (εδþ παραπÝμπω στον ΒοÞθιο, που 'χα πει στην αρχÞ, üπου κι υπÜρχει σýνδεσμüς του) Þτανε Ρωμαßος αριστοκρÜτης, μουσικüς και φιλüσοφος, με χριστιανικÞ παιδεßα κι ελληνομαθÞς. Το 500-507 Ýγραψε Ýνα σýγγραμμα για τη μουσικÞ της αρχαßας ΕλλÜδας, που μετÝδωσε αρκετÝς γνþσεις στον Μεσαßωνα και την ΑναγÝννηση. Η αλφαβητικÞ σημειογραφßα τελειοποιÞθηκε τον 6ο αι. απü τον ΠÜπα Γρηγüριο Α'. Κατüπιν, η εμφÜνιση των νευμÜτων τον 7ο αιþνα (Απüστροφος, οξεßα, βαρεßα, περισπωμÝνη, τελεßα κι οι συνδυασμοß τους) Ýδινε χωρßς ακρßβεια, μια γενικÞ ιδÝα για τη κßνηση των μελωδιþν. Οι μοναχοß της Ακουúτανßας (περιοχÞ της Ν. Γαλλßας στα σýνορα με την Ισπανßα) κÜνουνε χρÞση μüνο του νεýματος τελεßας κι απεικονßζουν επÜνω στις σελßδες τις κινÞσεις των φωνþν με πολýπλοκους συνδυασμοýς. Ο Μονüγραμμος ΦορÝας Φθογγüσημων που επινοÞθηκε τον 9ο αι., δεν Þταν παρÜ μια οριζüντια γραμμÞ (πρþιμος πρüδρομος του 5γρÜμμου) επÜνω στην οποßα Þταν ευκολþτερος ο προσανατολισμüς των φθüγγων.
     ¼λη αυτÞ η περßοδος της Μονοφωνßας, συνοδεýεται απü τον πüλεμο της Εκκλησßας ενÜντια στα μουσικÜ üργανα τα οποßα οι ιερεßς θεωροýν απαρÜδεκτα για την υμνωδßα, ενþ η απλÞ ανθρþπινη φωνÞ θεωρεßται ως η πιο κατÜλληλη. Τον 9ο αι. üμως, καταφÝρνει να εισαχθεß το Εκκλησιαστικü üργανο στους ναοýς των Ρωμαιοκαθολικþν. Η εξοικεßωση του ανθρþπου με το Üκουσμα πÜνω απü Ýναν Þχων ταυτüχρονα απü μουσικÜ üργανα üπως ο Δßαυλος, ο ¢σκαυλος κ.Ü., θα τον οδηγοýσε στην εξερεýνηση των συνηχητικþν δυνατοτÞτων με χρÞση της ανθρþπινης φωνÞς. Η γÝννηση της πολυφωνßας δεν ορßζεται ακριβþς, καθþς 2 Þ 3 αι. πριν, στοιχεßα πολυφωνßας εμφανßζονταν σε χορωδιακÜ Ýργα εßτε απü Üγνοια εßτε απü την ανÜγκη κÜποιας εκλÝπτυνσης της ταυτοφωνßας.
     ΚατÜ το τÝλος του 9ου αι. βρßσκουμε τη 1η πολυφωνßα στη μορφÞ του ¼ργκανουμ (organum το γνωστü Ýκτοτε, εκκλησιαστικü üργανο) του οποßου εφευρÝτης υπÞρξε ο ΛεονÝν και σπουδαßος συνεχιστÞς του με τον οποßο το ¼ργκανουμ βρÝθηκε στην ακμÞ του, ο ΠεροτÝν. Σ' αυτü μια μελωδßα συνοδεýει το λειτουργικü μÝλος (δηλαδÞ μια μελωδßα του Γρηγοριανοý ΜÝλους) νüτα προς νüτα στην υποκεßμενη φωνÞ, κωδικοποιημÝνη για 1η φορÜ μÝσα στο Ýργο Musica Enchiriadis (Ανωνýμου), που αποδιδüτανε λανθασμÝνα μÝχρι πρüσφατα στο Μοναχü Χοýκμπαλντ του Αγßου ΑρμÜνδου στο Τουρναß του Βελγßου. Στα 1030 μ.Χ., ο Ιταλüς Γκουßντο ντ' ΑρÝτσο (990-1050 μ.Χ.) δßνει τα ονüματα στους φθüγγους της κλßμακας παßρνοντας τις αρχικÝς συλλαβÝς των πρþτων ημιστιχßων του ýμνου Ut queant laxis resonare Fibris: Ut queant laxis/Resonare Fibris/Mira gestorum/Famuli tuorum/Solve polluti/Labii reatum/Sancta Joannes.
     ΜετÜ το üργκανουμ, η εξÝλιξη στη πολυφωνßα Ýρχεται με το ΝτισκÜντους, που εßναι Ýνα üργκανουμ που στολßζει üμως το λειτουργικü μÝλος στην επÜνω φωνÞ πιο "Ýξυπνα" απü το απλü üργκανουμ και με αντßθετη κßνηση. Ακολουθεß το ΜοτÝτο üπου πÜνω απü το λειτουργικü μÝλος προστßθενται 2 Þ 3 φωνÝς που ξετυλßγονται ακολουθþντας η κÜθε μßα διαφορετικü κεßμενο με διαφορετικÞ υπüθεση. Το Κοντοýκτους εßναι κÜτι ανÜλογο με το ΜοτÝτο, μüνο που δεν υπÜρχει η υποχρÝωση για την ýπαρξη μιας λειτουργικÞς μελωδßας. Στην Αγγλßα παρουσιÜζεται το Γκýμελ που εßναι τραγοýδι για 2 φωνÝς που κινοýνται σε αποστÜσεις τρßτης. Το Ψεýτικο ΒÜσιμο προÞλθε απü το Γκýμελ και Þταν Ýργο για 3 φωνÝς.
----------------------------------

     
Ο ΠÜπας Γρηγüριος Α´ (Papa Gregorio I, 540 - 12 ΜÜρτη 604), κοινþς γνωστüς ως ¢γιος Γρηγüριος ο ΜÝγας, Þτανε ΠÜπας της ΧριστιανικÞς Εκκλησßας, προ του Σχßσματος, απü τις 3 ΣεπτÝμβρη του 590 ως τον θÜνατü του το 604. Εßναι ο Ποντßφηκας με τον οποßο ξεκινÜ η μεσαιωνικÞ περßοδος της Δýσης της ενιαßας τüτε ΧριστιανικÞς Εκκλησßας. ΜετÜ το θÜνατü του αγιοποιÞθηκε. ΣυγκαταλÝγεται ανÜμεσα στους μεγÜλους διδασκÜλους της ΚαθολικÞς Εκκλησßας και η μνÞμη του τιμÜται στις 3 Σεπτεμβρßου. Στην Ορθüδοξη Εκκλησßα εßναι γνωστüς ως ¢γιος Γρηγüριος ο ΔιÜλογος κι η μνÞμη του τιμÜται στις 12 ΜÜρτη. Στην ΑνατολÞ του δüθηκε η προσωνυμßα ΔιÜλογος, εξαιτßας ενüς ομþνυμου Ýργου του (Liber Dialogorum - Βιβλßο Διαλüγων).



     Ο Γρηγüριος, ΠÜπας απü το 590 Ýως το 604 κι ο τελευταßος των λατßνων ΠατÝρων της ΔυτικÞς Εκκλησßας, γεννÞθηκε στη Ρþμη γýρω στο Ýτος 540. ΑνÞκε στην ευγενÞ χριστιανικÞ οικογÝνεια της Ρþμης, τους Ανικßους κι ο πατÝρας του Þταν μÝλος της ρωμαúκÞς συγκλÞτου. Η οικογÝνειÜ του εßχεν αναδεßξει Þδη 2 Επισκüπους Ρþμης. Η μητÝρα του, Σýλβια και 2 απü τις αδελφÝς του πατÝρα του αγιοποιÞθηκαν απü την Εκκλησßα. Στα παιδικÜ και νεανικÜ του χρüνια Ýζησε τις οδυνηρÝς εμπειρßες των βαρβαρικþν επιδρομþν εναντßον της Ρþμης. ¸λαβε πολý καλÞ μüρφωση, σποýδασε νομικÜ κι αρχικÜ ασχολÞθηκε με τα κοινÜ. Το 573, στα 33, διορßστηκε Praefectus Urbi (Ýπαρχος της πüλης της Ρþμης), θÝση ιδιαßτερα σημαντικÞ, αλλÜ παραιτÞθηκε μÝσα σε 1 Ýτος για να ακολουθÞσει τη μοναστικÞ ζωÞ. ºδρυσε με τη μεγÜλη περιουσßα του 7 μοναστÞρια, εκ των οποßων τα 6 βρßσκονταν στα οικογενειακÜ του κτÞματα στη Σικελßα. Το 7ο, που αφιÝρωσε στον ¢γιο ΑνδρÝα, δημιουργÞθηκε στο Clivus Scauri στη Ρþμη. Εßναι πιθανü, τα μοναστÞρια που ßδρυσε, να ακολουθοýσανε το μοναστικü πρüτυπο του οσßου Βενεδßκτου, αφοý ο Γρηγüριος Ýτρεφε ιδιαßτερο θαυμασμü προς το μεγÜλο διδÜσκαλο του κοινüβιου μοναχισμοý.
     Στα 578 η φÞμη του Þταν τÝτοια που ο ΠÜπας ΒενÝδικτος Α´ (Benedictus I) τονε διüρισε ως Ýναν απü τους 7 Regionarii (διακüνους) της Ρþμης. Το επüμενο Ýτος απεστÜλη απü τον ΠÜπα ΠελÜγιο Β' (Pelagius ΙΙ) ΑποκρισÜριος (nuntius) στην αυτοκρατορικÞ αυλÞ της Πüλης. ΠαρÝμεινε εκεß μÝχρι το 586, üπου απüκτησε πλοýσιες εμπειρßες, χωρßς üμως να μÜθει την ελληνικÞ γλþσσα. Το ενδιαφÝρον για τη πατρßδα του υπÞρξεν αμεßωτο, αφοý παρακαλοýσε τον αυτοκρÜτορα Μαυρßκιο (582-602) να αντιμετωπßσει τη λογγοβαρδικÞ εισβολÞ στην Ιταλßα.
ΜετÜ την επιστροφÞ του στη Ρþμη υπηρÝτησε ως ηγοýμενος στη ΜονÞ του Αγßου ΑνδρÝα για περßπου 5 Ýτη και παρÜλληλα εργÜστηκε ως σýμβουλος και γραμματÝας του ΠÜπα ΠελÜγιου Β'. Το 590 η ζωÞ του Üλλαξε ριζικÜ üταν ο ΠελÜγιος πÝθανε κι ο ßδιος επελÝγη ομüφωνα ως διÜδοχüς του. Ενθρονßστηκε στις 3 ΣεπτÝμβρη του ßδιου Ýτους.
     Ο Γρηγüριος χαρακτηρßστηκε απü τους ιστορικοýς ως ο 1ος πÜπας του Μεσαßωνα. Η αρχιερατεßα του υπÞρξε πετυχημÝνη, αφοý κατüρθωσε και κÝρδισε το σεβασμü, την αποδοχÞ, αλλÜ και τη συμπÜθεια üλων, ακüμα και των αντιπÜλων. Στα χρüνια που παρÝμεινε στον παπικü θρüνο, ο δυτικüς κüσμος Þτανε σ' αναταραχÞ. Η Ιταλßα ερημωνüταν απü τους Λομβαρδοýς (Þ ΛογγοβÜρδους) κι αντιμÝτωπος με αυτÞ τη μÜστιγα ο αυτοκρατορικüς ¸ξαρχος στη ΡαβÝννα αποδεικνυüταν ανßσχυρος. ΚατÜ συνÝπεια, δεδομÝνου üτι οι πολιτικÝς δυνÜμεις Þταν ανßκανες να αναλÜβουνε την ασφÜλεια των πολιτþν, ο παπισμüς, στο πρüσωπο του Γρηγορßου αναγκÜστηκε ν' αναλÜβει την ευθýνη για την ευημερßα των ανθρþπων. Χρησιμοποιþντας τις δεξιüτητες που 'χεν αποκτÞσει üταν υπηρÝτησε ως Ýπαρχος και πρεσβευτÞς, σýναψε συμφωνßα το 598 μεταξý της Αγßας ¸δρας και του Λομβαρδοý δοýκα ΣπολÝτο, σταματþντας την εισβολÞ κι αποκαθιστþντας την ειρÞνη και την ασφÜλεια στη χþρα. ΑναδιοργÜνωσε επßσης τις απÝραντες γαßες της εκκλησßας, στη περιοχÞ που εκτεßνεται απ' τη ΤοσκÜνη μÝχρι τη Σικελßα, εκεß που αργüτερα θα ιδρýονταν τα παπικÜ κρÜτη. Μοναχüς ο ßδιος, ο 1ος που εξελÝγη ΠÜπας, μεριμνÜ για τη διÜδοση του μοναχισμοý. Η αγγλοσαξωνικÞ αποστολÞ του υπü την ηγεσßα του Αγßου Αυγουστßνου του ΚαντÝρμπουρυ, θα οδηγÞσει τελικÜ στη μεταστροφÞ της Αγγλßας στο Χριστιανισμü.
     Αγωνßστηκε για την ομüνοια των επισκüπων της Ιλλυρßας και της Β. Ιταλßας απü την Ýνταση που 'χε δημιουργÞσει η Ýριδα των Τριþν Κεφαλαßων. Αναμüρφωσε τη παπικÞ αυλÞ, πρüσφερε χρÞματα στους φτωχοýς απü τη κληρουχßα του Αποστüλου ΠÝτρου, συντÞρησε εκκλησιαστικÜ και δημüσια οικοδομÞματα που υπÝστησαν καταστροφÝς απü τις βαρβαρικÝς επιδρομÝς, πλÞρωνε στρατιωτικοýς μισθοýς κι επανßδρυσε το ΒικαριÜτο της ΑρελÜτης (Αρλ). ΚατÜ βÜσην υπÞρξε νομιμüφρονας προς την αυτοκρατορικÞ εξουσßα, μολονüτι εκδÞλωσε κÜποιες τÜσεις παποκαισαρισμοý. Αντιμετþπισε τους ΔονατιστÝς στη Β. ΑφρικÞ κι Ýδειξε ουσιαστικü ενδιαφÝρον για τον εκχριστιανισμü των ειδωλολατρþν ΛογγοβÜρδων και τη μεταστροφÞ Üλλων απü τον Αρειανισμü στην ΚαθολικÞ Εκκλησßα.

     Ο Γρηγüριος αντÝδρασε στον τßτλο Οικουμενικüς που, κατüπιν ΣυνοδικÞς απüφασης, εισÞγαγε ο πατριÜρχης Κωνσταντινουπüλεως ΙωÜννης Δ' ο ΝηστευτÞς (582-595). Θεþρησε τον τßτλο αυτü εσφαλμÝνη αξßωση που αντßκειται στο πνεýμα διακονßας που μετÝφερε ο Χριστüς στους Αποστüλους του. ¸τσι, απü αντßδραση υιοθÝτησε για τον εαυτü του τον τßτλο servus servorum Dei (δοýλος των δοýλων του Θεοý), τßτλο που φÝρουν οι ΠÜπες της Ρþμης μÝχρι σÞμερα. ΠαρÜ το γεγονüς αυτü, στα Ýργα του πρüβαλε το πρωτεßο του Αποστüλου ΠÝτρου και της Αγßας ¸δρας: "Petrus namque auctore Deo sanctae Ecclesiae principatum tenens…", Liber Regulae Pastoralis II, 6, 88-89. Αγωνßστηκε για την εξÜλειψη της σιμωνßας και τη πνευματικÞ εξýψωση κληρικþν και λαúκþν. ΑναδιοργÜνωσε την εκκλησιαστικÞ ζωÞ, εκλαÀκευσε τα δüγματα της πßστης, þστε να εßναι κατανοητÜ απü τον απλü πιστü, κι αναθεþρησε τη λατινικÞ λειτουργßα, εισÜγοντας το γρηγοριανü μÝλος κι ιδρýοντας ΣχολÞ ιεροψαλτþν (Schola cantorum). ΣημαντικÞ Þταν κι η συνεισφορÜ του στη ζωγραφικÞ, καθþς υποστÞριξε την Üποψη πως η απεικüνιση θρησκευτικþν επεισοδßων εντüς των εκκλησιþν Þτανε πολý χρÞσιμη, καθþς μποροýσε να προσφÝρει στους αναλφÜβητους πιστοýς τα ßδια αποτελÝσματα με αυτÜ της ανÜγνωσης των Γραφþν απü üσους Þξεραν να διαβÜζουν. Η Üποψη αυτÞ, απü Ýναν Üνθρωπο με τüσο ισχυρÞ εξουσßα, αποτÝλεσε Ýνα πολý σημαντικü γεγονüς στην ιστορßα της ΔυτικÞς τÝχνης.
     Ο ¢γιος Γρηγüριος ο ΔιÜλογος θεωρεßται απü την Ορθüδοξη Εκκλησßα ως δημιουργüς/συγγραφÝας της Λειτουργßας των ΠροηγιασμÝνων Τιμßων Δþρων που τελεßται κατÜ τη διÜρκεια της ΜεγÜλης ΤεσσαρακοστÞς και της ΜεγÜλης ΕβδομÜδος. Η ΚαθολικÞ Εκκλησßα αγνοεß την λειτουργßα αυτÞ. Πεθανε στις 12 ΜÜρτη 604 (ΤιμÜται απü την Ορθüδοξη Εκκλησßα αυτÞ τη μÝρα). ΜετÜ απü το θÜνατü του αγιοποιÞθηκε. ΟνομÜστηκε στη συνÝχεια ΠατÝρας της Εκκλησßας κι εßναι Ýνας απü τους 2 Ποντßφηκες (ο Üλλος εßναι ο ΛÝων Α') που περιβÜλλεται με τον τßτλο ΜÝγας. Η εργογραφßα του Γρηγορßου εßναι πλοýσια και χαρακτηρßζεται απü την απλüτητα του λüγου, τη σαφÞνεια, τον καλü χειρισμü της γλþσσας και τη θεολογικÞ εμβρßθεια. Η φÞμη του ως εκκλησιαστικοý ΠατÝρα στηρßζεται στις ιδÝες που μετÝδωσε στις μελÝτες του για τη πνευματικÞ ζωÞ. ¸ργα του:

 * Liber Dialogorum (Βιβλßο Διαλüγων). Το Ýργο γρÜφτηκε ανÜμεσα στα Ýτη 593-594. Αποτελεßται απü 4 βιβλßα. Σε αυτÜ εμπεριÝχονται οι βßοι, τα θαýματα και οι προφητεßες πολλþν Ιταλþν αγßων, κληρικþν, μοναχþν και λαúκþν. ΜεταφρÜστηκε στην ελληνικÞ γλþσσα απü τον ελληνικÞς καταγωγÞς πÜπα Ζαχαρßα (741-752) και γρÞγορα γνþρισε σημαντικÞ διÜδοση. Στο Ýργο αυτü οφεßλει ο Γρηγüριος την προσωνυμßα ο ΔιÜλογος, η οποßα του αποδüθηκε απü την ανατολικÞ εκκλησιαστικÞ παρÜδοση.
 - Το 1987, ο Francis Clark δημοσßευσε το δßτομο, περßπου 800 σελßδων βιβλßο του The Pseudo-Gregorian Dialogues, (Οι Ψευδο-Γρηγοριανοß ΔιÜλογοι) ισχυριζüμενος üτι οι ΔιÜλογοι Þταν μια ψευδεπßγραφη "σýνθεση δανεßων" (ερÜνισμα) απü Üλλες πηγÝς, δημιουργημÝνη σχεδüν Ýναν αιþνα μετÜ τον θÜνατο του Γρηγορßου απü κÜποιον που εßχε πρüσβαση στα παπικÜ αρχεßα (γραφÝα Þ βιβλιοθηκÜριο).
* Liber Regulae Pastoralis (Βιβλßο Ποιμαντικοý Κανüνα). Το Ýργο γρÜφτηκε το Ýτος 591. Πρüκειται στην ουσßα για Ýνα ποιμαντικü εγχειρßδιο, που στοχεýει στην εξýψωση του λειτουργÞματος του ιερÝα και του μυστηρßου της ιερoσýνης. Εßχε μεγÜλη απÞχηση στα μεταγενÝστερα χρüνια, ενþ μÝχρι και τις ημÝρες μας προκαλεß το ενδιαφÝρον στους ιερατικοýς κýκλους της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßας.
 * Expositio in beatum Job, libri XXXV (ΕξÞγηση στο μακÜριο Ιþβ, βιβλßα 35). Το Ýργο φÝρει και την ονομασßα Moralia (ΗθικÜ). Με αυτüν τον τßτλο, Üλλωστε, εßναι περισσüτερο γνωστü. Πρüκειται για σπουδαßο και εμβριθÝς ερμηνευτικü υπüμνημα με ηθικÝς προεκτÜσεις. Το σýγγραμμα αυτü το αφιÝρωσε στο φßλο του ΛÝανδρο Σεβßλλης, ο οποßος και τον παρüτρυνε στη σýνταξÞ του.
 * Homiliae in Hiezechihelem prophetam (Ομιλßες στον προφÞτη ΙεζεκιÞλ), SCh 327(1986) και 360(1990).
 * XL Homiliarum in Evangelia Libri duo (40 Ομιλßες στα ΕυαγγÝλια, βιβλßα δýο), PL 76, 1075-1312.
 * Expositio in Canticum Canticorum (ΕξÞγηση στο ¢σμα ΑσμÜτων), SCh 314(1984).
 * Expositio in Librum primum Regum (ΕξÞγηση στο Βιβλßο Α´ Βασιλειþν), SCh 351(1989), 391(1993), 432(1998), 449(2000), 469(2003) και 482(2004).
 * ΜÝσα απü την εργασßα του Magna Moralia, εισÞγαγε την Ýννοια των επτÜ θανÜσιμων αμαρτημÜτων.
 * Διασþθηκαν, επßσης, 814 ΕπιστολÝς του Γρηγορßου. Βλ. την ÝκδοσÞ τους στον 77ο τüμο της PL.

     ΒιογρÜφος του Αγßου Γρηγορßου εßναι ο ΙωÜννης, διÜκονος Ρþμης (Ýτος γÝννησης Üγνωστο, θÜνατος πρü του 882 μ.Χ.). Ο Johannes, επονομαζüμενος Hymonides, Þταν γýρω στα μÝσα του 9ου αιþνα μοναχüς στο Monte Cassino, και αργüτερα διÜκονος της εκκλησßας της Ρþμης. ¸χοντας καλÞ μüρφωση, συνδÝθηκε στενÜ με τον ΑναστÜσιο, βιβλιοθηκÜριο της Εκκλησßας της Ρþμης (θÜνατος 879μ.Χ.), και κατÜ προτροπÞ του πÜπα ΙωÜννη VIII (872-82) συνÝγραψε τον βßο του Αγßου Γρηγορßου, βασισμÝνος στα Ýργα του και σε αποσπÜσματα επιστολþν που εßχαν διασωθεß στα παπικÜ αρχεßα. Το Ýργο διαιρεßται σε 4 τüμους: το Α' αφηγεßται τη ζωÞ του Αγßου μÝχρι την Üνοδü του στον παπικü θρüνο. Το Β' το Ýργο του ως πÜπα. Το Γ' την διδασκαλßα του και το συγγραφικü του Ýργο. Το Δ' την πνευματικÞ του εξÝλιξη. ¸κδοση Mabillon ("Acta SS. ord. S. Benedicti", I, 398-496; "Acta SS.", March, II, 137-211; P.L., LXXV, 50 sqq.).
--------------------
     ¸τσι απλÜ κýλησε üλη η ΑρχικÞ περßοδος της λεγüμενης μουσικÞς του μασαßωνα, με σπÜνιες πιθανÝς εξÜρσεις. Η 1η σημαντικÞ αλλαγÞ Ýρχεται στα τÝλη του 9ου αι και θα τη δοýμε στο επüμενο κεφÜλαιο. Να πω εδþ πως. ενþ η αρχικÞ ιδÝα-θεωρßα του με προεξÜρχοντα πÜλι το Λατßνο φιλüσοφο ΒοÞθιο, αποσκοποýσε στο να συμφιλιþσει την αρχαßα αλλÜ και μεταγενÝστερη φιλοσοφßα με τη αρχαιΙκÞ θεολογια τελικÜ, üπως εßδαμε και στο προηγοýμενο Üρθρο, Ýσφιξε περισσüτερο τα λουριÜ της ελεýθερης Ýκφρασης. Η εκκλησßα πλÝον üριζε το τß Þταν επιτρεπτü να διÝλθει σε κÜθε τομÝα της τÝχνης, αν φυσικÜ και μüνο πληροýσε κÜποιος προδιαγραφÝς. ΑυτÝς Þταν... η εξÞς: μüνον ü,τι εγκρßνει η ßδια περνÜ κι εγκρßνει μüνον üτι Ýχει αυστηρÜ θρησκευτικü χριστιανικü χαρακτÞρα: απαγορεýονται τα μουσικÜ üργανα καθþς η φωνÞ αρκεß, κι Üλλα εßδη μουσικÞς Þ ασμÜτων πÝραν των χριστιανικþν, κι αυτÞ μη θαρρεßτε, üσα μüνον Þταν απολýτως αποδεκτÜ και δεν μπÝρδευαν τους πιστοýς σε αιρÝσεις η παρανοÞσεις του δüγματος. ¸τσι 4 περßπου αιþνες, μια θαυμÜσια, πλην üμως αρκετÜ μονüτονη και βαρετÞ κατÜ τ' Üλλα μουσικÞ πλανιüταν Ýξω απü τις εκκλησßες και τα μοναστÞρια κι ßσως, λÝω ßσως, σε καμμιÜ παρÝα, σε καμμιÜ μÜζωξη Þ καμμιÜ εορτÞ να υπÞρχε κÜποιος που να τραγουδοýσε -αλλÜ και τι να τραγουδÞσει αν üχι τα Þδη κυκλοφορουντα... χιτÜκια της εποχÞς, τις μονωδßες.
     ΑφÞνουμε λοιπüν την ΑρχικÞ ΕποχÞ και πÜμε παρακÜτω:

Μ¸ΣΗ ΠΕΡºΟΔΟΣ (1000-1100)

    Το ¼ργκανουμ (Organum) εßναι 1η απüπειρα δημιουργßας πολυφωνικÞς μουσικÞς. ΔεßγματÜ του συναντÜμε απü τον 9ο αι.. Το 1ο Ýγγραφο που περιγρÜφει και κωδικοποιεß 1η φορÜ το ¼ργκανουμ εßναι η ανþνυμη μουσικÞ πραγματεßα του 9ου αι. Musica Enchiriadis. Οι συνθÝτες του üργκανουμ χρησιμοποιοýσανε Γρηγοριανü μÝλος την οποßα αρχικÜ συνüδευε μια 2η φωνÞ (duplum) κι αργüτερα και περισσüτερες. ΣυνÞθως οι 2 φωνÝς ξεκινοýσαν απü την ßδια νüτα (ταυτοφωνßα), στη συνÝχεια απομακρýνονταν η μßα απü την Üλλη κινοýμενες παρÜλληλα και στο τÝλος καταλÞγανε στη ßδια νüτα (ταυτοφωνßα). Χαρακτηριστικü παρÜδειγμα εßναι το 4φωνο ¼ργκανουμ Viderunt omnes (¢παντες üψονται) του Magister Perotinus (Perotin), αρχιμουσικοý του καθεδρικοý της Notre Dame στο Παρßσι. Το οποßο εßναι γραμμÝνο αποκλειστικÜ στα παλαιÜ κλειδιÜ και σε τροπικÞ σημειογραφßα (12 ος αι.μ.Χ). Οι αλλÜγες, οι αναπροσαρμογÝς βÜσει των νÝων πλÝον δυνατοτÞτων, επÝτρεψαν στη μεσαιωνικÞ μουσικÞ να κÜνει Ýνα βÞμα παραπÝρα. οριοθετοýμε το 1000 μ.Χ, σαν ορüσημο παρüλο που τα πρþτα βηματÜκια εßχανε λÜβει χþρα και προς τα τÝλη του 9ου αι. üπως αναφÝρω παραπÜνω, με το üργκανουμ.
      Η βÜση της εποχÞς αυτÞς στηρßχθηκε σε Ýνα πρüσωπο αρχικÜ. Το πρüσωπο αυτü Þταν ο Γκουßντο Ντ' ΑρÝτσο.



      Ο Γκουßντο ντ' ΑρÝτσο (Guido d' Arezzo, Þ Guido Aretinus, Guido Aretino, Guido da Arezzo, Guido MonacoGuy of Arezzo Þ Guy d'Arezzo ~990-1050) Þτανε θεωρητικüς της μουσικÞς κατÜ το Μεσαßωνα. Επινüησε το σýγχρονο σýστημα μουσικÞς σημειογραφßας, το μουσικü πεντÜγραμμο, που αντικατÝστησε τη νευματικÞ σημειογραφßα. ¹τανε Βενεδικτßνος μοναχüς στην ιταλικÞ πüλη-κρÜτος ΑρÝτσο. Ξεκßνησε τη καρριÝρα του στο ΜοναστÞρι της Πομπüζα, που βρßσκεται στην ΑδριατικÞ, δßπλα στη ΦερρÜρα. Ενþ βρισκüταν εκεß, συνειδητοποßησε üτι οι μοναχοß εßχανε πρüβλημα στην απομνημüνευση των ýμνων του Γρηγοριανοý ΜÝλους. Τüτε επινüησε μÝθοδο για να μαθαßνονται ευκολþτερα και γρηγορþτερα. Η μÝθοδος Ýγινε σýντομα διÜσημη στη Β. Ιταλßα. ΠαρüλαυτÜ συνÜντησε εχθρüτητα των μοναχþν του αββαεßου και του δüθηκε εντολÞ να μετακινηθεß στο ΑρÝτσο, πüλη που δεν Ýχει αββαεßο, αλλÜ εßχε πολλοýς τραγουδιστÝς-υμνητÝς για να τους διδÜξει. Εκεß επινüησε πολλÜ διδακτικÜ εργαλεßα, üπως το πεντÜγραμμο, το 6χορδο μουσικü σýστημα και τα ονüματα των φθüγγων (ντο-ρε-μι, κτλ). Τα ονüματα των φθüγγων προÝρχονται απü Ýνα γρηγοριανü ýμνο üπου κÜθε στßχος ξεκινÜ απü την αμÝσως ψηλþτερη νüτα. Απü τη 1η συλλαβÞ κÜθε στßχου πÞραν οι νüτες το üνομÜ τους. ΑυτÞ η ονομασßα των φθüγγων χρησιμοποιεßται μÝχρι σÞμερα στις χþρες της Ν. Ευρþπης, ΕλλÜδα, Ιταλßα, Γαλλßα, κτλ.



     ¸τσι λοιπüν κι ενþ δεν αλλÜζει κÜτι ουσιαστικü και συνεχßζεται η εκκλησιαστικÞ μονωδßα, αλλÜ αυτÞ τη φορÜ τη συνοδεßα οργÜνου, κυλÜνε πÜνω απü 100 χρüνια, αλλÜ üλα δεßχνουν πως μια νÝα εποχÞ Ýχει Þδη ξεκινÞσει στη μουσικÞ, απλÜ θα χρειαστεß μερικÜ χρüνια ακüμα. Εμεßς üμως πρÝπει να συνεχßσουμε στη ΝÝα ΕποχÞ, η οποßα διασπÜται ελαφρÜ σε 2 μικρüτερες και θα τα δοýμε αναλυτικÜ. Μποροýμε να ποýμε πως ουσιαστικÜ η κυρßως ΜεσαιωνικÞ ΜουσικÞ ξεκινÜ τþρα.

ΝΕΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1200- ~1500)

     Ο Γκουßντο Ýθεσε τους νÝους μουσικοýς κανüνες, αλλÜ το πιο ενδιαφÝρον πρüσωπο εßναι κεßνος που Ýδωσε την ευκαιρßα αλλÜ και τη δυνατüτα να επεκταθοýν και να υλοποιηθοýν αυτοß οι κÜνüνες. Πρüκειται για τον αναβαθμιστÞ του ¼ργκανουμ, το ΓÜλλο ΛεονÝν, αλλÜ και θεωρητικü που επÝκτεινε κι üλας τους Þδη υπÜρχοντες και φυσικÜ και τον Üξιο συνεχιστÞ του, τον μαθητÞ του ΠεροτÝν.



      Ο ΛεονÝν και παλαιüτερα εξελληνισμÝνα Λεονßνος (γαλλ. Léonin, Leoninus, Leonius, Leo) Þτανε πιθανüτατα ΓÜλλος συνθÝτης, ο οποßος Ýδρασε περß τα μÝσα του 12ου αιþνα. Θεωρεßται ο πρþτος σημαντικüς συνθÝτης πολυφωνικÞς μουσικÞς κι ειδικüτερα συνεισφÝροντας στη φüρμα του üργκανουμ, ενþ το Ýργο του εντÜσσεται στη λεγüμενη ΣχολÞ της Νοτρ Νταμ, Ýνα χαρακτηριστικü μουσικü ρεýμα του ýστερου Μεσαßωνα κι ειδικüτερα της ars antiqua (παλαιÜ τÝχνη). Τα üσα μÜς εßναι γνωστÜ γι' αυτüν προÝρχονται απü τον Ανþνυμο Δ', Ýναν ¢γγλο σýγχρονü του μελετητÞ και μουσικοθεωρητικü, που μαθÞτευσε στην Παναγßα των Παρισßων, τη καλλιτεχνικÞ Ýδρα του συνθÝτη. Τα Ýργα του συγκεντρþνονται σε μια μουσικÞ ανθολογßα με τßτλο Magnus Liber, η οποßα περιλαμβÜνει οργκÜνουμ, κλαοýζουλες και Üλλα μουσικÜ Ýργα της περιüδου· τα Ýργα αυτÜ δεν θεωροýνται αυτοτελÞ, αλλÜ περισσüτερο συμπληρωματικÜ ως προς τη λειτουργικÞ μουσικÞ της εποχÞς, η βÜση της οποßας εßναι κατÜ γενικÞ παραδοχÞ το γρηγοριανü μÝλος.



     Ο ΛεονÝν υπÞρξε επιπρüσθετα και δÜσκαλος μουσικÞς στη Νοτρ Νταμ, με πιο γνωστü μαθητÞ του τον περßφημο ΠεροτÝν. Ο τελευταßος ανÝπτυξε τις μουσικÝς καινοτομßες του πρþτου, αναπτýσσοντας το μελλισματικü ýφος του üργκανουμ, αλλÜ κυρßως επινοüντας τον τρüπο πρüσθεσης επιπλÝον φωνþν, το λεγüμενο τριπλü (triplum) και τετραπλü (quadruplum) üργκανουμ. Σýμφωνα, τÝλος, με κÜποιους μουσικολüγους, ο ΛεονÝν ταυτßζεται με τον ΠαριζιÜνο ποιητÞ Λεüνιους, απü τον οποßο ονομÜζεται το Λεονιανü μÝτρο, μια μορφÞ ποιητικÞς μετρικÞς üπου η ρßμα βρßσκεται στο κÝντρο κÜθε στßχου.


                 ΝευματικÞ Σημειογραφßα ΜουσικÞς προ ΑρÝτσο

      Ο ΠεροτÝν και παλιüτερα εξελληνισμÝνα Περοτßνος (γαλλ. Pérotin c. 1200) Þτανε ΓÜλλος συνθÝτης μαθητÞς του ΛεονÝν, ο οποßος θεωρεßται Ýνας απü τους κýριους εκπροσþπους της λεγüμενης ΣχολÞς της Νοτρ Νταμ. Το Ýργο του, θρησκευτικÞ μουσικÞ σε πολυφωνικü ýφος, συνδÝθηκε επßσης με το μουσικü ýφος της ars antiqua (παλαιÜ τÝχνη), ενþ -μαζß με τον ΛεονÝν- αποτελεß Ýναν απü τους ελÜχιστους συνθÝτες του ýστερου Μεσαßωνα που το üνομÜ του αποδßδεται με βεβαιüτητα σε συγκεκριμÝνα Ýργα. Ο ΠεροτÝν αναφÝρεται συχνÜ σε μουσικοθεωρητικÜ συγγρÜμματα με τη λατινικÞ του εκδοχÞ και μÜλιστα με το προσωνýμιο ΜÝγας (Magister Perotinus και Perotinus magnus), κÜτι που δεßχνει τον μεγÜλο σεβασμü που ενÝπνευσε ανÜ τους αιþνες στους μεταγενÝστερους μελετητÝς· το λατινοπρεπÝς του ονüματος καταμαρτυρεß πως τιμÞθηκε εν ζωÞ με τον τßτλο magister artium (μÜγιστρος τεχνþν), μια σπουδαßα αναγνþριση στο συνθετικü και διδακτικü του Ýργο. Χαριτολογþντας, εßναι χρÞσιμο να επισημανθεß πως το üνομα ΠεροτÝν εßναι υποκοριστικü του Pierre (ΠÝτρος) και κατÜ συνÝπεια στα ελληνικÜ προκýπτει το οξýμωρο ΠετρÜκης ο ΜÝγας.



     Το ιδιαßτερο μουσικü ýφος που υπηρÝτησε ο ΠεροτÝν εßναι το λεγüμενο üργκανουμ, το οποßο θεωρεßται κι ο πρωιμüτερος τýπος πολυφωνßας στη Δ. Ευρþπη. Στο üργκανουμ οι πρωγενÝστερες μελωδßες, που χρησιμοποιοýνται Þδη στο Γρηγοριανü ΜÝλος, λαμβÜνουν Üλλη διÜσταση με τη προσθÞκη ενüς παρÜλληλου μÝλους, σε διÜστημα τÝταρτης Þ πÝμπτης. Ο ΠεροτÝν εξÝλιξε αυτÞ τη τεχνικÞ, επινοþντας το 3πλü και 4πλü üργκανουμ (organum triplum και organum quadruplum), το οποßο συντßθεται απü 3 και 4 φωνÝς αντßστοιχα. Πιο συγκεκριμÝνα, η τεχνικÞ περιλαμβÜνει τη βασικÞ μελωδßα (cantus firmus) σε χρονικÞ υπερμεγÝθυνση (το υπερπολλαπλÜσιο μιας δεδομÝνης αξßας διαρκεßας), πÜνω απü την οποßα 2 και 3 φωνÝς (discantus) ηχοýνε σε μια περßπλοκα ρυθμικÞ υπüσταση. Η λειτουργßα του βασικοý μÝλους μ' αυτüν τον τρüπο εξαûλþνεται και κατ' ουσßαν μεταμορφþνεται σε Ýνα εßδους ισοκρÜτη, πÜνω απü τον οποßο λαμβÜνει χþρα Ýνα πολýχρωμο μελωδικü αραβοýργημα.
     Το φωνητικü μÝρος στο οποßο ανατßθεται η κýρια μελωδßα (cantus firmus) ονομÜζεται tenor, -εξ' ου κι ο μεταγενÝστερος μουσικολογικüς üρος τενüρος- στα πλαßσια του üργκανουμ ο üρος τενüρος δεν συνιστÜ χαρακτηριστικü της φωνητικÞς Ýκτασης και χαρακτÞρα, αλλÜ αποδßδει τον τρüπο λειτουργßας του φωνητικοý μÝρους, αφοý ετυμολογικÜ κατÜγεται απü το λατινικü ρÞμα tenere (κρατþ), καταδεικνýοντας μ' αυτü τον τρüπο πως υπηρετεß το κρÜτημα της κýριας μελωδßας (και για τοýτο στα ελληνικÜ αποδßδεται ως κραταιÜ φωνÞ Þ κραταιüς). Κατ' αντιστοιχßα, το Üλλο φωνητικü μÝρος ονομÜζεται contratenor, η φωνÞ δηλαδÞ που βρßσκεται Ýναντι του τενüρου κι επιμερßζεται αφ' ενüς σε contratenor altus για το μÝρος Üνωθεν αυτοý του τενüρου και contratenor bassus γι' αυτü που βρßσκεται κÜτωθεν. Εßναι προφανÝς, üτι στην εξÝλιξη της δυτικÞς μουσικÞς η ορολογßα αυτÞ μεταλλÜχθηκε, παραδßδοντÜς μας τους σημερινοýς σε ευρεßα χρÞση üρους κοντρα-τενüρος, κοντρÜλτο και μπÜσος, που Ýχουν üμως διαφορετικÞ εφαρμογÞ απ' ü,τι οι πρωταρχικοß.



     ΚατÜ τον Ανþνυμο -σýγχρονο του ΠεροτÝν- μουσικοθεωρητικü μελετητÞ (γνωστü στη νεþτερη βιβλιογραφßα ως Ανþνυμος Δ'), στον Περοτßνο αποδßδονται τα εξÞς 4 Ýργα: τα 4φωνα Viderunt omnes και Sederunt principes, καθþς και τα 3φωνα Alleluia "Posui adiutorium" κι Alleluia "Nativitas". ¢λλα 9 Ýργα –πÜντα σε ýφος οργκÜνουμ- τοý αποδßδονται απü μεταγενÝστερους μελετητÝς βασιζüμενοι στο υφολογικü τους στοιχεßο, αλλÜ και το 2ωνο Dum sigillum summi Patris καθþς και το μονοφωνικü Beata viscera, το οποßο εßναι σε ýφος κοντοýκτους (τýπος υμνωδßας με επαναλαμβανüμενες μελωδικÝς φρÜσεις επß ομοιοκατÜληκτου κειμÝνου). Τα Ýργα αυτÜ εμπεριÝχονται στο λεγüμενο Magnus Liber (ΜεγÜλο Βιβλßο), μια ανθολογßα πολυφωνικÞς μουσικÞς του 12-13ου αι., μÝρος της συλλογÞς βιβλßων και χειρογρÜφων της Νοτρ Νταμ στο Παρßσι, üπου συμπεριλαμβÜνονται κι Ýργα του προγενÝστερου ΛεονÝν. Τα περιεχüμενα της ανθολογßας συναποτελοýν τη λεγüμενη ΣχολÞ Νοτρ Νταμ, χωρßς üμως να πιστοποιοýν αδιαμφισβÞτητα üτι ο ΠεροτÝν υπÞρξε üντως μουσικüς στη Παναγßα των Παρισßων. Στη πραγματικüτητα μÜς εßναι ελÜχιστα γνωστÜ για τη προσωπικÞ του ζωÞ και τα περιστασιακÜ στοιχεßα που μαρτυρÜνε την ýπαρξÞ του προÝρχονται κυρßως απü κÜποια Ýδικτα της ΠαρισινÞς ΑρχιεπισκοπÞς.



     ΚÜποιοι μελετητÝς ταυτοποιοýν στο πρüσωπο του ΠεροτÝν τα εξÞς 2 ιστορικÜ πρüσωπα της Νοτρ Νταμ: εßτε τον θεολüγο Petrus Cantor (ελλ. αποδ. ΠÝτρος ο Μελωδüς, † 1197), εßτε τον Petrus, ο οποßος μÜς εßναι γνωστüς ως δευτεραναγνþστης (succentor) της Νοτρ Νταμ απü το 1207 ως περ. το 1238. Ο 2ος εßναι μÜλλον πιθανþτερο να ταυτßζεται με τον ΠεροτÝν, καθþς συμπßπτει καλλßτερα χρονικÜ, αλλÜ κυρßως επειδÞ η ιδιüτητα του δευτεραναγνþστη Þταν ακριβþς η επßβλεψη του μουσικοý μÝρους της λειτουργßας. Η πολυφωνßα υπÞρξε καταλυτικüς παρÜγων στη μουσικÞ εξÝλιξη της Δ. Ευρþπης, αφοý Ýσπασε Ýνα κατεστημÝνο αιþνων βασισμÝνο στη μονοφωνßα· η νÝα αισθητικÞ τÜση εßχε τüσον υπÝρμαχους, üσο και πολÝμιους, πολλοß απü τους οποßους καταμαρτυροýνε σε γραπτÜ τους τις επικρατοýσες για την εποχÞ εντυπþσεις. Ο Επßσκοπος της Σαρτ, φιλüσοφος και καθηγητÞς θεολογßας στο ΠανεπιστÞμιο των Παρισßων, ΙωÜννης του Σþλσμπερι (1120-1180) μÜς δßνει στο Ýργο του De nugis curialiam μια περιγραφÞ της μουσικÞς της περιüδου απü πρþτο χÝρι:

  "¼ταν ακοýει κανεßς τις γλυκειÝς αρμονßες των διÜφορων τραγουδιστþν, Üλλοι στα ψηλÜ, Üλλοι στα χαμηλÜ μουσικÜ μÝρη, Üλλοι να προηγοýνται κι Üλλοι να Ýπονται, Üλλοι με παýσεις κι Üλλοι με κρατημÝνες νüτες, φαντÜζεται περισσüτερο μια συναυλßα απü σειρÞνες παρÜ απü Üνδρες. Οι δυνατüτητες της φωνÞς εßναι πραγματικÜ αξιοθαýμαστες, οýτε τα μελωδικüτερα των πτηνþν δεν μποροýν να συγκριθοýν. Εßναι εντυπωσιακÞ η ευκολßα με την οποßα ανεβοκατεβαßνουν τις μουσικÝς κλßμακες, υποδιαιροýν Þ πολλαπλασιÜζουν τις ρυθμικÝς αξßες, επαναλαμβÜνουν τις μουσικÝς φρÜσεις και τονßζουν τη σημασßα του κειμÝνου: οι υψßφωνες διαπεραστικÝς νüτες εßναι τüσο καλÜ αναμεμειγμÝνες με τις μεσαßες [τενüροι] και τις χαμηλÝς [μπÜσοι], που τα αυτιÜ απωλýουν [χÜνουν] κÜθε γνþμονα κρßσης. ¼ταν üλα αυτÜ γßνονται στον υπερθετικü βαθμü εßναι μÜλλον πιο ταιριαστÜ για να διαγεßρουνε τον πüθο παρÜ τη κατÜνυξη· μα üταν γßνονται με μετριοπÜθεια, ξεχνÜ κανεßς τα χαλεπÜ της επßγειας ζωÞς, προσφÝρει γαλÞνη στη ψυχÞ, χαρÜ, ειρÞνη και δüξα εν ονüματι του Κυρßου και μεταφÝρει τη ψυχÞ στη κοινωνßα των αγγÝλων".
-------------------

     Η σπουδαßα σχολÞ της Νοτρ Νταμ μεταξý Üλλων, üπως προανεφÝρθη, δημιοýργησε και την Ars Antiqua και θα τη δοýμε αμÝσως. μετÜ. Στο μεταξý μπορεßτε να απολαμβÜνετε στο μεταξý λßγη απü τη μουσικÞ της Νοτρ Νταμ:



ΜÝση Περßοδος (1150-1300)

      Ars Antiqua (ΠαλαιÜ ΤÝχνη): Το αυστηρüτατο βασιλικο/παπικü, εκκλησιαστικü/εκπαιδευτικü κατεστημÝνο της Notre Dame Þτανε το περιβÜλλον στο οποßο Üνθισε Ýνα Üλλο, μουσικü περιβÜλλον. Οι πειραματισμοß κι οι καινοτομßες που λÜβανε χþρα σε αυτü Þτανε πρωτοφανεßς για τα δεδομÝνα της εποχÞς. Η γνþση μας üμως γýρω απü αυτü εßναι Ýμμεση. Στοιχειοθετεßται απü μερικÝς ελλιπεßς πηγÝς: 4 τερÜστια μουσικÜ χειρüγραφα και μερικÝς θεωρητικÝς πραγματεßες. ¼πως υποστηρßζει ο Richard Taruskin, αυτü που αποκαλοýμε σÞμερα σχολÞ της Notre Dame εßναι μια ιστοριογραφικÞ ανασýσταση (historiographical fiction). Συμπληρþνοντας τα κομμÜτια διαφαßνεται ο 1ος θρßαμβος της σýγχρονης μουσικολογßας κι Ýνας απü τους πιο εντυπωσιακοýς ακüμη και σÞμερα.
     Σ' αυτÞν ανÞκει η δημιουργßα ενüς συστÞματος κανüνων πÜνω στις υπÜρχουσες μορφÝς πολυφωνßας, καθþς κι Ýνα σýνολο απü νÝες κατακτÞσεις. Κýριοι αντιπρüσωποι εßναι ο ΛεονÝν (Leonin), οργανßστας στη Παναγßα των Παρισßων μÝχρι τα τÝλη του 12ου αι. ο οποßος ξεφεýγει απü τα δεσμÜ του Γρηγοριανοý μÝλους, εφαρμüζει την αντßθετη κßνηση των φωνþν και μετατρÝπει το üργκανουμ σε Ýργο τÝχνης κι ο ΠεροτÝν (Perotin) ο ΜÝγας (1180-1210) που Þταν μαθητÞς του. Ο ΠεροτÝν, εισÜγει τη μßμηση, το χρωματικü ýφος, προσπÜθησε να τελειοποιÞσει τη σημειογραφßα καθορßζοντας και τη διÜρκεια των φθüγγων που χρησιμοποιοýσε. Το ρεπερτüριο της σχολÞς συνßσταται σε μια συλλογÞ απü Ýργα το Magnus liber, μερικÝς clausulae, conductus και πρþιμα μοτÝτα. Ο üρος Ars Antiqua χρησιμοποιÞθηκε απü συγγραφεßς του πρþιμου 14ου αι., για να διαχωρßσουνε τη τÝχνη του ýστερου 13ου απü την ars nova που αναφερüταν στην εποχÞ τους. ΣÞμερα οι 2 üροι χρησιμοποιοýνται για να ορßσουμε τη μουσικÞ του 13 και 14ου αι., αντßστοιχα. ΕπομÝνως η Ars antiqua περιλαμβÜνει τη σχολÞ της Notre Dame με τους 2 κýριους εκπροσþπους της, Λεονßνο & Περοτßνο και την αμÝσως επüμενη περßοδο που χωρßζεται σε 2 φÜσεις. ΑυτÞ του ΦρÜνκο ( μÝσα 13ου αι.) και του ΠÝτρου ( τÝλος 13ου αι.).
     Ο Λεονßνος, πολý ικανüς συνθÝτης του organum, Ýγραψε το magnus Liber που στη τελικÞ του μορφÞ παρουσιÜζει μια πλÞρη συλλογÞ απü 2μερÞ üργανα (organa dupla) για üλο το λειτουργικü Ýτος. Ο Περοτßνος, επßσης ικανüς συνθÝτης στο discantus, εμπλοýτισε το ρεπερτüριο συνθÝτοντας üργανα με 3 Þ 4 μÝρη (Þ αλλιþς: φωνÝς). Aυτüς κι οι συνεργÜτες του προσÝθεσαν μεγÜλο αριθμü απü μικρÝς συνθÝσεις (clausulae) που Þταν σχεδιασμÝνες να υποκαταστÞσουν αντßστοιχα τμÞματα στα üργανα του Λεονßνου. ¹τανε γραμμÝνες σε ýφος discantus. Η πρακτικÞ αυτÞ του discantus σηματοδüτησε την αρχÞ της αντßστιξης στη δυτικÞ μουσικÞ. Οι κλαοýζουλες συνÝχισαν και στην επüμενη περßοδο þσπου μετασχηματιστÞκανε σε μοτÝτα. 
     Οι τροβαδοýροι Þταν ευγενεßς και μορφωμÝνοι, κυρßως ιππüτες, τραγουδιστÝς, λυρικοß ποιητÝς και μουσικοß, που ζÞσανε γýρω στον 11ο αι. στη ΜεσημβρινÞ Γαλλßα, νüτια του Λßγηρα ποταμοý κι ιδιαßτερα στην Προβηγκßα. Η ονομασßα τους προÞλθε απü το ρÞμα trouvar-trobar, δηλαδÞ βρßσκω, εφευρßσκω, επινοþ μια καινοýρια μουσικÞ. ΤρουβÝροι λÝγονται οι αντßστοιχοι ΓÜλλοι μουσικοß που ζÞσαν üμως στη Β. Γαλλßα. Τα τραγοýδια των τροβαδοýρων Þτανε κατÜ κýριο λüγο λυρικÜ και κινÞθÞκανε κυρßως γýρω απü τις θεματικÝς της προσωπικÞς περιπÝτειας, του ευγενοýς Ýρωτα, της εξιδανßκευσης των σχÝσεων. ΑλλÜ κι αυτüς ο Ýρωτας παßρνει συχνÜ διÜφορες μορφÝς μες στη κλειστοý νοÞματος γραφÞ που Þταν μια απü τις κατευθýνσεις της ποßησης των τροβαδοýρων. Tα αντßστοιχα των τρουβÝρων διακρßνονταν για τον επικü χαρακτÞρα τους, εξιστορþντας συχνÜ τις πολεμικÝς εκστρατεßες της εποχÞς. Η διÜκριση αυτÞ οφειλüταν σε μεγÜλο βαθμü στο γεγονüς πως οι τροβαδοýροι ζοýσανε στη Ν. Γαλλßα, που Þτανε λιγþτερο εκτεθειμÝνη σε επιδρομÝς και χαρακτηριζüταν εν γÝνει απü Ýνα πιüτερο ευγενÞ κι εκλεπτυσμÝνο πολιτισμü. Τüσον οι τροβαδοýροι üσο κι οι τρουβÝροι αποτελοýν απογüνους των αρχαßων ραψωδþν Þ των μεταγενÝστερων τους βÜρδων.
     Το εßδος αυτü (και των δýο) κυριÜρχησε 200 Ýτη (1000-1300 μ.Χ). ΔιÜσημος και σημαντικüς τρουβÝρος Þταν ο ΑντÜμ ντε λα Αλ (1237-1287), γνωστüς με το παρατσοýκλι Ο καμποýρης του ΑρρÜς, που Ýγραψε με τÝχνη Ýνα εßδος μουσικÞς που λεγüταν Παιχνßδια (τραγουδιστοß διÜλογοι που σχολιÜζουν ευχÜριστα κÜποιο ερωτικü επεισüδιο) καθþς και πολλÜ Üλλα Ýργα. Οι τροβαδοýροι γßναν αντικεßμενο νÝας αντßληψης για τους ποιητÝς, αποσπþμενοι απü τα καθιερωμÝνα και διεκδικþντας ποιητικÞ αυτονομßα κι εναλλακτικü τρüπο ζωÞς. ¸τσι δημιουργÞθηκε μια μυθολογßα γýρω απ' αυτοýς, που εκφρÜστηκε με την ιστοριογραφικÞ αποτýπωση του βßου τους. ΠαρüλααυτÜ, οι τροβαδοýροι δεν περιλαμβÜνονταν στις τÜξεις που μποροýσαν να απολαýσουνε τη δüξα üπως αντßστοιχα την απολÜμβαναν Üλλοι, üπως οι ιππüτες. Η ποßηση των τροβαδοýρων λειτοýργησε ως πρüτυπο για την ανÜπτυξη της λυρικÞς ποßησης στην υπüλοιπη Ευρþπη με διÜφορους τρüπους. Οι αντßστοιχοι των Τροβαδοýρων στη Γερμανßα, εßναι οι ΕρωτοτραγουδιστÝς. Εμφανßζονται το 13ο αι. κι οι επιρροÝς τους καθþς και τα θÝματÜ τους εßναι παρüμοια. Το 14ο αι., οι ΕρωτοτραγουδιστÝς παρακμÜζουν και στη θÝση τους εμφανßζονται οι ΑρχιτραγουδιστÝς, που ανÞκουνε στην αστικÞ τÜξη κι ιδρýουνε σχολÝς μουσικÞς που λειτουργοýν με κανονισμοýς κι ιεραρχßα. Οι κυριüτερες μουσικÝς μορφÝς που επικρÜτησαν παρÜλληλα την εποχÞ αυτÞ εßναι το ροντü, το μαδριγÜλι, το λαι και το σανσüν.


                ΑντÜμ ντε λα Αλ

    Ars Nova (νÝα τÝχνη): Ο üρος χρησιμοποιεßται γενικÜ για τη μουσικÞ του 14ου αι., αντßθετα προς τον üρο ars antiqua Þ παλαιÜ τÝχνη, δηλαδÞ, τη μουσικÞ του 13ου αι. Πρüκειται για μια περßοδο στην ιστορßα της ΑισθητικÞς που βοÞθησε στη καθιÝρωση νÝων μουσικþν κατακτÞσεων. Η μουσικÞ στη Γαλλßα του 14ου αι. στην αντßληψη των συγχρüνων, με διÜφορες καινοτομßες, κυρßως στη σημειογραφßα, σε σχÝση με τη μουσικÞ του 13ου αι.. Εξ ου σÞμερα η μουσικÞ του 13ου αι. ονομÜστηκε Ars antiqua (παλιÜ τÝχνη). Αρκετοß ερευνητÝς μιλÜν επßσης για μια Ars Nova στην Ιταλßα του 14ου αι., χωρßς να 'χει προηγηθεß εκεß μια παλιüτερη πολυφωνικÞ μουσικÞ τÝχνη με κÜποιο üγκο.
    Στο 13ο αι. η πολυφωνικÞ μουσικÞ συνδÝεται με την εκκλησßα και με κýκλους μορφωμÝνων κληρικþν, ενþ η μουσικÞ των Αυλþν της αριστοκρατßας που Ýχει καταγραφεß εßναι καθαρÜ μονοφωνικÞ σχεδüν μÝχρι το τÝλος του 13ου (τρουβÝροι = ποιητÝς-συνθÝτες, menestrels, jongleurs=οργανοπαßχτες). Απü το 1150-80, δηλαδÞ στην εποχÞ του τÝλους της πολυφωνßας της Ν. Γαλλßας του 12ου
αι. (Saint Martial) κι ενüς üμοιου μικροý πολυφωνικοý ρεπερτορßου που Ýχει σχÝση με το Santiago (Αγ. ΙÜκωβος) de Compostela στη Β. Ισπανßα (επρüκειτο για Ýναν απü τους σημαντικþτερους τüπους προσκýνησης του Δυτικοý Μεσαßωνα), καταγεγραμμÝνο üμως σε νεýματα της Κ. Γαλλßας, αναπτýσσεται Ýν Üλλο πολý σημαντικü κι εκτεταμÝνο πολυφωνικü ρεπερτüριο στο Παρßσι, κυρßως, αλλÜ üχι μüνο, στο περιβÜλλον του ναοý  της Notre Dame.
    Η αισθητικÞ περßοδος της Ars Nova, κατÜ την ýστερη μεσαιωνικÞ εποχÞ, αποτÝλεσε το επüμενο βÞμα στη καθιÝρωση των νÝων μουσικþν κατακτÞσεων που 'χανε ξεκινÞσει με τη ΠαλαιÜ ΤÝχνη. Στις αρχÝς του 14ου αιþνα δýο σημαντικοß θεωρητικοß ο ΓιοχÜνες ντε Μοýρις κι ο Φιλßπ ντε Βιτρý ( το 1351 γßνεται επßσκοπος της Μω), διαμüρφωσαν μια νÝα γλþσσα και στη μουσικÞ. Ο 1ος Ýκανε ριζοσπαστικÝς αλλαγÝς στα Ýργα του κι üπως ο ντε Βιτρß, υπÞρξε υπÝρμαχος της αντßστιξης για πολλÝς φωνÝς, με ελεýθερη χρÞση της χρωματικÞς και ρυθμικÞς ποικιλßας. Ο 2ος (1291-1361), ΓÜλλος διπλωμÜτης, συνθÝτης, ποιητÞς και θεωρητικüς, λÝγεται üτι συνÝταξε την ομþνυμη πραγματεßα, Ýνα εγχειρßδιο τεχνικÞς, το οποßο περιλÜμβανε üλες τις νÝες τÜσεις που Ýτειναν να επικρατÞσουν κι οι οποßες μÝχρι τüτε δεν εßχανε κωδικοποιηθεß. Αν κι αμφισβητεßται η ýπαρξη τÝτοιας πραγματεßας, ωστüσο με το συνολικü Ýργο της μουσικÞς του διδασκαλßας κλüνιζε τη κυριαρχßα των εκκλησιαστικþν τρüπων (κλιμÜκων), καθιερþνοντας τον προσαγωγÝα, του οποßου η λýση κατÜ ημιτüνιο προς την τονικÞ επÝβαλλε στο αυτß την αßσθηση του μεßζονος και του ελÜσσονος τρüπου. Επßσης, μÝσω της τελειοποßησης της θεωρßας της αντßστιξης εδραßωνε τη χρÞση διαστημÜτων 3ης και 6ης, που θεωροýνταν μÝχρι τüτε διαφωνßες, ακüμα και τη χρÞση της 2ας και 7ης. ¸κανε μεθοδικüτερη χρÞση των αλλοιþσεων, κÜτι που προετοßμασε την Üφιξη και καθιÝρωση του χρωματικοý ýφους.
     Το κýριο επßτευγμα της ars nova και συγχρüνως το σημεßο της επßθεσης των αντιπÜλων της Þταν η κατÜκτηση μιας νÝας περιοχÞς στο πεδßο του ρυθμοý και του μÝτρου. ΟυσιαστικÜ επÝβαλε τη χρÞση της τÝλειας πτþσης, εφÜρμοσε τη διαστολÞ του μÝτρου στα μουσικÜ Ýργα, παýοντας Ýτσι την κυριαρχßα του τρßσημου ρυθμοý (εμπνευσμÝνου απü την Αγßα ΤριÜδα, ΠατÞρ, Υιüς κι ¢γιο Πνεýμα). ¸κανε μεθοδικüτερη χρÞση των αλλοιþσεων, κÜτι που προετοßμαζε τον ερχομü του χρωματικοý ýφους. ¼λες αυτÝς τις κατακτÞσεις που κατÝγραψε ο Βιτρý θα τις εφÜρμοζε με τον ιδανικþτερο τρüπο ο Γκυγιþμ ντε Μασþ (1300-1377), πρωτοπρεσβýτερος στον καθεδρικü ναü της Ρεμς στη Β.Γαλλßα. Εκτüς απü τις Üλλες συνθÝσεις του, σημαντικüτατη εßναι η 4φωνη Λειτουργßα Messe Notre Dame, η που με την εξαιρετικÞ της κατασκευÞ εδραιþνει τη Λειτουργßα σα μουσικÞ μορφÞ.
     ΑυτÞ η νÝα τÝχνη στην ιταλικÞ εκδοχÞ της αντιπροσωπεýεται απü τον ΜÜγκιστερ ΠιÝρο κι Üλλους συνθÝτες της περιüδου. Τα μουσικÜ και σημειογραφικÜ χαρακτηριστικÜ της υποδεικνýουν üτι η ιταλικÞ πολυφωνικÞ μουσικÞ Þταν καταρχÞν κλÜδος της γαλλικÞς παρÜδοσης του ýστερου 13ου αι. Ωστüσο, κατÜ την περßοδο 1275-1325 ανÝπτυξε ιδιαßτερα χαρακτηριστικÜ που οδÞγησαν σε διακριτü εθνικü ρεπερτüριο και τεχνοτροπßα.
     Η ars nova παρουσιÜζει Ýνα κοινü υπüβαθρο με τις Üλλες μορφÝς τÝχνης, εισÜγοντας νεωτερισμοýς που αντανακλοýν εν μÝρει κοινωνικÝς αλλαγÝς στη δομÞ του μεσαιωνικοý κρÜτους[6]. Η ανÜγκη για απαλλαγÞ απü τον εκκλησιαστικü κανüνα, Þδη παροýσα στην πικρÞ σÜτιρα του ΦοβÝλ για τη διαφθορÜ του κλÞρου στις αρχÝς του 14ου αιþνα με τους εξüριστους πÜπες στην Αβινιüν, οδÞγησε στην αναζÞτηση νÝων χρωματικþν τüνων και την απελευθÝρωση στο μÝτρο, υποδεικνýοντας μßα τÜση κοινωνικÞς ανανÝωσης που εκδηλþθηκε μÝσω συγκεκριμÝνων στοιχεßων στην τÝχνη. Τα νεωτεριστικÜ στοιχεßα της ars nova, þθησαν σε μια νÝα αντßληψη του ρυθμοý και του μÝτρου, εκκοσμικεýοντας και απαλλÜσσοντας ταυτüχρονα τη μουσικÞ απü την κυριαρχßα των εκκλησιαστικþν τρüπων. Αναμφßβολα παρατηρεßται αλληλεπßδραση κοινωνικþν αλλαγþν και αλλαγþν στην τÝχνη σε μια περßοδο σημαντικþν μεταβολþν σε σχÝση με τη μεσαιωνικÞ φεουδαρχßα, νÝους τρüπους διαχεßρισης του κρÜτους και τη δημιουργßα μιας ζωτικÞς μεσαßας τÜξης, που Üλλαξε για πÜντα την εικüνα της ευρωπαúκÞς ηπεßρου. Η μουσικÞ παρουσιÜζεται πιο απελευθερωμÝνη κι επηρεασμÝνη απü τη λαúκÞ μουσικÞ και το λειτουργικü μÝλος. Οι μουσικÝς μορφÝς, αν και πολλÝς απü αυτÝς εßναι παλαιüτερες, παρουσιÜζονται ανανεωμÝνες.
     Η Ιταλßα Þταν η χþρα που αφομοßωσε τα στοιχεßα της ΝÝας ΤÝχνης και με πρωτεργÜτη τον τυφλü οργανßστα ΦραντζÝσκο Λαντßνι (1335-1397) Ýδωσε νÝες φüρμες, αντßστοιχες με τις γαλλικÝς, εμπλουτισμÝνες üμως με την ιταλικÞ Ýμπνευση κι ιδιοσυγκρασßα: ΜπαλλÜτα, ΚÜτσια κ.Ü. Η Þττα στο Αζενκοýρ (1415) και κατÜ συνÝπεια η κατÜκτηση της Γαλλßας απü τους ¢γγλους επηρÝασε την εξÝλιξη της πολυφωνικÞς μουσικÞς. Οι ¢γγλοι φÝρνουνε στο Παρßσι δικοýς τους μουσικοýς ενþ οι ΓÜλλοι καταφεýγουνε κυρßως στη ΦλÜνδρα (περιοχÞ που κÜλυπτε το νüτιο τμÞμα της σημερινÞς Ολλανδßας, το βüρειο τμÞμα του Βελγßου και το βορειανατολικü τμÞμα της σημερινÞς Γαλλßας). Το κÝντρο των μουσικþν σπουδþν εßναι τþρα στις ΜουσικÝς ΕκκλησιαστικÝς ΣχολÝς, οι σημαντικþτερες απü τις οποßες εßναι στη Γαλλßα, Αυστρßα και Γερμανßα, στις ΑυλÝς των βασιλÝων κι ευγενþν της ΦλÜνδρας και στη ΣχολÞ του παπικοý παρεκκλησßου της Ρþμης (capella). ΑλλÜ απü δω και πÝρα περνÜμε σýνορα και δε θα προχωρÞσω, καθþς üπως εßπα και στην αρχÞ, η ΑναγεννησιακÞ Μουσικη αφορÜ Üλλο Üρθρο. Γυρßζω στα εßδη πολυφωνßας, που σε üλες τις εποχÝς που περιÝγραψα, απü καταβολÞς της  κυριÜρχησε κι ειδικþτερα στην Αρς Νüβα και που αποτελεßται πλÝον απü 3 εßδη:

  Α. το λεγ. üργκανουμ, δηλαδÞ λειτουργικÜ κομμÜτια που αποτελοýνται απü Γρηγ. ΜÝλος με μια πρüσθετη πÜνω φωνÞ (σε Ýνα μεταγενÝστερο στÜδιο μÝχρι και 3), με μελισματικÞ πÜνω φωνÞ και κρατημÝνους φθüγγους κÜτω (organum purum) και τμÞματα στα οποßα κι οι 2 φωνÝς κινοýνται σε 3σημο ρυθμü (υφÞ discantus).
  Β. το conductus, δηλαδÞ μελοποιÞσεις λατινικþν τραγουδιþν, συνÞθως με στροφικü ποιητικü κεßμενο, για 2 Þ περισσüτερες φωνÝς. Και τα 2 αυτÜ εßδη Ýχουνε κÜποιες ομοιüτητες με το üργανουμ και τα κοντοýκτους του Saint Martial και του Santiago.
  Γ. Το 3ο εßδος, το μοτÝτο, σχηματßζεται με τη προσθÞκη κειμÝνου στη πÜνω φωνÞ (Þ, στα λßγα 3φωνα Þ 4φωνα κομμÜτια, στις πÜνω φωνÝς) τμημÜτων discantus του üργκανουμ, αλλÜ υπÜρχουνε και πολλÜ μοτÝτα με ßδια μορφολογικÜ χαρακτηριστικÜ, χωρßς συγκεκριμÝνο πρüτυπο στο üργκανουμ. Αυτü σημαßνει üτι το μοτÝτο γßνεται πολý γρÞγορα ανεξÜρτητο εßδος σýνθεσης.

    Ο üρος ΜοτÝτο (ιταλ. mottetto, γαλλ. motet, υποκοριστικü του mot) προÝρχεται εßτε απü τη γαλλικÞ λÝξη mot=λÝξη εßτε απü το λατινικü ρÞμα movere=κινþ). εßναι η σπουδαιüτερη μορφÞ πολυφωνικÞς μουσικÞς σýνθεσης που πρωτοεμφανßζεται το 1200 μ.Χ.  Εßναι Ýνα üργκανουμ παλαιüτερη φüρμα που συνßστατο απü μια μελωδßα γρηγοριανοý μÝλους που την τραγουδοýσε ο tenor) στο οποßo προστßθενται νÝα κεßμενα, συνÞθως διαφορετικÜ για κÜθε φωνÞ. ΠÜνω στο üργκανουμ οικοδομοýνται üλες οι υπüλοιπες πρüσθετες φωνÝς με τον εξÞς τρüπο: στην επÜνω φωνÞ ενüς üργκανουμ –δηλαδÞ στον tenor- μπαßνει μια μελωδικÞ γραμμÞ η οποßα αποτελεßται απü Ýνα κεßμενο που κÜθε συλλαβÞ του αντιστοιχοýσε και σε Ýνα φθüγγο. ΑρχικÜ εßχαμε ταυτüχρονη συνÞχηση της πρüσθετης φωνÞς με το διαφορετικü κεßμενο και τον tenor. ΓρÞγορα üμως η επÜνω φωνÞ ανεξαρτητοποιÞθηκε τüσο στο κεßμενο üσο και στη μελωδßα απü τη βασικÞ φωνÞ και ονομÜστηκε μοτÝτο. Το μοτÝτο αρχικÜ Þταν 2φωνο (tenor, motetus Þ duplum) και στη συνÝχεια Ýγινε 3φωνο (triplum) Þ και 4Üφωνο (quadruplum). Στη βÜση Ýχουμε τον tenor και απü πÜνω τοποθετεßται η motetus. Ως εκ τοýτου, η τρßτη φωνÞ μπαßνει πÜνω απü τη δεýτερη διατηρþντας üμως πÜντα την ανεξαρτησßας της με το διαφορετικü κεßμενο. Ομοßως και με την τÝταρτη φωνÞ που Ýρχεται να μπει πÜνω απü την τρßτη τραγουδþντας πÜλι διαφορετικü κεßμενο.

 >  Η ονομασßα ‘μοτÝτο’ (motet, motetus) προÝρχεται απü το γαλλικü ‘mot’= λÝξη.  Η φωνÞ πÜνω απü το τÝνορ με το καινοýργιο κεßμενο λÝγεται  motetus,  üπως και το καινοýργιο εßδος, Þ duplum, σε αναλογßα με τις πιο ψιλÝς φωνÝς  triplum και quadruplum.

 >  ΜοτÝτο με δυο φωνÝς (tenor, motetus) = απλü μοτÝτο (διüτι υπÜρχει μια φωνÞ με εκτεταμÝνο κεßμενο), Μ. με  τρεις φωνÝς (tenor, duplum Þ motetus, triplum) = διπλü μ.,
 > Μ. με τÝσσερις φωνÝς (tenor, duplum, triplum, quadruplum) = τριπλü μοτÝτο (σπÜνιο).
 > Αν τα κεßμενα στις πÜνω φωνÝς εßναι ßδια μιλÜμε για μοτÝτο-κοντοýκτους. ΜερικÜ τÝτοια μοτÝτα-κοντοýκτους εμφανßζονται και σε μια εκδοχÞ χωρßς τÝνορ, και τüτε πρüκειται πραγματικÜ για κοντοýκτους.

     Η γλþσσα του Þταν αρχικÜ λατινικÞ καθþς προοριζüτανε για θρησκευτικÞ χρÞση. Επßσης, χρησιμοποιεßτο κι η γαλλικÞ γλþσσα για τη κοσμικÞ μουσικÞ η οποßα εßχε χαρακτÞρα ερωτικü Þ ποιμενικü. Αργüτερα Ýχουμε τα 2γλωσσα μοτÝτα σε γαλλικÜ-λατινικÜ κι αγγλικÜ-λατινικÜ. ¢ρχισε να γßνεται κοσμικü üταν οι προστιθÝμενες φωνÝς (η triplum κι απü το 1250 κι η motetus) τραγουδοýσανε γαλλικü κεßμενο συνÞθως ερωτικοý χαρακτÞρα, ενþ ταυτüχρονα ο tenor τραγουδοýσε διαφορετικü κεßμενο στη λατινικÞ γλþσσα και με θρησκευτικü χαρακτÞρα. Το αποτÝλεσμα Þτανε το ταυτüχρονο ξετýλιγμα 4 ανεξÜρτητων μελωδιþν και 4 κειμÝνων (σε 2 γλþσσες), που δεν εßχανε καμßα σχÝση μεταξý τους. Σημαντικü εßναι να ειπωθεß üτι το μοτÝτο προÝκυψε απü τη κλÜουζουλα (clausula). Στη ΣχολÞ της Παναγßας των Παρισßων ο ΠεροτÝν Ýγραψε πολλÜ κομμÜτια οργκÜνα (organum Þ discantus Þταν η 1η κι απλοýστερη μορφÞ πολυφωνικÞς μουσικÞς με κýριο χαρακτηριστικü τη παρÜλληλη κßνηση 2 φωνþν σε διαστÞματα 8ης, 5ης, 4ης) συντελþντας Ýτσι σε μια καινοτομßα. Η 2η φωνÞ (duplum) εßχε ρυθμικÞ και μελωδικÞ ανεξαρτησßα κι αυτοτÝλεια απü τη 1η φωνÞ (tenor Þ cantus firmus). ΠολλÜ απü τα παλαιüτερα μοτÝτα μοιÜζουν μουσικÜ με τη κλÜουζουλα και μüνη διαφορÜ αποτελεß η προσθÞκη του κειμÝνου στις πÜνω φωνÝς. ΤελικÜ, "…ο üρος μοτÝτο σÞμαινε το Ýργο στο σýνολü του αλλÜ κι η φωνÞ που βρισκüτανε πÜνω απü τη βασικÞ του tenor".
    Το μοτÝτο ως εßδος αποκτÜ γρÞγορα ανεξαρτησßα και μετÜ το μÝσο του 13ου αιþνα γßνεται το πιο σημαντικü πολυφωνικü εßδος. Εßναι αφορμÞ για την ανÜπτυξη της μετρικÞς σημειογραφßας. Μπορεß να Ýχει Ýνα tenor απü Γρηγοριανü ΜÝλος με 1-2, σπÜνια 3, πÜνω φωνÝς με λατινικü κεßμενο που Ýχει Ýστω και μακρινÞ σχÝση με τις λÝξεις-κεßμενο του tenor, μπορεß üμως να Ýχει και κεßμενα στα γαλλικÜ (Þ Ýνα λατινικü, Ýνα γαλλικü), και μÜλιστα ως tenor Ýνα γαλλικü τραγοýδι αντß απü ΓΜ. Απü τις θρησκευτικÝς απαρχÝς του, το εßδος αποκτÜ γρÞγορα κοσμικü χαρακτÞρα, ως διασκÝδαση υψηλοý επιπÝδου, στο περιβÜλλον μορφωμÝνων ανθρþπων -συνÞθως κληρικþν. Για τη κωδικοποßηση της μετρικÞς σημειογραφßας, üπως σταδιακÜ εφαρμüζεται στα μοτÝτα απü το μÝσο του 13ου αι. μÝχρι τις 1ες 10ετßες του 14ου, ιδιαßτερη σημασßα Ýχει ο Franco της Κολωνßας (γýρω στο 1280), ενþ επßσης γýρω στο 1280 βρßσκουμε σε ορισμÝνα μοτÝτα, κυρßως του Petrus de Cruce, τη χρÞση μικρüτερων ρυθμικþν αξιþν απü αυτÝς που επιτρÝπει ο Franco.
     Το μοτÝτο παραμεßνει πολý σημαντικü και στον 14ο αιþνα, κι ορισμÝνα χαρακτηριστικÜ που εßχε απü πριν γßνονται πιο Ýντονα þστε να σχηματιστεß το ισορρυθμικü μοτÝτο, μια χαρακτηριστικÞ μουσικÞ μορφÞ της ars nova: η μελωδßα (color) του tenor διαιρεßται σε μια σειρÜ απü ρυθμικÜ ßδια τμÞματα, τις taleae. ΣυνÞθως υπÜρχουνε κι επαναλÞψεις της μελωδßας του, þστε να Ýχουμε 2 Þ περισσüτερους colores. ΡυθμικÜ ßδιες καταλÞξεις τμημÜτων στις πÜνω φωνÝς Þ, στο 2ο μισü του αι., ρυθμικÜ εντελþς ßδια τμÞματα στις πÜνω φωνÝς εßναι μια καινοτομßα του 14ου α..
    Τα γαλλικÜ κεßμενα στα μοτÝτα της Αρς Νüβα, μιλÜνε για αγÜπη κι Ýρωτα, αλλÜ και για Üλλα θÝματα της καλÞς ζωÞς. ΣυχνÜ μοιÜζουν με τα κεßμενα των τρουβÝρων κι Ýχουνε πιο χαλαρÞ θεματικÞ σχÝση με τις λÝξεις του Γρηγοριανοý τÝνορ σε σýγκριση με τα λατινικÜ κεßμενα. Ο Hoppin θεωρεß üτι πρüκειται για contrafacta, δηλαδÞ κομμÜτια με πρüσθεση καινοýργιου κειμÝνου διαφορετικοý χαρακτÞρα (κυρßως απü κοσμικü σε θρησκευτικü Þ αντßστροφα) αντß του παλαιοτÝρου -επßσης μια συνηθισμÝνη πρακτικÞ στο Μεσαßωνα. Με τÝτοιο τρüπο, τα μοτÝτα μποροýν να παßξουν με διÜφορα στοιχεßα και να γßνουν εξεζητημÝνη διασκÝδαση, μÜλλον του μουσικÜ μορφωμÝνου κλÞρου, δηλαδÞ κυρßως τα μÝλη της ακαδημαúκÞς κοινüτητας -üπως Üλλωστε και τα λατινικÜ μονοφωνικÜ τραγοýδια, üπως τα παραδßδουν οι συλλογÝς των Cambridge Songs (χφ. αρχÞ 11ου αι.) και των Carmina Burana (χφ. τÝλος 13ου αι.). Και στις 2 περιπτþσεις, üπου υπÜρχει μουσικÞ σημειογραφßα στα τραγοýδια αυτÜ, πρüκειται για αδιαστηματικÜ νεýματα: δεν υπÜρχουν γραμμÝς για τους φθüγγους, οι μελωδßες μποροýσαν να διαβÜζονται μüνο στο πλαßσιο της μεσαιωνικÞς προφορικÞς παρÜδοσης. Εντοýτοις, 18 κεßμενα απü τα Carmina Burana βρßσκονται και σε χειρüγραφα με ρεπερτüριο της Notre Dame, με τετρÜγωνη σημειογραφßα η οποßα σε αυτÜ üμως δεν δηλþνει χρονικÝς αξßες. Η μελοποßησÞ τους εßναι εßτε μονοφωνικÞ Þ εßναι κοντοýκτους για περισσüτερες φωνÝς. Τα τραγοýδια των 2 συλλογþν Ýχουνε προÝλευση απü üλη την Ευρþπη, διüτι οι νεαροß κληρικοß, οι πανεπιστημιακοß κι οι φοιτητÝς εßχαν μεγÜλη κινητικüτητα.
     ΠηγÝς για τα πρþιμα μοτÝτα μÝχρι το 1230 περßπου εßναι τα χειρüγραφα με το ρεπερτüριο της Νüτρε ΝτÜμ καθþς και κÜποια μεταγενÝστερα χειρüγραφα που περιÝχουν επιπλÝον και νεþτερα κομμÜτια.  ¼σον αφορÜ στο ρυθμü στα πρþιμα μοτÝτα, η τροπικÞ σημειογραφßα δεν μπορεß να εφαρμüζεται με συνÝπεια σε φωνÝς με πυκνü κεßμενο, συνεπþς μüνον ο ρυθμüς του τÝνορ διαβÜζεται με σαφÞνεια. Για τις πÜνω φωνÝς ο ρυθμüς συμπεραßνεται μüνο Ýμμεσα, εßτε απü μια clausula* με την ßδια μουσικÞ -Üν υπÜρχει, εßτε με την αντιστοßχηση των φωνþν με αρμονικÜ κι Üλλα κριτÞρια. Το πρüβλημα αυτü, που μÝχρι κÜποιο βαθμü φαßνεται να υπÞρξε Þδη για τους σýγχρονους, θα οδηγÞσει απü τη μÝση του αιþνα στην διαφοροποßηση της μορφÞς της L και της Β (τετρÜγωνο με Þ χωρßς ουρÜ αντßστοιχα) καθþς και στην απüδοση συγκεκριμÝνης ρυθμικÞς σημασßας στις λιγκατοýρες, (μουσικü σημεßο που χρησιμοποιοýνταν στο μεσαßωνα στη μουσικÞ σημειογραφßα κι αποτελοýνταν απü δýο Þ περισσüτερα φθογγüσημα προσκολλημÝνα μεταξý τους), ανÜλογα με την ορθογραφßα τους, με Üλλα λüγια, απü τüτε ξεκινÜ η εξÝλιξη της μετρικÞς σημειογραφßας.
      Το μοτÝτο που Üρχισε να αναπτýσσεται στα μÝσα του 12ου αι. απü τη ΣχολÞ της Παναγßας των Παρισßων (μÝσα 12ου-τÝλη 13ου αιþνα) Ýχει τα εξÞς χαρακτηριστικÜ:

 > βασßζεται στο γρηγοριανü μÝλος,

 > εßναι πολυφωνικÞ μουσικÞ,
 > σημαντικÞ φωνÞ εßναι ο tenor που Ýχει μεγÜλες ρυθμικÝς αξßες,
 > Ýχουμε ταυτüχρονη συνÞχηση διαφορετικοý κειμÝνου για κÜθε πρüσθετη φωνÞ,
 > η γλþσσα εßναι λατινικÞ για μοτÝτο θρησκευτικοý χαρακτÞρα, ενþ η γαλλικÞ γλþσσα χρησιμοποιεßται για μοτÝτα κοσμικοý χαρακτÞρα
 > Ýχουμε ισορρυθμßα,
 > 2 ως 4 φωνÝς.

     Τον 13ο αι. ως τις αρχÝς του 14ου, δηλαδÞ την εποχÞ Ars Antiqua (1240-1310 μ.Χ.), το μοτÝτο αναδεικνýεται σε κοσμικÞ μουσικÞ με τα εξÞς χαρακτηριστικÜ:

 > τα θÝματα των κειμÝνων του μοτÝτου εßναι παρμÝνα απü την καθημερινÞ κοινωνικÞ και την προσωπικÞ ζωÞ,
 > συνδυÜζεται ο λειτουργικüς tenor με τις πρüσθετες φωνÝς που τραγουδοýν σε γαλλικÞ γλþσσα κοσμικü κεßμενο,
 > Ýχουμε τη διασταýρωση της εκκλησιαστικÞς και της κοσμικÞς μουσικÞς,
 > κυριαρχοýν οι λαúκÝς μελωδßες κι η λαúκÞ γλþσσα,
 > η εξÝλιξη της σημειογραφßας συμβÜλλει στη διÜδοση του μοτÝτου,
 > η μελωδικÞ γραμμÞ του tenor παßζεται απü üργανο.

    Τα μοτÝτα του 13ου αι., πÝρα απü τα πρþιμα στα χειρüγραφÜ της Notre Dame, σþζονται κυρßως στους εξÞς 5 κþδικες:

 - La Clayette (F-Pn fr. 13521), γραμμÝνο περßπου το 1260 στη κεντρικÞ Γαλλßα, περιÝχει μουσικÞ (55 μοτÝτα απü το 1ο μισü του 13ου αι.) σε 22 απü τα συνολικÜ 419 φýλλα του. Τα περισσüτερα εßναι για 3 φωνÝς, αλλÜ υπÜρχουνε 13 μοτÝτα με 4 φωνÝς και 2 για 2 φωνÝς. Τα περισσüτερα Ýχουνε γαλλικÜ κεßμενα, 7 μοτÝτα εßναι στα λατινικÜ κι 8 Ýχουνε γαλλικü κεßμενο στη μια φωνÞ και λατινικü στην Üλλη. Το üνομα του χειρογρÜφου προÝρχεται απü Ýναν ιδιοκτÞτη του, στην οικογÝνεια του οποßου Üνηκε μÜλλον Þδη απü τον 14ο αι..
 - Bamberg (D-BAs Lit.115), αποτελεßται απü 80 φýλλα, περιÝχει στα 1α 64 φýλλα 100 2πλÜ μοτÝτα (44 λατινικÜ, 47 γαλλικÜ, 9 ανÜμεικτα) απü το 1260-90 περßπου, + 2 Üλλα σε Üλλο σημεßο του χειρογρÜφου. Η προÝλευση του χειρογρÜφου εßναι Üγνωστη, ßσως γρÜφτηκε κÜπου δυτικÜ του ΡÞνου.
 - Torino / Turin (I-Tr Vari 42), με 125 φýλλα, περιÝχει μουσικÞ στα τελευταßα 45 φýλλα ( 3 κοντοýκτους για 3 φωνÝς, καθþς και 31 2πλÜ μοτÝτα (24 γαλλικÜ, 1 λατινικü, 6 ανÜμεικτα). Το χειρüγραφο αυτü γρÜφτηκε περßπου το 1300 στο μοναστÞρι του Αγ. ΙÜκωβου (Saint Jacques) στη ΛιÝγη, üπου βρισκüταν μÝχρι το 1667.
 - Montpellier (F-MO H 196), εßναι η πιο περιεκτικÞ πηγÞ. Αποτελεßται απü 400 φýλλα σε 8 τεýχη, με 336 πολυφωνικÜ κομμÜτια, σχεδüν üλα απ' αυτÜ μοτÝτα, απ' üλο τον 13ο αι.. ΠροÝλευση Γαλλßα (Παρßσι;), καταγραφÞ περßπου το 1280.
 - Burgos, ΜοναστÞρι Las Huelgas (E-BUlh), περιÝχει 45 μονοφωνικÜ κομμÜτια και 141 πολυφωνικÜ, κυρßως απü το 2ο 1/2 του 13ου αι., αλλÜ εν μÝρει ακüμα απü το ρεπερτüριο της Notre Dame. Πρüκειται για κοντοýκτους, λατινικÜ μοτÝτα διÜφορων τýπων, και συνθÝσεις για το Ordinarium missae και το Proprium missae, κÜποιες απü αυτÝς τροπαρισμÝνες. Η συλλογÞ γρÜφτηκε μεταξý του 1300 και του 1325 για το γυναικεßο μοναστÞρι Las Huelgas, üπου ακüμα βρßσκεται.

     ¼σον αφορÜ τη σημειογραφßα, στο La Clayette οι μεμονωμÝνες νüτες χρησιμοποιοýνται σýμφωνα με το Franco,  ενþ οι λιγκατοýρες εßναι  αδιαφοροποßητες. Στο Montpellier κυριαρχεß ο φρανκονικüς-πετρονικüς τýπος σημειογραφßας, το Bamberg ακολουθεß τη διδασκαλßα του Lambertus, στο Las Huelgas βρßσκουμε την σημειογραφßα του Franco με μικρÝς ιδιοτροπßες, και τελικÜ το Turin περιÝχει τη σημειογραφßα του Franco.  Μια εκδοχÞ του μυθιστορÞματος ‘Le Roman de Fauvel’ με μουσικÝς παρεμβολÝς  (F-Pn fr. 146), περιÝχει εκτüς απü πολλÜ κομμÜτια απü τον 13ο αι. και μερικÜ απü την αρχÞ του 14ου.

     Τον 14ο αι., δηλαδÞ την εποχÞ της Ars Nova (1320-1380) το μοτÝτο Ýχει τα εξÞς χαρακτηριστικÜ:

 > η κοσμικÞ μουσικÞ προβÜλλεται και υποστηρßζεται σημαντικÜ μÝσα απü το μοτÝτο,
 > ο tenor διατηρεß τις μεγÜλες ρυθμικÝς αξßες, ενþ οι Üλλες φωνÝς του μοτÝτου, η duplum και triplum, Ýχουν μικρüτερες ρυθμικÝς αξßες σχηματßζοντας ρυθμικÞ αντßθεση,
 > τα μÝτρα εßναι διμερÞ,
 > χρησιμοποιοýνται τα διαστÞματα 3ης κι 6ης κι αναγνωρßζονται ως σýμφωνα διαστÞματα,
 > εμπλουτßζεται η μελωδßα,
 > Ýχουμε το ισορρυθμικü μοτÝτο στο οποßο επαναλαμβÜνεται ακατÜπαυστα Ýνα μελωδικü κι Ýνα εκτεταμÝνο ρυθμικü σχÞμα δημιουργþντας διαφορετικοýς μελωδικοýς και ρυθμικοýς συνδυασμοýς,
 > τÝλος, Ýχουμε συνÞχηση.

    [Την
εποχÞ Ars Subtilior, απü τα τÝλη του 14ου αι. ως τις 2 1ες 10ετßες του 15ου αι. με κýριο εκπρüσωπο τον συνθÝτη ΓιοχÜνες Τσικüνια (Johannes Ciconia), το μοτÝτο παρακμÜζει καθþς:

 > εγκαταλεßπεται η ισορρυθμßα,
 > επανερχüμαστε στα πηδÞματα 5ης και 8ης,
 > Ýχουμε μüνον Ýνα κεßμενο στα μοτÝτα,
 > και χρησιμοποιεßται η τεχνικÞ της μßμησης.

     Στο 2ο 1/2 του 15ου αι. γßνεται Ýνα εßδος θρησκευτικÞς μουσικÞς, χωρßς να εßναι απαραßτητα λειτουργικÞ μουσικÞ. Στα τÝλη του 16ου αι. παρατηροýμε üτι στο μοτÝτο χρησιμοποιοýνται üργανα κι η μονωδßα, ενþ αντικαθßσταται το λατινικü κεßμενο με κεßμενο της τοπικÞς γλþσσας. Τον 17ο και 18ο αι. Ýχουμε μοτÝτα με οργανικÞ συνοδεßα για σüλο φωνÞ μÝχρι τα χορωδιακÜ μοτÝτα του Μπαχ.  ΜετÜ ο τÝλος της εποχÞς μπαρüκ, στα μÝσα του 18ου αι., το μοτÝτο Ýγινε λιγþτερο σημαντικÞ φüρμα. Εξακολοýθησαν να γρÜφονται μοτÝτα, π.χ. απü τον Μüτσαρτ τον 18ο, απü τον ΜπρÜμς τον 19ο, και στον 20ü αι. απü τον γερμανü Χοýγκο Ντßστλερ και το ΓÜλλο συνθÝτη Φρανσßς ΠουλÝνκ.] 

 * Κλαουζοýλα: (λατ. clausula =κατακλεßδα) ονομÜζεται το πολυφωνικü μÝρος μιας σýνθεσης, το οποßο υποδεικνýει το κλεßσιμο μιας φρÜσης. Το μÝρος της πολυφωνßας αυτü καθαυτü εκτελεßται απü δýο Þ περισσüτερες φωνÝς σε ýφος ντισκÜντους [discantus] (δηλ. με αντιστοιχßα "νüτας προς νüτα"), πÜνω απü τη βασικÞ μελωδßα του Ýργου, το λεγüμενο κÜντους φßρμους [cantus firmus]. Το κÜντους φßρμους εκτελεßται απü τη φωνÞ του τενüρου, εßτε ως απλÞ μελωδßα, εßτε ως οργκÜνουμ (δηλ. με διπλασιασμü της μελωδßας σε σýμφωνο διÜστημα). Σε αυτü μπορεß να προστεθεß μια ελεýθερη φωνÞ (συνÞθως ο contra-tenor) δημιουργþντας το λεγüμενο organum duplum (διπλü οργκÜνουμ), πÜντα σε ýφος ντισκÜντους ως προς τη βασικÞ μελωδßα του τενüρου. ¸τσι, εντüς της üλης σýνθεσης, η κλαοýζουλα εμφαßνεται ως μελισματικÝς ρυθμικÝς φιγοýρες, σε αντßθεση με τη βασικÞ μελωδßα του ψαλμοý. Η χρÞση της κλαοýζουλας Üνθισε την εποχÞ της λεγüμενης ars antiqua, με επßκεντρο τη σχολÞ της Νοτρ Νταμ στο Παρßσι (12ος -13ος αιþνες), μια σχολÞ που εκπροσωπÞθηκε κυρßως απü τον ΠεροτÝν και τον ΛεονÝν. ΣυνηθισμÝνη συνθετικÞ πρακτικÞ της εποχÞς υπÞρξε η ανÜπτυξη κι ο εμπλουτισμüς της προûπÜρχουσας μουσικÞς, μια πρακτικÞ που επÝτρεπε την προσθÞκη της κλαοýζουλας, χωρßς να αλλοιþνεται η αυθεντικÞ σýνθεση. Η χρÞση της Ýγινε τüσο δημοφιλÞς, þστε σε πολλÝς περιπτþσεις αντικατÝστησε ολüκληρα τμÞματα του γρηγοριανοý μÝλους, ενþ η σταδιακÞ επικρÜτησÞ της οδÞγησε στη σýλληψη της τεχνικÞς του ισορυθμοý. Οι μεγαλýτερες σε διÜρκεια κλαοýζουλες συγκεντρþθηκαν σε ξεχωριστÜ χειρüγραφα και αποτÝλεσαν αυτüνομα Ýργα, τα οποßα μποροýσαν να προστεθοýν σε γρηγοριανοýς ψαλμοýς κι οργκÜνουμ, εßτε να εκτελεστοýν ως ανεξÜρτητα τμÞματα λειτουργικÞς μουσικÞς. Το εßδος εξÝπεσε περß τα μÝσα του 13ου αι., καθþς σταδιακÜ αντικαταστÜθηκε απü το μοτÝτο, το οποßο κι αποτÝλεσε πεδßο πειραματισμοý νÝων συνθετικþν τεχνικþν, με Þ Üνευ χρÞσης γρηγοριανοý μÝλους.
     Στο Γρηγοριανü ΜÝλος του Μεσαßωνα, ορισμÝνα σολιστικÜ μÝρη, για να δοθεß Ýμφαση στο κεßμενο, εκτελοýνταν μελισματικÜ και πολυφωνικÜ. ΠÜνω απο αυτü το μÝλισμα σα φωνÞ υποστÞριξης (tenor) τοποθετοýνταν μια ελεýθερη πÜνω φωνÞ (organum duplum). Το τμÞμα αυτü, που εßναι μια μετρημÝνη διαφωνßα, δεν ακολουθεß δηλαδÞ ελεýθερο ρυθμü, ονομÜζεται ντισκÜντους (discantus), ενþ η κλÜουζουλα εßναι Ýνα ολοκληρωμÝνο κομμÜτι σε ýφος discantus.
--------------------------------



     Ο Johannes de Muris (~1290 - ~1355) Þ John of Murs, Þτανε γÜλλος φιλüσοφος, αστρονüμος, μαθηματικüς και θεωρητικüς της μουσικÞς που Þτανε γνωστüς για τη πραγματεßα του με τßτλο Ars Nove Musica. Για Ýνα μεσαιωνικü πρüσωπο που εßναι γνωστü κυρßως μÝσω της επιστημονικÞς του γραφÞς, εßναι εξαιρετικÜ ασυνÞθιστο üτι η ζωÞ του Johannes de Muris μπορεß να ανιχνευθεß αρκετÜ þστε να διαμορφþσει μιαn αξιοπρεπÞ, σταθερÞ βιογραφßα. ΓεννημÝνος στη Νορμανδßα, πιστεýεται üτι σχετßζεται με τον Julian des Murs που Þτανε γραμματÝας του Charles V της Γαλλßας. Το προτεινüμενο Ýτος γÝννησης βασßζεται σε δολοφονßα ενüς κληρικοý στις 7 ΣεπτÝμβρη 1310, για τον οποßο ο Μοýρις φÝρεται üτι πÞρε μÝρος. Ο Muris θα Þτανε τουλÜχιστον 14 ετþν για να αναλÜβει την ευθýνη για το Ýγκλημα, υποδεικνýοντας üτι το Ýτος γÝννησÞς του θα εßναι κÜπου στη 10ετßα του 1290. ΚαταδικÜστηκε κι εκδιþχθηκε στη Κýπρο για 7 Ýτη για τιμωρßα. Η παρακμÞ κι οι τυχαßες κινÞσεις της ζωÞς του Ýχουνε κατηγορηθεß γι' αυτÞ τη πρþιμη τιμωρßα.



     Απü τα αρχεßα του 1318 προκýπτει üτι ο Muris ζοýσε στην Évreux αν και συμμετεßχε ενεργÜ στις προσπÜθειες των σχολαστικþν στο Παρßσι. ¸να ρητü απü τα γραπτÜ του δεßχνει üτι Þτανε φοßτησε στο Collège de Sorbonne μÝχρι το 1325. ΚατÜ τη διÜρκεια αυτÞς της περιüδου πιστεýεται üτι ταξßδεψε ελεýθερα κÜνοντας ταξßδια στη πüλη Bernay για να παρατηρÞσει την ηλιακÞ Ýκλειψη του 1321. Ωστüσο, εγκαταστÜθηκε στο  μοναστÞρι Abbey Fontevraud το ΜÜρτη του 1326. ΠαρÝμεινε εκεß μÝχρι το 1332-3 üπου επÝστρεψε στο Évreux. Τα οικονομικÜ αρχεßα του Μοýρις απü το 1336 δεßχνουν üτι εγκατÝλειψε το Παρßσι κεßνη την χρονιÜ. Το 1342 Þταν Ýνας απü τους 6 ηγοýμενους στην εκκλησßα στο Mézières-en-Brenne. Το 1344 προσκλÞθηκε στην Αβινιüν απü τον ΠÜπα ΚλÞμη VI για να συμμετÜσχει στη μεταρρýθμιση του ημερολογßου. Η τελικÞ ημερομηνßα που συνδÝεται με τον Muris εßναι 1345 σε συνδυασμü με τις μεταρρυθμßσεις που πραγματοποιÞθηκαν στην Αβινιüν.



     ΠολλÜ απü τα γραπτÜ του τελεßωσαν στις 1ες 10ετßες της ζωÞς του κι Ýνα σημαντικü κενü στη δραστηριüτητα που μπορεß να γεμßσει με αστρονομικÝς παρατηρÞσεις. Αν και τα μαθηματικÜ κι αστρονομικÜ του γραπτÜ -το πιο περιεκτικü του Quadripartitum numerorum απü το 1343 - θεωρηθÞκανε καλÜ, επηρεÜσανε και μεταδοθÞκανε σε πολλÜ χειρüγραφα, τα μουσικÜ του γραπτÜ κυκλοφüρησαν ευρýτερα. Ο Muris Ýγραψε 5 πραγματεßες για τη μουσικÞ: Notitia artis musicae (1319-21), Compendium musicae practicae (1322), Musica speculativa secundum Boetium (1323), Libellus cantus mensurabilis (1340) & Ars contrapuncti (1340) ( üλες οι ημερομηνßες εßναι προτεινüμενες ημερομηνßες απü τον U. Michaels). ΠολλÜ απü τα σωζüμενα χειρüγραφα αυτþν των πραγματειþν εßναι του 15ου αι. κι  ιταλικÞς καταγωγÞς, υποδηλþνοντας την ευρεßα επιρροÞ του τüσο γεωγραφικÜ üσο και χρονικÜ.
------------------------

    Ο Φιλßπ ντε Βιτρý (Philippe de Vitry, Βιτρý-αν-ΑρτουÜ, 31 Οκτþβρη 1291- Παρßσι 9 Ιουνßου 1361) Þτανε ΓÜλλος συνθÝτης, θεωρητικüς της μουσικÞς και ποιητÞς του 14ου αι.. ΥπÞρξε Ýνας απü τους σημαντικþτερους καινοτüμους της μουσικÞς τÝχνης, καθþς θεωρεßται üτι, πιθανüν, Þταν ο συντÜκτης της πραγματεßας περß Ars Nova . ¹ταν ευρÝως αναγνωρισμÝνος ως ο μεγαλýτερος θεωρητικüς μουσικüς της εποχÞς του, με τον ΠετρÜρχη, μεταξý Üλλων, να τον εγκωμιÜζει λÝγοντας üτι, Þταν ο "... οξýτερος και θερμüτερος αναζητητÞς της αλÞθειας, ...τüσο σπουδαßος φιλüσοφος του καιροý μας [και] ...απαρÜμιλλος ποιητÞς της Γαλλßας".



     Ασαφεßς παραμÝνουν οι λεπτομÝρειες των πρþτων χρüνων ζωÞς τοý Βιτρý. Ενþ κÜποιες μεσαιωνικÝς πηγÝς ισχυρßζονται üτι γεννÞθηκε στην περιοχÞ της Καμπανßας, πιο πρüσφατες Ýρευνες δεßχνουν üτι, μπορεß να προÝρχεται απü το Βιτρý-αν-ΑρτουÜ (Vitry-en-Artois) κοντÜ στο ΑρÜς (Arras).  ΔεδομÝνου üτι αναφÝρεται, συχνÜ, σε διÜφορα Ýγγραφα ως Magister, πιθανüν να εßχε σπουδÜσει στο ΠανεπιστÞμιο του Παρισιοý, στη Σορβüννη. Αργüτερα, υπÞρξε εξÝχουσα προσωπικüτητα στην ΑυλÞ των Καρüλου Δ', Φιλßππου ΣΤ' και ΙωÜννη Β' της Γαλλßας. Εκεß, υπηρετοýσε ως γραμματÝας και διπλωματικüς σýμβουλος αλλÜ, για κÜποιο χρονικü διÜστημα κι ως παπικüς ακüλουθος στην Αβινιüν, ξεκινþντας με τον ΠÜπα ΚλÞμη ΣΤ'. ΕπιπροσθÝτως, Þτανε διπλωμÜτης και στρατιþτης, λαμβÜνοντας μÝρος στη πολιορκßα του Εγκιγιüν (Aiguillon), το 1346. Το 1351, Ýγινε επßσκοπος του Μο (Meaux), ανατολικÜ του Παρισιοý. Κινοýμενος σ' üλους τους σημαντικüτερους πολιτικοýς, καλλιτεχνικοýς κι εκκλησιαστικοýς κýκλους, γνþρισε πολλÜ φωτεινÜ πνεýματα και διανοοýμενους της εποχÞς, üπως τον ΠετρÜρχη και τον μαθηματικü, φιλüσοφο και θεωρητικü της μουσικÞς, Ν. ΟρÝμ (Nicole Oresme). ΠÝθανε στο Παρßσι, στις 9 Ιουνßου 1361.



     Ο Φιλßπ ντε Βιτρý υπÞρξε διÜσημος στην ιστορßα της μουσικÞς για το Ars nova notandi (1322), περßφημη μουσικÞ πραγματεßα που αποδüθηκε σ' αυτüν και χÜρισε τ' üνομÜ της στη μουσικÞ ολüκληρης εποχÞς. Παρüλο που η συγγραφικÞ ταυτüτητα, üπως κ η ßδια η ýπαρξη αυτÞς της πραγματεßας αμφισβητÞθηκαν πρüσφατα, κÜποια σωζüμενα μουσικÜ Ýργα κεßνης της εποχÞς δεßχνουνε τις καινοτομßες στη μουσικÞ σημειογραφßα, μετρικÞ και ρυθμικÞ, τις οποßες πιστþνεται ο συνθÝτης, μÝσα σ' Ýναν αι. απü την ÝναρξÞ τους. ΤÝτοιες καινοτομßες υπÞρξαν ιδιαßτερα σημαντικÝς και κατÝστησαν δυνατÞ την ελεýθερη κι αρκετÜ περßπλοκη μουσικÞ των επüμενων 100 ετþν, με αποκορýφωμα την Ars subtilior, στα τÝλη του 14ου αιþνα. ΚατÜ κÜποιο τρüπο, το σýγχρονο σýστημα ρυθμικÞς σημειογραφßας, ξεκßνησε με την Ars Nova και, μπορεß να λεχθεß üτι, η μουσικÞ απελευθερþθηκε απü το παλαιüτερο σκεπτικü των ρυθμικþν τρüπων, προτýπων που επαναλÞφθηκαν χωρßς να σημειþνονται ξεχωριστÜ. ΣημαντικÞ εßναι η χρÞση της επονομαζüμενης κüκκινης νüτας που υποδεικνýει αλλαγÞ στο ρυθμü, Ýμφαση στον δßσημο Þ διμερÞ ρυθμü, κ.α. Το ßδιο ισχýει και στη σýγχρονη μετρικÞ που προÝρχεται, επßσης, απü την Ars Nova.



     Ο Βιτρý θεωρεßται απü τους σημαντικüτερους συνθÝτες ισορρυθμικþν μοτÝτων και λυρικþν τραγουδιþν. Ωστüσο, μüνο μερικÜ απü αυτÜ τα μοτÝτα Ýχουν διασωθεß. ΚαθÝνα απ' αυτÜ εßναι εμφανþς ιδιαßτερο, εκμεταλλευüμενο μοναδικÞ δομικÞ ιδÝα. Η ανÜπτυξη του ισüρρυθμου σκεπτικοý σ' αυτÜ, Ýχει την Ýννοια μιας γραμμÞς αποτελοýμενης απü επαναλαμβανüμενα μοτßβα σε ρυθμοýς και τονικÜ ýψη, αλλÜ τα μοτßβα επικαλýπτονται αντß να αντιστοιχοýν: π.χ., μßα σειρÜ 30 διαδοχικþν φθüγγων μπορεß να περιÝχει 5 επαναλÞψεις μιας μελωδßας απü 6 νüτες Þ 6 επαναλÞψεις ενüς ρυθμικοý μοτßβου απü 5 νüτες. 5 απü τα τριμερÞ μοτÝτα του Βιτρý Ýχουνε διασωθεß στο περßφημο σατιρικü Ýργο Roman de Fauvel κι επιπλÝον, 9 μποροýν να βρεθοýν στον Κþδικα ΙβρÝα (Ivrea Codex).

     Ο Γκυγιþμ ντε Μασþ (Guillaume de Machaut ~1300-1377), Þτανε ΓÜλλος συνθÝτης, ποιητÞς και χρονικογρÜφος, Πρωτοπρεσβýτερος του καθεδρικοý ναοý της Ρεμς στη Βüρεια Γαλλßα. Βασικüς εκπρüσωπος της Αρς Νüβα, προσÝφερε πολλÜ με την πολýτιμη πεßρα του, που απÝκτησε απü τα ταξßδια που Ýκανε σ' üλη την Ευρþπη ως γραμματικüς του βασιλιÜ της Βοημßας. Μας Ýδωσε εξαßρετα Ýργα, Ýγραψε μοτÝτα, σανσüν, ροντþ, λαι, βιρελαß κ.Ü. Περßφημη εßναι η 4φωνη Λειτουργßα της Νοτρ Νταμ. Πρüκειται για τη παλαιüτερη πολυφωνικÞ λειτουργßα που σþζεται. Πιθανüτατα εßναι ο δημιουργüς της λειτουργßας ως ενιαßας μουσικÞς μορφÞς-φüρμας.



    Η μουσικÞ του θεωρεßται το αποκορýφωμα της Αρς Νüβα. Εßχεν Þδη χειροτονηθεß ιερÝας (1323) üταν μπÞκε στην υπηρεσßα του βασιλιÜ της Βοημßας, ακολουθþντας τον σε στρατιωτικÝς εκστρατεßες σ' üλη την Ευρþπη. ΚατÝγραψε τα ηρωικÜ κατορθþματα του αφÝντη του σε μακροσκελÞ ποιÞματα, απü τα οποßα αντλοýμε κι εμεßς κÜποια στοιχεßα για τη ζωÞ του. ΠÜντα κινοýνταν σε κýκλους αριστοκρατικοýς, πρÜγμα που του επÝτρεψε να επιβλÝψει τη δημιουργßα περßτεχνων χειρογρÜφων με τα ποιητικÜ και μουσικÜ του Ýργα. Μαζß με τα ερωτικÜ σανσüν και τα αφηγηματικÜ ποιÞματα, ο Μασþ συνÝθεσε τη 1η πλÞρη πολυφωνικÞ λειτουργßα (Messe de Nostre Dame, δηλ. Λειτουργßα της Παναγßας), μελοποιþντας και τα 5σταθερÜ της μÝρη (Κýριε, Δüξα, Πιστεýω, ¢γιος-Ευλογητüς κι Αμνüς του Θεοý). ΜετÜ τον Μασþ, η σýνθεση τÝτοιων κýκλων καθιερþθηκε, κι η πολυφωνικÞ λειτουργßα αποτÝλεσε Ýνα απü τα σημαντικþτερα μουσικÜ εßδη της ΑναγÝννησης.



     Σε διαφορετικÝς περιüδους, ξεχωρßζουν επßσης κι ορισμÝνοι Üλλοι σημαντικοß συνθÝτες:

1η Περßοδος

    Ο ΦραντσÝσκο Λαντßνι (Francesco Landini, Φλωρεντßα; 1325 – 1397), Þταν Ιταλüς ποιητÞς, μουσικοσυνθÝτης κι οργανßστας. Σε μικρÞ ηλικßα τυφλþθηκε εξαιτßας προσβολÞς του στην ευλογιÜ κι επιδüθηκε με εξαιρετικü ζÞλο στη μουσικÞ.



     Ταλαντοýχος üπως Þταν, Ýμαθε να παßζει λαοýτο, κιθÜρα, Ýνα üργανο με πλÞκτρα δικÞς του κατασκευÞς καθþς κι εκκλησιαστικü üργανο. ΣυγκαταλÝγεται μεταξý των σημαντικþτερων συνθετþν της εποχÞς του κι Ýγραψε διÜφορες συνθÝσεις, πολλÝς απü τις οποßες παραμÝνουν ανÝκδοτες σε βιβλιοθÞκες της Φλωρεντßας, του Παρισιοý και του Λονδßνου.



     Ο Τζων ΝτÜνστεúμπλ (John Dunstaple Þ Dunstable 1370-1453), ο σημαντικþτερος απü τους ¢γγλους συνθÝτες, με μουσικü πνεýμα επηρεασμÝνο απü την Ars Nova και συνθÝσεις φτιαγμÝνες με χÜρη, φαντασßα, απÝριττο ρυθμü και χρÞση μελωδικþν διαστημÜτων 3ης και 6ης και απομÜκρυνση απü τα συνεχÞ διαστÞματα 4ης και 5ης.



Ο Γκυγιþμ Ντυφαß (Guillaume Du Fay  Þ  Dufay, Du Fayt; 5 Αυγοýστου ~1397 - 27 ΝοÝμβρη 1474) που κατÝλαβε την αντßστοιχη θÝση στον αιþνα του με τον ντε Μασþ. Με τα Ýργα του προσανατολßζει προς μια αρμονßα πιο συγκεκριμÝνη και φÝρνει πρüοδο στην αντιστικτικÞ γραφÞ. Δßνει ελαφρý προβÜδισμα στη ψηλþτερη φωνÞ κι Ýδωσε το ολüκληρο και το Þμισυ (μισü) στην μουσικÞ γραφÞ.



    ¹ταν απü τους μεγÜλους πρωτοπüρους αυτÞς της σχολÞς και γενιÜς, στο 14ο αι.. Ταξßδεψε πολλÝς φορÝς στην Ιταλßα, γνþρισε τη μουσικÞ της και ταυτüχρονα την επηρÝασε. ΣυνÝθεσε κυρßως μοτÝτα, λειτουργßες, σανσüν και μπαλÜντες . 2 Ýργα του αναφÝρονται στο ΒυζÜντιο, τα Vassilisa Ergo Gaude και Sanctae Matris Eclisiae Konstantinopolitanae , ο συνθÝτης τα αφιÝρωσε αντßστοιχα στους γÜμους του Θεüδωρου Παλαιολüγου και στην ¢λωση της Πüλης.



     Ο Ζυλ ΜπενσουÜ (Gilles de Binche Þ Binchois Þ Gilles de Bins 1400- 20 ΣεπτÝμβρη 1460) εßναι ο 4ος σημαντικüς συνθÝτης αλλÜ 1ος του 1ου μισοý του 14 αι.. ΥπÞρξε μεγÜλος τεχνßτης του τραγουδιοý, απü τους πιο σημαντικοýς συνθÝτες αυτÞς της περιüδου. ΥπÞρξε διευθυντÞς της χορωδßας στην αυλÞ του Φßλιππου του Αγαθοý.



2η Περßοδος

     Ο ΓιοχÜνες ¼κεγχεμ (Johannes Ockeghem Þ Jean de Jan Okeghem Ogkegum Okchem Hocquegam Ockegham 1430- 6 ΦλεβÜρη 1495), Þταν απü τους δημοφιλÝστερους συνθÝτες και ο θÜνατüς του θρηνÞθηκε με πολλÜ νεκρικÜ εγκþμια. ΔιÜσημο Ýργο του, Þταν Ýνα Deo Gratias (Ευχαριστοýμεν Σοι Κýριε) σε 4 9φωνους κανüνες, συνολικÜ Ýργο για 36 φωνÝς.



      ΓεννÞθηκε κατÜ πÜσα πιθανüτητα στη πüλη Σαιν-Γκισλαßν, στο σημερινü ΒÝλγιο, με την ημερομηνßα γÝννησÞς του να τοποθετεßται μεταξý των ετþν 1410 και 1430, χωρßς ωστüσο καμßα να θεωρεßται αδιαμφισβÞτητη. Πιθανüν στα νιÜτα του να γνþρισε τον συνθÝτη Ζιλ ΜπενσουÜ στη περιοχÞ του Αινþ, κÜτι που προκýπτει απü την αναφορÜ στο üνομÜ του, σ' επικÞδειο που Ýγραψε το 1460. Στο Ýργο αυτü εßναι προφανÞς üχι μüνο η αναφορÜ στο ýφος του Βουργουνδοý συνθÝτη, αλλÜ και κÜποιες πληροφορßες βιογραφικοý χαρακτÞρα. Για τα 1α του χρüνια ελÜχιστα εßναι γνωστÜ. ¼πως κι οι περισσüτεροι μουσικοß της εποχÞς καταγρÜφεται ως παιδß της χορωδßας στη πüλη Μονς κι αργüτερα στον Καθεδρικü της ΑμβÝρσας. Προφανþς, σ' αυτü το πλαßσιο Ýμαθε να τραγουδÜ και να γρÜφει μουσικÞ, Ýχοντας ως πρüτυπα την αγγλικÞ φωνητικÞ μουσικÞ της περιüδου, αλλÜ και την αντßστοιχη μουσικÞ της Γαλλßας.



     Στα 1446-8 εμφανßζεται στην υπηρεσßα του Καρüλου Α', Δοýκα των Βουρβþνων, στη πüλη ΜουλÝν της Κεντ. Γαλλßας. Λßγα Ýτη μετÜ, το 1452, βρßσκεται στο Παρßσι, üπου κι αναλαμβÜνει διευθυντÞς χορωδßας της ΓαλλικÞς ΑυλÞς, επιπλÝον, εργÜστηκε και στη Νοτρ Νταμ, ενþ διετÝλεσε ταμßας του Αββαεßου του Αγ. Μαρτßνου της Τουρ. ΜÝρος των μη-μουσικþν του δραστηριοτÞτων Þτανε κι Ýνα ταξßδι στην Ισπανßα, ως μÝλος διπλωματικÞς αποστολÞς, που στüχο εßχε την αποτροπÞ της συμμαχßας των Ισπανþν με τους ¢γγλους ενÜντια στη Γαλλßα, αλλÜ και τη μεσιτεßα των γÜμων της ΙσαβÝλλας Α' της Καστßλλης και του Καρüλου, Δοýκα του ΓκυÝν (αδελφοý του Λουδοβßκου ΙΑ').



     ΜετÜ το θÜνατο του Λουδοβßκου, ο ¼κεγχεμ εßναι εν πολλοßς Üγνωστο ποý πÞγε και τß Ýκανε, ωστüσο, εßναι γνωστüν üτι βρÝθηκε στη πüλη Μπρυζ, καθþς και στη Τουρ, üπου και πÝθανε. Δεßκτης της δημοτικüτητÜς του αποτελοýν οι πÜμπολλοι επικÞδειοι θρÞνοι που γρÜφτηκαν, με πιο ξεχωριστü ßσως αυτüν του ΖοσκÝν ντε Πρε, με τßτλο Nymphes des bois (Νýμφες του δÜσους). ΔεδομÝνου του χρüνου ζωÞς του και της Ýκτασης της φÞμης του, ο ¼κεγχεμ εντοýτοις δεν θεωρεßται ιδιαßτερα παραγωγικüς ως συνθÝτης. ΚÜποια απü τα Ýργα του χÜθηκαν, Üλλα τοý εßχαν αποδοθεß λανθασμÝνα κι Ýχουνε πλÝον αποκατασταθεß· εν γÝνει παρατηρεßται μια σμßκρυνση στο πραγματικü του Ýργο, κÜτι βεβαßως που Üπτεται κι Üλλων συνθετþν της γενιÜς του, üπως τον ΖοσκÝν. Απ' αυτÜ που 'χουνε διασωθεß κι εßναι διαπιστευμÝνα απü τη πÝνα του περιλαμβÜνονται γýρω στις 14 λειτουργßες (μεταξý αυτþν και το ρÝκβιεμ), 5 μοτÝτα, 21 σανσüν, καθþς κι Üλλα αποσπασματικÜ Ýργα· τα περισσüτερα απ' αυτÜ αποτελοýν μÝρος ευρýτερων συλλογþν μουσικþν Ýργων, üπως τον φλαμανδικü Κþδικα Chigi του 1500, και την ανθολογßα με τßτλο Harmonice Musices Odhecaton (1501) του Ιταλοý τυπογρÜφου ΟτταβιÜνο Πετροýτσι.


                                  Chigi_codex Α'

     Στις μισÝς περßπου απü τις λειτουργßες του, ενσωματþνει δεδομÝνες μελωδßες της εποχÞς απü ýμνους, ψαλμοýς και λαúκοýς σκοποýς, το λεγüμενο cantus firmus. Η τεχνικÞ αυτÞ Þταν αρκετÜ δημοφιλÞς ανÜμεσα στους συνθÝτες της εποχÞς, προαναγγÝλλοντας τις μετÝπειτα μιμητικοý ýφους τεχνοτροπßες που βρßσκουμε στη λειτουργßα-παρωδßα και στη λειτουργßα-παρÜφραση κι οι 3 τýποι βασßζουνε τη δομÞ τους στη μßμηση μιας συγκεκριμÝνης μελωδßας Þ αποσπÜσματος απü Üλλο Ýργο, παραφρÜζοντας σε μικρü Þ μεγαλýτερο βαθμü το αρχικü υλικü.(Ουδεμßα σχÝση με τη σýγχρονη Ýννοια της παρωδßας).


                                  Chigi_codex Β'

     Με την αντιστικτικÞ του υφÞ, κι επηρρεασμÝνος απü τον ΖοσκÝν και τη φλαμανδικÞ αισθητικÞ, Ýγινε γνωστüς σ' ολüκληρη τη Δ. Ευρþπη, τüσο για το εκφραστικü üσο και για το Üρτια τεχνικü του ýφους του. Οι τεχνικÝς του δυνατüτητες μÜλιστα βρÞκανε την απüλυτÞ τους Ýκφανση στη περßφημη Missa prolationum, η οποßα αποτελεßται εξ' ολοκλÞρου απü μετρικοýς κανüνες (αντιστικτικÞ δομÞ κατÜ την οποßα οι μιμÞσεις τελοýνται σε διαφορετικÝς ταχýτητες κατ' αναλογßα της αρχικÞς) αλλÜ και στη Missa cuiusvis toni, πουα σχεδιÜστηκε Ýτσι þστε να εκτελεßται σε καθÝναν απü τους 8 μουσικοýς τρüπους. Καθþς ο ßδιος υπÞρξε περßφημος βαθýφωνος εßναι αναμενüμενος στα Ýργα του ο ιδιαßτερος χειρισμüς των χαμηλþν φωνþν, üπου παρατηρεßται ευρεßα τονικÞ Ýκταση, αλλÜ κι ασυνÞθιστα Ýντονο ρυθμικü στοιχεßο, χαρακτηριστικÜ που τον ξεχωρßζουν απü τους υπüλοιπους συνθÝτες της Γαλλο-ΦλαμανδικÞς ΣχολÞς.
     Ο ¼κεγχεμ πεθαßνει στη Τουρ στη Γαλλßα και προς τιμÞ του, ο ΖοσκÝν γρÜφει το μοτÝτο La déploration de la mort de Johannes Ockeghem (θρÞνος για τον θÜνατο του ΓιοχÜνες ¼κεγχεμ), μελοποιþντας το ποßημα Nymphes des bois του Ζαν ΜολινÝ. Αρκετοß επικÞδειοι ακüμη γραφτÞκανε για να τιμÞσουνε τον μεγÜλο συνθÝτη, μεταξý αυτþν κι Ýνα ποßημα του Ολλανδοý ουμανιστÞ ΕρÜσμους.





     Ο ΓιÜκομπ ¼μπρεχτ (Jacob Obrecht Þ Hobrecht ΓÜνδη ~1457/8 - ΦερρÜρα 1 Αυγοýστου 1505) Þτανε Φλαμανδüς συνθÝτης της ΑναγÝννησης. Μαζß με τον Γκυγιþμ Ντυφαß και τον ΖοσκÝν ντε Πρε θεωρεßται Ýνας απü τους σημαντικþτερους συνθÝτες της λεγüμενης Γαλλο-ΦλαμανδικÞς ΣχολÞς. Το μεγαλýτερο μÝρος του Ýργου απαρτßζεται απü λειτουργßες, μοτÝτα και σανσüν, με ξεχωριστÞ θÝση ανÜμεσÜ τους Ýνα ρÝκβιεμ και το αντßφωνο Intemerata Dei Mater, ενþ υπÞρξε και σπουδαßος τραγουδιστÞς, χορÜρχης και μουσικοδιδÜσκαλος. Με τις συνθÝσεις του αντλεß εφÝ απü τον κανüνα και τη μßμηση. Τα αντιφωνικÜ του τεχνÜσματα προδιαγρÜφουν, συγκεχυμÝνα üμως, τη φοýγκα. Εßναι ο 1ος που εφÜρμοσε τη πολυφωνßα στη νεκρþσιμη ακολουθßα.



     ΣυνθÝτης του 15ου αι., απü τους κορυφαßους της -κυρßως- φωνητικÞς κι αντιστικτικÞς ΓαλλοφλαμανδικÞς ΣχολÞς που κυριÜρχησε στη μουσικÞ της ΑναγÝννησης. Διακρßθηκε, ιδιαßτερα, ως συνθÝτης λειτουργιþν, τομÝα στον οποßο επισκιÜστηκε μüνο μετÜ το θÜνατü του, απü τον περßφημο ΖοσκÝν ντε Πρε. ¼σα, ελÜχιστα, εßναι γνωστÜ για τη καταγωγÞ και τη παιδικÞ του ηλικßα προÝρχονται, κυρßως, απü το μοτÝτο του Mille quingentis. ¹ταν ο μοναδικüς γιος του τρομπετßστα της ΓÜνδης, Βßλεμ ¼μπρεχτ (Willem Obrecht) και της Λßσμπετ Χßιραρτς (Lysbette Gheeraerts). Η μητÝρα του πÝθανε πολý νÝα, το 1460, κι ο πατÝρας του, το 1488. Τα δεδομÝνα της αρχικÞς μουσικÞς του παιδεßας εßναι, επßσης, λιγοστÜ αλλÜ, κατÜ πÜσα πιθανüτητα, Ýμαθε να παßζει τρομπÝτα, üπως ο πατÝρας του και με τον τρüπο αυτü, διδÜχθηκε αντßστιξη και να αυτοσχεδιÜζει πÜνω σε Ýνα cantus firmus (τýπος γρηγοριανοý μÝλους πρþιμο, πριν τον 11 αι.). Εßναι πιθανü να γνþριζε τον ΑντουÜν ΜπινουÜ (Antoine Busnois) στην ΑυλÞ της Βουργουνδßας και, σßγουρα, Þξερε τη μουσικÞ του, καθþς η πρþτη λειτουργßα που συνÝθεσε ο ¼μπρεχτ δεßχνει στενÞ συγγÝνεια ýφους με τον γηραιüτερο συνθÝτη.
     Λüγιος, συνθÝτης και κληρικüς, φαßνεται να κατεßχε κÜποιες βραχýβιες θÝσεις, 2 απü τις οποßες κατÝληξαν üχι τüσο ιδανικÜ. ΥπÜρχει μßα αρχειακÞ καταγραφÞ για την αποζημßωσÞ του για Ýνα Ýλλειμμα στους λογαριασμοýς του, λüγω δωρεÜς χορωδιακþν βιβλßων που εßχε αντιγρÜψει.  ΚατÜ τη διÜρκεια της καρριÝρας του βρισκüτανε σε μεγÜλη εκτßμηση, τüσον απü τους πÜτρονες üσο κι απü τους συναδÝλφους του.  Ο ΓιοχÜνες Τινκτüρις, γρÜφοντας Ýνα κατÜλογο σýγχρονων μεγÜλων συνθετþν στη ΝÜπολη, τονε ξεχωρßζει ανÜμεσÜ τους. Το πιο σημαντικü εßναι üτι, ο ¼μπρεχτ Þταν μüλις 25 ετþν üταν ο Τινκτüρις δημιοýργησε τη λßστα του και μÜλιστα, στην Üλλη πλευρÜ της Ευρþπης.  Ο ßδιος ο ¸ρασμος υπÞρξε μÝλος μßας απü τις χορωδßες του ¼μπρεχτ, γýρω στο 1476.  Το 1485 Ýγινε βοηθüς χορÜρχης στον καθεδρικü ναü της Μπρυζ και το 1491 διευθυντÞς παρεκκλησßου στην ΑμβÝρσα.



     Ενþ οι περισσüτεροι διορισμοß του ¼μπρεχτ Þτανε στη ΦλÜνδρα, Ýκανε τουλÜχιστον 2 ταξßδια στην Ιταλßα, το 1487, κατüπιν πρüσκλησης του δοýκα ¸ρκολε Α' της ΦερρÜρα και, πÜλι, το 1504. Ο ¸ρκολε εßχεν ακοýσει τη μουσικÞ του που, εßναι γνωστü üτι, κυκλοφüρησε στην Ιταλßα μεταξý 1484 και 1487 και δÞλωσε üτι την εκτιμοýσε περισσüτερο απü τη μουσικÞ üλων των Üλλων σýγχρονων συνθετþν. Ο δοýκας, προσπÜθησε να πετýχει διορισμü απü τον πÜπα για τον ¼μπρεχτ, αλλÜ αυτü δεν Ýγινε, οπüτε ο συνθÝτης επÝστρεψε στη ΦλÜνδρα. Το 1504, ο ¼μπρεχτ επανÞλθε στη ΦερρÜρα, αλλÜ με το θÜνατο του δοýκα στις αρχÝς του επüμενου Ýτους, Ýμεινε χωρßς δουλειÜ. Με ποια ιδιüτητα παρÝμεινε στη ΦερρÜρα εßναι Üγνωστο, αλλÜ πÝθανε στην επιδημßα της πανþλης, εκεß, λßγο πριν τη 1η Αυγοýστου 1505.
     ¸γραψε κυρßως θρησκευτικÞ μουσικÞ -λειτουργßες και μοτÝτα και κÜποια σανσüν. ΣυνδυÜζοντας σýγχρονα κι αρχαúκÜ στοιχεßα, το ýφος του συνθÝτη εßναι πολυδιÜστατο. ºσως περισσüτερο απü αυτÝς του þριμου ΖοσκÝν, οι λειτουργßες του ¼μπρεχτ οφεßλουνε πολλÜ στη μουσικÞ του ΓιοχÜνες ¼κεγχεμ, ιδιαßτερα στις ευρεßες μελωδικÝς γραμμÝς και μακρÝς φρÜσεις που χαρακτηρßζουνε τη μουσικÞ του τελευταßου. Το στυλ του αποτελεß τυπικü παρÜδειγμα της αντιστικτικÞς δαψιλεßας του τÝλους του 15ου αι.. ΣυχνÜ, χρησιμοποιοýσε τη τεχνικÞ του cantus firmus στις λειτουργßες του: μερικÝς φορÝς χþριζε το αρχικü υλικü σε μικρÝς φρÜσεις, Üλλοτε χρησιμοποιοýσε μεταθετικÝς δομÝς (permutation sets) πλÞρων μελωδιþν Þ μελωδικþν θραυσμÜτων. ΓενικÜ, το ýφος του εßναι αξιοσημεßωτο για τις ζεστÝς, γεμÜτες χÜρη μελωδικÝς γραμμÝς και τοις καθαρÝς αρμονßες που προσεγγßζουν ακüμη και τη σημερινÞ αßσθηση της τονικüτητας.
     ΚÜποιες φορÝς, Ýπαιρνε τις βασικÝς νüτες μιας μελωδßας και τις διÝτασσε ανÜλογα με την αξßα τους, απü μεγÜλη προς μικρÞ, κατασκευÜζοντας νÝο υλικü απü τις παραγüμενες ακολουθßες φθογγοσÞμων. Σαφþς, στον ¼μπρεχτ, δεν υπÞρχε μεγÜλη ποικιλομορφßα, ιδιαßτερα κατÜ τη διÜρκεια της μουσικÜ διερευνητικÞς περιüδου του, üταν Þταν 20 ετþν. ¢ρχισε να απομακρýνεται απü τις, περιοριστικÝς γι' αυτüν, ποιητικÝς φιξαρισμÝνες φüρμες (formes fixes) της εποχÞς, ειδικÜ στα σανσüν του. Απü αυτÝς, το ροντü απολÜμβανε της προτßμησÞς του, αν και προτιμοýσε να συνθÝτει λειτουργßες, üπου εßχε μεγαλýτερη ελευθερßα. ΕπιπλÝον, τα μοτÝτα του αποκαλýπτουν μεγÜλη ποικιλßα απü διαθÝσεις και τεχνικÝς. Στη λειτουργßα του, Missa Sub tuum, ο αριθμüς των φωνþν στα 5 μÝρη του Ýργου αυξÜνεται απü 3 στο Kyrie, σε 4 στο Gloria κι οýτω καθ' εξÞς, μÝχρι 7 στο Agnus Dei.Η λειτουργßα Missa Maria zart, που χρονολογεßται απü το 1504, βασßζεται σε Ýνα λατρευτικü τραγοýδι δημοφιλÝς στο Τιρüλο, το οποßο κατÜ πÜσα πιθανüτητα Üκουσε ο συνθÝτης καθþς περνοýσε απü τη περιοχÞ, μεταξý 1503-4. Απαιτþντας περισσüτερο απü μßα þρα για να εκτελεστεß, εßναι μßα απü τις μεγαλýτερες σε χρονικÞ διÜρκεια πολυφωνικÝς συνθÝσεις του Λειτουργικοý Τυπικοý που γρÜφηκαν ποτÝ.
     Παρüλο που συνθÝσανε στην ßδια περßοδο, οι ¼μπρεχτ και ¼κεγχεμ (μεγαλýτερος του ¼μπρεχτ κατÜ 30 χρüνια, περßπου) διαφÝρουν σημαντικÜ στο μουσικü ýφος. Ο ¼μπρεχτ δεν μοιρÜζεται τον γεμÜτο φαντασßα χειρισμü του cantus firmus απü τον ¼κεγχεμ, αλλÜ επιλÝγει να το παραθÝσει κατÜ λÝξη. Ενþ οι φρÜσεις στη μουσικÞ του ¼κεγχεμ εßναι ασαφþς καθορισμÝνες, αυτÝς της μουσικÞς στον ¼μπρεχτ μποροýν εýκολα να διακριθοýν, αν κι οι δýο συνθÝτες ευνοοýσανε την ευρεßα μελωδικÞ δομÞ. ΕπιπλÝον, ο ¼μπρεχτ εμπλÝκει τη μελωδßα του cantus firmus με τη πρüθεση να αναδιοργανþσει με ακουστικü τρüπο τα μουσικÜ μοτßβα. Ο ¼κεγχεμ, απü την Üλλη, πρÜττει αυτü πολý λιγüτερο. ¸χει αναφερθεß üτι μεταχειρßστηκε τον συμβολισμü των αριθμþν στα Ýργα του, üπως κι üτι, στη δομÞ πολλþν απ' αυτÜ διαπιστþθηκε καββαλιστικÞ σημασßα.



     Ο τρüπος σýνθεσης του ¼μπρεχτ αντιτßθεται Ýντονα με τα Ýργα της επüμενης γενιÜς, που ευνοοýσαν μια διαρκþς αυξανüμενη απλüτητα στον τρüπο προσÝγγισης (που εßχε προκαθοριστεß απü ορισμÝνα Ýργα του -σýγχρονου- ΖοσκÝν ντε Πρε). Παρüλο που Þτανε φημισμÝνος στην εποχÞ του, φαßνεται να 'χε μικρÞ επιρροÞ στους επüμενους συνθÝτες. Πιθανüτατα, απλþς Ýφυγε απü τη μüδα, μαζß με τους Üλλους μÜστορες αντßστιξης της γενιÜς του.



     Ο ΖοσκÝν ντε Πρε (Josquin des Prez, Þ Josquin Desprez / Josquinus Pratensis Þ Jodocus Pratensis, ~1450-27 Αυγοýστου 1521), κοινÜ αναφερüμενος ως ΖοσκÝν, Þτανε Γαλλο-Φλαμανδüς συνθÝτης της Αναγεννησης. ο ονομαζüμενος Πρßγκιπας των Μουσικþν, για τον οποßο ο Μαρτßνος Λοýθηρος εßπε "Οι μουσικοß κÜνουν με τους Þχους üτι μποροýν, ο ΖοσκÝν κÜνει με αυτοýς üτι θÝλει". ΥπÞρξε ο διασημüτερος Ευρωπαßος συνθÝτης θρησκευτικÞς μουσικÞς της εποχÞς του, η σπουδαιüτητα του οποßου συγκρßνεται μ' αυτÞ του Γκιγιþμ Ντυφαß και του ΤζιοβÜννι Πιερλουßτζι ντα Παλεστρßνα, ενþ θεωρεßται κýριος εκπρüσωπος της Γαλλο-ΦλαμανδικÞς ΣχολÞς. ΚατÜ γενικÞν ομολογßα, τα Ýργα του απηχοýνε τα 1α αριστοτεχνικÜ δεßγματα αναγεννησιακÞς πολυφωνßας, που περιλαμβÜνουν μοτÝτα, λειτουργßες, κανüνες κλπ., üσο και κομμÜτια κοσμικÞς μουσικÞς, üπως σανσüν και φρüττολες.



     ΚατÜ τον 16ο αι. ανελßχθηκε στον σπουδαιüτερο συνθÝτη των ημερþν του, ενþ επηρÝασε πλÞθος μουσικþν, που μιμÞθηκαν εν πολλοßς την τεχνικÞ του και τα εκφραστικÜ του μÝσα. Η φÞμη του μνημονεýεται σε γραπτÜ του ΜπαλντασσÜρε Καστιλιüνε και του Μαρτßνου Λοýθηρου, ενþ κατÜ τους θεωρητικοýς ΤζοζÝφο Τσαρλßνο & ΧÜινριχ ΓκλαρεÜν το μουσικü του ýφος Þταν η προσωποποßηση της τελειüτητας. ΜÜλιστα, πολλοß αντιγραφεßς της εποχÞς, εκμεταλλευüμενοι το ηχηρü του üνομα, τον συνÝδεσαν με πλεßστα ανþνυμα Ýργα. ΤουλÜχιστον 374 Ýργα τοý αποδüθηκαν λανθασμÝνα, κÜτι που καταδεßχθηκε σχετικÜ πρüσφατα, χÜρη στη σýγχρονη συγκριτικÞ μουσικολογßα και τις τεχνικÝς της. ΠαρÜ το ανÜστημα της μουσικÞς του, που κρÜτησε μÝχρι τις αρχÝς της εποχÞς του Μπαρüκ κι αναβßωσε στις αρχÝς του 20οý αι., τα βιογραφικÜ του στοιχεßα παραμÝνουνε σκιþδη ως ανýπαρκτα.
    Το μεγαλýτερο μÝρος της ζωÞς του παραμÝνει Üγνωστο. Τα στοιχεßα που παρατßθενται βασßζονται σε ßχνη που Üφησε ο ßδιος σε Ýργα του, αλλÜ και σε γραπτÜ διαφüρων ειδþν, τüσο της εποχÞς του üσο και μεταγενÝστερα. Πιθανολογεßται üτι γεννÞθηκε στο ΔουκÜτο του Αινþ (σημερινü ΒÝλγιο), περιοχÞ υπü την εποπτεßα του Δοýκα της Βουργουνδßας· εν τοýτοις εßχε γαλλικÞ υπηκοüτητα, üπως αποδεικνýεται κι απü τη διαθÞκη του. Περß το 1466, Ýτος που πιθανüν να πÝθανε ο πατÝρας του, κληρονομεß το θεßο του και τη σýζυγü του, Gilles Lebloitte dit Desprez και Jacque Banestonne. Στη διαθÞκη τους αναγρÜφεται το επßσημο επþνυμο Lebloitte και -σýμφωνα με τους Matthews & Merkley- το üνομα des Prez δεν Þτανε παρÜ προσωνýμιο.



      Σýμφωνα με κατÜστιχο του Κλωντ ΕμερÝ (Claude Hémeré), φßλου και βιβλιοθηκÜριου του Καρδιναλßου ΡισελιÝ, περß το 1460 ο ΖοσκÝν Ýγινε χορωδüς στον Ιερü Ναü του Saint-Quentin της Αιν (Aisne), αναλαμβÜνοντας παρÜλληλα και τη μουσικÞ διεýθυνση. Πιθανþς να εßχε μελετÞσει αντßστιξη με τον ΓιοχÜνες ¼κεγχεμ, τον οποßο και θαýμαζε σε üλη του τη ζωÞ: τοýτο μαρτυρεßται τüσο απü τους ΤζοζÝφο Τσαρλßνο και Λοντοβßκο Τσακκüνι, üσο και απü τον θρÞνο Nymphes des bois που συνÝθεσε το 1497, επß του θανÜτου του ¼κεγχεμ. Τα αρχεßα του Saint-Quentin καταστρÜφηκαν το 1669, ωστüσο ο καθεδρικüς ναüς υπÞρξε μουσικüς πüλος Ýλξης για την ευρýτερη περιοχÞ κι επιπλÝον διατηροýσε σχÝσεις με το στÝμμα. Απ' αυτü συμπεραßνεται üτι εκεß ο ΖοσκÝν Ýκανε τις 1ες του επαφÝς με το Βασιλικü ΠαρεκκλÞσι της Γαλλßας.
      Η 1η επßσημη εργασιακÞ του θÝση καταγρÜφεται στις 19 Απρßλη 1477, σαν τραγουδιστÞς στο παρεκκλÞσι του Δοýκα ΡενÝ του Ανζοý, στο Αιξ-αν-ΠροβÜνς, üπου και διαμÝνει για 1 τουλÜχιστον Ýτος. Δεν υπÜρχουν στοιχεßα της κßνησÞς του μÝχρι το 1483, ωστüσο δεν πρÝπει να παρÝμεινε στην υπηρεσßα του Δοýκα του Ανζοý, καθþς θα 'χε μεταφερθεß στο Παρßσι το 1481, μαζß μ' üλο το προσωπικü. ¸να απü τα πρþιμα μοτÝτα του με τßτλο Misericordias Domini in aeternum cantabo, υποδεικνýει Üμεση σχÝση με το Λουδοβßκο ΙΑ', που βασßλευε κεßνη την εποχÞ. Το 1483 πÜντως, επιστρÝφει στο ΚοντÝ διεκδικþντας τη κληρονομιÜ του απü τον θεßο του, που πιθανüτατα σκοτþθηκε απü τον στρατü του Λουδοβßκου, ο οποßος εισÝβαλε στη πüλη, Ýκλεισε üλους τους κατοßκους στην εκκλησßα και τους Ýκαψε ζωντανοýς.
    Η περßοδος 1480-2 αποτÝλεσε αßνιγμα για τους βιογρÜφους του: κÜποια στοιχεßα τονε τοποθετοýνε στη Γαλλßα, ενþ απü Üλλα τεκμαßρεται πως εßναι στην υπηρεσßα του Οßκου των Σφüρτσα, ειδικþτερα δε του ΑσκÜνιο Σφüρτσα, που εßχε εκδιωχθεß απü το ΜιλÜνο και διÝμενε προσωρινÜ στη ΦερρÜρα Þ τη ΝÜπολη. Το Ýργο Missa Hercules dux Ferrariae δßνει κÜποια βÜση για τη διαμονÞ στη ΦερρÜρα, αφιερωμÝνο στο Δοýκα ¸ρκολε ντ' ¸στε, ωστüσο δεν ταιριÜζει στυλιστικÜ με τη περßοδο που επιβεβαιωμÝνα Ýζησε εκεß (1503-4). Μια εναλλακτικÞ εξÞγηση θÝλει τον ΖοσκÝν να ζει για Ýνα διÜστημα στην Ουγγαρßα, καθþς σε Ýνα Ýγγραφο του 16ου αι. περß της ΟυγγρικÞς αυλÞς, αναφÝρεται κÜποιος ΖοσκÝν, ως μÝλος της μουσικÞς της υπηρεσßας. Το 1483 Þ 1484 ο ΖοσκÝν επιβεβαιωμÝνα υπηρετεß ως μουσικüς της ΟικογÝνειας Σφüρτσα στο ΜιλÜνο. Στη διÜρκεια της υπηρεσßας του επισκÝφθηκε πολλÜκις τη Ρþμη κι ενδεχομÝνως το Παρßσι. ΚατÜ τη διαμονÞ του στο ΜιλÜνο γνþρισε τον Franchinus Gaffurius, ο οποßος Þταν μουσικüς διευθυντÞς του εκεß καθεδρικοý ναοý. Στο ΜιλÜνο επανεμφανßζεται περß το 1489, αλλÜ φεýγει τον ßδιο χρüνο.



     Απü το 1489 ως το 1495 υπηρετεß στη παπικÞ χορωδßα, πρþτα υπü τον ΠÜπα ΙννοκÝντιο τον Η' κι Ýπειτα υπü τον Βοργßα ΠÜπα ΑλÝξανδρο τον ΣΤ'· εßναι πιθανü να ανÝλαβε υπηρεσßα ανταλλÜσσοντας θÝση με τον Gaspar van Weerbeke, ο οποßος την ßδιο περßοδο πÞγε στο ΜιλÜνο. Η αναγραφÞ JOSQUINJ που ανακαλýφθηκε σε τοßχο της ΚαπÝλα Σιξτßνα εßναι πιθανü να ανÞκει στον ßδιο, καθþς υπÞρξε Ýθιμο για τους χορωδοýς να χαρÜσσουν το üνομÜ τους στους τοßχους· εκατοντÜδες ονüματα ανακαλýφθηκαν τα τελευταßα χρüνια, με το ως Üνω να αποτελεß ενδεχομÝνως τη μοναδικÞ σωζüμενη υπογραφÞ του. Το μουσικü του ýφος φαßνεται να ωριμÜζει αυτÞ την περßοδο: ενσωματþνει την ελαφρüτητα της κοσμικÞς ιταλικÞς μουσικÞς, στην οποßα εκτÝθηκε üσο παρÝμεινε στο ΜιλÜνο, και τελειοποιεß τη τεχνικÞ του, üπως φαßνεται πλÝον στα θρησκευτικÜ του Ýργα. ΠολλÜ απü τα μοτÝτα του χρονολογοýνται απ' αυτÞν ακριβþς την περßοδο.
    Περß το 1498 επανεντÜσσεται στο μουσικü προσωπικü των Σφüρτσα, üπως αποδεικνýεται απü την αλληλογραφßα μεταξý των οικογενειþν Οßκων ΓκονζÜγκα & Σφüρτσα. ΕπιστρÝφει στο ΜιλÜνο, üμως δεν παραμÝνει για μεγÜλο διÜστημα, καθþς το 1499 η πüλη καταλαμβÜνεται απü τον στρατü του Λουδοβßκου ΙΒ'. Οι Σφüρτσα φυλακßζονται κι ο ΖοσκÝν καταφεýγει στη Γαλλßα. ¸ργα της περιüδου αποτελοýν η φρüττολα El grillo (ο γρýλος) καθþς και το μοτÝτο In te Domine speravi (ελπßζω σε σÝνα, Κýριε). Το τελευταßο δεν αποκλεßεται να 'χε κÜποια αναφορÜ στο θρησκευτικü μεταρρυθμιστÞ Τζιρüλαμο Σαβοναρüλα, που εκτελÝστηκε στη πυρÜ (Φλωρεντßα 1498) και τον οποßον εßχε σε μεγÜλη εκτßμηση. Ο Ψαλμüς 30 Þταν ο αγαπημÝνος του Σαβοναρüλα, πÜνω στον οποßο Ýγραψε και το κεßμενο του μοτÝτου, περιμÝνοντας φυλακισμÝνος την εκτÝλεσÞ του.



     ΚÜποια Üλλα Ýργα, üπως το οργανικü Vive le roy (ζÞτω ο βασιλιÜς), τοποθετοýνται περß το 1500, üταν Þτανε πλÝον στη Γαλλßα. Το μοτÝτο Memor esto verbi tui servo tuo (θυμÞσου την υπüσχεση στο δοýλο σου), σýμφωνα με τον ΓκλαρεÜν (Dodecachordon, 1547) αποτÝλεσε μια διακριτικÞ υπενθýμιση στο βασιλιÜ να κρατÞσει την υπüσχεσÞ του για μιαν οφειλüμενη ανταμοιβÞ. Σýμφωνα πÜλι με τον ΓκλαρεÜν, ο βασιλιÜς ανταποκρßθηκε δßνοντας στο ΖοσκÝν την ανταμοιβÞ του, ο οποßος ανταπÝδωσε τη χειρονομßα γρÜφοντας το μοτÝτο Benefecisti servo tuo, Domine (ο δοýλος σου σε ευγνωμονεß, Κýριε).
    ΠαρÝμεινε στην υπηρεσßα του Λουδοβßκου μÝχρι το 1503, οπüτε κι ο Δοýκας της ΦερρÜρα, ¸ρκολε ντ' ¸στε Α´, τονε προσÝλαβε ως μουσικü του παρεκκλησßου της πüλης. Απü τη περßοδο αυτÞ σþζονται ορισμÝνα στοιχεßα που αφοροýνε στη προσωπικüτητÜ του, ενδεικτικÜ, κÜποιος αυλικüς προÝτρεπε το δοýκα να προσλÜβει τον ΧÜινριχ ºζαακ, καθþς Þτανε πιüτερο προσηνÞς και φιλικüς, δε δυσανασχετοýσε να γρÜψει μουσικÞ κατÜ παραγγελßα, ενþ θα του κüστιζε σημαντικÜ λιγþτερο (120 δουκÜτα αντß 200). Η επιλογÞ του δοýκα ωστüσο παρÝμεινε ο ΖοσκÝν. ΚατÜ τη διαμονÞ του στη ΦερρÜρα, Ýγραψε μερικÜ απü τα πιο γνωστÜ του αριστουργÞματα, συμπεριλαμβανομÝνου του Miserere, μοτÝτο που διαδüθηκε ευρÝως κατÜ το 16ο αι. Ακüμη, το δεξιοτεχνικü μοτÝτο Virgo salutiferi, καθþς και τη Λειτουργßα προς τιμÞ του ΗρακλÝους, Δοýκα της ΦερρÜρα (Missa Hercules Dux Ferrariae), που το βασικü θÝμα Þ cantus firmus ανÜγεται στο üνομα του δοýκα, ωσÜν αυτü να διαβαζüταν με μουσικÝς νüτες -μια τεχνικÞ γνωστÞ κι ως soggetto cavato.



     Η διαμονÞ του στη ΦερρÜρα δεν Þταν μακρÜ: το καλοκαßρι του 1503 η επιδημßα της πανþλης ανÜγκασε την εκκÝνωση της πüλης απü τα 2/3 του πληθυσμοý καθþς και της δουκικÞς οικογενεßας. Ο ΖοσκÝν αποχþρησε τον Απρßλη του επüμενου Ýτους κι ο αντικαταστÜτης του, ΓιÜκομπ ¼μπρεχτ πÝθανε εξαιτßας της το 1505. Με τη σειρÜ του αντικαταστÜθηκε απü τον ΑντουÜν ΜπρυμÝλ, ο οποßος και διηýθυνε το παρεκκλÞσι μÝχρι τον τερματισμü της λειτουργßας του το 1510.
    ΜετÜ την αποχþρησÞ του απü τη ΦερρÜρα, επÝστρεψε στα πατρικÜ του εδÜφη κι εγκαταστÜθηκε στο ΚοντÝ συρ λ' Εσκþ, νοτιοανατολικÜ της Λιλ, στα σημερινÜ σýνορα μεταξý Γαλλßας και Βελγßου. Εκεß, ανÝλαβε κοσμÞτωρ της κολεγιακÞς εκκλησßας της Νοτρ Νταμ (3 ΜÜη 1504), ενüς σημαντικοý μουσικοý ιδρýματος που διηýθυνε για το υπüλοιπο της ζωÞς του. Το 1508 ο εφημÝριος του καθεδρικοý ναοý της Μπουρζ του ζÞτησε να αναλÜβει την εκεß χορωδßα, χωρßς ωστüσο να προκýπτουν αποδεßξεις üτι üντως δÝχτηκε τη θÝση. ΚατÜ τους περισσüτερους μελετητÝς το πιο πιθανü εßναι να παρÝμεινε στο ΚοντÝ. Στις 2 τελευταßες 10ετßες της ζωÞς του, γνωρßζει μεγÜλην Üνοδο: η νεοσýστατη τεχνολογßα της τυπογραφßας επÝτρεψε τη διÜδοση της μουσικÞς του ανÜ την Ευρþπη, τα Ýργα του υπÞρξαν απü τα 1α που εκδοθÞκανε, μÝσω του εκδüτη ΟτταβιÜνο Πετροýτσι, με κυριþτερο απ' αυτÜ 1 τüμο με λειτουργßες του, που εκδüθηκε στη Βενετßα το 1502. Η εν λüγω Ýκδοση Ýγινε τüσο δημοφιλÞς, που ο Πετροýτσι προχþρησε στην Ýκδοση Üλλων 2 τüμων με λειτουργßες, τα 1504 & 1514, επανεκδßδοντÜς τες αρκετÝς φορÝς Ýκτοτε.
     Λßγο πριν πεθÜνει, ζÞτησε να πολιτογραφηθεß αλλοδαπüς, þστε τα περιουσιακÜ του στοιχεßα να μη περιÝλθουνε στη κυριüτητα των Λüρδων του ΚοντÝ, ενþ το εν λüγω περιστατικü Ýχει χρησιμοποιηθεß ως απüδειξη της γαλλικÞς του εθνικüτητας. ΤÝλος, Üφησε σε παρακαταθÞκη τα Ýξοδα για την εκτÝλεση του μοτÝτου του Pater noster/Ave Maria (ΠÜτερ ημþν/Χαßρε Μαρßα), και ζÞτησε να τραγουδηθεß σε κÜθε επßσημη λιτανεßα της πüλης, üποτε περνοýσαν Ýξω απü το σπßτι του, καθþς και τη τοποθÝτηση μιας üστιας στο ιερü της ΠαρθÝνου Μαρßας της κεντρικÞς πλατεßας. Το εν λüγω μοτÝτο εικÜζεται πως αποτελεß και το τελευταßο του Ýργο.
_________________________________

     Τα μουσικÜ üργανα üλο αυτü το διÜστημα παßζουνε το ρüλο του απλοý συνοδοý, αφοý üλοι οι συνθÝτες γρÜφουνε φωνητικÞ μουσικÞ.
___________________________

    Τραγοýδι εßναι μια μικρÞ σýνθεση για μßα φωνÞ η οποßα μπορεß να συνοδεýεται κι εßναι γραμμÝνο σε απλü ýφος. Στηρßζεται σε Ýνα ποιητικü κεßμενο κι η μουσικÞ του εßναι Ýτσι σχεδιασμÝνη þστε να αναδεικνýει το εν λüγω κεßμενο. Εßναι η παλιüτερη μουσικÞ φüρμα και συναντÜται σε üλες τις ιστορικÝς περιüδους και πολιτισμοýς. ¸χουμε üμως ελÜχιστα σχετικÜ στοιχεßα για τη περßοδο που καλýπτει üλη την αρχαιüτητα ως και το ~12ο αι.μ.Χ. Η πιο αξιüλογη συλλογÞ λατινικþν τραγουδιþν Ýρχεται απü το 12ο και τις αρχÝς του 13ου αιþνα. Πρüκειται για τα Goliard songs. ΑυτÜ εßναι ποιÞματα γραμμÝνα στη λατινικÞ γλþσσα απü τους Γκüλιαρντ: σπουδαστÝς και νεαρÜ μαθητευüμενα μÝλη του κλÞρου. Παßξανε σημαντικü ρüλο στη πολιτιστικÞ ζωÞ κεßνης της περιüδου. Η πιο αξιüλογη συλλογÞ απü αυτÜ εßναι τα Carmina Burana. Το üνομα το πÞραν απü το μοναστÞρι των Βενεδικτßνων στο οποßο διατηρÞθηκε το χειρüγραφο με τα συγκεκριμÝνα ποιÞματα. Απü αυτÝς τις μελωδßες εßναι αναγνþσιμες, με τη βοÞθεια Üλλων πηγþν, περßπου 40. Η νευματικÞ γραφÞ των υπολοßπων δεν Ýχει αποκωδικοποιηθεß.
     Γýρω στο 1100 παρατηρεßται μεγÜλη Üνθιση του τραγουδιοý, (με κεßμενα γραμμÝνα στην καθομιλοýμενη) . Την αρχÞ Ýκαναν οι γÜλλοι τροβαδοýροι και τρουβÝροι. ΣυνÝχισαν οι γερμανοß minnesingers , meistersingers.
    ΣτροφικÞ φüρμα (strophic form) εßναι η πιο απλÞ απü üλες τις μουσικÝς φüρμες. Αυτü που συμβαßνει ουσιαστικÜ εßναι να επαναλαμβÜνεται Ýνα απλü τυπικü τμÞμα (μια φρÜση Þ μια περßοδος. Μπορεß ν' αναλυθεß ως: "AAA..."). Στο στροφικü τραγοýδι üλες οι στροφÝς τραγουδιοýνται με την ßδια μελωδßα. Ο üρος Ýρχεται σε αντιδιαστολÞ με τον üρο "through-composed" ο οποßος αναφÝρεται σε τραγοýδια που Ýχουνε διαφορετικÞ μελωδßα για κÜθε στροφÞ (χωρßς η μουσικÞ να χωρßζεται σε τμÞματα και χωρßς επαναλÞψεις. πχ τα lieder του Schubert).

     Οι Γκüλιαρντς (Goliards), Þτανε νεαροß κυρßως, περιπλανþμενοι σπουδαστÝς μαθητευüμενοι Þ κανονικοß κληρικοß, στη μεσαιωνικÞ Αγγλßα, τη Γαλλßα και τη Γερμανßα, μεßνανε γνωστοß για τους σατιρικοýς στßχους και τα ποιÞματÜ τους με επαßνους για το πιοτß και την ακολασßα. ΠÞρανε τ' üνομÜ τους απü τον Επßσκοπο Γκüλιας του οποßου φÝρονται ως οπαδοß.: αποκρυφιστÝς κληρικοß χωρßς σταθερÞ κατοικßα, οι οποßοι εßχαν μεγαλýτερο ενδιαφÝρον για τζερτζελÝ και τζüγο παρÜ για τη ωυχÞ του ποιμνßου τους. Εßναι δýσκολο να 'μαστε βÝβαιοι πüσοι απü αυτοýς Þταν στη πραγματικüτητα κοινωνικοß αντÜρτες Þ αν αυτü Þταν απλþς Ýνα πρüσχημα που υιοθετÞθηκε για λογοτεχνικοýς σκοποýς. Απü τους αναγνωρßσιμους ποιητÝς, οι Huo Primas της ΟρλεÜνης, ο Pierre de Blois, ο Gautier de Châtillon και ο Phillipe ο ΚαγκελÜριος, Þτανε και τα πιο σημαντικÜ ιδρυτικÜ μÝλη τηςομÜδας και σε κÜποιο βαθμü ξεπÝρασαν τα σπουδαßα πνευματικÜ τους üρια. Μüνον αυτüς που εßναι γνωστüς ως Archpoet φαßνεται να Ýχει ζÞσει αυτü που κÞρυξε ως στο τÝλος της ζωÞς του.
     Μεßνανε γνωστοß πιüτερο σα παιγνιδιÜρηδες φασαριüζοι και λÜτρεις της κραιπÜλης παρÜ ως ποιητÝς, μελετητÝς Þ τραγουδιιστÝς. Οι σÜτιρÝς τους κατευθýνονταν σχεδüν ομοιüμορφα ενÜντια στην εκκλησßα, επιτßθενται ακüμη και στον πÜπα. Το 1227 το Συμβοýλιο του Τρßερ απαγüρευε στους ιερεßς να τους επιτρÝπουν να συμμετÝχουνε στη ψαλμωδßα της λειτουργßας. Το 1229 πÞραν εμφανþς μÝρος στις αναταραχÝς στο ΠανεπιστÞμιο του Παρισιοý για τις ßντριγκες του ΛεγÜτου του ΠÜπα. Το 1289 διατÜχθηκε üτι κανÝνας κληρικüς δεν θα Ýπρεπε να εßναι Γκüλιαρντ και το 1300 (στη Κολωνßα) απαγορεýτηκε να κηρýττουν Þ να πληρþνονται και τÝλος, τους αφαιρÝθηκαν üλατα προνüμια των κληρικþν. Η λÝξη "goliard" Ýχασε το νüημÜ της, μεταφÝροντας Ýτσι στη γαλλικÞ κι αγγλικÞ λογοτεχνßα του 14ου αι. το γενικü νüημα του jongleur Þ του minstrel..
     Μια αξιοσημεßωτη συλλογÞ των λατινικþν ποßημÜτων και των τραγουδιþν τους üπου εκθειÜζουνε τον οßνο και καταριουνται τη ταλαιπωρßα της ζωÞς, δημοσιεýθηκε στα τÝλη του 19ου αι. με τßτλο Carmina Burana, που προÝρχεται απü το χειρüγραφο αυτü στο Μüναχο το οποßο γρÜφτηκε στη Βαυαρßα τον 13ο αι.. ΠολλÜ απü αυτÜ μεταφρÜστηκαν απü τον John Addington Symonds ως Κρασß, Γυναßκες & Τραγοýδι (Wine, Women, and Song 1884). Η συλλογÞ περιλαμβÜνει επßσης τα μüνα γνωστÜ δýο σωζüμενα κεßμενα των μεσαιωνικþν ερωτικþν δραμÜτων, - Ýνα με μουσικÞ κι Ýνα χωρßς. Το 1937 ο Γερμανüς συνθÝτης Carl Orff βασßστηκε σ' αυτÜ για να συνθÝσει το ορατüριο Carmina Burana. Πολλοß απ' αυτοýς βρßσκονται επßσης στο σημαντικü Cambridge Songbook που γρÜφτηκε στην Αγγλßα περßπου 200 χρüνια νωρßτερα.
     Το θÝμα των ποιημÜτων και τραγουδιþν των Goliards ποικßλλει: πολιτικÜ και θρησκευτικÞ σÜτιρα. εßναι αξιαγÜπητα τραγοýδια με ασυνÞθιστη αμεσüτητα, τραγοýδια που θα μποροýσανε να χαρακτηριστοýνε σαν πρþιμα μεσαιωνικÜ "λαúκÜ" αλλÜ και σαν... επαναστατικÜ λüγω και της αντßθεσης με τα Þδη κι Ýθιμα της εποχÞς, καθþς κι üτι εγεßρουν φασαρßες. Η τελευταßα κατηγορßα περιλαμβÜνει τα πιο πλησßον στη γκüλιαρντ τÜση: θρÞνοι για τους... αδÝσμευτους κληρικοýς, οι αφελεßς θρÞνοι των Üστεγων κληρικþν κι επιστημüνων, οι χωρßς ντροπÞ ýμνοι στον ηδονισμü και τις ανÝνδοτες σθεναρÝς αρνÞσεις της χριστιανικÞς ηθικÞς.
     ΑυτÞ η τελευταßα κατηγορßα εßναι που σþνει -και σþνεται- τη φÞμη απü τα ελÜχιστα σωζþμενα τραγοýδια της γραφÞς τους. Η σημερινÞ γνþση της μεσαιωνικÞς ποßησης και της μουσικÞς υποδηλþνει üτι üλα τα ποιÞματα προορßζονταν για τραγοýδια, Ýστω και αν μüνο λßγα εßναι εφοδιασμÝνα με μουσικÞ στα χειρüγραφα. Η μουσικÞ εßναι συνÞθως σημειωμÝνη σε διαστηματικÜ νεýματα -Ýνα εßδος μουσικÞς στενογραφßας που μπορεß να διαβαστεß μüνο σε σýγκριση με Üλλη Ýκδοση του τραγουδιοý, πλÞρως γραμμÝνη. Σε μουσικü στυλ τα ερωτικÜ τραγοýδια εßναι παρüμοια με αυτÜ των τροβαδοýρων, σε μερικÝς περιπτþσεις η ßδια μελωδßα εμφανßζεται και στα δýο ρεπερτüρια. Εντοýτοις, τα τραγοýδια των γκüλιαρντς εßναι πιο απλÜ μετρικÜ, Ýχουνε πιο πολý συλλαβικü στυλ κι Ýχουνε πιο επαναλαμβανüμενη δομÞ απü ü, τι οι ομολüγοι τους στην παρÜδοση. Τα πιο γοητευτικÜ τραγοýδια Ýχουν μιαν απλοýστερη μετρικÞ μορφÞ, πιο συλλαβικÝς μελωδßες κι Ýνα απλü κι επαναλαμβανüμενο στυλ.
-----------------------------

     Εßδη τραγουδιþν που υπÞρχαν Þ δημιουργηθÞκανε στο Μεσαßωνα:

     Ροντþ Þ ρüντο (rondeau, rondo) εßναι μουσικüς üρος, που αναφÝρεται σε μουσικÞ φüρμα, αλλÜ και σε χαρακτηριστικü μουσικü εßδος. Η καταγωγÞ του Ýλκεται απü την Ιταλßα του 18ου αιþνα και ανÜγεται στη λÝξη ριτορνÝλλο (απü το ρÞμα ritornare που σημαßνει επιστρÝφω), που υποδεικνýει την επιστροφÞ στο αρχικü θÝμα Þ μοτßβο. Η τυπικÞ δομÞ του ριτορνÝλλο στη Μπαρüκ μουσικÞ εßναι ΑΒΑΓΑΒΑ (üπου Α δηλþνει το αρχικü θÝμα και Β, Γ διακριτÝς ενüτητες εντüς του ßδιου κομματιοý)· απü το παραπÜνω εßναι εýκολα κατανοητÞ η λειτουργßα του Α, που επιστρÝφει μετÜ απü την Ýκθεση κÜθε νÝας ενüτητας, και που δικαιολογεß το üνομα ριτορνÝλλο.

     Στη φüρμα ροντþ (Þ κυκλικÞ φüρμα), το αρχικü θÝμα (Þ ρεφραßν) αντιπαραβÜλλεται με εντονüτερα θÝματα, οι ενüτητες των οποßων συχνÜ ονομÜζονται επεισüδια. Η δομÞ της δεν διαφÝρει πÜρα πολý απ' αυτÞν του ριτορνÝλλο, üπως φαßνεται και απü τις ακüλουθες αλληλουχßες: ΑΒΑ, ΑΒΑΓΑ, ΑΒΑΓΑΔΑ· προφανþς η διαφορÜ συνßσταται στο üτι δεν εßναι εξßσου συμμετρικü (στο ριτορνÝλλο Ýχουμε επανÜληψη του Β), αλλÜ και στο üτι η εκÜστοτε επιστροφÞ του Α μπορεß να εßναι ελαφρÜ παραλλαγμÝνη, συνÞθως με καλλωπισμοýς. Μια ακüμη διαφορÜ εßναι üτι στη φüρμα ροντü, το αρχικü θÝμα (Α) επιστρÝφει πÜντα ολüκληρο και στην ßδια τονικüτητα.
     Στη κλασσικÞ εποχÞ της μουσικÞς το ροντþ συνυφαßνεται με τη φüρμα σονÜτας, αποτελþντας τη φüρμα σονÜτας ροντþ. Σ' αυτÞ τη περßπτωση το αρχικü θÝμα επανεμφανßζεται στην ανÜπτυξη, αλλÜ και στην επανÝκθεση, üπως φαßνεται και στον παρακÜτω συγκριτικü πßνακα:

Φüρμα ΣονÜτας:

[A B']Ýκθ. [Γ"]ανÜπτ. [A B]επαν.

Φüρμα ΣονÜτας-ροντþ:

[A B']Ýκθ. [A Γ"]ανÜπτ. [A B]επαν.

     Ο τüνος (') δηλþνει üτι η εν λüγω ενüτητα εßναι στη βαθμßδα της δεσπüζουσας, ενþ ο διπλüς τüνος (") τις απομακρυσμÝνες τονικüτητες.
     ΠαραλλαγÝς του ροντþ θα δοýμε παρακÜτω.

     To ροντÝλ (rondel) εßναι Ýνα λυρικü λογοτεχνικü Üσμα-ποßημα που προÝρχεται απü τη γαλλικÞ λυρικÞ ποßηση στις αρχες του 14ου αι. κι αργüτερα το χρησιμοποιÞσανε κι Üλλες χþρες üπως Αγγλßα και Ρουμανßα. Η μορφÞ του, που εßναι μια παραλλαγÞ του ροντþ, αποτελεßται απü 2 4στιχα κι ακολουθεß Ýνα 5στιχο, με ολικü σýνολο στßχων 13, συνÞθως, Þ σπανιþτερα, Ýνα σεστÝτ με σýνολο 14 στßχων και δεν πρÝπει να συγχÝεται με το ρÜουντ'λ (roundel) που εßναι Üλλο εßδος περßπου ßδια μορφÞ, αλλÜ με ρεφραßν επαναλαμβανüμενο.
     Οι 2 πρþτοι στßχοι της 1ης στροφÞς εßναι ρεφραßν, επαναλαμβÜνοντας τις 2 τελευταιες της 2ης και της 3ης στροφÞς. ΕναλλακτικÜ μπορεß να επαναληφθεß μüνον ο 1ος στßχος αμÝσως μετÜ το πÝρας και της τελευταßας στροφÞς. Παραδεßγματος χÜριν αν Α και Β εßναι τα ρεφραßν τüτε το ροντÝλ μπορεß να Ýχει την εξÞς ρßμα σε μορφÞ ως εξÞς: ABba abAB abbaA(B). Το μÝτρο εßναι ανοιχτü αλλÜ τυπικÜ εßναι 8σýλλαβο.
    ΥπÜρχουνε διÜφορες παραλλαγÝς του rondel, καθþς κι ορισμÝνες ασυνÝπειες. Για παρÜδειγμα, μερικÝς φορÝς μüνον ο 1ος στßχος του ποιÞματος επαναλαμβÜνεται στο τÝλος, Þ το 2ο ρεφραßν μπορεß να επιστρÝψει στο τÝλος της τελευταßας στροφÞς. Ο Henry Austin Dobson παρÝχει το ακüλουθο παρÜδειγμα ενüς rondel:

Love comes back to his vacant dwelling,
Τhe old, old Love that we knew of yore!
We see him stand by the open door,
With his great eyes sad, and his bosom swelling.

He makes as though in our arms repelling
He fain would lie as he lay before;
Love comes back to his vacant dwelling,
The old, old Love that we knew of yore!

Ah ! who shall help us from over-spelling
That sweet, forgotten, forbidden lore?
E'en as we doubt, in our hearts once more,
With a rush of tears to our eyelids welling,
Love comes back to his vacant dwelling.

     Τα ροντελÝ & ραουντιλÝυ (rondelet & roundelay) το 1ο εßναι μια σýντομη γραφÞ ποßησης με αυστηρÞ ρßμα και μÝτρο περßεργο. Το 2ο εßναι Ýνα 24Üστιχο ποßημα γραμμÝνο σε τροχαúκü 4μετρο. Το μüνο κοινü τους εßναι πως Ýχουνε 2 εßδη ρßμας κι επαναλαμβανüμενα ρεφραßν. Το ροντελÝ εßναι Ýνα μικρüτερο ροντÝλ αλλÜ με πιο μακριοýς στßχους. ΠαρακÜτω μια μορφÞ-δεüγμα:

ΓραμμÞ 1: Α-τÝσσερις συλλαβÝς
ΓραμμÞ 2: β-οκτþ συλλαβÝς
ΓραμμÞ 3: Α-επανÜληψη της γραμμÞς Ýνα
ΓραμμÞ 4: οκτþ συλλαβÝς
ΓραμμÞ 5: β-οκτþ συλλαβÝς
ΓραμμÞ 6: β-οκτþ συλλαβÝς
ΓραμμÞ 7: Α-επανÜληψη της πρþτης γραμμÞς

     Οι ρεφραßν στßχοι θα πρÝπει να περιÝχουνε τις ßδιες λÝξεις, ωστüσο υποκατÜστατα Þ διαφορετικÞ χρÞση της στßξης Þτανε κÜτι το σýνηθες. ΦυσικÜ αυτοß οι 2 τýποι εßναι κÜπως μεταγενÝστεροι, προς τα τÝλλη του 15ου και μετÜ, ωστüσο η συγγÝνειÜ τους με τα ροντþ, τα 'φερε στη πλþρη μας.

     Το μαδριγÜλι εßναι εßδος κοσμικÞς, πολυφωνικÞς, φωνητικÞς μουσικÞς που Üνθισε την εποχÞ της ΑναγÝννησης. Πρωτοεμφανßζεται στην Ιταλßα του 14ου αιþνα και λαμβÜνει δýο κýριες μορφÝς: το μαδριγÜλι του τρετσÝντο (ιτ. trecento = τριακüσια· αναφÝρεται στην εποχÞ του 1300 μ.Χ.) και το κυρßως ειπεßν μαδριγÜλι του 16ου και 17ου αιþνων, που εμφανßζεται και εκτüς Ιταλßας. Αργüτερα αναπτýσσονται και Üλλοι τýποι, üπως το αγγλικü μαδριγÜλι και το μαδριγÜλι κοντσερτÜντο, ενþ αποτÝλεσαν τη βÜση για την ανÜπτυξη Üλλων ειδþν φωνητικÞς μουσικÞς, üπως η σανσüν, η καντÜτα και τÝλος η Üρια. Το ζενßθ του φτÜνει στα μÝσα του 16ου αιþνα, αποτελþντας το κυρßαρχο εßδος κοσμικÞς φωνητικÞς μουσικÞς. Στις αρχÝς του 17ου αι. το μαδριγÜλι εκτοπßζεται σταδιακÜ απü την Üνοδο της μονωδßας, το νÝο ýφος που οδηγεß στην εδραßωση της üπερας.
     ΜουσικολογικÜ, προÝρχεται απü τη στροφικÞ φρüττολα (frottola (πλÞθ. frottole) Þταν ο κυρßαρχος τýπος του ιταλικοý δημοφιλοýς κοσμικοý τραγουδιοý του τÝλους του 15ου και των αρχþν του 16ου αι. ¹ταν ο πιο σημαντικüς κι ευρÝως διαδεδομÝνος προκÜτοχος του madrigal. Η αιχμÞ της δραστηριüτητας στη σýνθεσÞ του Þταν η περßοδος απü το 1470 Ýως το 1530, μετÜ την οποßα ο τýπος αντικαταστÜθηκε απü το madrigal), ωστüσο το μαδριγÜλι συνÞθως δεν Ýχει επαναλÞψεις κι αποτελεß αυτü που στα αγγλικÜ ονομÜζεται through-composed (ελεýθερη απüδοση: "διαπερατÞ σýνθεση"). Σ' αυτü τον τýπο σýνθεσης, οι συνθÝτες επιχειροýν να αποδþσουν με μουσικü τρüπο το νüημα του κειμÝνου üχι συνολικÜ, αλλÜ τη κÜθε φρÜση ξεχωριστÜ, Þ ακüμα και τονßζοντας συγκεκριμÝνες λÝξεις-κλειδιÜ. ΕτυμολογικÜ, η λÝξη μαδριγÜλι Ýχει 3 ενδεχüμενες προελεýσεις:

materialis (υλικü), υπü την Ýννοια του κοσμικοý, καθþς το μαδριγÜλι εßναι εßδος κοσμικÞς μουσικÞς.
matricalis (μητρικü), υπü την Ýννοια της μητρικÞς γλþσσας, καθþς στο μαδριγÜλι χρησιμοποιοýνται τα ιταλικÜ, και üχι τα -καθιερωμÝνα στη μουσικÞ- λατινικÜ.
mandrialis (ποιμενικü), καθþς τα περισσüτερα πρþιμα μαδριγÜλια εßχαν βουκολικÞ θεματολογßα.

     Το μαδριγÜλι του τρετσÝντο εßναι συνÞθως για 2 Þ 3 φωνÝς, üπου τη κýρια φωνÞ μιμεßται με πιο απλοúκü τρüπο η 2η (Þ 3η) φωνÞ. Τα κεßμενα -με κεντρικü θÝμα την αγÜπη και τον Ýρωτα- εßναι μÜλλον λιτÜ κι η δομÞ τους απλÞ (2-3 τρßστιχα με επωδü, Þ ομοιοκατÜληκτο δßστιχο)· κýριοι ποιητÝς του εßδους υπÞρξαν οι ΒοκκÜκιος, ΠετρÜρχης, ΣακÝττι και ΣολντανιÝρι.
     Υπüτυπος του εßδους υπÞρξε και το μαδριγÜλι-κανüνας, στο οποßο οι δýο φωνÝς εßναι γραμμÝνες σε κανüνα, ενþ η τρßτη (συνÞθως ο τενüρος) αποτελεß ελεýθερη γραμμÞ. Το εßδος αυτü αναπτýχθηκε το β´ μισü του 14ου αιþνα και αντλεß την προÝλευσÞ του απü την αντιστικτικÞ κÜτσια. Κýριοι εκφραστÝς του εßδους εßναι ο ΤζÜκοπο ντα Μπολüνια, ο ΤζιοβÜννι ντα ΦιρÝντσε κι ο ΦραντσÝσκο Λαντßνι. ¼σον αφορÜ στο κεßμενο, επικρατεß ο ΒοκκÜκιος, ο ΠετρÜρχης κι αργüτερα οι ποιητÝς Αριüστο, ΤÜσσο και ΠιÝτρο ΜπÝμπο. Προς το τÝλος του 16ου αι. προτιμþνται οι ελεýθεροι στßχοι (rime libere), κατÜ τη προτροπÞ και του Ιταλοý θεωρητικοý της μουσικÞς ΤζοζÝφο Τσαρλßνο (1558). Χρησιμοποιοýνται συνδυασμοß 2 ως 8 φωνþν, αν και τα περισσüτερα εßναι για 3 ως 6. Το μελοποιημÝνο κεßμενο εßναι πÜντα κοσμικü, ποιÞματα και μικρÜ πεζÜ κεßμενα. Στον αντßποδα βρßσκεται το μοτÝτο, üπου χρησιμοποιοýνται εδÜφια της Αγßας ΓραφÞς, αλλÜ üχι τα μÝρη της λειτουργßας. Κýριο χαρακτηριστικü εßναι η απουσßα συνοδεßας (εκτελοýνται δηλαδÞ a cappella) αν κι ορισμÝνοι συνθÝτες, üπως ο Ιταλüς ΚÜρλο ΤζεζουÜλντο, ενθαρρýνανε τη μερικÞ χρÞση οργÜνων.

     Το σανσüν εßναι Ýνα εßδος μεσαιωνικÞς αλλÜ κι αναγεννησιακÞς μουσικÞς. Το εκκλησιαστικü πολυφωνικü μοτÝτο υπÞρξε βÜση για τη σýνθεση κοσμικþν πολυφωνικþν τραγουδιþν, των ονομαζüμενων σανσüν, που αναδεßκνυαν μια τρυφερÞ μελαγχολßα και στÝκονται ανÜμεσα σε μια περασμÝνη εποχÞ και το σýγχρονο κüσμο. Αναπτýχθηκε κυρßως στη Βουργουνδßα του 15ου αι., περιοχÞ που κÜλυπτε εδÜφη της σημερινÞς Β. Γαλλßας, ΦλÜνδρας και ΚÜτω Χωρþν κι υπÞρξε κÝντρο πολιτικÞς σταθερüτητας. Εκεß υπÞρξε Ýντονη πολιτιστικÞ δραστηριüτητα που ανÜπτυξε παλιüτερες μορφÝς μουσικÞς σýνθεσης σε νεþτερες γραμμÝς.
     Η Ars Nova στη Γαλλßα δεν Þρθε σε τüσο μεγÜλη ρÞξη με τη μουσικÞ του παρελθüντος. Τα σανσüν αναπτýχθηκαν απü συνθÝτες κατÜ κýριο λüγο λειτουργικÞς μουσικÞς που αποκαλοýνται σÞμερα η Γαλλο-φλαμανδικÞ σχολÞ, με κυριþτερους τους Γκιγιþμ Ντυφαß, Ζιλ ΜπενσουÜ, ΓιοχÜνες ¼κεγχεμ, ΟρλÜντο ντι ΛÜσσο και ΖοσκÝν ντε Πρε κι Þτανε το αντιπροσωπευτικü εßδος μουσικÞς που επικρÜτησε στις ηγεμονικÝς αυλÝς της Βουργουνδßας και της Γαλλßας. Τα παλιüτερα σανσüν Þταν μονοφωνικÜ κι εßχαν αποκτÞσει μεγÜλη δημοφιλßα με τους τρουβÝρους του 13ου αι. κι οι μουσικοποιητικÝς μορφÝς τους αναπτυχθÞκανε στις μορφÝς των ποιητικþν formes fixes -του ροντþ, της μπαλÜντας και του βιρλαß. ΑυτÝς χρησιμοποιηθÞκανε για τα νεþτερα μονοφωνικÜ και πολυφωνικÜ σανσüν με προτßμηση στο ροντþ.
     Απü το 14ο αι. πλÝον το σανσüν εßναι σýνθεση πολυφωνικÞ συνÞθως με 3 φωνÝς (αργüτερα με 4), στην οποßα οι χαμηλþτερες φωνÝς (τενüρος κι Üλτο) περιορßζονται στο να συνοδεýουνε την υψηλüτερη (discantus) στην ßδια κýρια μελωδßα. Πολý συχνÜ οι χαμηλþτερες εκτελοýνταν απü μουσικÜ üργανα üπως το λαοýτο. Τα σανσüν (μαζß με το μαδριγÜλι) κÜνανε χρÞση του κοντοýκτους, μια πολυφωνικÞ φüρμα σýνθεσης του εκκλησιαστικοý ρεπερτορßου. Στο κοντοýκτους ο τενüρος δεν τραγουδÜ υποχρεωτικÜ λειτουργικü κεßμενο, επιτρÝποντας την ελεýθερη ανÜπτυξη της μελωδßας και της φαντασßας.
     Απü τον 15ο αιþνα συνθÝτες üπως ο ¼κεγχεμ πÝρασαν απü το να χρησιμοποιοýνε τις formes fixes και κλεßνανε προς την αντιστικτικÞ μßμηση (üλες οι φωνÝς μοιρÜζονται το ßδιο θÝμα και κινοýνται σε παρüμοιες ταχýτητες) η οποßα Ýδινε στο Ýργο διαρκÞ συνοχÞ. Ο Üλλος μεγÜλος συνθÝτης, ο ΖοσκÝν ντε Πρε, Ýδωσε σημασßα στο λüγο κι απομακρýνθηκε απü το σχολαστικισμü. Στα σανσüν του προτßμησε τον κανüνα, φτÜνοντας σε 6φωνη διασκευÞ Ýργου του να παßζει με 4φωνο κανüνα που συμπληρþθηκε με Üλλους 2 κανüνες. Ο ΖοσκÝν σε αντßθεση με τον ¼κεγχεμ δε διαχþριζε τη θρησκευτικÞ απü τη κοσμικÞ μουσικÞ, εισÜγοντας πιüτερα κοσμικÜ εκφραστικÜ χαρακτηριστικÜ στην εκκλησιαστικÞ μουσικÞ και προωθþντας πιüτερο τη πολυφωνßα στη κοσμικÞ σýνθεση.

     Το λαι (lai lay lyrique lyric lay) εßναι Ýνα λυρικü, αφηγηματικü ποßημα γραμμÝνο σε 8συλλÜβα κουπλÝ με κýρια θεματικÞ περιπÝτειες κι ÝρωτικÝς ιστορßες, στα πλαßσια του ρομαντισμοý. Τα συνθÝτανε κυρßως στη Γαλλßα και στη Γερμανßα το 13ο και 14 αι. Ο üρος λαι εßναι ασαφÞς κι ßσως Ýχει γερμανικÞ ρßζα leigh που εßναι αναφορÜ στην αρχαßα αγγλικÞ εκδοχÞ play. Επßσης οι üροι note, nota & notula που χρησιμοποιεß ο Johannes de Grocheio, τελικÜ εßναι συνþνυμοι του λαι. Η ποιητικÞ μορφÞ του Ýχει συνÞθως αρκετÝς στροφÝς, καμμιÜ απü τις οποßες δεν Ýχει την ßδια μορφÞ. Ως αποτÝλεσμα, η συνοδευτικÞ μουσικÞ αποτελεßται απü τμÞματα που δεν επαναλαμβÜνονται. Αυτü το διακρßνει απü Üλλους κοινοýς τýπους τραγουδιþν της εποχÞς, π.χ., το rondeau και τη μπαλÜντα.
     Προς το τÝλος της κυριαρχßας τους. τÝλη 14ου αι., δημιουργοýνται επιμηκÝστεροι τýποι τους με περισσüτερους στßχους (stanzes=στροφÝς, στιχÜκια) üπως Ýνα πολý ýστερο λαι που γρÜφτηκε για να θρηνÞσει την Þττα των ΓÜλλων στη μÜχη του Agincourt (1415), Lay de la guerre, απü τον Pierre de Nesson, αλλÜ üμως δε διασþθηκε η μουσικÞ του. ΥπÜρχουν επßσης 4 λαι στο Roman de Fauvel, üλα ανþνυμα.
    ¸φτασε στο υψηλüτερο επßπεδο ανÜπτυξÞς του ως μουσικÞ και ποιητικÞ μορφÞ, στο Ýργο του Guillaume de Machaut. 19 ξεχωριστÜ λαι απ' αυτü τον συνθÝτη της ars nova του 14ου αι. επιβιþνουνε κι εßναι απü τις πιο εξελιγμÝνες και πιο ανεπτυγμÝνες κοσμικÝς συνθÝσεις του.

     Το βιρλαß (virelai) εßναι εßδος τραουδιοý, γσλλικÞς κυρßως Ýμπνευσης και προÝλευσης, που περιλαμβÜνει και το ποßημα και τη μουσικÞ του κι Ýßναι Ýνας απü τους 3 τýπους που επικρατοýσανε την εποχÞ του 13ου και 14ου αι. οι Üλλοι 2 δηλαδÞ εßναι η μπαλλÜντα και το ροντþ.


                    "Douce Dame Jolie" by Guillaume de Machaut (δεßγμα)

     ¸νας απü τους λÜτρεις και δεξιοτÝχνες στο εßδος Þταν ο συνθÝτης Γκυγιþμ Μασþ, που Ýγραφε μÜλιστα και τους δικοýς του στßχους.Μας Ýχουνε διασωθεß 33 τÝτοια τραγοýδια του. ¢λλοι συνθÝτες εßναι ο απü τους πρþτους Jehannot de l' Escurel (πÝθανε το 1304) κι ο απü τους τελευταßους ο Γκυγιþμ ΝτυφÝ.

     ΜÝχρι τα μÝσα του 15ου αι. η μορφÞ εßχε αλλÜξει πολý κι απεßχε πλÝον απü τη μουσικÞ. ενþ γραφτÞκανε στßχοι για μπαλλÜντες Þ ροντþ, τελικÜ ü,τι δημιουργÞθηκε μετÜ, εßτε δε μας σþθηκε η μουσικÞ του, εßτε Þταν Üσχετο και δεν μποροýσε να μελοποιηθεß.


                  Η παρτιτοýρα του ανω δεßγματος

          Το βιρλαß ως Üκουσμα και σýνθεση το 14ο και 15ο αι. Ýχει 4 στροφες üπου η 1η ξεκινÜ στην αρχÞ κι επαναλαμβÜνεται üπως το ρεφραßν σε κÜθε τÝλος της επüμενης.Στο πλαßσιο αυτÞς της δομÞς ο αριθμüς των στßχων κι η μορφÞ της ρßμας εßναι μεταβλητα, οι στροφÝς επßσης, μποροýν να Ýχουνε 3,4 Þ και 5 στßχους με πιοικßλλες ρßμες, εßτε σταυρωτÜ, εßτε πλεκτÜ εßτε ζευγαρωτÜ κλπ. Η δομÞ μπορεß να περιλαμβÜνει και στροφÝς μετÝπειιτα μικρüτερες σε στßχους Þ συλλαβÝς ανÜ στßχο κι οι 3 στροφÝς -πλην της αρχικÞς ρεφραßν- πρÜγμα που σημαßνει πως τυπικÜ το δüμημα στÞνεται με 2 ρßμες αν και οι στροφÝς κουπλÝ στη μÝση, μοιρÜζονται τις ρßμες με το ρεφραßν. Απü το τελος του 15ου αι. και μετÜ, το βιρλαß Üλλαξε τελεßως κι Ýλαβε μια πιο λοτοχνικÞ χροιÜ και λιγþτερο μουσικÞ.
     Το βιρλαß με μßα μüνο στροφÞ, εßναι γνωστü σα μπερζερÝτ (bergerette).

    Το breton lai, επßσης γνωστü ως αφηγηματικü lay Þ απλÜ lay, εßναι μια μορφÞ μεσαιωνικοý γαλλικοý Þ αγγλικοý λογοτεχνικοý ειδυλλßου. Τα lai εßναι σýντομα (τυπικÜ 600-1000 στßχοι), μυστηριþδη παραμýθια αγÜπης κι ιπποσýνης, που συχνÜ περιλαμβÜνουν υπερφυσικÜ και κελτικÜ μοτßβα με νερÜιδες. Η λÝξη "lay" Þ "lai" θεωρεßται üτι προÝρχεται απü το παλιü γερμανικü Þ / και παλιü γερμανικü leich, που σημαßνει play, μελωδßα Þ τραγοýδι Þ üπως προτεßνει ο Jack Zipes στο The Oxford Companion to Fairy Tales, η ιρλανδικÞ λÝξη (τραγοýδι). Ο Zipes γρÜφει πως οι θρýλοι του Aρθοýρου μπορεß να Ýχουν μεταφερθεß απü την Ουαλλßα, τη ΚορνουÜλη και την Ιρλανδßα στη ΒρετÜνη, στην ýπαιθρο τα τραγοýδια εκτελοýνται σε διÜφορα μÝρη απü αρπßστιες, αοιδοß, παραμυθÜδες. Ο Zipes αναφÝρει üτι το 1ο που γρÜφτηκε εßναι το Lai du Cor απü το Robert Biker, που χρονολογεßται απ' τα μÝσα ως τα τÝλη του 12ου αι..
     Το 1ο μπρετüν λαι που μας σþζεται εßναι ßσως το The Lais of Marie de France, που θεωρεßται üτι Ýχει συντεθεß στ 1170 περßπου απü τη Marie de France*, Γαλλßδα ποιÞτρια που γρÜφει στην Αγγλßα στην αυλÞ του Henry II μεταξý των αρχþν του 12ου και των αρχþν του 13ου αι.. Απü τις περιγραφÝς στο βιβλßο της Μαρßας και σε αρκετÝς ανþνυμες παλαιÝς γαλλικÝς αναφορÝς του 13ου αι., γνωρßζουμε προηγοýμενες λÝξεις της κελτικÞς προÝλευσης, ßσως πιο λυρικÝς στο ýφος, που τραγουδιÝται απü τους Βρετüνους αοιδοýς. Πιστεýεται üτι αυτÜ μπρετüν λαι δεν Ýχουνε σωθεß και δημιουργÞθηκαν απü αφηγÞσεις ταξιδευτþν περιπλανþμενων κι Ýγιναν η βÜση για τα λεγüμενα και narrative lais.
     Τα παλαιüτερα μπρετüν λαι συντÜχθηκαν σε μια ποικιλßα παλαιþν γαλλικþν διαλÝκτων και μερικα εßναι γνωστü üτι συντÜχθηκαν στη μÝση αγγλικÞ γλþσσα τον 13ο και 14ο αι. απü διÜφορους ¢γγλους ποιητÝς  Το μπρετüν λαι μπορεß να Ýχει εμπνεýσει τον Chrétien de Troyes (Ο ΚρετιÝν ντε ΤρουÜ Þτανε ΓÜλλος ποιητÞς, γεννÞθηκε γýρω στο 1130 και πÝθανε ανÜμεσα στα 1180-90. Θεωρεßται ιδρυτÞς της αρθουριανÞς λογοτεχνßας στα παλαιÜ γαλλικÜ κι Ýνας απü τους 1ους συγγραφεßς ιπποτικþν μυθιστοριþν) και πιθανüτατα Þταν υπεýθυνο για τη διÜδοση των κÝλτικων και νερÜιδο-μýθων στην ηπειρωτικÞ Ευρþπη.
_________________________________
 * Η Marie de France (1160-1215) Þτανε ποιÞτρια που γεννÞθηκε πιθανüτατα στη Γαλλßα κι Ýζησε στην Αγγλßα στα τÝλη του 12ου αι.. ¸ζησε κι Ýγραψε σε μιαν Üγνωστη βασιλικÞ αυλÞ, αλλÜ αυτÞ κι η δουλειÜ της Þτανε σχεδüν σßγουρα γνωστÜ στην αυλÞ του Ερρßκου Β της Αγγλßας. Σχεδüν τßποτα δεν εßναι γνωστü για τη ζωÞ της, τüσο το üνομα της üσο κι η πατρßδα της προÝρχονται απü τα χειρüγραφα της. Ωστüσο, εξακολουθεß να υπÜρχει μßα γραπτÞ περιγραφÞ της δουλειÜς και της δημοτικüτητÜς της απü την εποχÞ της. Θεωρεßται απü τους μελετητÝς üτι εßναι η 1η γυναßκα Γγαλλδα ποιÞτρια. ¸γραψε στα γαλλικÜ, με κÜποια αγγλο-νορμανδικÞν επιρροÞ. ¹ταν εξειδικευμÝνος στα ΛατινικÜ, üπως και οι περισσüτεροι συγγραφεßς και μελετητÝς εκεßνης της εποχÞς, καθþς και τα αγγλικÜ, και πιθανüν απü την ΒρετÜνη.



     ¸γραψε το Lais of Marie de France, μετÝφρασε αρκετοýς απü τους μýθους του Αισþπου, απü τα παλαιÜ αγγλικÜ στα αγγλονορμανδικÜ γÜλλικα, επßσης το Espurgatoire seint Partiz, (Legend of the Purgatory of St. Patrick),  με βÜση Ýνα λατινικü κεßμενο. Πρüσφατα Ýχει αναγνωριστεß ως ο βιογρÜφος ενüς αγßου του Αγßου ΑνδρÝα, The Life of Saint Audrey. 


        η
Μαρß Ντε Φρανς δßνει το βιβλßο των ποιημÜτων της στον Ερρßκο Β'

     Τα ποιÞματα, οι μýθοι και τα λαι της εξακολουθοýν να διαβÜζονται και σÞμερα κι εßναι üλα σχεδüν επηρεασμÝνα απü την ερωτικÞ ιπποτικÞ κι ηρωικÞ λογοτεχνßα.
__________________________________

                                        Επßλογος

     Εδþ τελειþνει Üλλο Ýνα Üρθρο-ταξßδι, κι ελπßζω πÜνω στον ενθουσιασμü Þ στη λαχτÜρα και τη βιασýνη, μÞτε να παρÝλειψα κÜτι σημαντικü Þ ασÞμαντο, αλλÜ και μÞτε να 'χω μεταφÝρει καμμιÜ μπαροýφα. Εδþ δρÜττομαι της ευκαιρßας να πω, πως üταν καταπιÜνομαι με Üρθρα που δεν Üπτονται των γνþσεþν μου οýτε στο ελÜχιστο, üπως πχ. αστρονομßα και μουσικÞ, στις μεταφρÜσεις μου εßναι πολý πιθανü να 'χω κÜνει λÜθος Þ λÜθη. Εδþ θα ζητÞσω τη βοÞθεια του... κοινοý κι εßμαι ανοιχτüς σε υποδεßξεις και διορθþσεις. ΜÜλιστα ζητþ συγγνþμη εκ των προτÝρων για τα üποια τÝτοια λÜθη.
     ¼ταν Ýκανα τον Μεσαßωνα σε üλα τα λοιπÜ, αν θυμÜστε, εßχα σχολιÜσει οργισμÝνα και πειραχτικÜ, καθþς ορßζανε ως μεσαßωνα ακüμα και μετÜ το 1400, πρÜγμα που το θεþρησα εντελþς απρεπÝς για τους καημενους ΜπρουνελλÝσκι, ΝτονατÝλλο, αλλÜ κι Üλλους πολλοýς. Εßχα πει με το τσαμπουκÜ μου πως θεωρþ τον μεσαßωνα λÞξαντα περß τα τÝλη του 14ου αι. κι οκ δÝχομαι σαν οριακü σημεßο το 1400. Εδþ üμως στη μουσικÞ του μεσαßωνα, το πρÜγμα εßναι αλλιþς. Εδþ θα δεχτþ την επÝκτασÞ του τουλÜχιστον ως το 1500 και αν εßναι δυνατüν κι Üλλο παραπÝρα. Και στις 2 περιπτþσεις των Üρθρων ενÞργησα γρÜφοντας, σαν Ýτσι: Τον μεν μεσαßωνα τονε τελεßωσα στο 1400 και τη μεσαιωνικÞ μουσικÞ την επεξÝτεινα ως πÜραπÝρα κιüλας απü το 1500.
     Στη μεν πρþτη περßπτωση, το επιχεßρημÜ μου Þτανε πως δεν μπορεßς να Ýχεις Ýργα ΝτονατÝλλο και ΜπρουνελλÝσκι στα 14κÜτι τη τυπογραφßα στα 1450, τους μεγÜλους κι επικοýς Φλαμανδοýς ζωγρÜφους απü τÝλη 14ου αι. κιολας και να λες πως εßναι μεσαßωνας κι αυτοß Αναγεννησιακοß. Εδþ το επιχεßρημα αλλÜζει: δεν μπορεßς να Ýχεις μοτÝτα με γρηγοριανü μÝλος και μονωδιακÜ μετÜ το 1400 και να λες αναγεννησιακÞ μουσικÞ.
     Τþρα στο τÝλος, κοιτþ üλο τοýτο το κατεβατü κι αγαλλιÜζει η ψυχÞ μου. Ελπßζω αγαπημÝνοι και πιστοß αναγνþστες να το απολαýσατε κι εσεßς, üσο εγþ üσο το Ýστηνα!

                              ΠÜτροκλος ΧατζηαλεξÜνδρου

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers