ΕισαγωγÞ
Το παρüν Üρθρο Ýρχεται να συμπληρþσει εκεßνα τα 2 προγενÝστερα, των δημιουργþν απü üλα τα εßδη της Αρχαßας ΕλληνικÞς Ποßησης και μπαßνουν ξεχωριστÜ, γιατß εßναι απü τα μεγαλýτερα σε üγκο, þστε τα υπüλοιπα να μη πιÜσουνε μεγαλýτερο χþρο απ' üσο Þδη κατÝχουνε, γιατß εßναι ακüμα πÜρα πολλοß Δημιουργοß απÝραστοι. Δεν Ýχω να πω Üλλο, αφÞνω να μιλÞσει περαιτÝρω η ανÜγνωση. Π. Χ.
==============
Αρχßλοχος
O Αρχßλοχος (~680-630 π.Χ.) Þταν αρχαßος λυρικüς ποιητÞς. ΣυνÝθεσε ελεγεßες, ýμνους και ποιÞματα σε ιαμβικü και τροχαúκü μÝτρο. Θεωρεßται ο δημιουργüς του λüγιου ιÜμβου και της χρÞσης του με σκοπü τη σÜτιρα. Ιδιαßτερα γνωστüς Ýμεινε ο στßχος του "Πολλ' οßδ' ἀλþπηξ, ἐχῖνος δÝ Ýν, μÝγα". Η αλεποý ξÝρει πολλÜ κι ο σκαντζüχοιρος Ýνα, μεγÜλο. Η ΠΑ περιλαμβÜνει 2 επιγρÜμματÜ του (VI 133 και VIΙ 441). ΓεννÞθηκε στη ΠÜρο περßπου το 680 π.Χ. και γνþρισε τη μεγαλýτερη του ακμÞ περßπου το 650. Ο πατÝρας του, ΤελεσικλÞς, καταγüταν απü αριστοκρατικÞ οικογÝνεια κι υπÞρξεν αρχηγüς της αποικιστικÞς εκστρατεßας στη ΘÜσο. Απ' αυτüν κληρονüμησε το ριψοκßνδυνο χαρακτÞρα και το θαρραλÝο αποικιστικü πνεýμα. ΜητÝρα του Þταν η δοýλα Ενιπþ, η οποßα τονε προßκισε με τη γνþση της λαúκÞς γλþσσας και την ευαισθησßα της ταπεινÞς της καταγωγÞς.
Σαν Üνθρωπος και ποιητÞς, Þτανε παρορμητικüς, αθυρüστομος κι εκδικητικüς. Εßναι προφανÝς πως ο πατρικüς Üξονας τÞς καλλιτεχνικÞς προσωπικüτητÜς του εßναι ο ¼μηρος. Ενþ λεκτικÜ βασßζεται κατÜ πολý στο Ýπος, αισθητÞ εßναι επßσης η παρουσßα μιας σειρÜς νεüτερων λÝξεων κι ιδιωματισμþν. Επινüησε τον ßαμβο και την επωδü, επιφÝροντας σημαντικÝς τεχνικÝς αλλαγÝς στο ηρωúκü ποιητικü ιδßωμα που κυριαρχοýσε μÝχρι κεßνη την εποχÞ. Τα περισσüτερα σωζüμενα ποιÞματÜ του εßναι ολιγüστιχα κι εμφανßζουν μεγÜλη μετρικÞ ποικιλßα. Πρüκειται για ελεγειακÜ δßστιχα, ιαμβικÜ τρßμετρα, τροχαúκÜ τετρÜμετρα, επωδοýς κι Üλλους στροφικοýς συνδυασμοýς. Τα θÝματÜ του Þτανε συχνÜ ερωτικÜ, συμποτικÜ, πολιτικÜ.
ΚεντρικÞ φυσιογνωμßα της λογοτεχνßας του 7ου αι. και για τους αρχαßους ßσος με τον ¼μηρο, υπÞρξεν ο κορυφαßος εκπρüσωπος της ιαμβικÞς ποßησης. Στο Ýργο του εκφρÜζει την αμηχανßα του εφÞμερου ανθρþπου μπρος στη παντοδυναμßα των Θεþν, αναγνωρßζει τον αιþνιο νüμο της εναλλαγÞς που κυβερνÜ τον κüσμο, ενþ απü τον πüλεμο αφαιρεß κÜθε στοιχεßο μεγαλοπρÝπειας, απεικονßζοντας με ρεαλισμü μüνο την αβεβαιüτητα και την αθλιüτητÜ του. Με την ποßηση του Αρχßλοχου συντελεßται η 1η λυρικÞ ανατροπÞ του ηρωúκοý ιδεþδους. ¢γνωστο πüτε, τονε σκüτωσε κÜποιος Καλλþνδης Þ Κüρακας, σε μÜχη με τοýς Ναξßους. Μαρτυρεßται πþς ο φονιÜς δεν Ýγινε δεκτüς απü τη Πυθßα.
¸ζησε πολυτÜραχη ζωÞ κι αναγκÜστηκε να γßνει μισθοφüρος. ΠολÝμησε στην Ιωνßα, στη ΘρÜκη, στη ΜακεδονικÞ Τορþνη και στην Εýβοια. Σκοτþθηκε πολεμþντας τους ΝÜξιους, χωρßς να γνωρßζουμε ακριβþς αν ο ΝÜξιος Κüρακας τον σκüτωσε στη ΝÜξο Þ στην αποικßα της, που βρισκüτανε στη ΘρÜκη. Ο αριστοκρÜτης Κριτßας κατηγορεß τον Αρχßλοχο πως ο ßδιος ο ποιητÞς εßναι υπεýθυνος για üσα του προσÜπτουνε και τη κακÞ φÞμη που απÝκτησε. ΣημαντικÞ βιογραφικÞ μαρτυρßα για τον ποιητÞ αποτελεß κι η επιγραφÞ απü τη ΠÜρο, που δημοσßευσε 1ος ο Ν. ΚοντολÝων. Για το χρüνο της ζωÞς του ποιητÞ διατυπωθÞκανε κατÜ καιροýς διÜφορες απüψεις. Εßναι σÞμερα βÝβαιο πως Ýζησε κι Ýγραψε στα μÝσα του 7ου αι. π.Χ. Εκεß μας οδηγοýνε κι οι εσωτερικÝς ενδεßξεις απü τους ßδιους τους στßχους του. ¸τσι στο απüσπασμα 122 W., που γßνεται λüγος για Ýκλειψη Ηλßου, εßναι βασικü τεκμÞριο, διüτι η χρονολüγηση της Ýκλειψης αποτελεß Ýνδειξη και ξÝρουμε σÞμερα üτι οι στßχοι αναφÝρονται στην Ýκλειψη της 6ης Απρßλßη 648. Οι περισσüτεροι μελετητÝς, βασισμÝνοι σ' εσωτερικÝς μαρτυρßες, üπως εßναι η αναφορÜ στον Γýγη (687 - 652, βλ. απüσπ. 19W), τα βÜσανα των Μαγνησßων (650) κι η Ýκλειψη ηλßου του 648, τονε χρονολογοýνε στο 1ο μισü του 7ου αι.. Πρüκειται για τη παλαιüτερη ακριβÞ χρονολογßα που Ýχουμε στην αρχαßα ελληνικÞ λογοτεχνßα.
Ο Αρχßλοχος Þταν ιαμβογρÜφος, Ýγραφε δηλαδÞ ιαμβικÜ ποιÞματα, üχι üσον αφορÜ στο μÝτρο τους, αλλÜ στη γλþσσα. Τα ποιÞματÜ του Þτανε γραμμÝνα σ' επιθετικÞ και χλευαστικÞ γλþσσα κι αποτελοýσανε πρωτοτυπßα για την εποχÞ τους και τα μÝχρι τüτε ιδανικÜ που προβÜλανε τα Ýπη του ΟμÞρου. Σατßρßζε πολλοýς, ακüμη και τον εαυτü του.
Η ημερομηνßα γÝννησης του εßναι μÜλλον σßγουρη καθþς μιλÜ για την Ýκλειψη του 648 π.Χ. στα χρüνια της βασιλεßας του Γýγη, επομÝνως την ßδια εποχÞ περßπου θα 'ζησε κι ο ßδιος. Η εποχÞ αυτÞ, Þταν εποχÞ αποικισμοý, ανακατατÜξεων, αμφισβÞτησης της αριστοκρατßας κι εμφÜνισης των τυρÜννων. Αμφισβητεß την αριστοκρατßα και τις παραδοσιακÝς αξßες κι ßσως επειδÞ Þτανε παιδß αριστοκρÜτη και δοýλης. Αυτü σÞμαινε πως εßχε πολιτικÜ δικαιþματα, αλλÜ δε μποροýσε να πÜρει μÝρος της περιουσßας. Ο πατÝρας του καταγüταν απü αριστοκρατικü γÝνος κι υπÞρξεν αρχηγüς της αποικιστικÞς εκστρατεßας στη ΘÜσο. Η μητÝρα του üπως προαναφÝρθηκε μÜλλον Þτανε δοýλη. Δε μποροýμε ωστüσο να 'μαστε σßγουροι γι' αυτü αφοý το ßδιο το üνομÜ της προÝρχεται απü τη λÝξη "ενιπÞ" που σημαßνει σκευασμüς, λοιδορßα. ºσως επομÝνως Þταν Ýνα πλαστü üνομα που εφηýρε ο ßδιος ο ποιητÞς για τη μητÝρα συσχετßζοντας το üνομÜ της με το περιεχüμενο της ποßησÞς του που 'τανε χλευαστικÞ (ßαμβος). Οι πληροφορßες αυτÝς παρατßθενται απü το ρÞτορα και σοφιστÞ Κριτßα και μοιÜζουν αυθεντικÝς, ωστüσο επειδÞ προÝρχονται απü τον ßδιο τον Αρχßλοχο δε μποροýμε να εßμαστε σßγουροι πως εßναι αληθεßς κι üχι πλαστÝς. ΠÜντως üπως και να 'χει Ýζησε μÝσα στη φτþχεια.
ΕνδιαφÝρουσα εßναι η ιστορßα με τον προπÜππου του Αρχιλüχου, τον ΤÝλλη και τη προγιαγιÜ του Κλεüβοια, που εßχαν απεικονιστεß σýμφωνα με τον Παυσανßα, απü τον Πολýγνωτο, σε μια εικüνα που 'χε ζωγραφßσει στους Δελφοýς στη λÝσχη των Κνιδßων. Η εικüνα αυτÞ αναπαριστοýσε τον Üντρα και τη γυναßκα στον ¢δη καθþς περνοýσανε τον ΑχÝροντα. Οι μορφÝς αυτÝς αποτελοýσανε κομμÜτι της τοπικÞς ιστορßας κι η Κλεüβοια Þταν αυτÞ που μετÝφερε σε κουτß τα üργια της ΔÞμητρας απü τη ΠÜρο στη ΘÜσο. Εßναι πολý σημαντικü το γεγονüς üτι ο Αρχßλοχος καταγüταν απü τÝτοιο θρησκευτικü περιβÜλλον, ειδικÜ αν αυτü συνδεθεß με το εßδος της ποßησÞς του. Η ιαμβικÞ ποßηση εßχε ως χαρακτηριστικü της τη βωμολοχßα κι η λατρεßα της ΔÞμητρας αντßστοιχα σχετιζüταν με την αισχρολογßα και τη γονιμüτητα.
Ο Αρχßλοχος υπÞρξεν ο 1ος ποιητÞς που Ýστρεψε την ποßηση απü το Ýπος και τη μυθικÞ παρÜδοση στην ανθρþπινη μοßρα, στο εδþ και στο τþρα, ο 1ος ποιητÞς που κατüρθωσε ν' αποδεσμευτεß απü τη βαρýτατη ποιητικÞ κληρονομιÜ του επικοý κüσμου, ενüσω βρισκüταν μÜλιστα κÜτω απü την Üμεση επßδρασÞ του. Το Ýργο του συνιστÜ τη 1η αποφασιστικÞ τομÞ στην αρχαßα ποßηση. Αναλýει την επßπονη ζωÞ του ανθρþπου, ερμηνεýει την ανθρþπινη μοßρα, που 'ναι και προσωπικÞ του. Οι σωζüμενοι στßχοι του απηχοýνε βιþματα της προσωπικÞς του ζωÞς, εκφρασμÝνα με δηκτικüτητα και γλωσσικÞ καθαρüτητα. ¼χι μüνον απαρνεßται τα παλαιÜ, καθιερωμÝνα ιδανικÜ του Ýπους, αλλÜ συχνÜ τα διασýρει, προβÜλλοντας καινοýριες θÝσεις κι αξßες, που προκýπτουν απü τις νÝες απαιτÞσεις του βßου κι απü τη νÝα αντßληψη για τη ζωÞ και τον Üνθρωπο. Στßχοι με χλευαστικü κι αντιηρωικü χαρακτÞρα αναιροýνε σταθερÝς παραδüσεις κι υποτιμοýνε κληρονομημÝνες πεποιθÞσεις.
ΔιαβÜζοντας τα ποιÞματÜ του βλÝπουμε πως παρουσιÜζει τον εαυτü του με ως υπηρÝτη βασιλιÜ του πολÝμου και δηλþνει πως γνωρßζει καλÜ το αξιÝραστο δþρο των Μουσþν. Αυτüς Þταν Ýνας κοινüς τüπος στην αρχαßα ελληνικÞ λογοτεχνßα και ποßηση, να παρουσιÜζεται δηλαδÞ η ποιητικÞ ικανüτητα ως δþρο των Μουσþν (για παρÜδειγμα στον ¼μηρο και στον Ησßοδο). Στο ποßημα για την ασπßδα, χρησιμοποιεß λÝξεις και θÝματα απü τον ¼μηρο για να τα ανατρÝψει στη συνÝχεια. Το ποßημα αφορÜ τη ριψασπßα του ποιητικοý υποκειμÝνου. Η ασπßδα αυτÞ Þταν Ýν αψεγÜδιαστο üπλο που το ποιητικü υποκεßμενο εγκατÜλειψε κοντÜ σε κÜποιο θÜμνο χωρßς να το θÝλει. ¼λο το 1ο δßστιχο εßναι σοβαροφανÝς αφοý αυτü που το ακολουθεß, Ýρχεται με συνεχεßς αντιθÝσεις ν' αναιρÝσει üσα ειπωθÞκανε στην αρχÞ. Το ποιητικü υποκεßμενο χαßρεται που κατÜφερε να σωθεß κι αδιαφορεß για την ασπßδα που Ýχασε αφοý ξÝρει üτι μπορεß να αποκτÞσει πÜλι κÜποια καλλßτερη ενþ η ανθρþπινη ζωÞ üταν χαθεß δε μπορεß να γυρßσει πßσω. Για το ποßημα αυτü δÝχτηκε δριμýτατη κριτικÞ απü τους συγχρüνους και τους μεταγενÝστεροýς του, αφοý η ιδÝα της ριψασπßας üπως εκφρÜζεται στο ποßημα Ýρχεται σε πλÞρη αντßθεση με τον ομηρικü κüσμο και τα ομηρικÜ ιδεþδη. Για τους ομηρικοýς Þρωες η εγκατÜλειψη ενüς αψεγÜδιαστου üπλου Ýφερε τερÜστια καταισχýνη. Ο ομηρικüς Þρωας μποροýσε να τρÝξει, να γυρßσει πßσω, να πληγωθεß, ποτÝ üμως να πετÜξει τα üπλα. Γνωστü εßναι επßσης το αρχαßο δωρικü ρητü που Ýλεγαν οι ΣπαρτιÜτισσες μητÝρες στους γιοýς τους πριν απü κÜθε μÜχη "Þ ταν Þ επß τας", δηλαδÞ να επιστρÝψεις με την ασπßδα σου Þ αλλιþς νεκρüς πÜνω σ' αυτÞν. Δε γνωρßζουμε ωστüσο αν η πληροφορßα για τη ριψασπßα αφορÜ τον ßδιο Þ πρüκειται απλÜ για λογοτεχνικü μοτßβο. Για ριψασπßα εßχεν επßσης κατηγορηθεß και ο λυρικüς ποιητÞς Αλκαßος στη μÜχη των Αθηναßων με τους ΛÝσβιους.
Την εποχÞ του γνωρßζουμε üτι δημιουργÞθηκε η οπλιτικÞ φÜλαγγα που εßχε μια τερÜστια στρογγυλÞ ασπßδα, η οποßα κÜλυπτε απü τον þμο μÝχρι τους μηροýς τον πολεμιστÞ. Καταλαβαßνουμε επομÝνως πüσο δýσκολο Þταν να τρÝξει κανεßς με μια τüσο μεγÜλη ασπßδα. Αν δεχτοýμε ωστüσο üτι το ποßημα αφορÜ τον ßδιο τον ποιητÞ δε μποροýμε να τονε κατηγορÞσουμε για δειλßα Þ μη συνειδειτοποßηση της ευθýνης του στη μÜχη αφοý γνωρßζουμε üτι τελικÜ πÝθανε σε μÜχη υπερασπιζüμενος τη πατρßδα του απü τους ΝÜξιους. Μßα παρÜδοση σχετικÜ με το θÜνατü του διηγεßται πως η Πυθßα Ýδιωξε αυτüν που εßχε σκοτþσει τον Αρχßλοχο, τον ΚÜλωνδα απü το ναü του Απüλλωνα. Επιπρüσθετα η ριψασπßα αυτÞ δε συνÝβη σε μÜχη υπερÜσπισης της πατρßδας του, της ΠÜρου, αλλÜ σε επεκτατικü πüλεμü της εναντßον της ΘÜσου, üπου βρισκüτανε λüγω φτþχειας σα μισθοφüρος.
Εßναι επßσης γνωστü πως η ΘÜσος δεν Þτανε καθüλου αρεστÞ στον Αρχßλοχο. Λüγω του εδÜφους της και των αγρßων δασþν που τη καλýπτανε, τη παρομοßαζε με ρÜχη üνου και γι' αυτü "δεν Þταν καθüλου ωραßος οýτε θελκτικüς οýτε αξιÝραστος ο χþρος που βρισκüτανε στις ροÝς του Σιρßου ποταμοý", δηλαδÞ η ΘÜσος. Σßρις ονομαζüταν επßσης μια αποικßα στη περιοχÞ του ΤÜραντα, ωστüσο δεν υπÞρχαν μαρτυρßες üτι εßχε ταξιδÝψει εκεß, οπüτε μÜλλον επρüκειτο για ποτÜμι κοντÜ στη ΘρÜκη που χυνüτανε στη Προποντßδα. Εκτüς απü τον τüπο, αντιπαθοýσε και τα Üτομα που εßχανε συγκεντρωθεß στη ΘÜσο για να πλουτßσουν εýκολα και γρÞγορα απü τα ορυχεßα χρυσοý που εßχε το νησß. ¼πως χαρακτηριστικÜ λÝει ο ποιητÞς εßχανε συγκεντρωθεß οι χειρüτεροι των ΕλλÞνων.
Για τον Αρχßλοχο επßσης, η υστεροφημßα και το κλÝος που αποτελοýνε βασικÝς ιδÝες στον ομηρικü κüσμο, εßναι ουτοπßα. Θεωρεß üτι κανεßς ανÜμεσα στους συμπολßτες του δε γßνεται σεβαστüς μετÜ το θÜνατü του αφοý επιδιþκουμε περισσüτερο την εýνοια των ζωντανþν οι ζωντανοß και τα χειρüτερα συμβαßνουν πÜντα στον πεθαμÝνο. Παρüμοια Üποψη Ýχει κι ο Σημωνßδης που υποστηρßζει πως αν Ýχουμε φρüνηση δεν εßναι δυνατü να σκεφτüμαστε το νεκρü πÜνω απü μια μÝρα. Θεωρεß üτι τον μισθοφüρο τον εκτιμοýν μüνον üσο καιρü πολεμÜ και με καυστικü τρüπο στηλιτεýει την οικειοποßηση ξÝνης δüξας απü ανÜξιους πολεμιστÝς. ΛÝει πως για 7 νεκροýς εμφανßζονται χßλιοι φονιÜδες, μιλþντας για το γεγονüς üτι πολλοß μετÜ τις μÜχες χωρßς να Ýχουνε σκοτþσει κανÝναν Ýβαζαν αßμα στα χÝρια και στα σπαθιÜ τους και ζητοýσαν τιμÝς απü τους στρατηγοýς τους. ΑνατρÝπει επßσης την Üποψη περß σχÝσης εξωτερικþν κι εσωτερικþν χαρακτηριστικþν üπως αυτÞ εμφανßζεται στον ¼μηρο. Οι Þρωες του ΟμÞρου εßναι üμορφοι εξωτερικÜ, πρÜγμα που συνÜδει με τον καλü κι ενÜρετο χαρακτÞρα τους κι οι Üσχημοι εξωτερικÜ Ýχουνε και αντßστοιχο χαρακτÞρα. Δýο τÝτοια χαρακτηριστικÜ παραδεßγματα, εßναι στη θετικÞ πλευρÜ ο βασιλιÜς ΑγαμÝμνονας και στην αρνητικÞ ο ασχημüτατος Θερσßτης.
Στο ποßημÜ του για το στρατηγü ο Αρχßλοχος δηλþνει πως δεν τον ενδιαφÝρει η üμορφη εξωτερικÞ εμφÜνιση του στρατηγοý αλλÜ προτιμÜ να εßναι Üσχημος εξωτερικÜ διαθÝτοντας üμως θÜρρος κι εμπιστοσýνη στις δυνÜμεις του. Πρüκειται για πρωτüτυπη Üποψη την εποχÞ εκεßνη που ßσως υποδεικνýει πως κι ο ßδιος ο ποιητÞς δεν Þταν καλÞς εξωτερικÞς εμφÜνισης καθþς δεν θα κορüúδευε Ýνα ιδανικü στο οποßο θα ανταποκρινüταν ο ßδιος. Δε μπορεß επßσης να παραλεßψει κανεßς το αλληγορικü ποßημÜ του για τη θαλασσοταραχÞ και τη καταγßδα. Ο ποιητÞς βλÝπει απü μακρυÜ τα νÝφη και τη ταραχÞ της θÜλασσας, πριν ακüμα ξεσπÜσει η καταιγßδα και κυριεýεται απü φüβο üπως ακριβþς πριν ξεσπÜσει Ýνας πüλεμος.
Χαρακτηριστικü δεßγμα της καυστικÞς γλþσσας του εßναι το προπεμπτικü ποßημα που Ýχει βρεθεß αλλÜ δεν εßναι σßγουρο αν ανÞκει στον ßδιο Þ στον Ιππþνακτα αφοý Þτανε κι οι δýο ιαμβογρÜφοι με ανελÝητη επιθετικÞ γλþσσα. ΠροπεμπτικÜ Þτανε τα ποιÞματα που γρÜφονταν για το καλü κατευüδιο αυτþν που φεýγανε για ταξßδι, απü τους ßδιους Þ απü τους φßλους τους. Στο ποßημα αυτü ο δημιουργüς του, üχι μüνο δεν εýχεται καλü ταξßδι σε αυτüν που φεýγει, αλλÜ του εýχεται να ναυαγÞσει! Να πιαστεß απü τους ΘρÜκες, οι οποßοι Þταν Üποικοι των Παρßων και βρßσκονταν συνεχþς σε πüλεμο με τους ΘÜσιους üπου βρισκüταν ο Αρχßλοχος ως μισθοφüρος. Κι üχι μüνο αυτü αλλÜ να υποφÝρει, να βρßσκεται γυμνüς κι αβοÞθητος, πεσμÝνος μπροýμυτα σαν το σκýλο. Να υφßσταται δηλαδÞ την οποιαδÞποτε ταπεßνωση προκειμÝνου να τραφεß, αφοý εßναι γνωστü πüσο προσβλητικü Þτανε για κÜποιον να χαρακτηρßζεται κýων στην αρχαιüτητα. Κι αυτü λüγω της ακüρεστης σεξουαλικÞς üρεξης των σκýλων και του üτι κÜνουν ο,τιδÞποτε προκειμÝνου να τραφοýν. Στο τÝλος üμως του ποιÞματος δικαιολογοýνται üλα τα σκληρÜ λüγια του ποιητÞ αφοý σχεδüν με πüνο ομολογεß πως αυτüς που προηγουμÝνως Þτανε φßλος του πÜτησε τους üρκους του και γι' αυτü του αξßζει τÝτοια τιμωρßα.
ΣπÜραγμα της ΠÜριας επιγραφÞς
Η βαρýτητα της επιορκßας εμφανßζεται και σ' Üλλα ποιÞματÜ του üπου απευθυνüμενος στο ΛυκÜμβη λÝει üτι του γýρισε τη πλÜτη πατþντας τους üρκους που του εßχε δþσει ενþ προηγουμÝνως Ýτρωγαν μαζß ψωμß κι αλÜτι, πρÜγμα που δεßχνει τις καλÝς σχÝσεις που εßχαν. Η επιορκßα επÝσυρε το γÝλιο και τον εξευτελισμü στα μÜτια των συμπολιτþν τους, üπως κατηγορεß ο Αρχßλοχος το ΛυκÜμβη üτι του συνÝβη. Και πÜλι η σκληρüτητα του Αρχιλüχου κι η επιθυμßα του üπως και στο προπεμπτικü να ανταποδßδει το κακü που κÜποιος μπορεß να του Ýκανε, ανταποκρßνεται στην αντßληψη των αρχαßων ΕλλÞνων περß ανταπüδοσης μιας κακÞς πρÜξης. Αυτü φαßνεται ξεκÜθαρα στο ποßημα που λÝει πως αυτüν που τον Ýβλαψε θα τον ανταμεßψει με κακÜ. Παρüμοια αντßληψη υπÜρχει και στο Σüλωνα ο οποßος ζητÜ απü τους θεοýς να του δþσουνε τη δýναμη να εßναι γλυκüς στους φßλους και πικρüς στους εχθροýς.
¼σον αφορÜ τη σχÝση της ποßησης του Αρχιλüχου με τους θεοýς, εßχε συνθÝσει ποιÞματα για το Διüνυσο και τη ΔÞμητρα κι Ýναν ýμνο στον ΗρακλÞ. ΞεκÜθαρη εßναι κι η Üποψη περß παντοδυναμßας των θεþν που ανÜλογα με τη θÝλησÞ τους υψþνουνε τον Üνθρωπο Þ τον γκρεμßζουνε συθÝμελα, üπως ακριβþς απαντÜ η Üποψη αυτÞ και στο ¸ργα & ΗμÝραι του Ησιüδου για τη παντοδυναμßα του Δßα. Θεωρεß επιπρüσθετα πως οι θεοß δßνουνε στους ανθρþπους τη τλημοσýνη, δηλαδÞ την υπομονÞ με θÜρρος, σα φÜρμακο για τα κακÜ που συμβαßνουνε στη ζωÞ του κÜθε ανθρþπου.
ΕξÝχουσα σημασßα στη θεματικÞ του Ýχει κι ο Ýρωτας, που παρουσιÜζεται σαν ασθÝνεια που ταρÜζει τον Üνθρωπο συθÝμελα, κλÝβει το μυαλü του και τονε τυφλþνει. Χαρακτηρßζει τον Ýρωτα λυσιμελÞ, δηλαδÞ λÝει πως λýνει τις Ýγνοιες του μυαλοý üπως χαρακτηρßζεται στην ΙλιÜδα και στην Οδýσσεια ο ¾πνος που λýει, χαλαρþνει τα μÝλη του σþματος και το μυαλü. ΓνωστÞ εßναι και η ιστορßα με το ΛυκÜμβη, που του 'χεν υποσχεθεß πως θα του Ýδινε για νýφη τη κüρη του Νεοβοýλη πρÜγμα üμως που τελικÜ δε συνÝβη, εξοργßζοντας τον ποιητÞ. (Σýμφωνα με την αρχαßα παρÜδοση, ο ποιητÞς αντÝδρασε διασýροντας τον Üπιστο πεθερü. Η δýναμη των σκωπτικþν στßχων του Þταν τüσο μεγÜλη, þστε ο ΛυκÜμβης κι οι 2 του κüρες αυτοκτονÞσανε. Πιθανþς αποπλÜνησε και την αδελφÞ της Νεοβοýλης.) Σýμφωνα μÜλιστα με μια διÞγηση, οι οργισμÝνοι στßχοι του για την επιορκßα του ΛυκÜμβη οδηγÞσανε σε θÜνατο τον ßδιο το ΛυκÜμβη Þ τη κüρη. Ο ÝρωτÜς του για τη Νεοβοýλη εκφρÜζεται Üλλοτε με τρυφερÝς ειδυλλιακÝς εικüνες, üπου περιγρÜφεται η κüμη της κüρης, τα παιχνßδια της με κλαδιÜ μυρτιÜς και τριαντÜφυλλα, το Üγγιγμα του χεριοý της απü τον ποιητÞ κι Üλλοτε πÜλι με περισσüτερο τολμηρÝς περιγραφÝς.
Συνοψßζοντας λοιπüν, ο Αρχßλοχος Þταν ο ποιητÞς που πÜτησε πÜνω στους þμους της παρÜδοσης των επþν, στους þμους του ΟμÞρου για να προχωρÞσει την αρχαßα ελληνικÞ σκÝψη και να στρÝψει το ενδιαφÝρον απü το μακρινü, στο κοντινü, απü το τüτε, στο τþρα, απü τους θεοýς και τους Þρωες στον ßδιο τον Üνθρωπο της αρχαúκÞς εποχÞς και στα προβλÞματα που αντιμετþπιζε. ΠÝρασε στη ποßησÞ του ιδανικÜ, σκÝψεις κι απüψεις για τους üρκους, τον Ýρωτα, τον πüλεμο, το θÜνατο και κατ' επÝκτασην üλα üσα αφοροýσανε στον Üνθρωπο την εποχÞ εκεßνη, μια εποχÞ αλλαγþν κι ανακατατÜξεων. Θεωροýσε τÝλος, πως ψÝγοντÜς τον ο Üνθρωπος γßνεται καλýτερος και προτιμοýσε να συγκρουστεß με παραδοσιακÝς αξßες üπως στο ποßημÜ του για την ασπßδα, παρÜ να πολεμÞσει παρÜτολμα, προτÜσσοντας Ýτσι σε üλες τις πτυχÝς της ζωÞς του το μÝτρο, το υψηλþτερο ιδανικü των αρχαßων ΕλλÞνων.
Στη πραγματικüτητα ο Αρχßλοχος εßναι 3 100Üδες αποσπÜσματα κι ορισμÝνα στοιχεßα ανεπιβεβαßωτα. Πρüκειται για πρüσωπο-σκιÜ που κινεßται πßσω απü κÜθε σημαντικÞ ποßηση.
Tα ΠοιÞματα
1
ΠοτÝ δε ζÞλεψα του Γýγη τ' αγαθÜ,
Ýργα της τýχης δε μου 'ν' επιθυμητÜ
και δε φθονþ, οýτε ποθþ παλÜτια
τοýτα κρατþ μακρυÜ απ' τα δικÜ μου μÜτια.
2
Στα χÝρια της κλαρß μυρτιÜς κρατοýσε
και ρüδον Ýμορφο τη κüμη της κοσμοýσε.
π' þμους και ρÜχη σκÝπαζε, μýρα σκορποýσε.
Το Üγουρο στηθÜκι της ßμερους διαλαλοýσε,
που κι Ýνας γÝρος σα τρελλüς, θα τη ποθοýσε.
3
MÞτε κανÝνας, ΠερικλÞ, απü τους χωραÀτες,
που κλαßει το πολυστÝναχτο κακü, με τα τραπÝζια
θα βρει χαρÜ, ουδÝ η χþρα μας. Γιατß φουρτουνιασμÝνου
πελÜου το κýμα σκÝπασε τÝτοιους καλοýς πατριþτες
κι Ýχουμε απü τον πüνο μας πρησμÝνα τα πλεμüνια.
Mα για τ' αγιÜτρευτα κακÜ, φßλε, οι θεοß θερÜπιο
Ýδωκαν την υπομονÞ τη δυνατÞ. Kι Ýχει Üλλος
Üλλοτε αυτÝς τις συμφορÝς μα τþρα εμÜς ευρÞκαν
κι' απü τη ματωμÝνη μας πληγÞ μοιρολογοýμε
κι Üλλων θα 'ρθεß πÜλι σειρÜ. Mα παρηγορηθεßτε
γλÞγορα διþχνοντας μακρυÜ τη γυναικÞσια λýπη.
4
Με το κοντÜρι Ýχω ψωμß, κρασιÜ ΙσμαρικÜ
μ' αυτü επßσης, και πßνω πÜνω του γερμÝνος τακτικÜ.
5
Εßμαι πιστüς στον ΕνυÜλιο, της μÜχης βασιλιÜ,
ξÝρω καλÜ επßσης και τα δþρα των Μουσþν τα μαγικÜ.
6
Ω, ψυχÞ κατατρεγμÝνη, θÜρρος πÜρε τρομερü,
για να διþξεις τους εχθροýς σου, βÜλ' τα στÞθη σου εμπρüς,
στο δικü τους το αντιστýλι πüδι πÜτησε γερü
και μÞτ' αν νικÞσεις, γÝλα φανερÜ, προκλητικÜ,
μÞτ' αν νικηθεßς, οδýρου μες στο σπßτι σου σκυφτüς.
Μα για τα καλÜ σου χαßρου και λυποý για τα κακÜ
με το μÝτρο! ΞÝρε πÜντα πως ο κüσμος εßν' αυτüς.
7
Στρατηγü ψηλü δεν θÝλω, που ν' ανοßγει τüσα σκÝλη,
να 'χει χτÝνισμα της þρας, ξοýρισμα και μυρωδιÜ.
κÜλλια να 'ν' κοντüς για μÝνα, στραβοκÜνης üσο θÝλει,
μα στα πüδια του να στÝκει Üσειστος, üλο καρδιÜ.
8
ΚανÝνα πρÜγμ' ανÝλπιστο, κι οýτ' αν κανεßςς
ωρκßστη πως δεν Ýγινε, μηδÝ παρÜξενο εßναι,
μιας κι ο πατÝρας των θεþν, Δßας, στο μεσημÝρι
Ýφερε νýχτα, αφοý 'κρυψε το φως του λαμπροý Þλιου
και τους ανθρþπους Ýπιασεν ο κρýος φüβος. ¼λα
πια τþρα πιστευτÜ κι üλα να τ' αναμÝνουν
οι Üνθρωποι. Κανεßς να μη θαυμÜζει, αν βλÝπει
πως τα θεριÜ, θαλασσινÞ μονιÜ με τα δελφßνια
αλλÜξαν και τα κýματα τα βροντερÜ τοýς γßναν
πιο αγαπημÝνα απ' τη στεριÜ κι üτι και το βουνü
εßναι πια και για τα δελφßνια πιο γλυκü.
9
ΒλÝπεις εκεß ψηλÜ, αυτü το βρÜχο,
τον κακοτρÜχαλο και κοφτερü;
ΚÜθομαι 'δω, σε παßρνω στο 'λαφρü
και τις επιθÝσεις σου εδþ τις γρÜφω.
10
ΒγÜζει το ιερü μαντÞλι απ' τα μαλλιÜ της
η Αλκιβßη, στην ¹ρα τ' αφιερþνει, τη θεÜ της
και πÜει να δþσει Þσυχη, τη παρθενιÜ της.
11 (Üλλη εκδοχÞ του 2)
Κρατοýσε Ýνα τρυφερü κλαδß μυρτιÜ
κι Ýνα ωραßο ρüδο.
ΤÞς Üρεσε: Χαμογελοýσε. Τα μαλλιÜ
στÜζανε πßσω πüθο.
Μοσχοβολοýσαν τα μαλλιÜ της και τα στÞθη.
ΜÝχρι και γÝρο ξÜλλαζαν σε εραστÞν αÞθη.
12
ΠÜνω στο κÝφι Ýπινε κρασιÜ
σαν ΘρÜκας, μονοκοπανιÜ,
ξεχεßλισε σα Φρýγας τελικÜ
κι Ýπεσε ξερüς σα θηλυκιÜ.
13
Κι εγþ απÜντησα σ' αυτÞ:
Μη σε φοβßζει η γλþσσα των ανθρþπων.
Η υπüληψη; ΛÝξη νυχτερινÞ.
ΣκÝψου για μÝνα κÜτι φωτεινþτερο.
ΤÝλειωσα μÞπως, Üλλαξα Þ δεßλιασα ποτÝ;
Ακüμα Ýχω τη δýναμη να ξεχωρßζω
αγÜπη στην αγÜπη, μυρμÞγκι μες στο μßσος.
θα φροντßσω σχετικÜ μικρÞ.
Εξ' Üλλου, αυτÞ η επιστροφÞ σου
Þταν και παραÞταν αιχμηρÞ
στη πüλη που δε γνþρισε ποτÝ καταχτητÝς.
ΕπÝβαλες ομüφωνα τη τυραννßα με μιμητÝς.
Τþρα κυβÝρνα την ατÝρμονη ρητορικÞ της πεθυμιÜς των.
14
Μη σου τýχει αητüς με μαýρη ουρÜ
κι Üντρας με κωλομÝρια τριχωτÜ!
15
Ποντικομοýρα πλýστρα κουτσομπüλα,
πρüστυχη, μισητÞ και χοντροκþλα.
16
Ὁ ýπνος του πουλὶ,
κλεισμÝνο σε κελλß.
17
Μια παρθÝνα κÜθε σπßτι,
κÜθε πüρτα του παλοýκι.
18
Xρüνος, σκληρÞ δουλειÜ κι υπομονÞ
üλ' ακουμπÜνε στις πουτÜνας το μουνß.
19
Η σÜρκα του οργωμένη,
αγροýς καρπίζει τþρα.
20
Στο ΒασιλιÜ το Διüνυσο,
διθýραμβου γλυκü σκοπü
ξÝρω καλÜ ν' αρχßσω 'γω,
αφοý üμως πρþτα το μυαλü
μου κολυμπÞσει στο πιοτü.
21
Εγþ τüσα της Ýλεγα και τη παρθÝνα πÞρα.
Τη πλÜγιασα σιγÜ-σιγÜ στα χüρτα τ' ανθισμÝνα,
τýλιξα το γυμνü κορμß στη μαλακÞ μου χλαßνη,
η αγκαλιÜ μου σφÜλισε τριγýρω στο λαιμü της.
Κι Ýτρεμε απ' το φüβο της σα το μικρü λαφÜκι,
που τρÝχει και το κυνηγοýν οι κυνηγοß στο δÜσο.
Και τα βυζÜκια απαλÜ τ' Üγγιξα με τα χÝρια,
μ' αυτÜ αμÝσως Üναψε η τρυφερÞ της σÜρκα
και φλογισμÝνη πρüβαλε πρωτüγνωρη Þ Þβη,
ναι! τ' üμορφο κορμÜκι της το γιüμιζα üλο χÜδια,
καθþς στις τρßχες τις ξανθÝς τριβüμουν με λαχτÜρα,
χýθηκεν Üσπρο με ορμÞ το σπÝρμα σα το γÜλα
κι εμπÞκα στην απανεμιÜ μετÜ την Üγρια κÜβλα.
22
Κι η πεθυμιÜ του Ýρωτα σφßγγοντας τη καρδιÜ
σα σýννεφο πελþριο μου τýλιξε τα μÜτια
κι Ýκλεψεν απ' τα στÞθια μου τη πιο γλυκιÜ πνοÞ.
23
ΕφτÜ στη χþμα πÝσαν σκοτωμÝνοι
κι ýστερα χßλιοι οι φονιÜδες εßμαστε...
24
Μπρος, Üντε στ' αμπÜρι του γοργοý
μας καραβιοý βαστþντας τη κανÜτα,
βγÜλε τη τÜπα απ' üλα τα βαρÝλια,
το κüκκινο κρασß, το γιοματÜρι τρýγα,
γιατß εμεßς στεγνοß στη τρικυμßα,
τη βÜρδια τοýτη δε τη βγÜζουμε...
...κι Ýνα ΕπßγραμμÜ του:
Γλαῦχ᾿, ὅρα· βαθὺς γὰρ ἤδη
κύμασιν ταράσσεται
πόντος, ἀμφὶ δ᾿ ἄκρα Γυρέων
ὀρθὸν ἵσταται νέφος,
σῆμα χειμῶνος, κιχάνει
δ᾿ ἐξ ἀπελπτίης φόβος.
Κοßτα πως, Γλαýκε, ξαφνικÜ,
τη βαθειÜ γαλÞνη του να χÜνει,
ο Πüντος μ' Üγρια ταραχÞ
και στις ΓυρεÝς, εκεß ψηλÜ,
αυτü το νÝφος με Χειμþνα απειλεß:
ΑνÝλπιδα το ξαφνικü, μας πιÜνει...
==============
Ηρþνδας:
Ο Ηρþνδας Þ Ηρþδας Þ Ηρþδης, γεννÞθηκε πιθανüν στη Κω, που την εποχÞ εκεßνη εßχε στενοýς δεσμοýς με την ΑλεξÜνδρεια, Þτανε ποιητÞς κυρßως μßμων κι ακüμα κυριþτερα μιμιÜμβων, καθþς αυτüς ουσιαστικÜ τους σχημÜτισε και τους προσÝδωσεν υπüσταση. Η συγγραφικÞ του δραστηριüτητα τοποθετειταß πιθανüν γýρω στα 275 - 240 π.Χ., σýγχρονος των ΚαλλιμÜχου και Θεοκρßτου. Τ' üνομα του παραπÝμπει σε καταγωγÞ απü δωρικÞ περιοχÞ. 3 απü τους μιμιÜμβους διαδραματßζονται στη Κω (2ος, 4ος μιμßαμβος) και την Μ. Ασßα (7ος μιμßαμβος). Φανερþνει σχÝση με τους Πτολεμαßους και την ΑλεξÜνδρεια ο 1ος μιμßαμβος στ.26 κι ο 2ος στ. 22. ¸νας πÜπυρος που ανακαλýφθηκε το 1891 Ýκανε γνωστοýς 9 (οι 7 πλÞρεις) σýντομους μßμους του σε ιωνικÞ διÜλεκτο (ονομÜζονται και μιμßαμβοι, επειδÞ εßναι γραμμÝνοι σε μÝτρο ιαμβικü), που αποκαλýπτουνε τη προτßμησÞ του για την απεικüνιση μιας Üθλιας κι ακüλαστης ζωÞς, περßπτωση Þδη γνωστÞ απü τη ποßηση του Ιππþνακτα. Οι μßμοι αυτοß θεωρÞθηκαν υποδειγματικÜ πρüτυπα ρεαλιστικþν σκßτσων, ενþ πρüκειται για ψυχρÜ φιλολογικÜ ντοκουμÝντα, μες στα οποßα κινοýνται πρüσωπα χωρßς ατομικüτητα.
Οι μßμοι θεωρÞθηκαν υποδειγματικÜ πρüτυπα ρεαλιστικþν περιγραφþν, ενþ πρüκειται για ψυχρÜ φιλολογικÜ ντοκουμÝντα, μÝσα στα οποßα κινοýνται πρüσωπα χωρßς ατομικüτητα. Παρüλο που περιÝχουνε διÜλογους και περιγρÜφουνε σκηνÝς απü τη καθημερινÞ ζωÞ, οι μßμοι δεν προορßζονταν να εκτελοýνται απü ηθοποιοýς, αλλÜ εκφρÜζονταν απü Ýναν μüνο καλλιτÝχνη, που Ýπρεπε να αποδþσει τους διÜφορους χαρακτÞρες χρησιμοποιþντας διαφορετικÝς φωνÝς κι εκφρÜσεις του προσþπου. Μποροýμε να υποθÝσουμε πως οι ερμηνευτÝς Þσαν επαγγελματßες ηθοποιοß των συγκεκριμÝνων κωμωδιþν και τραγωδιþν στις οποßες ο ηθοποιüς Ýπρεπε να υποδυθεß πολλοýς ρüλους. Η διαφορÜ εßναι üτι σε μßα παρÜσταση, ο ηθοποιüς μποροýσε να χρησιμοποιÞσει διαφορετικÝς μÜσκες, κÜτι που πιθανþς δεν συνÝβαινε σε μια μßμηση. Οι εν λüγω μßμοι θεωρÞθηκαν υποδειγματικÜ πρüτυπα ρεαλιστικþν περιγραφþν, ενþ πρüκειται για ψυχρÜ φιλολογικÜ ντοκουμÝντα, που μÝσα τους κινοýνται πρüσωπα χωρßς ατομικüτητα.
ΕπειδÞ στην αρχαιüτητα σπÜνια αναφÝρεται Þ μνημονεýεται, φταßει που τα περισσüτερα ποιÞματÜ του χÜθηκαν, εκτüς απü 20 στßχους. Ωστüσο το 1891, ανακαλýφθηκε στον τÜφο ενüς ΣÝραπι (¸λληνο-Αιγυπτιακüς θεüς της αρχαιüτητας) πÜπυρος που περιλÜμβανε περßπου 700 στßχους. ΣυνολικÜ, υπÜρχουν περßπου 8 πλÞρεις μßμοι, üπως λÝγονται τα ποιÞματÜ του κι αποσπÜσματα απü Üλλους 3. ¸πειτα οι μßμοι Þτανε σýντομες κωμικÝς περιγραφÝς ακüλαστων περιστατικþν του καθημερινοý βßου με στοιχεßα αυτοσχεδιασμοý (φÜρσες). ¸τσι κι επειδÞ αρχικÜ το συγκεκριμÝνο εßδος λογοτεχνßας δεν αναγνωριζüταν απü τους ιστορικοýς και φιλοσüφους, οι πρþτες αναφορÝς σε αυτü εμφανßστηκαν τον 4ο αιþνα π.Χ.
Οι ασφαλεßς πληροφορßες για την εποχÞ που Ýζησε ο ποιητÞς Ηρþνδας εßναι λιγοστÝς, το ßδιο κι αυτÝς που αφοροýνε στον τüπο της καταγωγÞς του, το ποý πÝρασε τη ζωÞ του κι Üλλα σχετικÜ με τη ταυτüτητα του προσþπου του, ακüμα και για το üνομÜ του. ΕσωτερικÜ στοιχεßα απü το Ýργο του οδηγοýνε στο üτι τα χρüνια περß το 270 π.Χ. σηματοδοτοýνε την ακμÞ του, οπüτε η γÝννησÞ του δεν θα Þτανε λÜθος να τοποθετηθεß κοντÜ στο 300 π.Χ. ¸γραψε μßμους, λογοτεχνικü εßδος προορισμÝνο για απαγγελßα, üπου το κλßμα που κυριαρχεß εßναι αυτü των καθημερινþν σκηνþν σε αστικü κατÜ κανüνα περιβÜλλον, με ρεαλισμü, με ολοκληρωμÝνους τους χαρακτÞρες των λαúκþν ανθρþπων του, που εκδηλþνουν σταθερÝς συμπεριφορÝς μÝσα απü την εικονογρÜφηση υποθÝσεων της προσωπικÞς ζωÞς τους, με δεδομÝνα μοτßβα στα οποßα επανÝρχεται, ζωντανοýς διαλüγους, συχνÜ ελÜχιστα ευπρεπεßς, üπως τουλÜχιστον το εννοοýμε σÞμερα -μια πιστÞ, εν τÝλει, καταγραφÞ της ζωÞς, τοιχογραφßα ηθþν και προσþπων, με ειρωνικÞ ματιÜ, με πολλÜ στοιχεßα παρωδßας, δßχως üμως εκζÞτηση.
Ο ßαμβος Þταν εßδος ποιητικοý μÝτρου απü ιαμβικοýς στßχους (∪ – ∪ – ∪ – κ.λπ.) ιδιαßτερα δημοφιλÝς στα νησιÜ του Αιγαßου απü τον 7ο αι., π.Χ. Τα ιαμβικÜ ποιÞματα Þσαν προσωπικÜ και μποροýσαν να εßναι τραγοýδια αγÜπης και τραγοýδια μßσους. ΑδιαμφισβÞτητος κυρßαρχος Þταν ο Ιππþναξ, που φαßνεται να αποτελεß πρüτυπο για αυτüν. Τα ιαμβικÜ ποιÞματα του Ιππþνακτα ενÝπνευσαν τüσο το μÝτρο üσο και τη διÜλεκτο (ΙωνικÞ) αρκετþν διαδüχων, αλλÜ ο Ηρþνδας δεν κατÜφερε να τη τελειοποιÞσει. Στην ΕλληνιστικÞ εποχÞ, πριν τον Ηρþδα, οι μιμßαμβοι, χρησιμοποιÞθηκαν κυρßως απü το Θεüκριτο.
Απü τους μßμους που διασþθηκαν ολüκληροι, ο 1ος τιτλοφορεßται Προκυκλßς Μαστροπüς. Αποτελεßται απü 90 στßχους και παρουσιÜζει τη νεαρÜ Μητρßχη, ο σýζυγος της οποßας απουσιÜζει εδþ και 10 μÞνες στην Αßγυπτο. Την επισκÝπτεται η γριÜ Γρυλλßς και της προτεßνει γι' αντικατÜσταση του συζýγου της Ýναν αθλητÞ, τον Τρýλλο· η Μητρßχη üμως αρνεßται να απατÞσει τον σýζυγü της. Στο 2ο μßμο, τον Πορνοβοσκü (102 στßχοι), ο μÝτοικος ΒÜτταρος, τýπος αναßσχυντος αλλÜ και κωμικüς, κατηγορεß στους δικαστÝς της Κω τον σιτÝμπορο ΒαλÞ, που παραβßασε τον ανÞθικο οßκο του. Στον 3ο μßμο, που τιτλοφορεßται ΔιδÜσκαλος (97 στßχοι), η Μητροτßμη, η οποßα Ýχει γÝρο σýζυγο, οδηγεß στο σχολεßο του δασκÜλου Λαμπρßσκου τον Üτακτο κι αμελÞ γιο της Κüτταρο -που προτιμÜ τα παιχνßδια απü τα μαθÞματα- και παρακαλεß τον παιδαγωγü να τονε συνετßσει. Ο δÜσκαλος, για να συνετßσει τον μικρü, τον υποβÜλλει σε Üγριο ξυλοδαρμü. Ο 4ος μßμος ονομÜζεται Ασκληπιþ ανατεθεßσαι και θυσιÜζουσαι (95στßχοι) κι εμφανßζει την Κυννþ και την ΚοκκÜλη να επισκÝπτονται το ιερü του Ασκληπιοý στη Κω για να προσφÝρουνε θυσßα. Στον 5ο μßμο, τον Ζηλüτυπο, που αποτελεßται απü 85 στßχους, η Βßτυννα ζηλεýει το δοýλο της, ΓÜστρωνα, επειδÞ ερωτοτροπεß με την Αμφßταια, τονε βρßζει και διατÜζει τον Üλλο της δοýλο να τον οδηγÞσει δÝσμιο και γυμνü στον ¸ρμωνα για να τον μαστιγþσει· τελικÜ üμως τονε συγχωρεß, υποχωρþντας στις παρακλÞσεις της δοýλης της, Κιδýλης. Ο 6ος μßμος Ýχει τον τßτλο ΦιλιÜζουσαι ΙδιÜζουσαι (94 στßχοι). Η Μητρþ επισκÝπτεται τη φßλη της Κοριττþ και συζητÜνε για διÜφορα θÝματα. Στον 7ο, τον ΣκητÝα, που Ýχει 192 στßχους, υπÜρχουν αρκετÜ χÜσματα. ΠαρουσιÜζεται η Μητρþ να οδηγεß στο υποδηματοποιεßο του ΚÝρδωνα φßλες της, που Ýρχονται να αγορÜσουν υποδÞματα. Ο 8ος, το Ενýπνιον (79 στßχοι), Ýχει επßσης μεγÜλα κενÜ. ¸νας γαιοκτÞμονας ξυπνÜ πολý νωρßς τις δοýλες του για να φροντßσουνε τα ζþα του κτÞματος και τις Üλλες αγροτικÝς εργασßες. Διηγεßται σε μßα απü αυτÝς το üνειρο που εßδε τη νýχτα. Ο 9ος ονομÜζεται Απονηστιζüμεναι, αλλÜ Ýχουνε διασωθεß μüνο 13 στßχοι. Οι μßμοι του Ηρþνδα εßναι το σπουδαιüτερο δεßγμα του λογοτεχνικοý αυτοý εßδους που Ýχει διασωθεß.
¸γραψε τα Ýργα του σε χωλßαμβους, Ýχοντας ως πρüτυπο τον Ιππþνακτα, δηλαδÞ σε ßαμβους που εßναι "κουτσοß" στο τÝλος του μÝτρου για να ταιριÜζουν περισσüτερο στον πεζü -και μÜλιστα κωμικü- λüγο. Οι μßμοι εßναι δηλαδÞ σαν τα σκετς για επιθεþρηση. Γι' αυτü κι ονομÜστηκαν απü κατοπινοýς σχολιαστÝς μιμßαμβοι. Ο μßμος, ως θεατρικü εßδος, εßναι μια παλιÜ παρÜδοση γνωστÞ απü τα Ýργα του Συρακοýσιου μιμογρÜφου Σþφρονα που Ýφερε ο ΠλÜτωνας στην ΑθÞνα. Απü αναφορÝς τρßτων γνωρßζουμε πως το περιεχüμενο Þτανε σατιρικÝς μιμÞσεις ζþων κι επþνυμων προσþπων με μπüλικα αισχρÜ και ακατονüμαστα σχüλια. Θεατρßνοι (Þ μßμοι) γυρßζανε στα χωριÜ της ΑττικÞς και δßνανε μπουφüνικες παραστÜσεις, αλλÜ παßζανε και στα συμπüσια. ΨÞγματα απü τους μßμους θα βροýμε και στον ΑριστοφÜνη, με απομιμÞσεις γνωστþν προσþπων και ζþων. Εßναι πιθανüν ο Ηρþνδας να 'γραψε τους μιμßαμβοýς του για να διαβαστοýνε κι üχι για να παιχτοýνε. Τους Ýγραψεν üμως "κατÜ μßμηση" του θεατρικοý αυτοý εßδους. ΣÞμερα θα μποροýσαμε να τους ποýμε σκετς Þ μονüπρακτα. ¸χουν αρχÞ, μÝση και τÝλος, θÝμα, πλÜσιμο χαρακτÞρων, συγκροýσεις και δρÜση. Και πριν απ' üλα, μας δßνουν εικüνες απü τη καθημερινÞ ζωÞ, τη συμπεριφορÜ και τα Þθη της εποχÞς. ΣπÜνια δεßγματα ελληνικοý μιμοθεÜτρου, που διατÞρησαν τη διαχρονικüτητÜ τους.
Στον μιμßαμβο εκβÜλλουν, üπως δηλþνει και το ßδιο το üνομα, δυο παλαιüτερα εßδη, ο μßμος, κορυφαßος εκπρüσωπüς του υπÞρξεν ο Σþφρων ο Συρακοýσιος (5ος αι. π.Χ.) κι ο ßαμβος -κυριþτεροι εκπρüσωποι ο Αρχßλοχος κι ο Ιππþναξ. Οι μιμßαμβοι του Ηρþνδα εßναι σýντομα διαλογικÜ ποιÞματα -τα εκτενÝστερα μüλις που υπερβαßνουνε τους 100 στßχους- γραμμÝνα σε ιωνικÞ διÜλεκτο και σ' Ýνα μÝτρο που το χρησιμοποßησε ιδιαßτερα ο Ιππþναξ, το χωλßαμβο, δηλ. σε ιαμβικü τρßμετρο που Ýχει μακρÜ τη (κανονικÜ βραχεßα) προτελευταßα συλλαβÞ. ΠαρουσιÜζουνε με ρεαλιστικü τρüπο και λüγο που διανθßζεται με πολλÝς παροιμßες συνηθισμÝνα πρüσωπα (Þ τýπους) σε καταστÜσεις της καθημερινüτητας, που κατÜ κανüνα δεν εßναι ü,τι πιο ανεπßληπτο θα μποροýσε να συναντÞσει κανεßς. ¸μφαση δßνεται στη διαγραφÞ του χαρακτÞρα των προσþπων, Ýν απü τα οποßα συνÞθως κατÝχει δεσπüζουσα θÝση.
Τα ΠοιÞματα
Οι ΚολλητÝς Φßλες
(...)
ΜΗΤΡΩ: ΑλÞθεια, πες μου καλÞ μου Κορριτþ, σε ικετεýω, ποιüς σου Ýραψε καλÝ τον βαυβþνα (δερμÜτινος φαλλüς); Τον κατακüκκινο1;
ΚΟΡΡΙΤΩ (εμβρüντητη): Και που τον εßδες εσý, Μητρþ;
ΜΗΤΡΩ: Η Νοσσßς, της ΕιρÞνης η κüρη, τον εßχε τις προÜλλες. ΤÝτοιο ωραßο δþρο, μÜλιστα!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Η Νοσσßς εßπες; Και που τον βρÞκε αυτÞ;
ΜΗΤΡΩ: Δε θα με κÜνεις βοýκινο, αν σου πω...
ΚΟΡΡΙΤΩ: Να μου βγουν τα μÜτια, Μητρþ μου, αν μου ξεφýγει τßποτα. Βγαßνει Üχνα απ' της Κορριτþς το στüμα; ΛÝγε.
ΜΗΤΡΩ: Η Ευβοýλη του ΒιτÜτου τÞς τον δÜνεισε και την üρκισε να μη βγει παραÝξω.
ΚΟΡΡΙΤΩ: Γυναßκες παιδß μου! Αυτü το γýναιο θα με στεßλει στον τÜφο μια μÝρα των ημερþν! 'Επεσε στα πüδια μου και με παρακαλοýσε, δþστον μου και δþστον μου, και τη λυπÞθηκα και της το δÜνεισα, Μητρþ μου, πριν ακüμα κÜνω χρÞση εγþ η ßδια! ΑυτÞ βοýτηξε το κελεποýρι κι Üρχισε να το χαρßζει απü δω κι απü κει, στην πρþτη τυχοýσα... Ωραßα φßλη! Στο καλü και χαιρετßσματα, τÝτοια που εßναι! Να πÜει να βρει κÜποιαν Üλλη, εμÝνα δε θα με ξαναδεß! Ακοýς εκεß να τον δþσει στη Νοσσßδα, να μη σου πω τι γνþμη Ýχω και για δαýτηνε -θα πω μια βαριÜ λÝξη που δεν κÜνει, μη μ' ακοýς εσý, ΑδρÜστεια! Και χßλιους αν Ýχω αýριο απü δαýτους, δεν πρüκειται να χαρßσω οýτε Ýναν, ας Ýχει και ρüζους απÜνω του2!
ΜΗΤΡΩ: Μην κÜνεις Ýτσι, Κορριτþ μου. Δεν εßναι ανÜγκη να χολοσκÜς για κÜθε κουτσομπολßστικη σαχλαμÜρα που θα φτÜνει στ' αυτιÜ σου. Μια γυναßκα καθþς πρÝπει πρÝπει üλα να τα υποφÝρει. Εγþ φταßω, με τα τüσα που σου αρÜδιασα. Θα πρÝπει να μου κüψουν τη γλþσσα. Αλλ' ας ξαναγυρßσουμε στην ερþτηση που σου Ýκανα. Ποιüς στον Ýραψε καλÝ; Αν μ' αγαπÜς, πες μου. ΓελÜς; Τι με κοιτÜς; Εßμαστε κολλητÝς φßλες Þ δεν εßμαστε; Σ' εξορκßζω, Κορριτοýλα μου, μη μου το κρýβεις, ποιüς σου τον Ýραψε;
ΚΟΡΡΙΤΩ: ΚαλÝ τι μ' εξορκßζεις, ο ΚÝρδωνας τον Ýραψε.
ΜΗΤΡΩ: Ποιüς ΚÝρδωνας, για πε μου, γιατß εßναι δυο: Ο Ýνας εßναι εκεßνος ο ξανθüς, ο γεßτονας της Μυρταλßνης -τη ξÝρεις, της Κυλαιθßδας η κüρη. Αλλ' αυτüς, οýτ' Ýνα λουρß για το πλÞκτρο της λýρας δεν ειναι ικανüς να ρÜψει. Ο Üλλος μÝνει κοντÜ στην πολυκατοικßα3 του Ερμüδωρου, μüλις περÜσεις τη πλατεßα. Αυτüς κÜποτε Þτανε κÜτι, αλλÜ τþρα γÝρασε. Η Κυλαιθßς η μακαρßτισσα αρκετÜ του Ýφαγε -αιωνßα της η μνÞμη, τουλÜχιστον για τους συγγενεßς!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Κανεßς απ' αυτοýς που μου λες, Μητρþ μου. Ο δικüς μου εßναι απ' τη Χßο νομßζω, Þ απü τις ΕρυθρÝς, καλÜ-καλÜ δεν ξÝρω. Εßναι κοντüς και φαλακρüς. Στην üψη τον παßρνεις για τον Πραξßνο. ΚανÝνα σýκο δεν μοιÜζει τüσο πολý για σýκο. Μüνο üταν αρχßσει και μιλÜει αντιλαμβÜνεσαι πως εßναι ο ΚÝρδωνας κι üχι ο Πραξßνος. Στο σπßτι του τους φτιÜχνει και τους πουλÜ κρυφÜ -γιατß τους εφοριακοýς σÞμερα τους τρÝμουνε κι οι πüρτες4. ΑλλÜ τι αριστουργÞματα εßναι αυτÜ που φτιÜχνει, καλÝ! Απ' της ΑθηνÜς τα χÝρια νομßζεις πως βγÞκανε κι üχι απü του ΚÝρδωνα. Εγþ δε -γιατß ξÝρεις, δýο μου Ýφερε να δω, Μητρþ- μüλις τους εßδα τρελÜθηκα, μ' Ýπιασε ρßγος, μου πετÜχτηκαν τα μÜτια Ýξω! ΤÝτοια πÝη σε στýση κανÝνας Üντρας δεν μπορεß να συναγωνιστεß! Και δεν εßναι μüνο αυτü. ΜαλακÜ, σαν ανÜλαφρος ýπνος! ¢σε τη ζþνη τους. 'Επιανες μαλλß καλÝ, üχι δÝρμα! 'Οσο και να ψÜξεις, εξυπηρετικüτερο βυρσοδÝψη δε θα βρεις...
ΜΗΤΡΩ: Πως και δεν πÞρες και τον δεýτερο;
ΚΟΡΡΙΤΩ: Μητρþ μου, και τι δεν Ýκανα για να μου τον αφÞσει! Ποιü μÝσο δε μεταχειρßστηκα για να τον πεßσω; Τον φßλησα, τη φαλÜκρα του εκθεßασα, του 'δωσα να πιει γλυκü κρασß, νÜζια του 'κανα, μüνο το κορμß μου που δεν του Ýδωσα, να το απαυτþσει!
ΜΗΤΡΩ: Αν στο ζÞταγε, Ýπρεπε να του το δþσεις κι αυτü.
ΚΟΡΡΙΤΩ: Και βÝβαια Ýπρεπε. ΑλλÜ τι να σου κÜνω, για κακÞ μου τýχη μÝσα Üλεθε η δοýλα του ΒιτÜτου. ΑυτÞ νýχτα-μÝρα στο δικü μας μýλο Ýρχεται ν' αλÝσει, Ýτσι που Ýχει καταβρομßσει τη πÝτρα. Κι αυτü για να μη δþσει Ýνα τετρüβωλο να καθαρßσουνε το δικü τους.
ΜΗΤΡΩ: Και πως Þρθε και σε βρÞκε στο σπßτι σου αυτüς ο ΚÝρδωνας, Κορριτþ μου; Πες μου τα üλα και μη μου κρýβεις τßποτα!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Τον Ýστειλε η Αρτεμεßς του ΚανδÜτα του βυρσοδÝψη. ΑυτÞ του Ýδωσε τη διεýθυνση.
ΜΗΤΡΩ: Αχ, αυτÞ η Αρτεμεßς! ΠÜντα κÜτι καινοýργιο βρßσκει. 'Εχει ξεπερÜσει κατÜ πολý και τη Θαλεßα τη μαστρωπü... ΑλλÜ, για πες μου, αφοý δεν κατÜφερες να του αποσπÜσεις και τους δýο, Ýπρεπε τουλÜχιστον να μÜθεις ποιÜ του Ýχει παραγγεßλει τον δεýτερο!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Τον εκλιπÜρησα, Μητρþ μου, αλλÜ ορκßστηκε να μη μου πει λÝξη γι' αυτü. Γιατß Ýτσι θα μεßνουμε, λÝει, καλοß φßλοι!
ΜΗΤΡΩ: ¢ρα με συμβουλεýεις να πÜω να βρω την Αρτεμεßνα για να μÜθω επιτÝλους ποιüς εßναι αυτüς ο ΚÝρδων. Γεια σου, Κορριτοýλα μου, εßναι þρα να του δßνω γιατß ο Üντρας μου θ' αρχßσει να πεινÜει.
ΚΟΡΡΙΤΩ (ξαναγυρßζει στη δοýλα της): Κλεßσ' τη πüρτα εσý! Και πÞγαινε να μετρÞσεις τις κüττες να δεις αν λεßπει καμμßα. Δþστους να φÜνε. 'Οχι τßποτα, αλλÜ οι ορνιθοκλÝφτες Ýρχονται και τις βουτÜνε μες απ' το σπßτι σου!
________________
1. Κατακüκκινος, γιατß ο βαυβþν (Þ βουβþν) Þταν επεξεργασμÝνος απü δÝρμα σκýλου. Τον Ýραβε ο σκυτεýς, δηλαδÞ ο βυρσοδÝψης Þ τσαγκÜρης, ο τεχνßτης που δοýλευε το δÝρμα των ζþων (σκýτος) κι Ýφτιαχνε τσÜντες, ζþνες και παποýτσια.
2. Ρüζους, γιατß Ýνας δερμÜτινος φαλλüς που εßναι λεπρüς (αυτüς ειναι ο üρος στο κεßμενο), δηλαδÞ με ρüζους, με ατÝλειες, δεν θα γλυστρÜει ακßνδυνα.
3. Συνοικßα εßναι η λÝξη στο κεßμενο. Στις πüλεις της Ιωνßας τουλÜχιστον συγκατοικοýσανε πολλÝς οικογÝνειες σε συμπλÝγματα κατοικιþν που εßχαν μεσüτοιχο και συχνÜ κοινÞ στÝγη.
4. ¼πως συνÜγεται απü το διÜλογο, ο ΚÝρδωνας απÝφευγε να πληρþνει φüρους (και το επαγγελμÜ του μÜλλον Þταν επικερδÝς, εξ ου το üνομα που του Ýδωσε ο Ηρþνδας, ΚÝρδων). Δεν εßχε ανοßξει sex-shop, üχι γιατß το απαγüρευε κανεßς, αλλÜ για να μη τονε κυνηγÜ η Εφορßα, που, üπως φαßνεται απü το δηκτικü σχüλιο του Ηρþνδα, Þταν αβÜσταχτη και τüτε. Ο ΦΠΑ της εποχÞς Þταν τα επþνια, που σημαßνει, περßπου üπως και σÞμερα, Φüρος ΠροστιθεμÝνης Αξßας!
==============
Ησßοδος:
Ο Ησßοδος υπÞρξε ο 2ος σε σπουδαιüτητα αρχαßος ποιητÞς μετÜ τον ¼μηρο, αλλÜ ο 1ος που αναφÝρει τ' üνομÜ του και παρεμβÜλλει προσωπικÜ θÝματα στη ποßησÞ του. ΓεννÞθηκε στην ¢σκρη της Βοιωτßας γιος του Δßα και της ΠυκιμÞδης, Ýνα μικρü χωριü κοντÜ στις ΘεσπιÝς, στις πλαγιÝς του Eλικþνα, üπου εγκαταστÜθηκε ο πατÝρας του προερχüμενος απü την αιολικÞ πüλη Κýμη, üπου ασχολιüτανε με το εμπüριο και τη ναυσιπλοÀα, ζοýσανε καλÜ, αλλÜ πτþχευσε. Οι γονεßς του πλÝον üντας φτωχοß ξενιτευτÞκαν εκεß και καλλιεργοýσαν Ýν αγρüκτημα, η οικονομικÞ τους üμως κατÜσταση δε βελτιþθηκε σημαντικÜ, γιατß κι εδþ ο τüπος Þτανε φτωχüς κι επιπλÝον εßχε βαρý κλßμα. Η σκληρÞ αγροτικÞ ζωÞ στο βοιωτικü χωριü, üπως εξομολογεßται ο ßδιος, Üσκησε αποφασιστικÞ επßδραση στο χαρακτÞρα και στη ποßησÞ του. Ο Ησßοδος ονομÜζει την ¢σκρα "δυστυχισμÝνο χωριü, το χειμþνα κακü, το καλοκαßρι ανυπüφορο, ποτÝ καλü". Με πολý πιο λαμπερÜ χρþματα περιγρÜφει τη περιοχÞ ο Παυσανßας: "AνÜμεσα στα βουνÜ της EλλÜδας ο Eλικþνας ξεχωρßζει για την ευφορßα του και για την αφθονßα των καρποφüρων δÝντρων κι οι θÜμνοι της ανδρÜχνου (βατομουριÜς) παρÝχουνε στις γßδες πιο ευχÜριστο καρπü παρÜ σ' οποιοδÞποτε Üλλο τüπο". Ο Ηγησßνος επßσης εξυμνεß στα ποιÞματÜ του "τη τοποθεσßα της ¢σκρης που κατÝχει τα ριζÜ του πλοýσιου σε πηγÝς Eλικþνα".
¼ταν πÝθανε ο πατÝρας του, ο αδερφüς του ΠÝρσης θÝλησε ν' αρπÜξει τη περιουσßα ολÜκερη. Μαζß με τον αδελφü του, βρεθÞκανε λοιπüν μπρος στους 7 Üρχοντες, που καταδυνÜστευαν το λαü και δικÜζανε σýμφωνα με το Üγραφο δßκαιο, για να λýσουνε τις διαφορÝς τους σχετικÜ με τη πατρικÞ κληρονομιÜ. Εκεß κÝρδισε ο ΠÝρσης αφοý δωροδüκησε τους δικαστÝς και πÞρε μεγαλýτερο μερßδιο απü τον Ησßοδο. ΕπειδÞ üμως Þταν οκνηρüς και κακüς, αφοý κατÝφαγε την περιουσßα του, απεßλησε με νÝες δßκες να αρπÜξει και το μερßδιο του αδερφοý του. Με αφορμÞ τα περιστατικÜ αυτÜ Ýγραψε το ποßημα ¸ργα Και ΗμÝραι, üπου μετÜ την επßκληση των Μουσþν απευθýνει το λüγο προς τον ΠÝρση, τον οποßο προσπαθεß ν' αποτρÝψει απü τη δικομανßα και να τονε κατευθýνει προς την εργασßα, γιατß η εργασßα και το κÝρδος που προÝρχεται απü αυτÞν ωφελεß, ενþ χωρßς ιδρþτα κανÝνα αγαθü δε δßνουν οι θεοß στον Üνθρωπο και καταλÞγει με το περßφημο γνωμικü: "¸ργον δ' ουδÝν üνειδος, αεργßη δε τ' üνειδος". (Η δουλειÜ δεν εßναι ντροπÞ, ντροπÞ εßναι η τεμπελιÜ). Αυτü το ρητü παρüλο που εξÝπληξε την εποχÞ, καθþς δεν Ýδιναν οι Üνθρωποι τüτε τÝτοια τερÜστια σημασßα στην εργασßα, Ýμεινε κι Ýγινε ßσως το γνωστüτερο στην αρχαιüτητα. Με μια φρÜση προσπερνÜ μ' αδιαφορßα τις αρετÝς της αριστοκρατικÞς τÜξης και προβÜλλει ως αρετÞ την εργασßα, που ως τüτε εßχε αξßα μüνο για τους δοýλους.
ΓκυστÜβ Μορþ: Ησßοδος & Μοýσα
ΛÝγεται πως σε ποιητικü διαγωνισμü στη Χαλκßδα (Ἀγὼν OμÞρου καὶ Ἡσιüδου), στους επικÞδειους αγþνες για το βασιλιÜ ΑμφιδÜμαντα, νßκησε ακüμη και τον ¼μηρο και κÝρδισε το 1ο βραβεßο, χρυσü τρßποδα, που τον αφιÝρωσε στις Μοýσες του Ελικþνα, εκεß üπου, καθþς λÝει ο ßδιος, φτωχüς νÝος Ýβοσκε τα πρüβατÜ του κι οι ΕλικωνιÜδες θεüτητες του φανερþθηκαν και του μÜθανε τη ποßηση. ¼ταν Ýβοσκε τα πρüβατÜ του στις πλαγιÝς του Ελικþνα, του συνÝβη κÜτι το παρÜδοξο: του εμφανßστηκαν οι Μοýσες που του Ýδωσαν Ýνα κλαδß δÜφνης και του δßδαξαν να τραγουδÜ üμορφα, Ýτσι þστε να μιλÜει με θεσπÝσια φωνÞ για τα περασμÝνα και τα μελλοντικÜ. Ακολοýθησε το κÜλεσμÜ τους, παρουσιÜστηκε ως τραγουδιστÞς ραψωδüς, üπως για παρÜδειγμα στους αγþνες προς τιμÞν του νεκροý βασιλιÜ ΑμφιδÜμαντα στη Χαλκßδα της Εýβοιας, üπου κÝρδισε Ýνα χÜλκινο τρßποδα, τον οποßο αφιÝρωσε ως ευχαριστßα στις Μοýσες. ¸πειτα απ' αυτü Ýγινε το πιο φημισμÝνο τÝκνο της πüλης κι οι κÜτοικοι, για να εκφρÜσουνε την ευγνωμοσýνη τους, ανÝγειραν αργüτερα προς τιμÞ του Ýναν ανδριÜντα του στο ιερü των Μουσþν. Ο ανδριÜντας ωστüσο δεν τον απεικονßζει με κλαδß δÜφνης παρÜ με μια κιθÜρα στα γüνατα, παρüλο που αυτüς δεν απÞγγελλε τα ποιÞματÜ του με μουσικÞ συνοδεßα αλλÜ κρατþντας το κλαδß δÜφνης στο χÝρι.
Σε επισκÝπτες, üπως ο Παυσανßας, που 900 χρüνια αργüτερα επισκÝφθηκε τη κοιλÜδα των Μουσþν ψÜχνοντας τα ßχνη του Ησιüδου, οι κÜτοικοι Ýδειχναν τον τρßποδα που λεγüταν πως κÝρδισε ο Ησßοδος ως Ýπαθλο στη Χαλκßδα, παρουσιÜζοντÜς τον ως τον αρχαιüτερο τρßποδα απü τους εκεß βρισκüμενους. ΕπιπλÝον, τους επιδεßκνυαν στην πηγÞ του Περμησσοý μια φθαρμÝνη απü την πολυκαιρßα, μολýβδινη πλÜκα, με το κεßμενü του ¸ργα και ΗμÝραι. ¼σο για τον ποιητικü αγþνα μεταξý Ησßοδου κι ΟμÞρου, στον οποßο νßκησε ο 1ος, φαßνεται χωρßς αμφιβολßα πως εßναι δημιοýργημα φανταστικü, που γεννÞθηκε στο σχολικü περιβÜλλον του 5ου αι. π.Χ., üπου διεξÜγονταν συζητÞσεις για την αξßα του διδακτικοý και του ηρωικοý Ýπους, που 1ος ξεκßνησε ο ΑριστοφÜνης στην ΕιρÞνη. Διüτι ο Ησßοδος Þτανε σαφþς οπωσδÞποτε μεταγενÝστερος του ΟμÞρου. ΤÝλος, εßναι μεταφρασμÝνος σ' üλες τις γλþσσες του κüσμου.
Στα βιογραφικÜ στοιχεßα του ποιητÞ αναφÝρεται πως πÝθανε στη γενÝτειρÜ του· ο τÜφος του üμως σýμφωνα με αρχαßα μαρτυρßα, υπÞρχε στην ΑγορÜ του βοιωτικοý Ορχομενοý. Σýμφωνα με τον ΑριστοτÝλη, πÝθανε στην ¢σκρα, üταν η πολßχνη καταστρÜφηκε απü τους Θεσπιεßς κι οι κÜτοικοι εßχανε καταφýγει στον Ορχομενü. Οι ΟρχομÝνιοι αναζητÞσανε τα οστÜ του ποιητοý, τα μεταφÝρανε στον Ορχομενü και τα θÜψανε στο κÝντρο της αγορÜς τους, πλÜι στον τÜφο του τοπικοý τους Þρωα Μινýα. Ο βιογρÜφος του Ησιüδου, Πρüκλος, στηριζüμενος σε σχετικÞ μαρτυρßα του ΑριστοτÝλους, γρÜφει üτι στην αγορÜ του αρχαßου Ορχομενοý εßχαν μετοικÞσει παλαιüτερα κι οι συμπατριþτες του Ησιüδου, οι κÜτοικοι της ¢σκρης. Η μετοßκηση üμως των Ασκραßων εßχε γßνει αναγκαστικÜ, επειδÞ η κþμη τους εßχε καταστραφεß απü τους γεßτονÝς τους, τους Θεσπιεßς. Για τον τρüπο που βρÞκαν τα οστÜ, Þ τα υποτιθÝμενα οστÜ του και για τη κýρια αιτßα της μεταφορÜς τους ειδικÜ στο βοιωτικü Ορχομενü, ο Παυσανßας αναφÝρει την ακüλουθη βοιωτικÞ παρÜδοση: "¼ταν μßα επιδημικÞ λοιμþδης αρρþστια εßχε πÝσει στον Ορχομενü σε ανθρþπους και ζþα, στεßλαν αντιπροσþπους στον θεü Απüλλωνα κι η Πυθßα Ýδωσε χρησμü πως πρÝπει να μεταφÝρουνε τα οστÜ του Ησιüδου στον Ορχομενü κι üτι Üλλος τρüπος θεραπεßας δεν υπÜρχει γι' αυτοýς. Αφοý τα βρÞκαν, τα πÞγαν με ευλÜβεια. Κι ο λαüς του αρχαßου Ορχομενοý πÞρε θÜρρος κι Üρχισε να πιστεýει üτι η μεγÜλη συμφορÜ θα περÜσει πολý γρÞγορα". Σýμφωνα με τις περισσüτερες πληροφορßες, στον, επß του Ορχομενοý, τÜφο ανεγρÜφη το γνωστü εκεßνο ως "επιτÜφιον εις Ησßοδον", επßγραμμα:
¢σκρη μεν πατρßς πολυλÞιος, αλλÜ θανüντος
üστÝα πληξßππων γÞ Μινυþν κατÝχει
Ησιüδου, του πλεßστον εν ανθρþποις κλÝος εστßν
ανδρþν κρινομÝνων εν βασÜνω σοφßης.
Πατρßδα του Ησßοδου η ηλιüλουστη ¢σκρη,
σαν πÝθανε, η γη των εξαßρετων ιππÝων Μινυþν
δÝχτηκε τα οστÜ του, μεγÜλη θα χει δüξα,
üταν στους ανθρþπους επικρατÞσει Þ σοφßα.
ΚατÜ τον ΑριστοτÝλη üμως, υπÞρχε το εξÞς παρÜδοξο επßγραμμα, το οποßο εßχε συντεθεß απü τον Πßνδαρο:
Χαßρε δις ηβÞσας και δις τÜφου αντιβολÞσας,
Ησιüδ’, ανθρþποις μÝτρον Ýχων σοφßης
Χαßρε διπλüζωε και δισθαμμÝνε Ησßοδε
που 'χες σοφßα πÝρα απü τα συνÞθη.
Απ' üπου διαφαßνεται κι η παρÜδοση για διπλÞ Þβη (ζωÞ) και διπλοý θανÜτου του, παρÜδοση που üμως αντιτßθεται προς μιαν Üλλη περιλÜλητη παροιμßα που λÝγεται για τους μακρüβιους: "Ησιüδειο γÞρας", üτι δÞθεν Ýζησε σε βαθý γÞρας. Αλλ' üλ' αυτÜ εξηγοýνται απü την υπüθεση για ταýτιση των 2 ποιητþν τüσο των ¸ργων üσο και της Θεογονßας.
Η χρονολογßα της γÝννησÞς του δεν εßναι γνωστÞ. Η επικρατÝστερη απ' τις πολλÝς απüψεις που διατυπþθηκαν, με βÜση το λεξιλüγιο που χρησιμοποιεß και τις αναφορÝς του σε γνþσεις της εποχÞς του, ιδßως αστρονομικÝς, εßναι κεßνη που ανÜγει την ακμÞ του γýρω στα 850 π.Χ. Στη χρονολογßα αυτÞ μας παραπÝμπει κι ο Ηρüδοτος, üταν λÝει πως ¼μηρος κι ο Ησßοδος Þτανε περßπου σýγχρονοι κι üτι Þτανε παλαιüτεροι απ' αυτüν 400 και πλÝον Ýτη. ΕπειδÞ μεγÜλωσε σε αυτü το ιερü κι αγροτικü περιβÜλλον τα ποιÞματα του Ýχουν διδακτικü και θρησκευτικü περιεχüμενο, ενþ με τον Ησßοδο η ΕλλÜδα βγαßνει απü το πεδßο του μýθου αποκλειστικÜ, αφοý ο ßδιος αντλεß τα θÝματα του üχι μüνο απü τη φαντασßα, αλλÜ και απü τη ζωÞ φÝρνοντας Ýτσι την ποßηση πιο κοντÜ στον Üνθρωπο. Ο τρüπος και χρüνος θανÜτου του εßναι συγκεχυμÝνος. Μßα παρÜδοση θÝλει τον τÜφο του Ησßοδου στον Ορχομενü Βοιωτßας, ενþ σýμφωνα με μια Üλλη, το μαντεßο των Δελφþν Ýβγαλε χρησμü üτι ο Ησßοδος θα πÝθαινε στη ΝεμÝα, οπüτε εκεßνος κατÝφυγε στη Λοκρßδα, üπου üμως σκοτþθηκε στον τοπικü ναü του Νεμαßου Δßα κι ετÜφη εκεß. ΤÝλος μια Üλλη εκδοχÞ λÝει üτι φονεýθηκε στη ΛοκρικÞ Οινüη απü τους ΑμφιφÜνη και Γανýκτορα, αδελφοýς της ΚρυμÝνης, την οποßαν εßχε διαφθεßρει.
Στους αρχαßους χρüνους αν και πολλÜ ποιÞματα φÝρανε τ' üνομÜ του, 3 ποιÞματα σþθηκαν απü το χρüνο. Τα ποιÞματÜ του περιεßχανε τις 1ες προσπÜθειες για λυρικÞ, ιαμβικÞ κι ελεγειακÞ γραφÞ:
¸ργα και ΗμÝραι: (828 6μετροι στßχοι) κÜνει λüγο για τα ηθικÜ διδÜγματα που πρÝπει να ακολουθοýν οι Üνθρωποι. Εßναι το γνωστüτερο διδακτικü επικü ποßημα κι αφορμÜται απü τη φιλονικßα του ποιητÞ με τον αδελφü του εξαιτßας δικαστικÞς διαμÜχης για τη πατρικÞ κληρονομιÜ. ΒασικÜ θÝματα των Ἔργων εßναι η ἔρις (= διχüνοια) με τις δýο üψεις της, καλÞ και κακÞ, το δßκαιο κι η εργασßα, θεματικÞ που υπαγορεýει και τον τßτλο του Ýπους. Το ποßημα αρχßζει με την επßκληση των Πιερßδων Μουσþν (για να τον εμπνεýσουν) και τον ýμνο στον ýψιστο θεü, το Δßα· στη συνÝχεια, στο 1ο μÝρος, το θεωρητικü (στ. 11-382), απευθυνüμενος στον αδελφü του, ΠÝρση, με μυθικÝς διηγÞσεις (μýθοι του ΠρομηθÝα, της Πανδþρας, των 5 γενþν) προσπαθεß ν' απαντÞσει σε ερωτÞματα σχετικÜ με τη δομÞ της κοινωνßας των ανθρþπων, τις ηθικÝς υποχρεþσεις, τη προÝλευση του κακοý στον κüσμο. Υπογραμμßζονται ιδιαßτερα οι αρετÝς που εßναι χρÞσιμες στον αγþνα της ζωÞς (οικονομßα, προνοητικüτητα, μÝτρο και τÜξη, κοινωνικüτητα). Στο 2ο μÝρος, το πρακτικü (στ. 383-828) δßνονται θρησκευτικÝς κι ηθικÝς συμβουλÝς για τις ανθρþπινες σχÝσεις μεταξý συγγενþν, φßλων και γειτüνων, καθþς και συμβουλÝς για τη γεωργßα, τη ναυτιλßα και το εμπüριο, τις αßσιες και θεÜρεστες ημÝρες του μηνüς. Επßσης δßνει συμβουλÝς στους αγρüτες για τη καλλιÝργεια της γης κι αναφÝρει πως η εργασßα εßναι ο μüνος δρüμος που εξασφαλßζει επιτυχßα. Στο ßδιο Ýργο δßνει ακüμα συμβουλÝς για ναυτιλιακÜ, εμπορικÜ και γεωργικÜ Ýργα, καθþς και για το γÜμο, την ανατροφÞ των παιδιþν, προσπαθþντας να προτρÝψει τον Üνθρωπο να γßνει πιο καλüς και πιο ενÜρετος.
Ο Ησßοδος παρουσιÜζει τον εαυτü του στο ποßημα αυτü, σα χωρικü, που με τη γυναßκα του, τα παιδιÜ του και τους υποτακτικοýς του καλλιεργεß Ýνα δικü του αγρüκτημα. Δεν μπορεß να ειπωθεß με σιγουριÜ το αν ανÞκε ο ßδιος σ' αυτÞ τη τÜξη των χωρικþν Þ αν στο Ýργο αυτü διÜλεξε τον κüσμο των χωρικþν ως θÝμα του, παρατηρþντας τον απü μιαν ανþτερη κοινωνικÞ θÝση. Ωστüσο, κÜνει εντýπωση το üτι το 2ο μεγÜλο Ýργο του, η Θεογονßα, δε χαρακτηρßζεται απ' αυτü το αγροτικü υπüβαθρο.
Θεογονßα: Εßναι Ýπος, δηλαδÞ μεγÜλο αφηγηματικü ποßημα αποτελοýμενο απü 1.022 6μετρους στßχους. ΑναφÝρεται στις τοπικÝς λατρεßες των Θεþν και στην απαρχÞ του κüσμου. Εßναι μια σημαντικüτατη πηγÞ πληροφοριþν για την ελληνικÞ μυθολογßα. Εßναι χωρισμÝνο σε 5 μÝρη : α.Προοßμιο, β.Κοσμογονßα-Θεογονßα,γ. Τιτανομαχßα δ. 2η φÜση της Θεογονßας κι ε. Ηρωγοωνßα. Στο Προοßμιο υμνεß τις Μοýσες και τις παρακαλÜ να του δþσουν Ýμπνευση. Μας αφηγεßται πþς δημιουργÞθηκε ο κüσμος κι οι θεοß κι αναφÝρει πως üλα ξεκßνησαν απü το ΧÜος. Στη συνÝχεια γεννÞθηκε η Γη, ο ΤÜρταρος κι ο ¸ρωτας. Απü το ΧÜος γεννÞθηκε το ¸ρεβος κι η Μαýρη Νýχτα που γεννÞσανε τον ΑιθÝρα και την ΗμÝρα. Αργüτερα η Γη γÝννησε τον Ουρανü κι απü την Ýνωση αυτþν των 2 δημιουργÞθηκαν ο Ωκεανüς, οι ΤιτÜνες, οι Κýκλωπες κι οι Εκατüγχειρες. ¸νας απü τους ΤιτÜνες, ο Κρüνος Ýκανε παιδιÜ με τη ΡÝα, φοβοýμενος üμως μη χÜσει την ηγετικÞ του θÝση, που εßχε σφετεριστεß απü τον πατÝρα του τον Ουρανü, Üρχισε να καταπßνει τα παιδιÜ του. ¸ν απü αυτÜ Þτανε κι ο Δßας, που üμως γλýτωσε. ¾στερα αφηγεßται πως ο ΠρομηθÝας Ýκλεψε τη φωτιÜ απü τους θεοýς και την Ýδωσε στους ανθρþπους. ΟργισμÝνος τüτε ο Δßας διÝταξε τον ¹φαιστο να πλÜσει τη Πανδþρα, τη 1η γυναßκα στον κüσμο, για να φÝρει δυστυχßα στους ανθρþπους ενþ Ýδεσε τον ΠρομηθÝα μ' Üλυτα δεσμÜ σ' Ýνα βρÜχο στον Καýκασο κι Ýστειλε Ýναν αετü να του τρþει το συκþτι, που κÜθε μÝρα ανανεωνüτανε. Στη συνÝχεια αναφÝρεται στους Εκατüγχειρες που τους εßχε δÝσει ο Κρüνος στο Üλλο Üκρο της Γης. Στη Τιτανομαχßα ο Δßας τους ελευθÝρωσε þστε να τους χρησιμοποιÞσει ως συμμÜχους στη μÜχη εναντßον των ΤιτÜνων, üπου εν τÝλει νßκησαν οι θεοß. Στη 2η Θεογονßα μας διηγεßται πως μετÜ απü αυτÞ τη νßκη οι θεοß αναγνωρßσανε σα κυρßαρχο το Δßα, ενþ στην Ηρωογονßα αναφÝρει τους ημßθεους Þρωες που γεννÞθηκαν απü θνητοýς πατÝρες κι αθÜνατες γυναßκες.
Ασπßς, η μονομαχßα του ΗρακλÞ και του Κýκνου. (480 στßχοι, ψευδο-Ησιοδιακü). ΠεριγρÜφει τον αγþνα του ΗρακλÞ εναντßον του Κýκνου, γιου του ¢ρη, ληστÞ που εμπüδιζε τη μετÜβαση των πιστþν του Απüλλωνα στους Δελφοýς. Ο Ησßοδος στη περιγραφÞ της ασπßδας του ΗρακλÞ μιμÞθηκε τον ¼μηρο (Σ IλιÜδας, ασπßδα του ΑχιλλÝα). Η διαφορÜ, üμως, στις 2 περιγραφÝς εßναι φανερÞ· στην ασπßδα του ομηρικοý Þρωα οι εικüνες προβÜλλουνε τη πολυμορφßα της ζωÞς, ενþ στην ασπßδα του ΗρακλÞ αποκαλýπτουνε τη φρßκη του πολÝμου και τους δαßμονες της καταστροφÞς, προβÜλλοντας Ýτσι, αντιθετικÜ, την ειρηνικÞ πλευρÜ της ζωÞς.
ΚατÜλογος Γυναικþν Þ Ηοßαι, απü τον τρüπο με τον οποßο αρχßζανε τα γενεαλογικÜ κεφÜλαια του ποιÞματος (ἤ οἵη= Þ üπως εκεßνη η γυναßκα που...), ως τρüπος μετÜβασης σε Üλλη ηρωßδα, (θεωρεßται ψευδο-Ησιοδιακü), üπου εξυμνοýνται θνητÝς που Ýκαναν θνητÜ παιδιÜ απü αθÜνατους θεοýς. Το Ýργο αποτελοýσε συνÝχεια της Θεογονßας και σýγκριση ηρωßδων ανÜ 2. Περιεßχε κατÜλογο γυναικþν οι οποßες απü θεοýς γÝννησαν Þρωες. Στον Ησßοδο αποδßδονται και μερικÜ Üλλα ποιÞματα, üπως ΜεγÜλαι Ἠοῖαι, Μελαμπüδεια, Εἰς ᾍδου ΚατÜβασις (ΘησÝως και Πειρßθου), Χεßρωνος Υποθῆκαι, Γῆς περßοδος, Ἀστρονομßα κ.Ü. ¸χουνε σωθεß μüνο αποσπÜσματα.
Αντßθετα με το ηρωικü Ýπος, που αναφÝρεται σε Ýνα απþτερο παρελθüν, το διδακτικü Ýπος Ýχει αντικεßμενο το παρüν κι ασχολεßται με τα καθημερινÜ προβλÞματα του ανθρþπου. Με το Ýπος αυτü ο ποιητÞς αποτυπþνει τις ιδÝες του για τη ζωÞ και τις αξßες της και προβÜλλει τη σοφßα και τις εμπειρßες του λαοý. ¸τσι, αν το ηρωικü εßναι το Ýπος του πολÝμου και της περιπÝτειας, το διδακτικü εßναι το Ýπος της ειρÞνης και του πολιτισμοý. Εßναι η προβολÞ μιας κοινωνßας που αποστρÝφεται τον πüλεμο κι επιλÝγει ως ιδανικü την ειρηνικÞ ζωÞ. Tα πολεμικÜ κατορθþματα αντικαθßστανται απü τα επιτεýγματα της καθημερινÞς ζωÞς και του μüχθου. Με το ηρωικü Ýπος συνδÝεται το üνομα του ΟμÞρου, ενþ με το διδακτικü το üνομα του Ησιüδου. Με τον Ησßοδο η ΕλλÜδα του 8ου & 7ου αι. π.Χ. βγαßνει απ' το σκüτος του μýθου κι αρχßζει να φωτßζεται ιστορικÜ. Τις γνþσεις αυτÝς τις εßχε μεταφÝρει απü τη πιο προοδευμÝνη Ιωνßα, απ' üπου μετανÜστευσε ο Ýμπορος πατÝρας του αφοý πτþχευσε.
Ο Ησßοδος εßναι η 1η ποιητικÞ φωνÞ της ηπειρωτικÞς ΕλλÜδας, το Ýργο του μας διευκολýνει να γνωρßσουμε καλÜ τις ιδÝες της εποχÞς του και τις αντιλÞψεις σχετικÜ με τη φýση, τη γεωργικÞ κι αγροτικÞ ζωÞ, την οικονομικÞ κατÜσταση, τη κοινωνικÞ διαστρωμÜτωση. ΓεωγραφικÜ και κοινωνικÜ εßναι ριζωμÝνος σ' εποχÞ τελεßως διαφορετικÞ απü τον ομηρικü κüσμο. Τα κοινωνικÜ θÝματα απασχολοýνε κατÜ κýριο λüγο τη σκÝψη του. Ο ποιητÞς, αρνοýμενος τη βßα, προβÜλλει τη δικαιοσýνη, που εßναι ανþτερος τρüπος για τις σχÝσεις με τους Üλλους. Eξαßρεται η ιδÝα της Δßκης (δικαιοσýνης), εκπροσωποýμενης απü το Δßα, που κατανικþντας την Ὕβριν (καταπÜτηση δικαßου απü τους δωροφÜγους βασιλεßς), τελικÜ υπερτερεß. Ο μýθος, Το ΓερÜκι Και Το Αηδüνι του εικονογραφεß τη σýγκρουση ανÜμεσα στη δýναμη και τη δικαιοσýνη. Θεωρεßται ως ο πιο σημαντικüς, μετÜ τον ¼μηρο, επικüς ποιητÞς της ΠροκλασσικÞς Περιüδου και μαζß σα κορυφαßοι ποιητÝς της πρþιμης αρχαιüτητας.
Επιχειρεß να δþσει μια 1η γενεαλογßα του πολιτισμοý, διακρßνοντας 5 γÝνη ανθρþπων (χρυσü, αργυρü, χÜλκινο, ηρωικü, σιδερÝνιο), που ζÞσανε διαδοχικÜ πÜνω στη γη και πορεýτηκαν απü την ευτυχισμÝνη ζωÞ ως τη μεγÜλη παρακμÞ, απαισιüδοξη αντßληψη που εικονογραφεßται με την Ýκπτωση του ανθρþπου απü την παραδεßσια θÝση στον επßμοχθο βßο. Η αρετÞ επßσης τον απασχολεß πολý ("Μακρýς κι ανηφορικüς ο δρüμος που οδηγεß σ' αυτÞν", Ἔργα, 290). ΞεχωριστÞ θÝση στο Ýργο του κατÝχει η εργασßα που φÝρνει πλοýτο, αρετÞ και τιμÞ. Η Üποψη αυτÞ προκÜλεσε Ýκπληξη στην εποχÞ του, γιατß τüτε δεν αναγνωρßζανε την εργασßα ως ηθικÞ αξßα.
Η πρωτοτυπßα του αναγνωρßστηκε πολý στην αρχαιüτητα: η ποßησÞ του διακρßνεται για την ατομικüτητα, τη δýναμη της φαντασßας, τη θεματικÞ ποικιλßα, θεωρÞθηκε πρüδρομος του αρχαúκοý λυρισμοý και προÜγγελος του θετικοý κι επιστημονικοý πνεýματος, αποτελεß την αφετηρßα για το μεταγενÝστερο φιλοσοφικü στοχασμü, που οδÞγησε στον εξορθολογισμü της ελληνικÞς κοσμογονßας και κοσμολογßας. Οι θρησκευτικÝς και κυρßως οι ηθικÝς αντιλÞψεις του για κοινωνικÞ δικαιοσýνη επηρεÜσανε βαθιÜ τους προσωκρατικοýς φιλοσüφους, κυρßως τον HρÜκλειτο, τον Παρμενßδη και τον EμπεδοκλÞ, καθþς και τους λυρικοýς ποιητÝς της αρχαúκÞς εποχÞς, οι οποßοι επηρεασμÝνοι απü τις νÝες πολιτικοκοινωνικÝς συνθÞκες θα προβÜλουν το Üτομο και τις αξßες του. Η εξατομßκευση της ησιüδειας ποßησης ασκεß επßδραση κατεξοχÞν στον Aρχßλοχο. Ιδιαßτερα εκτιμÞθηκε στους ελληνιστικοýς χρüνους (Καλλßμαχος, Aπολλþνιος ο Püδιος). Τα Ýργα του Üσκησαν μεγÜλη επßδραση στη βουκολικÞ ποßηση (Θεüκριτος ) και στη ρωμαúκÞ λογοτεχνßα (Μεταμορφþσεις του Οβιδßου, Γεωργικὰ και Ἐκλογαὶ του Βιργιλßου). Ο Ασκραßος ποιητÞς Ýγινε πανελλÞνιος και πανανθρþπινος. Η επßδρασÞ του συνεχßζεται ως τις μÝρες μας (πχ.. ΚωστÞς ΠαλαμÜς, Ασκραßος).
ΡητÜ
* Η δουλειÜ δεν εßναι ντροπÞ, ντροπÞ εßναι η τεμπελιÜ.
* Θαýμα ιδÝσθαι.
* Η Üσκηση βÝβαια τα Ýργα ενισχýει.
* Το τÝλος σου να εßναι ανþδυνο.
* Το χειρüτερο εßναι να εßσαι αδαÞς και κωφüς στη σοφßα του Üλλου.
Τα ΠοιÞματα
(¸ργα & ΗμÝρες, ο Μýθος του Αετοý και του Αηδονιοý, στιχ. 202-249)
...Μýθο θα πω στους βασιλεßς, ας εßν' σοφοß κι οι ßδιοι.
Εßπε στ' αηδüνι με τον üμορφο λαιμü, Ýνα γερÜκι,
που το 'χε αρπÜξει με τα νýχια του και πÝταγαν ψηλÜ.
¸κλαιγε κεßνο τρυπημÝνο απ᾽ τα νýχια τα γαμψÜ
και το γερÜκι αυτÜ τα λüγια του ᾽πε αλαζονικÜ:
"Δüλιο, τß σκοýζεις Ýτσι; Ανþτερüς σου σε κρατÜ,
κι ας εßσαι και τραγουδιστÞς, üπου σε πÜω πας,
αν θÝλω δεßπνο μου σε κÜνω Þ σ᾽ αφÞνω.
¢μυαλος üστις με τους δυνατοýς θÝλ' αναμετρηθεß.
ΧÜνει τη μÜχη κι εξüν τη λýπη Ýχει και ντροπÞ".
Εßπε το μαυροφτÝρουγο γερÜκι, το γορτüφτερο πουλß.
ΠÝρση, στο δßκιο υπÜκουε 'σý, στην αδικßα μη πας.
Εßναι κακÞ για ταπεινü, μα και ο ευγενÞς θνητüς
ν' αντÝξει εýκολα μπορεß, μα καταβÜλλεται εξ αυτÞς,
üταν τον βρßσκουν συμφορÝς. ¼μως υπÜρχει κι Üλλη οδüς
καλλßτερη να τη περÜσεις, που στο δßκιο οδηγεß.
Κι αυτü νικÜει πÜντοτε στο τÝλος σαν εμφανιστεß,
την αδικßα. Σαν πÜθει πια μαθαßνει κι ο αφελÞς,
γιατß με τις κακοδικßες ¼ρκος αμÝσως τρÝχει ευθýς
και ταραχÞ, σαν η Δικιοσýνη σοýρνεται στη γης
απü τους δωρολÞπτες που ασκοýν κρßσεις στρεβλÝς
κι εκεßνη κλαßγοντας κει που συχνÜζουνε τα πλÞθη,
ντυμÝνη ομßχλη φÝρνοντας κακü σ' αυτοýς και λÞθη,
που τη διþχνουν και δεν τη μοιρÜζουνε σωστÜ.
Μα κι üσοι δßκαιες κρßσεις σ' üλους απονÝμουν
κι απ' του δικαßου την οδü δεν παρεκβαßνουν,
ακμÜζει η πüλη τους κι ο λαüς σε τοýτη ανθεß.
ΕιρÞνη που τα νιÜτα τρÝφει Ýχουνε στη γη τους και ποτÝ
ο βροντοφüρος Δßας πüλεμο σκληρü γι' αυτοýς ορßζει,
οýτε λοιμüς αυτοýς που κρßνουν δßκαια, τους πιÜνει,
οýτε κακü, μα δρÝπουνε καρποýς απ' τα χωρÜφια που φροντßζουν.
Πλοýτος πολý τους φÝρνει η γη και τα μελßσσια στα βουνÜ.
κρατÜ στην Üκρη των κλαδιþν σαν τα τσαμπιÜ, βελανιδιÜ,
και τα παχιÜ πυκνüτριχα αρνιÜ απ᾽ το μαλλß λυγßζουν,
γεννÜν παιδιÜ οι γυναßκες τους που μοιÜζουν στους γονεßς τους.
Με τ' αγαθÜ τους συνεχþς, χωρßς τα πλοßα ευδαιμονοýν,
δεν ταξιδεýουνε, γιατß τους δßνει η σιτοδüτρα γη καρπü.
Σε κεßνους üμως που με Üθλια Ýργα, κÜκιστ' αδικοýν
τους τιμωρεß ο Δßας βροντερÜ με το το μακρý του χÝρι.
ΠολλÜκις απü Üνθρωπο κακü üλη η πüλις υποφÝρει,
αν μηχανεýεται ανüσια Ýργα κι αμαρτÜνει αυτüς.
ΣτÝλνει μεγÜλη συμφορÜ σ' αυτους, του Κρüνου ο γιος
κι ανθρþπους αφανßζει στÝλνοντας λιμü μα και με λοιμü.
ΠαιδιÜ οι γυναßκες δε γεννÜν κι η οικογÝνεια φθßνει
μ' απüφαση του Δßα. Κι Üλλοτε μια στρατιÜ τους σβÞνει
Þ το τεßχος τους γκρεμßζει Þ τα πλοßα τους καταπßνει...
==============
Κρατßνος:
Ο Κρατßνος (ο πρεσβýτερος*) Þταν Ýνας απü τους σημαντικþτερους κωμωδιογρÜφους της αρχαßας ΕλλÜδας κι ειδικþτερα της αρχαßας αττικÞς κωμωδßας. ΓεννÞθηκε το 1ο Ýτος της 4ετßας της 65ης ΟλυμπιÜδας, το 520 π.Χ., και πÝθανε (λÝγεται απü το μεθýσι, καθþς Þτανε μÝγας πüτης) σε προχωρημÝνη ηλικßα τη 4ετßα της 89ης ΟλυμπιÜδας, το 422 π.Χ., Þτανε γιος του ΚαλλιμÞδους και φÝρονταν αρχηγüς της Οινηßδος φυλÞς. Αυτüς üπως κι ο Αισχýλος ανÝπτυξαν τον αριθμü των υποκριτþν στις κωμωδßες. Δημιοýργησε, κατÜ τον Αýγουστο ΜÜινεκε 24 θεατρικÜ μεταξý των οποßων Þταν οι ΣÜτυροι, (το 424 π.Χ.), üπου Ýλαβε το 2ο βραβεßο, (το 1ο εßχε πÜρει ο ΑριστοφÜνης με τους Ιππεßς), οι Χειμαζüμενοι (425 π.Χ.), που μαζß με τους Αχαρνεßς του ΑριστοφÜνη Ýλαβαν το 2ο βραβεßο, ο ΔιουσαλÝξανδρος του οποßου η υπüθεση αποκαλýφθηκε σε πÜπυρο που βρÝθηκε το 1903, καθþς κι η Πυτßνη την οποßα και φÝρεται να δßδαξε ο Κρατßνος σε μεγÜλη ηλικßα, περßπου 97 ετþν, üπου Ýλαβε το 1ο βραβεßο, ενþ την ßδια χρονιÜ ο ΑριστοφÜνης με τις ΝεφÝλες Þλθε τελευταßος. Σημειþνεται üτι το 1ο του Ýργο φÝρεται να το δßδαξε στα 67 του. ΣυνολικÜ βραβεýτηκε 9 φορÝς. Τα πολυÜριθμα αποσπÜσματα του Κρατßνου διασþθηκαν απü τον ΑθÞναιο και φÝρονται παρÜ του ΜÜινεκε (Poetarum com gr. fragm.), καθþς κι υπü του Kock (Fragm Com Att.).
ΓενικÜ θεωρεßται υπερβολικÜ δηκτικüς κι ορμητικüς και το ýφος του εμφαντικü κι επßσημο. Ακολουθοýσε το λυρικü τüνο, τα δε χορικÜ του υπÞρξαν ιδιαßτερα δημοφιλÞ και λÜμβαναν μÝρος σε πολλÝς γιορτÝς. ΛÝγονταν πως Þταν μυημÝνος στον Ορφισμü κι Þταν οπαδüς του ΒÜκχου. Θεωρεßται ο δημιουργüς της πολιτικÞς σÜτιρας. ¸χουνε σωθεß αξιüλογα αποσπÜσματα 24 κωμωδιþν του, ενþ εßναι γνωστοß οι τßτλοι 28 Ýργων του. ΥποστÞριζε το συντηρητικü κüμμα, γι' αυτü και καταφÝρθηκε, μÝσω των Ýργων του, με σφοδρüτητα εναντßον των σοφιστþν (Πανüπται), των ξÝνων λατρειþν (ΘρÜσσαι) και προπÜντων του ΠερικλÞ, τον οποßο θεωροýσε επιπüλαιο πολεμοποιü (ΔιονυσαλÝξανδρος). ΕξÝφραζε τη νοσταλγßα του για το παρελθüν (Χεßρωνες) και κατÝκρινε τα συμπτþματα διαφθορÜς που σημειþνονταν στην ΑθÞνα της εποχÞς του. Στο Ýργο του Πυτßνη (κρασοκανÜτα) παρουσßαζε στη σκηνÞ τον ßδιο του τον εαυτü με τις αδυναμßες του, ενþ εμφÜνιζε τη νüμιμη γυναßκα του, τη Κωμωδßα, να τον μÝμφεται, επειδÞ συναναστρεφüταν μßα ανÞθικη γυναßκα, τη ΜÝθη, και κυνηγοýσε το ΟινÜριον (το καινοýργιο κρασß, που το φανταζüταν παιδß). Με την κωμωδßα αυτÞ, στην οποßα εξÞρε τον θεü Διüνυσο, κÝρδισε το 423 στα ΜεγÜλα Διονýσια το 1ο βραβεßο, μολονüτι εßχε να συναγωνιστεß τις ΝεφÝλες του ΑριστοφÜνη. Οι αρχαßοι εκτιμοýσαν ιδιαßτερα το Ýργο του, το οποßο χαρακτÞριζαν ισüτιμο με εκεßνο του ΑριστοφÜνη.
ΟυσιαστικÜ, τελειοποßησε τα χαρακτηριστικÜ της κωμωδßας, αφÞνοντας ελÜχιστες εκκρεμüτητες για τους νεþτερους του εßδους. ¸δωσε επßσης μια καινοýργια διÜσταση στη κωμωδßα, στα πλαßσια της οποßας επικρινüτανε κÜθε πρüσωπο της πολιτικÞς και πνευματικÞς ζωÞς της ΑθÞνας, üπως επßσης Þθη και δοξασßες της εποχÞς. ΘεμελιωτÞς της Αρχαßας ΑττικÞς Κωμωδßας, γιος του ΚαλλιμÞδη απ' την Οινηßδα φυλÞ της ΑττικÞς. Πüτε ακριβþς γεννÞθηκε παραμÝνει Üγνωστο. Αν δεχτοýμε την πληροφορßα του Λουκιανοý (Μακρüβιοι, 25) üτι Ýζησε 97 χρüνια κι επειδÞ ο θÜνατüς του τοποθετεßται το 422 π.Χ. τüτε θα πρÝπει να γεννÞθηκε το 519 π.Χ. Για τη ζωÞ του δεν Ýχουμε πληροφορßες. Απü γνþμες που Ýχουμε του αντßζηλοý του ΑριστοφÜνη γι' αυτüν κι απü διÜφορους Üλλους κριτικοýς και της Σουßδα μαθαßνουμε üτι του Üρεσε η πολυτÝλεια, η καλοφαγßα και το κρασß.
¹ταν ιδιοσυγκρασßα πληθωρικÞ, γιατß τον παραβÜλλουν με χεßμαρρο που παρασýρει τα πÜντα (ΑριστοφÜνη ΙππÞς 526-528) κι ο ßδιος μιλþντας για τον εαυτü του λÝει üτι οι λüγοι του εκχýνονται ως κýματα εκ δþδεκα στομßων αντß ενüς στüματος (Αποσπ. 186). Απ’ την Πυτßνη (δοχεßο κρασιοý) που εßναι η προσωπικÞ του απολογßα και τη μιμÞθηκε ο Λουκιανüς στο Ýργο του Δις κατηγοροýμενος, βγÜζουμε το συμπÝρασμα üτι ο Κρατßνος, παρ' üλα üσα λÝει ο ΑριστοφÜνης γι' αυτüν, μÝχρι το τÝλος της ζωÞς του παραμÝνει πολý αγαπητüς στο λαü. ΥπÞρξε τολμηρüς και πολλÝς φορÝς απüτομος επικριτÞς και σκληρüς στις επιθÝσεις του κατÜ των ανÝντιμων ανθρþπων. Οι κωμωδßες του με τον πειραχτικü τους χαρακτÞρα, την επινοητικÞ του δýναμη, το ελευθερüστομο και γüνιμο πνεýμα τους, τη δυνατÞ φαντασßα, την ορμÞ των συναισθημÜτων, τον πλοýσιο λυρισμü και τον μεγαλüπρεπο ποιητικü του οßστρο, γßναν πολý αγαπητÝς στο λαü και μερικÜ απ’ τα τραγοýδια τους τραγουδιüνταν απ' üλους.
Το μÝτρο των κωμωδιþν του Κρατßνου εßναι ανÜλογο με τη προσωπικüτητÜ του, γιατß πολλÝς φορÝς χρησιμοποιεß αυτü που ονüμασε ο ßδιος Κρατßνειο μÝτρο που απαρτßζεται απü 2 ημιστßχια, απ' τα οποßα το 1ο εßναι Γλυκþνειο και το 2ο τροχαúκÞ 4ποδßα καταληκτικÞ. Ως προς τις πολιτικÝς του ιδÝες, Þταν συντηρητικüς, κατηγοροýσε τη μαλθακüτητα των νÝων ηθþν, καταφερüταν κατÜ της ακολασßας του πλοýτου, καυτηρßαζε τις ξÝνες λατρεßες και τις δεισιδαßμονες συνÞθειες και κατηγοροýσε τους σοφιστÝς σαν διαφθορεßς της παλιÜς πειθαρχßας. ¸κανε επιθÝσεις κατÜ των αντρþν της δημοκρατικÞς μερßδας και κυρßως κατÜ του ΠερικλÞ, αποκαλþντας τον εχινοκÝφαλον Δßα, υιüν της ΣτÜσεως και του πρεσβυγενοýς Κρüνου και κεφαληγερÝτην, παρωδþντας τις ονομασßες Ολýμπιος και νεφεληγερÝτης που ο λαüς της ΑθÞνας απÝδιδε στο μεγÜλο πολιτικü. Φαßνεται πως üταν ψηφßστηκε το 440 π.Χ. νüμος με τον οποßον απαγορευüταν η προσωπικÞ σÜτιρα, δοκßμασε Ýνα Üλλο εßδος κωμωδßας που δεν κατονüμαζε κανÝναν, οýτε κι ασχολιüταν με τη πολιτικÞ, περιορισμÝνος Ýτσι στη λογοτεχνικÞ παρωδßα. ΤÝτοιο, ßσως να Þταν και το Ýργο του Οδυσσεßς που üπως λÝει ο αρχαßος κριτικüς Πλατþνιος Þτανε διασυρμüς της Οδýσσειας του ΟμÞρου. ¼ταν καταργÞθηκε ο νüμος μετÜ απü λßγο, ξαναγýρισε στην Üμεση προσωπικÞ σÜτιρα.
Το γεγονüς εßναι üτι στα Ýργα του Κρατßνου γßνεται φανερÞ η ολοκληρωμÝνη ανÜπτυξη üλων των στοιχεßων της κωμωδßας. ΠαρουσιÜζονται πÜρα πολλÝς φρÜσεις που απü δω και πÝρα θα εßναι συνδεδεμÝνα με την απαßτηση για μια ελεýθερη Ýκφραση γνþμης κι ελευθερüστομη κριτικÞ προσþπων και καταστÜσεων σ’ üλους τους τομεßς της δημüσιας ζωÞς με κÝντρο βÜρους την πολιτικÞ. ΚανÝνα Ýργο του δε μας σþθηκε ολüκληρο. Σε μας φτÜσαν 28 τßτλοι και 450 περßπου αποσπÜσματα που üμως δε μας δßνουνε πÜντα τη δυνατüτητα για μια σαφÞ ιδÝα για το Ýργο του. Οι τßτλοι των Ýργων του σε πληθυντικü δεßχνουν κÜθε φορÜ σ' αυτÜ τη σýνθεση του Χοροý: ΣÜτυροι, Χειμαζüμενοι (425), ΔηλιÜδες, Ιδαßοι, ΔραπÝτιδες, Ευνεßδαι, ΘρÜτται, Βουκüλοι, Πλοýτοι, ¿ραι, ΛÜκωνες, Μαλθακοß (κατÜ της θηλυπρÝπειας), Νüμοι (ο Χορüς τους εκπροσωπεßται απü αδýναμες γριÝς), Πανüπται (η 1η γνωστÞ επßθεση κατÜ των σοφιστþν), Σερßφιοι. ¼μως εßναι πιο συχνÝς οι περιπτþσεις üπου με τßτλους σε πληθυντικü παρουσιÜζονται μεμονωμÝνα Üτομα με ακολουθßα: Διüνυσοι, Αρχßλοχοι (Ýνα σýνολο απü μεγÜλους ποιητÝς με τον ¼μηρο, τον Ησßοδο και τον Αρχßλοχο που εßναι ο ξεχωριστüς του Κρατßνου), Χßρωνες (με τον Χßρωνα, τον παιδαγωγü του ΑχιλλÝα, üπου παρουσιαζüταν κι ο Σüλων), Κλεοβουλßναι (Ýργο με αινßγματα σχετικü με τη κüρη του Κλεüβουλου του Λßνδιου), ΟδυσσÞς (ο ΟδυσσÝας με τους συντρüφους του, ßσως παρωδßα μýθων). ΠολλÜ απ' τα Ýργα αυτÜ αν κι εßχαν μυθολγικÜ θÝματα σημαδεýανε πολιτικοýς στüχους που ο πιο σημαντικüς απ' αυτοýς Þταν ο κρομμυδοκÝφαλος, ο ΠερικλÞς (ΔιονυσαλÝξανδρος 430, ΝÝμεσις, Χßρωνες.
Ο Κρατßνος Üσκησε κριτικÞ και κατÜ των πολιτικþν που γßνανε πλοýσιοι απ' την πολιτικÞ (Πλοýτοι), κατÜ της εισαγωγÞς καινοýργιων λατρειþν (ΘρÜτται γýρω στο 443 π.Χ.), κατÜ των μαντεßων (Τροφþνιος), κατÜ συγχρüνων του φιλοσüφων και σοφιστþν (Πανüπται), τÝλος κατÜ του ßδιου του εαυτοý του. Στη Πυτßνη', Ýνα κλασικü υπüδειγμα αυτοσαρκασμοý, εκθÝτει ο ßδιος τον εαυτü του σαν φλασκß μ' üλες του τις αδυναμßες στο σκþμμα των θεατþν. Με το Ýργο του αυτü νßκησε το 423 π.Χ. τον μεγÜλο του αντßπαλο ΑριστοφÜνη. Μια διαßρεση των Ýργων του με βÜση τα σατιρικÜ, μυθοπαρωδητικÜ Þ Üλλα χαρακτηριστικÜ τους δεν οδηγεß πουθενÜ, επειδÞ χρησιμοποιοýσε πολý τη μυθολογικÞ επÝνδυση για ιδιαßτερους σκοποýς π.χ. τη κρßση του ΠÜρη (στον ΔιονυσαλÝξανδρο) για να σκþψει τον ΠερικλÞ, τον μýθο της ΛÞδας (ΝÝμεσις) για τον ßδιο σκοπü. Στις περιπτþσεις αυτÝς γßνεται φανερüς ο πλοýτος των ιδεþν του που συχνÜ αποβαßνει σε βÜρος μιας οικονομικÜ σýμμετρης και ισüρροπης δüμησης της υπüθεσης. Στις παρατιθÝμενες σκηνÝς των Ýργων του που μεταξý τους Ýχουν μια μÜλλον χαλαρÞ σýνδεση παßζουνε ρüλο τα παραμυθÝνια θÝματα (Νüμοι, Πλοýτοι), οι στιγμÝς κορýφωσης των συγκροýσεων (Αρχßλοχοι, Πυτßνη), οι παρωδßες με τη βοÞθεια του λüγου. ΠÜντα οι προσωπικÝς επιθÝσεις του ποιητÞ γßνονταν με δηκτικü σκþμμα και με σκληρÞ ειρωνεßα. Οι επιθÝσεις αυτÝς χαρακτηρßζουν τον Κρατßνο σαν laudator temporis acti που Ýβλεπε τα θαυμαστÜ πρüτυπÜ του στα παλιÜ καλÜ χρüνια (ΘεμιστοκλÞς, Κßμων).
Στη γλþσσα της παλιÜς ΑττικÞς του Κρατßνου, η παρωδßα Ýπαιζε τον πιο σπουδαßο ρüλο. ¹ξερε επßσης να γßνεται χονδροειδÞς και χυδαßος στις εκφρÜσεις του. Δε λεßπουνε τα χτυπητÜ και δυνατÜ αποφθÝγματα. ¸κανε μεγÜλη χρÞση παροιμιþν, στις παρομοιþσεις και μεταφορÝς Þταν Üριστος. ΑνÜμεσα στους στßχους που χρησιμοποιοýσε, ο 6μετρος παßζει σπουδαßο ρüλο στις παρωδßες του. ΚατÜ τ' Üλλα επικρατοýν οι ιαμβικοß κι οι τροχαúκοß στßχοι. Για τις μεγÜλες επιτυχßες του Κρατßνου μας μιλÜ ο ΑριστοφÜνης δεßχνοντας σεβασμü κι εκτßμηση γι' αυτüν στη παρÜβαση των ΙππÝων του. ΠαρÜ την κÜμψη της δημοτικüτητÜς του ο Κρατßνος Ýφτασε Üλλη μια φορÜ στην επιτυχßα με τη διακωμþδηση του ßδιου του εαυτοý του το 423 π.Χ. Στα χρüνια που ακολουθÞσαν Ýχανε συνÝχεια Ýδαφος μπροστÜ στον Εýπολι και τον ΑριστοφÜνη, με τους οποßους αποτÝλεσε την κλασσικÞ τριÜδα των κωμικþν ποιητþν.
* Κρατßνος. ο νεþτερος (α' μισü 4ου αι. π.Χ.). Αθηναßος κωμωδιογρÜφος, της ΜÝσης κωμωδßας. Ο ΔιογÝνης ΛαÝρτιος διÝσωσε Ýνα απüσπασμα απü μßα κωμωδßα του με τον τßτλο Ψευδοûποβολιμιαßος. Στο Ýργο αυτü διακωμωδεß τη διδασκαλßα του ΠλÜτωνα περß ψυχÞς. Απü αυτü το στοιχεßο προκýπτει το συμπÝρασμα üτι Þταν σýγχρονüς του. Ο ΑθÞναιος, επßσης, διÝσωσε αποσπÜσματα απü μερικÝς κωμωδßες του που φÝρουνε τους τßτλους Γßγαντες, ΘηραμÝνης, ΟμφÜλη, ΤιτÜνες και Χεßρων. Σýμφωνα με πληροφορßες που προκýπτουν απü τον ΔιογÝνη ΛαÝρτιο, εκτüς απü τον ΠλÜτωνα, διακωμþδησε και τον Πυθαγüρα σε 2 κωμωδßες του (Πυθαγορßζουσα και Ταραντßνοι). Σε μια κωμωδßα του, της οποßας ο τßτλος εßναι Üγνωστος, αναφÝρεται στο γνωμικü "εγγýα πÜρα δ’ Üτα" (η εγγýηση φÝρνει καταστροφÞ) που εßναι γραμμÝνο στους Δελφοýς. Απü τα διασωθÝντα αποσπÜσματα εικÜζεται πως ασχολÞθηκε με τη προσωπικÞ σÜτιρα, στην οποßα ανÜμιξε στοιχεßα της ΝÝας κωμωδßας.
Τßποτε Üλλο δεν Ýχω για τον ποιητÞ αυτüν.
==============
Πßνδαρος:
Ο Πßνδαρος (522 π.Χ. - 445 π.Χ.) υπÞρξε λυρικüς ποιητÞς της Αρχαßας ΕλλÜδας και μεγÜλος λÜτρης του θεοý Απüλλωνα. ΓεννÞθηκε το 522 Þ το 518 π.Χ. στις Κυνüς ΚεφαλÝς, συνοικισμü της ΘÞβας (πολý κοντÜ στη ΘÞβα -7 Ýτη περßπου μετÜ τη γÝννηση του Αισχýλου στην ΑθÞνα). ¹τανε γιος του ΔαÀφαντου και της Κλεοδßκης. Δε γνωρßζουμε πολλÜ για τους γονεßς του (η αρχαßα παρÜδοση δßνει διÜφορα ονüματα στον πατÝρα του -ΔαÀφαντος, Σκοπελßνος, Παγþνδας Þ Παγωνßδας-, ενþ στις σωζüμενες βιογραφßες του ποιητÞ, üπως συμβαßνει τις περισσüτερες φορÝς, πολλÝς εßναι οι φανταστικÝς, ψεýτικες ιστορßες). αλλÜ ο ßδιος επαßρεται για την Ýνδοξη κι αριστοκρατικÞ γενιÜ του, τους Αιγεßδες που πρÝπει να εßχανε δεσμοýς με τη ΣπÜρτη, τη ΘÞρα και τη ΚυρÞνη. ΕνδιαφÝρον παρουσιÜζουνε διÜφορα ανÝκδοτα σχετικÜ με τη ποιητικÞ του μεγαλοφυÀα που εκδηλþθηκε απü νωρßς. ¸τσι, σε μια αρχαßα βιογραφßα του διαβÜζουμε πως παιδß ακüμη, καθþς κυνηγοýσε στον Ελικþνα, κουρÜστηκε κι Ýπεσε να κοιμηθει. Εκεß που κοιμüταν Ýνα μελßσσι κÜθισε στο στüμα του κι Ýφτιαξε κερÞθρα, Ýνδειξη πως απ' το στüμα του θα ρÝει λüγος μελßρρυτος. ΠÜντως τα 1α ποιητικÜ μαθÞματα τα πÞρε απü το θεßο του Σκοπελßνο.
Τα Ýθιμα κι οι παραδüσεις της οικογÝνειÜς του αφÞσανε το αποτýπωμÜ τους στη ποßησÞ του και παßζουνε σημαντικü ρüλο στην αποτßμηση των σχÝσεων του ποιητÞ με τους συγχρüνους του. Η φυλÞ των Αιγιδþν βαθιÜ ριζωμÝνη γενεαλογικÜ στον μýθο του ΑιγÝα, ανÞκε στο ΚÜδμειο στοιχεßο των Θηβþν, δηλαδÞ στη πρεσβýτερη ευγενικÞ τÜξη της πüλης που αναζητοýσε τη προγονικÞ της κληρονομιÜ στις μÝρες του ιδρυτÞ των Θηβþν ΚÜδμου. Ο ßδιος αναφÝρει πως η γÝννησÞ του συνÝπεσε με τη γιορτÞ των Πυθßων, αλλÜ δεν εßναι σßγουρο αν πρüκειται για τα Πýθια του 522 Þ του 518 π.Χ. ¢γνωστη εßναι κι η χρονολογßα θανÜτου του. Απü τη χρονολüγηση του τελευταßου σωζüμενου ποιÞματος οι ερευνητÝς καταλÞγουνε στο συμπÝρασμα üτι πÝθανε γýρω στο 445 π.Χ.
ΟλοκλÞρωσε τη ποιητικÞ του εκπαßδευση τüσο στη ΘÞβα üσο και στην ΑθÞνα. ΜαθÞτευσε κοντÜ στο ΛÜσο τον ΕρμιονÝα και στο Λαμπρüμαχο στην ΑθÞνα, στη δε ποιητικÞ τÝχνη τη Μýρτιδα κι απü τη νεανικÞ του Þδη ηλικßα Ýγινε γνωστüς ως ποιητÞς στους αριστοκρατικοýς κýκλους αρχικÜ της ΘÞβας, της Θεσσαλßας και της Αßγινας, κατüπιν της Σικελßας και τελικÜ ολüκληρης της ΕλλÜδας. Τη ποιÞτρια Κüριννα την εßχε μÜλλον σαν ανταγωνßστρια, λÝγεται δε πως σ’ Ýνα διαγωνισμü τον νßκησε. Το 476 πραγματοποιεß το ταξßδι του στη Σικελßα, üπου θα αναπτýξει τις σχÝσεις του με τα εκεß αριστοκρατικÜ γÝνη. Στο πνεýμα της πανελλÞνιας ενüτητας των αγþνων που ο ßδιος εξýμνησε, επαßνεσε το πολßτευμα διαφüρων πüλεων, εßτε αριστοκρατικü εßτε τυραννικü εßτε δημοκρατικü, πρÜγμα που κατÜ καιροýς τοý προκÜλεσε σοβαρÜ προβλÞματα. ΠÝθανε στο ¢ργος γýρω στο 445 π.Χ.
Παροιμιþδης υπÞρξεν ο ανταγωνισμüς του με τους μεγÜλους επßσης λυρικοýς Βακχυλßδη και Σιμωνßδη, για την εýνοια κυρßως των τυρÜννων της Σικελßας. Εξαιτßας της φÞμης του, το σπßτι του Ýγινε Ýνα απü τα αξιοθÝατα των αρχαßων Θηβþν κι ο Αρριανüς αναφÝρει üτι ο Μ. ΑλÝξανδρος, ως Ýνδειξη τιμÞς προς τον ποιητÞ, το εξαßρεσε απü τη καταστροφÞ με την οποßα τιμþρησε το 335 π.Χ. την υπüλοιπη πüλη, καθþς ο Πßνδαρος εßχε συνθÝσει εγκþμια για τον ΑλÝξανδρο Α+'´ της Μακεδονßας. ΑσχολÞθηκε με τη χορικÞ λυρικÞ ποßηση. Απü τα σωζüμενα Ýργα του τον μεγαλýτερον üγκο αποτελοýνε τα Επινßκια, χορωδιακÜ Üσματα που ψÜλλονταν στη πατρßδα του νικητÞ κατÜ τον εορτασμü της επιτυχßας του Þ ακüμα και στον χþρο διεξαγωγÞς των αγþνων.
Η πßστη του εßναι ιδιüτυπη üπως κι η μεταφυσικÞ του. Ασφαλþς εßναι θρησκευτικüς ποιητÞς, η θρησκευτικüτητÜ του üμως Ýχει οντολογικü χαρακτÞρα, βρßσκεται σε Üκρα αρμονßα με τον κüσμο. Ζει πριν απü τη διÜσπαση ανθρþπου και κüσμου. Πριν απü την οδυνηρÞ τοποθÝτηση του υποκειμÝνου απÝναντι στο αντικεßμενο. Ο σýγχρονος Üνθρωπος ζει εκεßθεν του ρÞγματος, ο Πßνδαρος εντεýθεν και διαθÝτει την υπüσταση του προγνωσιακοý ανθρþπου. Στον κüσμο του üλα εßναι ιερÜ. Το θεßο δεν ενοικεß στο επÝκεινα. Οι θεοß διασχßζουνε τον αιθÝρα, αλλÜ κατοικοýνε στον ¼λυμπο. Οι ποταμοß, οι πηγÝς, τα σπÞλαια, οι πλαγιÝς κι οι πεδιÜδες εßναι ενßερα. Θεοß και Νýμφες ενοικοýνε παντοý. Εßναι απü τους μεγÜλους κι οριστικοýς εκεßνους ποιητÝς που, ερχüμενοι στο τÝλος μιας περιüδου, ανακεφαλαιþνουν üλα üσα προσπαθÞσανε και κατÜκτησαν οι προκÜτοχοß τους, αναχωνεμÝνα σε μια προσωπικüτατη δημιουργßα και δßνουνε στον κλÜδο της ΤÝχνης που εργÜζονται το υπεροχþτερο και τελευταßο ÜνθισμÜ του. Πριν απü αυτüν, η ΛυρικÞ που την ανεβÜζει στο ψηλþτερο σκαλß της, ýστερα απ' αυτüν, το Αττικü ΔρÜμα, Üλλο εßδος της ποιητικÞς τÝχνης. Θεωρεßται πως εßναι ο μεγαλýτερος λυρικüς ποιητÞς της ελληνικÞς αρχαιüτητας. Οι επßνικοß του, τα ποιητικÜ αυτÜ συνθÝματα που Ýγραψε για Ολυμπιονßκες, για Πυθιονßκες, για Νεμεονßκες και για Ισθμιονßκες, εßναι κεßμενα που συνδÝονται με περιστασιακοýς νικητÝς πανελλÞνιων αγþνων, αλλÜ με τη ποιητικÞ χÜρη τους διατηροýνε διαχρονικÜ την αξßα τους.
Οι επßνικοι, εßδος της ποßησης που το καλλιÝργησε για να υμνÞσει τη νßκη ενüς αθλητÞ σε κÜποιον απü τους 4 μεγÜλους πανελλÞνιους αγþνες, Ýχουνε δημüσιο χαρακτÞρα, γιατß η τιμÞ δεν ανÞκει μüνο στον νικητÞ αλλÜ και στη πατρßδα του. Τα Πýθια, που μας ενδιαφÝρουν εδþ, κατεßχαν τη 2η σε σημασßα θÝση μετÜ τα Ολýμπια και διοργανþνονταν, τον 3ο χρüνο κÜθε ολυμπιÜδας κατÜ το μÞνα ΒουκÜτιο, που αντιστοιχεß στον αθηναúκü μÞνα Μεταγειτνιþνα (Αýγουστος-ΣεπτÝμβριος). Φαßνεται üτι θεσπιστÞκανε σ' ανÜμνηση της δολοφονßας ενüς μυθικοý δρÜκοντα, του Πýθωνα, απü τον Απüλλωνα και την ανÜληψη της εξουσßας στον ιερü χþρο των Δελφþν απü τον θεü. ΑρχικÜ οι αγþνες τελοýνταν κÜθε 8 χρüνια, αλλÜ απü το 582 π.Χ. κι εξÞς η διοργÜνωσÞ τους γινüταν κÜθε 4 χρüνια απü τη δελφικÞ Αμφικτυονßα. ¸παθλο για τον νικητÞ Þταν Ýνα στεφÜνι απü δÜφνη, το ιερü φυτü του Απüλλωνα. Ο ΑριστοτÝλης σε συνεργασßα με τον μαθητÞ του ΚαλλισθÝνη συνÝταξε Ýναν κατÜλογο Πυθιονικþν εμπλουτισμÝνο με ιστορικÝς πληροφορßες (Πυθιονικþν ΑναγραφÞ).
Ο Πßνδαρος υπÞρξε ο 2ος μεγÜλος ποιητÞς που χÜρισε η Βοιωτßα στον ελληνικü κüσμο, στον ελληνικü πολιτισμü, μετÜ τον Ησßοδο. Απü καλλιτεχνικÞς και κοινωνικÞς Üποψης πüρρω απÝχει απü τον ποιητÞ της Θεογονßας, üμως υπÜρχουνε 2 στοιχεßα που τονε συνδÝουνε με αυτüν: αφενüς η απüλυτη σοβαρüτητα μιας θρησκευτικüτητας που αγκαλιÜζει üλες τις εκδηλþσεις κι αφετÝρου η αυστηρüτητα της Ýκφρασης, που αποφεýγει κÜθε συμβιβασμü. Μποροýμε να δεχτοýμε üτι καταγüταν απü αρχοντικÞ οικογÝνεια της ΘÞβας, καθþς κι üτι, üταν στÜλθηκε στην ΑθÞνα σε παιδικÞ ηλικßα, απÝκτησε μουσικÞ μüρφωση και συνδÝθηκε με τη παλαιÜ αριστοκρατßα της πüλης, που εξακολουθοýσε να κυριαρχεß στον πολιτικü στßβο. Η παραμονÞ του νεαροý στην ΑθÞνα Ýθεσε τα θεμÝλια των στενþν σχÝσεþν του με τους Αλκμεωνßδες, αριστοκρατικü γÝνος που διαδραμÜτισε Ýναν ιδιαßτερα σημαντικü -αν κι üχι πÜντα ευεργετικü- ρüλο στην ιστορßα της πüλης. Το μοναδικü επινßκιο που Ýγραψε ο Πßνδαρος για Αθηναßο, το 486 π.Χ., αφοροýσε τον Αλκμεωνßδη ΜεγακλÞ, ανιψιü του ΚλεισθÝνη, που λßγο πρωτýτερα εßχε εξοστρακιστεß.
Η ποιητικÞ δραστηριüτητα του ΠινδÜρου τον συνÝδεσε με πολλÜ απü τα τüτε κÝντρα δýναμης και παιδεßας. ¼μως, τα ταξßδια που πραγματοποßησε για την εκπλÞρωση των υποχρεþσεþν του δεν τον Ýκαναν να αποστασιοποιηθεß απü τη πατρßδα και τους συγγενεßς του, üπως εßχανε πρÜξει αρκετοß περιπλανþμενοι ποιητÝς των Αρχαúκþν Χρüνων.
Εγκαταλεßπει λοιπüν τη πατρßδα του κι εγκαθßσταται στην ΑθÞνα. Εδþ θα επιδοθεß στη μελÝτη και στην Ýρευνα της ποιητικÞς παρÜδοσης, στη σπουδÞ των γλωσσικþν ιδιωμÜτων και κυρßως, των ποικιλιþν της μουσικÞς, δεδομÝνου πως η ποßηση την εποχÞ εκεßνη Þταν αναπüσπαστα συνδεδεμÝνη με τη μουσικÞ. Ως διδÜσκαλοι του μνημονεýονται ο ΑγαθοκλÞς κι ο Απολλüδωρος. 20 μüλις ετþν γρÜφει, üπως φαßνεται, τον 1ο του ýμνο, που διασþζεται εν μÝρει στο απüσπασμα 29 και το οποßο οι Αλεξανδρινοß προτÜσσουν στο Βιβλßο των ¾μνων. ΑλλÜ εκτüς αυτοý συνÝθεσε στην ηλικßα αυτÞ και το 10ο Πυθιονßκη για να υμνÞσει τη νßκη του Θεσσαλοý ΙπποκλÝα, Ýπειτα απü σχετικÞ παραγγελßα του Θþρακος, ενüς απü τους τρεις αδελφοýς ΑλευÜδες, κυρßαρχους και κυβερνÞτες θεσσαλικþν πüλεων. Η ανÜθεση ενüς επινßκου, υμνητικοý ενüς αριστοκρÜτη αθλητÞ στους Πυθικοýς αγþνες, Þταν για τον Πßνδαρο χωρßς υπερβολÞ τßτλος τιμÞς. Βαθμιαßα η φÞμη του εξαπλþνεται.
Τα μεγÜλα κατορθþματα των ΕλλÞνων κατÜ των Περσþν περιÝργως δεν τονε συγκινÞσανε πνευματικÜ, üπως τον Αισχýλο και τον Σιμωνßδη. Αργüτερα üμως εξýμνησε τις λαμπρÝς υπηρεσßες των Αθηναßων σ' ολüκληρη την ΕλλÜδα, οι δε Αθηναßοι τον τιμÞσανε και του δωρßσανε το ποσü των μυρßων δραχμþν. ΤαχÝως η φÞμη του ποιητÞ διαδüθηκε, για να λÜβει το χαρακτηρισμü του εθνικοý ποιητÞ, üπως ο Σιμωνßδης. Σ’ αυτü συντÝλεσαν οι μεγÜλοι πανελλÞνιοι αγþνες, στους οποßους συνÞθιζε να παρευρßσκεται, και χÜρις στους οποßους συνÞψε σχÝσεις με τους ευγενεßς οßκους üλων των πüλεων. ΠολλÝς φορÝς μÜλιστα συνüδευσε και τους νικητÝς αθλητÝς στη πατρßδα τους, για να διευθýνει εκεß ο ßδιος τη νικητÞρια πομπÞ της υποδοχÞς. ΕορταστÝς, νικητÝς, πενθοýντες, αναθÝτουνε στον περιþνυμο πλÝον ποιητÞ τη σýνθεση ýμνων, επινßκων, θρÞνων. Ακüμη και ναοß και πολιτεßες κι ιερÜ προστρÝχουνε και ζητοýνε τη σýνθεση διθυρÜμβων, παρθενßων, υπορχημÜτων, παιÜνων, προσοδßων, με μια φρÜση: παντüς εßδους χορικþν ποιημÜτων. Κι ο Πßνδαρος, εßναι, πÜντοτε, πρüθυμος. Εßναι Üλλωστε σε κατÜσταση διηνεκοýς εμπνεýσεως σε κατÜσταση συνεχοýς βακχεßας. Εξαπολýει λοιπüν τα βÝλη της απολλþνιας τÝχνης του και διασπεßρει τους στßχους και τη μουσικÞ του παντοý.
Η πατρßδα του Βοιωτßα εθεωρεßτο παροιμιþδες σýμβολο του στενοý τοπικισμοý, της επαρχιþτικης νοοτροπßας και των καθυστερημÝνων ιδεþν. Τßποτα απü τα συνταρακτικÜ γεγονüτα της εποχÞς δεν επηρÝασε τους Θηβαßους, που Þταν εχθροß σε κÜθε νÝο πνεýμα κι εξακολουθοýσαν να πιστεýουνε πως η καταγωγÞ τους ανÜγεται στους θεοýς και πως ο λαüς Þτανε κÜτι Üξιο περιφρονÞσεως. ΜεγαλωμÝνοι με τÝτοιες παραδüσεις, οι μεγαλοκτηματßες επιδßδονταν σε θεÜματα, αγωνßσματα, διασκεδÜσεις και τελετÝς. ΑρετÞ γι' αυτοýς Þταν η σωματικÞ δýναμη, η ομορφιÜ, ο πλοýτος. ΑυτÜ üλα διÝγραψαν ασφαλþς και το χαρακτÞρα του ποιητÞ. Γι’ αυτü και προπÜντων οι λαμπρÝς εκδηλþσεις βρÞκανε στον Πßνδαρο τον πιο κατÜλληλο υμνωδü.
Η περßοδος της ακμÞς του θα διατηρηθεß þς το 446. Βεβαßως, η φÞμη του ως ποιητÞ και μουσικοποιοý δεν παýει να συγκινεß. ΕπισκÝφθηκε τη Σικελßα, φιλοξενÞθηκε στην ΑυλÞ του ΙÝρωνα, κι Ýψαλλε τη μεγαλοπρεπÞ Ýκρηξη της Αßτνας του 472. Εßχε πÜντα στενÝς σχÝσεις με τα Ιερατεßα κι ιδιαßτερα με τους ιερεßς των Δελφþν, τη σοφßα των οποßων εξυμνοýσε στ' ÜσματÜ του. Ο Πßνδαρος πÝθανε σε βαθý γÞρας, πιθανþς στα 448, στο ¢ργος κι, ως λÝγεται, μÝσα στο θÝατρο και στην αγκαλιÜ του αγαπημÝνου του ΘεοξÝνου. Στη ΘÞβα, üπου μετακομßσθηκαν τα οστÜ του, οι κÜτοικοι, μÝχρι την εποχÞ του Παυσανßα, Ýδειχναν περÞφανοι τον τÜφο του ποιητÞ τους, καθþς και τα ερεßπια της οικßας του, την οποßα και μüνο εξαßρεσε ο ΑλÝξανδρος απü τη γενικÞ καταστροφÞ της πüλεως. ¹τανε τüτε 80 ετþν.
Η μοýσα του ΠινδÜρου εξýμνησε θεοýς, Þρωες και αθλητÝς, με επινßκια, εγκþμια και θρÞνους. Οι αρχαßοι γραμματικοß συγκÝντρωσαν και κατÝταξαν την ποßησÞ του σε 17 βιβλßα. Εν τοýτοις, απ' αυτÜ σþθηκαν μüνο τα επινßκια, μερικÜ αποσπÜσματα ενüς διθυρÜμβου για την Ýκλειψη του ηλßου το 463 και 2 χαριτωμÝνα τραγοýδια για τις ιερüδουλες της Κορßνθου και τον ωραßο Θεüξενο.
Η κýρια εκπαßδευσÞ του Ýγινε στην ΑθÞνα, μια πüλη με την οποßα συνδÝθηκε πολý στενÜ, μολονüτι οι σχÝσεις των Αθηναßων με τους Θηβαßους δεν Þτανε πÜντα ιδανικÝς. Σýμφωνα με Üλλο ανÝκδοτο, οι Θηβαßοι επÝβαλαν στον Πßνδαρο Ýνα αρκετÜ υψηλü χρηματικü πρüστιμο επειδÞ συνÝθεσε Ýναν επαινετικü διθýραμβο για την ΑθÞνα. Ο μηδισμüς των Θηβþν στα χρüνια των Περσικþν πολÝμων πρÝπει να υπÞρξε οδυνηρü γεγονüς για Ýναν ποιητÞ που εξεθεßαζε σε üλη τη ζωÞ του τη πολεμικÞ αρετÞ και τις αγωνιστικÝς κι ηρωικÝς αξßες. ºσως αυτü να Þτανε κι η αιτßα για την οποßα ο ολιγαρχικüς Πßνδαρος Ýζησε κÜποιο διÜστημα στην αυλÞ του διÜσημου τυρÜννου των Συρακουσþν και ΜαικÞνα της εποχÞς, ΙÝρωνα. ΑσχολÞθηκε με τη ποßηση πÜνω απü μισüν αιþνα. Η 1η ωδÞ του, ο 10ος Πυθιüνικος, γρÜφτηκε το 498 π.Χ., üταν Þταν 20 ετþν κι η τελευταßα, ο 8ος Πυθιüνικος, το 446 π.Χ. Τις ωραιüτερες ωδÝς του τις συνÝθεσε στις 10ετßες 480-460 π.Χ..
Η αρχαιüτητα εßχε κατατÜξει το σýνολο του πινδαρικοý Ýργου σε 17 βιβλßα, δηλ. σε 17 παπýρινους κυλßνδρους που περιελÜμβαναν üλα σχεδüν τα εßδη της χορικÞς ποιÞσεως: ýμνους, παιÜνες, διθυρÜμβους, θρÞνους, εγκþμια, παρθÝνεια (χορικÜ Üσματα για παρθÝνες, που εκτελοýνταν απü χορü παρθÝνων), προσüδια, υπορχÞματα κι Επινßκους (σε 4 βιβλßα). Οι Επßνικοι εßναι οι περßφημες ωδÝς που γρÜφτηκαν, ýστερα απü παραγγελßα, για να τιμηθεß η νßκη περιþνυμων αθλητþν στους πανελλÞνιους αγþνες στην Ολυμπßα, στους Δελφοýς, στον Ισθμü, και τη ΝεμÝα. Απü üλον αυτüν τον üγκο της πινδαρικÞς παραγωγÞς διασþζονται ακÝραιοι 44 Επßνικοι: 14 Ολυμπιüνικοι, 12 Πυθιüνικοι, 11 Νεμεüνικοι και 7 Ισθμιüνικοι. Απü το υπüλοιπο Ýργο διαθÝτουμε μüνο αποσπÜσματα. Σþζονται επßσης και αρκετÜ Σχüλια στους Επßνικους. Η διÜσωση των Επßνικων οφεßλεται σε λüγους εκπαιδευτικοýς. ΚÜποια στιγμÞ (γýρω στον 2ο μ.Χ. αι.) μεταγρÜφονται τα 4α βιβλßα των Επßνικων σε κþδικα για ευκολþτερη σχολικÞ χρÞση.
Το χορικü λυρικü Üσμα -που ο Πßνδαρος υπηρετεß αριστουργηματικÜ- φτÜνει στην ακμÞ του το α' μισü του 5ου α.. Αντßθετα το μονωδικü λυρικü Üσμα, üπως αναπτýχθηκε απü τη Σαπφþ, τον Αλκαßο, τον ºβυκο κ.Ü., ακμÜζει στον 6ο. Η μεγÜλη ανÜπτυξη του χορικοý Üσματος την εποχÞ αυτÞ σχετßζεται προφανþς με τις κοσμοúστορικÝς αλλαγÝς που αρχßζουν να συντελοýνται προς το τÝλος του 6ου. Με τη κατßσχυση του θεσμοý της πüλης και της δημοκρατßας, με τη συνακüλουθη εκλÜμπρυνση των μεγÜλων δημüσιων αθηναúκþν εορτþν, των Παναθηναßων και των Διονυσßων, με τις πατριωτικÝς νßκες εναντßον των Περσþν, üπως και με την Üνοδο ισχυρþν αρχüντων στη Σικελßα. Υμνοι, παιÜνες, διθýραμβοι, παρθÝνεια εκτελοýνταν σε δημüσιες γιορτÝς, τοπικÝς Þ πανελλÞνιες, στις αυλÝς μεγÜλων δωρητþν, σε οßκους καλλιεργημÝνων τυρÜννων που προστÜτευαν κι ενεθÜρρυναν αυτÝς τις πρωτοβουλßες. Εßναι η εποχÞ που οι πλοýσιοι και καλλιεργημÝνοι προστÜτες της ποßησης παραγγÝλνουνε σε ποιητÝς εγκþμια, θρÞνους, γαμÞλια τραγοýδια (υμÝναιοι) και κυρßως επινßκιες ωδÝς. Επß πληρωμÞ, φυσικÜ. ΠολλÜ λÝγονται για τις απολαβÝς του ΠινδÜρου και τη φιλαργυρßα του. Τα περισσüτερα εßναι Üδικα, üμως δεν πρÝπει να μας διαφýγει η φανερÞ οικονομικÞ συναλλαγÞ που υπÜρχει ανÜμεσα στον παραγγελιοδüτη μιας εγκωμιαστικÞς ωδÞς και στον ποιητÞ που αναλαμβÜνει τη σýνθεσÞ της.
Ο ßδιος ποτÝ δεν Ýκρυψε αυτÞ τη δραστηριüτητα που προφανþς Þτανε κοινωνικÜ καθιερωμÝνη κι αποδεκτÞ απü τους πλοýσιους παραγγελιοδüτες κι απü τους ποιητÝς. ¼μως θα Þτανε λÜθος μας (βαρημÝνοι απü τα Þθη της εποχÞς μας) να υποπÝσουμε στο αμÜρτημα της κακογλωσσιÜς, προβÜλλοντας μÜλιστα τη δÞθεν πνευματικÞ και καλλιτεχνικÞ μας ανιδιοτÝλεια. ¢μποτες να υπÞρχανε και σÞμερα τüσο Üξιοι δημιουργοß και τüσο ανοιχτüμυαλοι παραγγελιοδüτες, þστε οι μεν να καλλιεργοýν με Üνεση τη τÝχνη τους κι οι δε να την αποτιμοýν üσο πρÝπει. Η μεγÜλη διαφορÜ ανÜμεσα στις σημερινÝς χορηγßες (ακüμη κι üταν η üποια χορηγßα εßναι καλοπροαßρετη και η επιχορηγοýμενη τÝχνη Üξια) και στη Μοýσα του ΠινδÜρου που συμφωνεß να δßδει τη φωνÞ της με ασημωμÝνη γλþσσα (Μοßσα, το δε τεüν, ει μισθοßο συνÝθευ παρÝχειν φωνÞν υπÜργυρον, 11ος Πυθ., 41-2), Ýγκειται σ' Ýνα απλü γεγονüς που συχνÜ μας διαφεýγει. Η πινδαρικÞ ποιητικÞ συναλλαγÞ Ýχει να κÜνει με την αξßα και τη λειτουργßα της ποßησης σαν αναγνωρισμÝνου κοινωνικοý αγαθοý, ως πολýτιμου πνευματικοý και κοινωνικοý προúüντος. Η ποßηση δεν εßναι Ýνα περιττü Þ Üχρηστο προúüν που παρÜγεται χωρßς να καταναλþνεται. ¸χει ονομαστικÞ αξßα πÜνω στην οποßα ο παραγγελιοδüτης μπορεß να επενδýσει üχι μüνο για τþρα αλλÜ κυρßως για το μÝλλον.
Η Üποψη που επικρατεß εßναι πως ο πλοýτος δεν πρÝπει να σωρεýεται, αλλÜ να επενδýεται στην υστεροφημßα. Ο Πßνδαρος αναφÝρεται επανειλημμÝνα στην αξßα της ποßησÞς του και φαßνεται απüλυτα βÝβαιος πως οι Üνθρωποι θα τονε διαβÜζουν εσαεß. Δεν Ýπεσε Ýξω. ΑυτÞ üμως η ποιητικÞ αθανασßα σημαßνει πως και το κλÝος των ανυμνοýμενων αθλητþν θα μεßνει στους αιþνες. Τα αγÜλματα χÜνονται, τα υλικÜ μνημεßα καταστρÝφονται, η ποßηση παραμÝνει πÜντα δραστÞρια και ζωντανÞ. Δεν πßνει απü το ποτÜμι της ΛÞθης. Ποιοι νικητÝς των σýγχρονων Ολυμπιακþν Αγþνων μποροýν Üραγε, πÝρα απü την τυπικÞ καταγραφÞ των επιδüσεþν τους, να επαßρονται για αθανασßα μνημειωμÝνη σε στßχους αθÜνατους; Ομως για να μνημειωθεß κÜθε Επßνικος και μÝσα απü αυτüν να απαθανατισθεß ο ευγενικüς νικητÞς (στο Üρμα, στο δρüμο, στη πÜλη, στην πυγμαχßα, στο πÝνταθλον κι üπου Üλλοý) ο ποιητÞς της ωδÞς, ο Πßνδαρος εν προκειμÝνω, πÝρα απü την αρωγÞ των Μουσþν, θα χρειασθεß να επιστρατεýσει το ποιητικü του δαιμüνιο, τη μεγαλοσýνη του πνεýματüς του, üπως λÝει ο Λογγßνος, αναφερüμενος στον ποιητÞ. ΠροκειμÝνου λοιπüν να διατηρηθεß Ýνας Επßνικος στην αιωνιüτητα, ο ποιητÞς πρÝπει να ακολουθÞσει κÜποιους κανüνες που επιβÜλλει η παρÜδοση της τÝχνης του.
Η αρχαßα ελληνικÞ ποßηση, κι η αρχαßα ελληνικÞ τÝχνη γενικüτερα, εßναι προúüν ενüς συνδυασμοý: στηρßζεται σε Ýνα παραδεδομÝνο πρüγραμμα που ο καλλιτÝχνης κι ο ποιητÞς οφεßλουν να το ανατρÝπουνε κÜθε στιγμÞ. Ο δημιουργüς οφεßλει να ακολουθεß μια σειρÜ απü παραδοσιακÝς φüρμες, ταυτüχρονα üμως οφεßλει να τις ανατρÝπει και να τις υπερβαßνει. Ο Επßνικος στηρßζεται σε ακατÜλυτο σχÝδιο, με βασικü 3μερÝς σχÞμα: αρχßζει με τον Ýπαινο του νικητÞ, διαφεýγει στη συνÝχεια στο μυθικü παρελθüν, συναφÝς με την οικογÝνεια του τιμωμÝνου κι ýστερα επανÝρχεται στο παρüν κι επαναλαμβÜνει τον Ýπαινο. Αυτü το σχÞμα τþρα-τüτε-τþρα, Ýπαινος-μýθος-Ýπαινος εμφανßζεται στον Πßνδαρο αλλÜ πÜντα σε ποικιλßα παραλλαγþν. Μια πινδαρικÞ ωδÞ εßναι σα μουσικÞ συμφωνßα üπου ο συνθÝτης ακολουθεß τη παραδεδομÝνη συμφωνικÞ μορφÞ, αλλÜ την ßδια στιγμÞ την εμπλουτßζει με αλλεπÜλληλες παραλλαγÝς.
ΑυτÞ η ιδιÜζουσα συσσþρευση ποικßλων θεματικþν στοιχεßων μÝσα σε μια πινδαρικÞ ωδÞ δημιουργεß συχνÜ προβλÞματα ερμηνεßας. Το κυριþτερο, κÜνει την ωδÞ να φαßνεται, εκ πρþτης üψεως, πως δεν Ýχει ενüτητα. Ακριβþς αυτÞ η αναζÞτηση ενüτητας σε μια πινδαρικÞ ωδÞ υπÞρξε χρüνια το κýριο μÝλημα των πινδαριστþν. ¢λλοι βρßσκουν ενüτητα στο περιεχüμενο της ωδÞς καθþς διακρßνουνε κεντρικÞ ενοποιοýσα σκÝψη (Grundgedanke) Þ μια ιδÝα, Üλλοι βασßζονται σ' εξωτερικÜ κριτÞρια, σε σειρÜ απü τυπικÝς (λογοτυπικÝς) συμβÜσεις που διÝπουν μιαν ωδÞ. Ωστüσο ο πινδαρικüς Επßνικος, (Charles Segal, Ýνας απü τους ευφυÝστερους μελετητÝς του), εßναι κÜτι παραπÜνω απü μια προσεκτικÜ δομημÝνη αλληλουχßα εγκωμιαστικþν μοτßβων. Παρüλο που κÜνει σαφþς χρÞση λογοτυπικþν αλληλουχιþν και παραδοσιακþν θεμÜτων κι εκφρÜσεων, η ενüτητÜ του εßναι πιο πολý οργανικÞ παρÜ μηχανικÞ. Η πρüοδος της σκÝψης κι η σημασßα σε μια ωδÞ βασßζεται üχι απλþς στο οριζüντιο γραμμικü ξεδßπλωμα μερικþν προγραμματικþν θεμÜτων, αλλÜ επßσης σε μια κÜθετη, μεταφορικÞ συσχÝτιση εικüνων και συμβüλων κι Ýνα παραλληλισμü μεταξý μεταφορÜς και πραγματικüτητας, μýθου και ιστορικοý παρüντος.
Σε κÜθε πυκνοûφασμÝνον Επßνικο πολλÜ και φαινομενικÜ ετερüκλιτα στοιχεßα συνεßρονται και δημιουργοýνε το απüλυτο, ολοκληρωτικü κεßμενο. Τßποτε δεν εßναι τυχαßο Þ περιττü. Ο εγκωμιαζüμενος Þρωας εντÜσσεται üχι μüνο στη κοινüτητα που τονε γÝννησε, αλλÜ και σ' Ýνα μυθικü σýστημα. Δεν εμφανßζεται μüνο ως Üτομο αλλÜ κι ως μÝλος της τρÝχουσας ιστορßας, ζει και στον παρüντα και στον παρελθüντα χρüνο, εßναι λατρεμμÝνος των θεþν αλλÜ την ßδια στιγμÞ αποτελεß στüχο διαβολÞς και φθüνου. Εν κατακλεßδι, üλ' αυτÜ τα στοιχεßα που συνιστοýνε πινδαρικÞ ωδÞ (γλþσσα, μÝτρο, εικüνες και μεταφορÝς, ιδÝες, ιστορικÝς αναφορÝς, φýση, τÝχνη, πολιτισμικÜ στοιχεßα, ανθρþπινος πλοýτος και δýναμη πολιτικÞ, μυθολογßα και θεολογßα, γνωμικÞ γενßκευση κι ειδικÞ λεπτομÝρεια κ.λπ.) ορßζουνε και προβÜλλουνε το απüλυτο ιδεþδες. Ωστüσο, πρÝπει να τονßσουμε πως ο Πßνδαρος δεν εξυμνεß μÝσα απü τους Επßνικους κι ειδικþτερα μες απü τους 14 Ολυμπιüνικους Ýν αφηρημÝνον ιδεþδες. Τουναντßον, με αφορμÞ κÜποιο συγκεκριμÝνο πρüσωπο συστÞνει και προβÜλλει την αßσθηση μιας ακατÜλυτης ηρωικÞς ηθικÞς την οποßα ο τιμþμενος νικητÞς φÝρει Þ οφεßλει να φÝρει.
Μολονüτι, üπως αναφÝραμε παραπÜνω, διασþθηκε για λüγους σχολικοýς, σÞμερα ελÜχιστα διδÜσκεται στα σχολεßα. Μολονüτι ο ποιητÞς εßναι φορτωμÝνος με τερÜστια φÞμη πολý λßγοι εßναι κεßνοι ποý τονε γνωρßζουν üπως θα 'πρεπε. Εßναι πολý πιθανü πως αυτÞ η Üγνοια των ΕλλÞνων για τον Πßνδαρο οφεßλεται στον απρüσιτο, σχεδüν σκοτεινü, ειδικÜ για τους αμýητους, ποιητικü λüγο του, στη περßτεχνη και πεποικιλμÝνη σýνθεση των ωδþν του και στη βαθýτατη και συνÜμα αντισυμβατικÞ σκÝψη του. Εßναι αλÞθεια επßσης üτι, γενικÜ μιλþντας, κακοτýχησε στις νεοελληνικÝς μεταφρÜσεις του.
Το αρχαιüτερο απü τα σωζüμενα επινßκιÜ του, ο 10ος Πυθιüνικος, φανερþνει τη σχÝση του ποιητÞ με τη Θεσσαλßα: στα Πýθια του 498 π.Χ. ο ΙπποκλÝας απü τη ΠÝλιννα (Πελινναßον) επικρÜτησε στο δßαυλο των παιδιþν, και ο Θþραξ, ο πρεσβýτερος της μεγÜλης γενιÜς των Αλευαδþν, παρÞγγειλε το τραγοýδι για τον επινßκιο πανηγυρισμü στον Πßνδαρο, το νÝο ποιητÞ με τον οποßον τον συνÝδεαν δεσμοß φιλοξενßας. Στην πρþιμη περßοδο του ΠινδÜρου τα λατρευτικÜ ποιÞματα Þτανε, κατÜ τα φαινüμενα, πιο πολλÜ, κι επειδÞ αυτÜ χαθÞκανε στη συντριπτικÞ πλειονüτητÜ τους, δεν ξÝρουμε αρκετÜ για τη δημιουργßα του σε αυτÜ τα χρüνια. Ωστüσο, γνωρßζουμε üτι το 490 π.Χ. συνÝθεσε παιÜνα για τη γιορτÞ των Θεοξενßων στους Δελφοýς, στον οποßον Ýπλεξε το εγκþμιο της Αßγινας -επικßνδυνης αντιζÞλου της ΑθÞνας, πολιτικÜ δεμÝνης με τη ΘÞβα- και τραγοýδησε για τον Νεοπτüλεμο, απüγονο του αιγινÞτη Þρωα Αιακοý. Την ßδια εποχÞ υμνεß με τον 6ο και το 12ο Πυθιüνικο 2 Üνδρες απü τον ΑκρÜγαντα της Σικελßας, το Θρασýβουλο, ανηψιü του τυρÜννου ΘÞρωνα, και τον αυλητÞ Μßδα.
Η πατρßδα του ΠινδÜρου, η ΘÞβα, βρÝθηκε σε κρßσιμη καμπÞ μετÜ την Ýναρξη των Περσικþν ΠολÝμων, καθþς υπÞρξε μια απü τις ελληνικÝς πüλεις που μÞδισαν κατÜ την εκστρατεßα του ΞÝρξη εναντßον των ΕλλÞνων. Ο κßνδυνος εξολüθρευσÞς της απü τους Ýλληνες νικητÝς αποσοβÞθηκε μüνο μετÜ τη παρÜδοση των σπουδαιüτερων φßλων των Περσþν. Ο Πßνδαρος, που 'χε σχÝσεις με τη περσüφιλη αριστοκρατßα της πüλης του κι ýμνησε επανειλημμÝνα διÜφορα μÝλη απü κεßνες τις γενιÝς που εßχανε συνεργαστεß με τους ΠÝρσες, επιχεßρησε, στα Ýτη που ακολουθÞσανε τη νßκη των ΕλλÞνων, να εξιλεωθεß για το πολιτικü λÜθος του αναπτýσσοντας ιδιαßτερες σχÝσεις με την Αßγινα κι αναζητþντας την υποστÞριξη των Αιγινητþν.
ΠÜντως, αποφασιστικÞς σημασßας για τη καταξßωσÞ του σε πανελλÞνιο επßπεδο Þταν οι σικελικÝς επιτυχßες του. ΑπÝκτησε στενÝς σχÝσεις και με τους 2 ισχυροýς Üνδρες εκεßνης της περιüδου στη Σικελßα, τον ΙÝρωνα Α', τýραννο των Συρακουσþν, και το ΘÞρωνα, τýραννο του ΑκρÜγαντα. Στα Ýτη 476-4 π.Χ. Ýζησε αρκετü διÜστημα στις αυλÝς και των 2 βιþνοντας τη δýναμη και τη λÜμψη του ελληνισμοý της Δýσης. Στη Σικελßα πρÝπει να βρεθÞκανε στο δρüμο του, οι δýο Κεßοι, ο Σιμωνßδης κι ο ανηψιüς του Βακχυλßδης. Σýμφωνα μÜλιστα με την Üποψη ορισμÝνων, αρκετοß στßχοι του στρÝφονταν εναντßον των 2 ποιητþν, που επιχειροýσαν να εξασφαλßσουν την εýνοια των σικελιωτþν δεσποτþν.
ΜεγÜλα Þτανε τα οικονομικÜ αλλÜ και τα καλλιτεχνικÜ οφÝλη που αποκüμισε απü τη παραμονÞ του στη Δýση, στις αυλÝς των ισχυρþν ανδρþν της Σικελßας. Ακολοýθησε μια εξüχως δημιουργικÞ περßοδος για κεßνον, καθþς απ' üλα τα μÝρη του ελλαδικοý χþρου υπÞρχε Ýντονο ενδιαφÝρον για τα Ýργα του, που μποροýσε πλÝον να διεκδικεß τη 1η θÝση ανÜμεσα στους χορικοýς ποιητÝς της εποχÞς του. Βεβαßως, δεν Ýλειψαν και τα ζηλüφθονα σχüλια για τα επιτεýγματÜ του, üπως κι οι κατηγορßες üτι Þτανε φßλος των δικτατüρων και παραμελοýσε τη πατρßδα του. Στα τÝλη της 10ετßας 480-470 π.Χ., στον κολοφþνα της δüξας του και μÝσα στο κλßμα αισιοδοξßας που 'χε καλλιεργηθεß μετÜ τη νßκη επß των Περσþν, ο Πßνδαρος ýμνησε το μεγαλεßο της ΑθÞνας: "Ω ται λιπαραß και ιοστÝφανοι και αοßδιμοι, ΕλλÜδος Ýρεισμα, κλειναß ΑθÜναι, δαιμüνιον πτολßεθρον". Σýμφωνα με την αρχαßα παρÜδοση, οι μεν Θηβαßοι τονε τιμþρησαν με πρüστιμο χιλßων δραχμþν γι' αυτüν τον Ýπαινο της μισητÞς πüλης, οι δε Αθηναßοι τον αντÜμειψαν με προξενßαν (προνομιακÞ φιλικÞ σχÝση μεταξý της αθηναúκÞς πολιτεßας κι ενüς πολßτη Üλλης πüλης) κι Ýνα μεγÜλο τιμητικü ποσü.
Στα κατοπινÜ χρüνια, οι νÝες σχÝσεις του ΠινδÜρου δεν Ýχουν τελειωμü. ΑνÜμεσα στους νικητÝς των αγþνων που Þθελαν να εξασφαλßσουν Ýνα μνημεßο της επιτυχßας τους με το τραγοýδι του συγκαταλÝγονται Ρüδιοι, Κορßνθιοι, αλλÜ κι ο Αρκεσßλαος Δ', βασιλιÜς της ΚυρÞνης, της ακμαßας ελληνικÞς πüλης της Λιβýης. Ο τελευταßος εßχε νικÞσει με το Üρμα του στους Δελφοýς το 462 π.Χ., κι ο Πßνδαρος ýμνησε το γεγονüς με 2 ωδÝς: η μια (5ος Πυθιüνικος) προοριζüτανε για τον πανηγυρισμü της νßκης στη ΚυρÞνη, στη γιορτÞ του δωρικοý Καρνεßου Απüλλωνα, κι η Üλλη (4ος Πυθιüνικος) τραγουδÞθηκε στη γιορτÞ που Ýλαβε χþρα στο παλÜτι. ¸να ξεχωριστü κεφÜλαιο αποτÝλεσε η σταθερÞ φιλικÞ σχÝση του ΠινδÜρου με την Αßγινα. ¾μνησεν επανειλημμÝνως αιγινÞτες νικητÝς κι οι τελευταßες λÝξεις που ακοýσαμε απü αυτüν -8ος Πυθιüνικος, το 446 π.Χ.- αφοροýσανε στο αγαπημÝνο του νησß.
Στη τελευταßα περßοδο της ζωÞς του πρÝπει να παρακολουθοýσε ανÞσυχος τις πολιτικÝς εξελßξεις, καθþς η αντßθεση ανÜμεσα στην ΑθÞνα και τη ΣπÜρτη γιγαντωνüταν. Μüνο 2 επινßκια, ο 4ος Ολυμπιüνικος κι ο 7ος Ισθμιüνικος, εßναι δυνατüν να τοποθετηθοýνε σ' αυτÞ τη περßοδο, που στη διÜρκειÜ της Ýζησε τη καταθλιπτικÞ κυριαρχßα της ΑθÞνας στη Βοιωτßα (μετÜ τη μÜχη των Οινοφýτων, το 457 π.Χ.), αλλÜ και την αποκατÜσταση της βοιωτικÞς ελευθερßας (μετÜ τη μÜχη της Κορþνειας, το 447 π.Χ.). Δυστυχþς, τα υπολεßμματα που Ýχουμε στη διÜθεσÞ μας για τον Πßνδαρο εßναι πενιχρÜ σε σχÝση με τα 17 που εξÝδωσε την εποχÞ των Αλεξανδρινþν ο περßφημος γραμματικüς ΑριστοφÜνης ο ΒυζÜντιος. 11 βιβλßα ποιημÜτων εßχανε σχÝση με τη λατρεßα (¾μνοι, ΠαιÜνες, Διθýραμβοι, Προσüδια, ΠαρθÝνια, ΥπορχÞματα), ενþ σþζονταν ακüμη Εγκþμια και ΘρÞνοι, απü Ýνα βιβλßο για το κÜθε εßδος, καθþς και 4 βιβλßα Επινικßων.
Οι Αλεξανδρινοß κατÝταξαν τα Επινßκια του ΠινδÜρου σε Ολυμπιονßκους, Πυθιονßκους, Νεμεονßκους κι Ισθμιονßκους, βÜσει των πανελληνßων αγþνων στους οποßους πραγματοποιÞθηκαν οι νßκες που εξυμνεß ο ποιητÞς. ¸τσι, εκδοθÞκανε 4 βιβλßα Επινικßων, δηλαδÞ απü 1 τüσο για τους μεγÜλους αγþνες της Ολυμπßας και των Δελφþν, που διεξÜγονταν κÜθε 4 χρüνια, üσο και για τους μικρüτερους της ΝεμÝας και του Ισθμοý της Κορßνθου, που επαναλαμβÜνονταν κÜθε 2 χρüνια. Ο χορüς τραγουδοýσε αυτÜ τα τραγοýδια με αυλü και λýρα στον εορτασμü της νßκης στη πατρßδα, σπανßως δε στον τüπο της επιτυχßας. ΚαμμιÜ φορÜ τα Επινßκια εκτελοýνταν μονωδικÜ με συνοδεßα λýρας, ýστερα απü τη γιορτÞ. Ο Πßνδαρος Ýγραψε χορικÝς αρκετþν τýπων. Σýμφωνα με τους βιογρÜφους της ýστερης αρχαιüτητας αυτÝς οι ωδÝς ταξινομÞθηκαν απü τους λüγιους της ΒιβλιοθÞκης της ΑλεξÜνδρειας σε εßδη:
¾μνοι, 1 βιβλßο
ΠαιÜνες, 1 βιβλßο
Διθýραμβοι, 2 βιβλßα
Προσüδια[3], 1 βιβλßο
ΠαρθÝνια, 3 βιβλßα, (περß των νεαρþν γυναικþν)
ΥπορχÞματα 1 βιβλßο, (υποστηρικτικÜ χοροý)
Εγκþμια, 1 βιβλßο
ΘρÞνοι, 1 βιβλßο
Επινßκια, 4 βιβλßα
Απü αυτü το εκτενÝς corpus μüνον οι επινßκιες ωδÝς Ýχουν διασωθεß πλÞρεις. Οι υπüλοιπες εßναι γνωστÝς μüνον απü παραπομπÝς Üλλων συγγραφÝων Þ σπαρÜγματα παπýρων που ανακαλýφθηκαν στην Οξýρρυγχο της Αιγýπτου.
Ολυμπιüνικοι
Νεμεüνικοι
Πυθιüνικοι
Ισθμιüνικοι
ΡητÜ
Ο Üνθρωπος εßναι τ' üνειρο μιας σκιÜς.
Καλλßτερα να σε φθονοýν παρÜ να σε λυποýνται.
Λßγοι μÝνουν πιστοß την þρα του πüνου.
Ο Χρüνος εßναι ο πατÝρας üλων.
Μικρüς ανÜμεσα σε μικροýς, θα γßνω μεγÜλος ανÜμεσα σε μεγÜλους.
Το Üριστον εßναι το νερü.
Η κινητÞρια δýναμη του πολÝμου εßναι ο χρυσüς.
Εναντßον του εχθροý, αφοý εßναι εχθρüς, θα ορμÞσω σαν λýκος.
Γιατß πολλÜ, για πολλÜ λÝγονται.
Τα λüγια ζοýνε περισσüτερο απü τις πρÜξεις.
ΤÝλειωνε γρÞγορα.
Ο πüλεμος φαßνεται γλυκüς σ’ αυτοýς που δεν Ýχουν την εμπειρßα του.
Γßνε αυτü που ξÝρεις πως εßσαι.
Ακüνιζε πÜντοτε τη γλþσσα σου στο ακüνι της αλÞθειας.
ΑπατÜται ο Üνθρωπος, üταν ελπßζει üτι οι πρÜξεις του θα ξεφýγουν της προσοχÞς του Θεοý.
Η αρετÞ που επαινεßται μεγαλþνει σαν δÝντρο.
Κανεßς απü τους ανθρþπους δεν εßναι απαλλαγμÝνος απü τις δουλειÝς της ζωÞς. Οýτε και θα 'ναι ποτÝ.
Ο Θεüς παρακολουθεß και τον δßκαιο και τον κακü, και κανÝνας ασεβÞς ποτÝ δεν ξÝφυγε την προσοχÞ του.
Οι ελπßδες εßναι τα üνειρα üσων δεν κοιμοýνται.
Το Ýθιμο εßναι ο βασιλιÜς üλων.
¼ποιος βρει το δρüμο της αλÞθειας με τη δικÞ του προσπÜθεια, θα Ýχει την ευλογßα των θεþν. ΑνÜλογα με τις εποχÝς υπÜρχουν ρεýματα βßαιων ανÝμων. ¼ταν η ευτυχßα του ανθρþπου εßναι υπερβολικÞ, δεν βαστÜει πολý καιρü.
Φρüντιζε να μη παραχαιδεýεις τις λýπες.
Να εßσαι παιδß με τα παιδιÜ, Üνδρας με τους Üνδρες, γÝρος με τους γÝρους και να προσαρμüζεσαι σ' üλες της ηλικßες της ζωÞς, αυτü εßναι το ταλÝντο του σοφοý ανθρþπου.
Ο φθüνος της ευτυχßας δεν εßναι μικρüς.
¼ταν η καρδιÜ χαßρεται, το πρüσωπο λÜμπει.
Η αρετÞ λÜμπει με διαýγεια.
Εßναι αδýνατον να αλλÜξει ο Ýμφυτος χαρακτÞρας της αλεποýς Þ του λιονταριοý.
Να αρκεßσαι στην τýχη του παρüντος.
¼λα γιατρεýονται, φτÜνει να μη χαθεß η ελευθερßα.
Τα ΠοιÞματα
Ισθμιονßκων
ΚλεÜνδρω ΑιγινÞτη, παγκρατßω
Στον ΚλÝαντρο και στη νιüτη του
ας πÜμε, þ νÝοι, τ' Üξια των μüχτων του λýτρα
και μπρüς στα λαμπρÜ του πατÝρα του
του ΤελεσÜρχου τα πρüθυρα
το γιορτινü το τραγοýδι ας του υψþσομε,
πλερωμÞ για τη νßκη του τα ºσθμια
και για τ' Üθλα που στα ΝÝμεα κÝρδισε.
Γι' αυτüν κι απο μÝνα ζητοýν,
αν κι Ýχω βαριÜ πληγωμÝνη καρδιÜ,
τη χρυσÞ να καλÝσω τη Μοýσα.
Μ' αφοý απ' τα μεγÜλα γλιτþσαμε πÝνθη,
σε στεφÜνων ορφÜνια ας μην πÝσουμε
μην παραχαúδεýεις τις λýπες
σε ανþφελους βÜζοντας τÝλος καημοýς
και μετÜ απο τον πüνο
χαροýμενο ας βγÜλουμε κÜτι στη μÝση,
μια και την πÝτρα του ΤÜνταλου
που στο κεφÜλι μας κρÝμονταν,
την απüστρεψε κÜποιος θεüς απο πÜνω μας,
για την ΕλλÜδα Ýνα μüχτον ατüλμητο.
¸τσι για μÝνα, κι ο φüβος που πÝρασε
απ' τη σκληρÞ μου την Ýγνια με λýτρωσε
ΚÜλλιο το τß 'ναι στα πüδια σου μπρος
νÜ'χεις κÜθε φορÜ να κοιτÜς
γιατß Üπιστος κρÝμεεται ο Χρüνος στον Üνθρωπο επÜνω
και της ζωÞς κλωθοστρßβει τους δρüμους
μα τ' Üλλα εκεßνα γιατρεýουνται, φτÜνει
να μη χαθεß η λευτεριÜ.
Ο Üντρας, του αξßζει να θρÝφει γενναßες ελπßδες
κι εγþ της εφτÜπυλης γÝννημα ΘÞβας,
την ανθοκορφÞ των Χαρßτων χρωστþ
να προσφÝρω στην Αßγινα πρþτα,
γιατ' απü 'να πατÝρα γεννÞθηκαν δßδυμες
του Ασωποý θυγατÝρες νεþτερες
κι απ' το Δßα πατÝρα το ßδιο αγαπÞθηκαν,
που τη μιÜ στης καλλßροης τις üχτες της Δßρκης
την κατÜστησε δÝσποινα πÜλης φιλÜρματης
και σÝνα, ω Αßγινα, φÝρνοντας
στο νησß της Οινüπιας μαζß σου κοιμüνταν
και κεß του θεοý του βαρýβροντου γÝννησες
τον θεúκüν Αιακü, που κανÝνας
σαν κι αυτüν δε γεννÞθηκε κι Üλλος στη γη,
που ως κι αυτþν των θεþν εξεδιÜλυνε δßκες.
Κι Ýτσι ισüθεοι γιοß του και παιδιþν του παιδιÜ
ξεχωρßζαν απ' üλους, μ´αντρεßα πολεμüχαρη
να κυβερνοýνε χαλκüβροντες
πολυστÝναχτες μÜχες
και μαζß 'χανε γνþση και φρüνηση νοý.
¼λ' αυτÜ των μακÜρων θυμüνταν η Σýναξη,
üταν ο Δßας κι ο λαμπρüς Ποσειδþνας
για το γÜμο της ΘÝτιδας μÜλωσαν,
που κι οι δυü των την Þθελαν,
δαμασμÝνοι απ' τον Ýρωτα,
να την Ýχουν ωραßα των γυναßκα.
Μα δεν τους αφÞσανε οι αθÜντες
βουλÝς των θεþν να τελειþσουν το γÜμο,
üταν ακοýσαν τα θÝσφατα
που τους εßπε η βαθýβουλη ΘÝμη στη μÝση:
Πþς Þταν γραμμÝνο
Üρχοντα γιü να γεννÞσει του πüντου η ΘεÜ
κι απ' τον πατÝρεα του ακüμα καλýτρο,
που θα τινÜζει το χÝρι του βÝλος τρανýτερο
κι απο τον κεραυνü
κι απο την τερÜστια την τρßαινα,
αν κοιμηθεß με το Δßα
Þ με κανÝνα του Δßα αδερφü.
"ΜÜ παýσατε αυτÜ και κρεβÜτι ας της λÜχει θνητοý
και το γιü της να δει σκοτωμÝνο σε μÜχη,
γιü, που δεýτερος ¢ρης θε νÜ'ναι στα χÝρια
κι αστραπÞ στα γοργÜ του τα πüδια.
Εßναι η γνþμη μου εμÝνα, στον ΠηλÝα την τιμÞ
του θεοχÜριστου αυτοý γÜμου να κÜμουμε,
στον ΠηλÝα του Αιακοý, που η χþρα, üπως λÝγουν,
της Ιωλικþς ευσεβÝστατο θρÝφει.
Κι ας παν τα μηνýματ' αμÝσως
στου Χεßρωνα τ' Üφθαρτο το Üντρο,
μηδ' ας βÜλει ξανÜ του ΝηρÝα η θυγατÝρα
της αμÜχης τους ψÞφους στα χÝρια μας
μα üταν θα φτÜσει η ολοφÝγγαρη νýχτα,
στον Þρωα ας λýσει
της παρθενιÜς το χρυσü χαλινÜρι".
ΑυτÜ εßπε η θεÜ στους Κρονßδες
και κεßνοι τα δÝχτηκαν μ' Ýνα
απ' τ' αθÜνατα βλÝφαρα νεýμα
κι ουδÝ χαμÝνος των λüγω της πÞγε ο καρπüς,
γιατß σýμφωνοι, λÝγουν οι δυü βασιλιÜδες
της ΘÝτιδας το γÜμο φρüντισαν μαζß.
Κι Ýτσι απ' το στüμα σοφþν ποιητþν
κι οι Üμαθοι μÜθαν του νιοý του ΑχιλλÝα την αντρεßα,
που Ýρανε με το ΤηλÝφου το μαýρο το αßμα
τ' αμπÝλια του Μýσιου του κÜμπου,
και στους Ατρεßδες γεφýρωσε
του γυρισμοý των τους δρüμους
και την ΕλÝνη λευτÝρωσε, κüβοντας
με το σπαθß του της Τροßας τα νεýρα,
που τüνε μπüδιζαν κÜθε φορÜ που στον κÜμπο
πολýνεκρη αρμÜτωνε μÜχη,
τÝτοιοι, σαν τον αντρεßο το ΜÝμνονα
και τον αγÝρωχον ¸χτορα
κι Üλλοι πολλοß πολεμÜρχοι
που üλους αυτοýς προβοδþντας
στα δþματα της Περσεφüνης
των Αιακιδþν το καμÜρι ο ΑχιλλÝας
την Αßγινα λÜμπρυνε και της γενιÜς του τη ρßζα.
¸τσι κι οýτε σαν πÝθανε του'λεßψαν οι ýμνοι
μα οι Ελικþνιες παρθÝνες
στην πυρÜ του σταθÞκανε γýρω
και με πολýφημους θρÞνους τον Ýραναν
γιατ' οι αθÜνατοι θÝλησαν
και νεκρü τον υπÝροχον Þρωα
με θεþν να τιμÞσουνε ýμνους.
Γι' αυτü Ýρχεται ο λüγος και τþρα
κι ορμÞ των Μουσþν το Üρμα παßρνει, να ψÜλομε
του ΝικοκλÞ του πυγμÜχου τη μνÞμη.
ΦÝρετÝ του τιμÞ που στου Ισθμοý την κοιλÜδα
των δωρικþν αξιþθηκε τ' Üθλα σελßνων
γιατß και κεßνος τους περßοικους νßκησε
μια φορÜ, με τα χÝρια ταρÜζοντας τ' Üφευχτα.
ΜÜ δεν τον ντροπιÜζει
και τ' Üξιου η γενιÜ πατραδÝρφου του
κι ας πλÝξουν λοιπüν για τον ΚλÝαντρο
οι συνομÞλικοι οι φßλοι του
στεφÜνι μυρτιÜς ζηλευτü για τη νßκη του
γιατß και πριν του Αλκαθüου ο αγþνας
και στην Επßδαυρο η φßλαθλη νιüτη
με θρßαμβü του τον δÝχτηκε
κι Ýτσι Ýχουν να υμνοýν τ' üνομÜ του οι καλοß,
που δεν Ýθαψε μες σε μια τρýπα τα νιÜτα του
στου καλοý τον αγþνα αδοκßμαστος.
μτφρ.: ΓιÜννης ΓρυπÜρης
Τ Ε Λ Ο Σ